Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí majmulú náa reunión
MAYO 1-7
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JEREMÍAS 32-34
“Mbá tsinaʼ náa nasngájma rí xa̱bu̱ Israel matangi̱i̱n náa ni̱jkha̱ kiʼdiin”
(Jeremías 32:6-9) Ikhú Jeremías nigi̱ʼdu̱u̱ niʼthí: “Jeobá niʼthúnʼ ajngáa rígi̱: 7 ‹Gi̱jyo̱ʼ na̱ʼkha̱ náa ikháánʼ Hanamel a̱ʼdióo Salum ndxájuu ana̱ʼ, ga̱jma̱a̱ naʼthí: “Aratsi mbayuuʼ dí rígá náa Anatot, numuu rí ikháánʼ kaʼyaʼ maratsi”›”. 8 Ninújngoo mbiʼi, Hanamel a̱ʼdióo ndxájuu anu̱ʼ ni̱ʼkha̱ náa ikhúúnʼ, xó má niʼthí Jeobá, awúu̱n Mbayuuʼ náa wíji̱ bi̱ Nañewu̱u̱n, ga̱jma̱a̱ nigi̱ʼdu̱u̱ niʼthúnʼ: “Aratsi, mbá péñu, mbaaʼ ndrígóo dí rígá náa Ananot, náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Benjamín, numuu rí ikháánʼ kaʼyaʼ makánaʼ, ga̱jma̱a̱ ikháánʼ ma̱ndoo maratsi. Aratsi maʼni ndrígáʼ ikháánʼ”. Ikhú, ndi̱yo̱o̱ rí ajngóo Jeobá ñajunʼ. 9 Ikha jngó nitsi ku̱ba̱ʼ ndrígóo Hanamel a̱ʼdióo amuʼ dí rígá náa Ananot. Ga̱jma̱a̱ nigúxnuu mbújkha̱a̱, juwan siclos ga̱jma̱a̱ gu̱wa̱ʼ mbújkha̱a̱ ndrígóo plata.
(Jeremías 32:15) Numuu rí xúʼko̱ eʼthí Jeobá bi̱ gíʼdiin mbaʼin ejércitos, Dios ndrígóo Israel: ‹Xóó mutsi guʼwá ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ náa najuiʼdu uva náa xuajen rígi̱.›”
it-1-S 134 ¶2
Anatot
Xuajñuu Jeremías ninindxu̱u̱ Anatot, mú ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ mbáa ‹gaʼyee bi̱ túyamajkuíí› náa xuajñuu, asndu nitháán rí muxiyáa numuu rí naʼthí ajngáa rí gajkhun ndrígóo Jeobá. (Jer 1:1; 11:21-23; 29:27.) Ikha jngó, Jeobá niʼthá mbá gamiéjunʼ rí magíʼnuu xuajen rúʼko̱, dí nijuíʼtáriya rígi̱ nimbánuu mbiʼi rí kaʼyoo, índo̱ Babilonia nito̱ʼo̱o̱ náa xuajen. (Jer 11:21-23.) Nákha xóo tsíguma gámbá Jerusalén, Jeremías niʼtsi mbá ku̱ba̱ʼ ndrígóo primiu náa Anatot, rígi̱ ninindxu̱u̱ mbá tsinaʼ rí tikhun xa̱bu̱ matangi̱ín nda̱wa̱á rí ni̱jkha̱ kiʼdiin. (Jer 32:7-9.) Timbíi̱n bi̱ nitangi̱ín náa ni̱jkha̱ kiʼdiin ga̱jma̱a̱ Zorobabel, nikuwa mbá 128 xa̱bekha bi̱ niguwáʼ náa Anatot, ga̱jma̱a̱ xuajen rígi̱ nijkhanú ninindxu̱u̱ timbá xuajen náa nigíʼdi̱i̱ nikuwa xa̱bu̱, xúʼko̱ nimbánuu rí niʼtáriyaʼ Jeremías (Esd 2:23; Ne 7:27; 11:32.)
(Jeremías 32:10-12) Ikhú niniraʼmáʼ náa mbá i̱yi̱i̱ʼ ga̱jma̱a̱ ni̱xnu̱u̱ sello ga̱jma̱a̱ ni̱jkhá kagu̱u̱n Testigos índo̱ nigruámáʼ mbújkha̱a̱ náa balanza. 11 Nda̱wa̱á ndi̱ya̱a̱ i̱yi̱i̱ʼ náa naʼthí rí nitsi, rí nixnáá sello xó má naʼthí náa xtángoo ga̱jma̱a̱ xó má kaʼyoo, ga̱jma̱a̱ rí niniñaaʼ paʼta; 12 ga̱jma̱a̱ ikhú ni̱xnu̱u̱ Baruc a̱ʼdióo Nerías a̱ʼdióo Mahseya i̱yi̱i̱ʼ náa naʼthí rí nitsi, náa inuu a̱ʼdióo amuʼ Hanamel ga̱jma̱a̱ náa inún testigos, bi̱ niniraʼmáʼ i̱yi̱i̱ʼ náa naʼthí rí nitsi, náa inún xúgínʼ xa̱bu̱ judíos bi̱ trigi̱i̱n náa Rexo̱o̱ guʼwá náa guájun bi̱ nuñewa̱a̱n.
w07-S 15/3 11 ¶3
Rí itháan nagajnuriyoo náa libro ndrígóo Jeremías
32:10-15. Náa numuu rí ndiyóoʼ maguma a̱jma̱ i̱yi̱i̱ʼ ndrígóo ikháá má escritura rá. Escritura rí kambaʼta nijmaa mu mbuyáá; rí kúgoo nindxu̱u̱ mbá náa mbuyáá rí naʼthí mbájmbu xó má niguma ginii á mu ndayóoʼ. Jeremías niʼni trámites xóo má eʼthí xtángoo asndu índo̱ niʼtsi náa inuu bi̱ kaʼyoo, rí nindxu̱u̱ mbá májánʼ xkri̱da náa ikháanʼ.
(Jeremías 33:7, 8) Ga̱jma̱a̱ mani rí matangi̱i̱n bi̱ Judá ga̱jma̱a̱ Israel bi̱ ni̱jkha̱ kiʼdiin, ga̱jma̱a̱ maxnu̱u̱ tsiakii xóo nákhi ginii. 8 Ga̱jma̱a̱ mani kaʼwi̱i̱n, xúʼko̱, xúgíʼ aʼkhá rí nixudami̱jna̱ náa ikhúúnʼ, ga̱jma̱a̱ mani mba̱a̱ a̱jkiu̱nʼ ka̱ñu̱u̱n, xúʼko̱, xúgíʼ dí ra̱májánʼ dí nini náa ikhúúnʼ ga̱jma̱a̱ xúgínʼ bi̱ túnimbu̱ún kuyoʼ.
jr-S 152 ¶22-23
“Lá ra̱ʼkhá ga̱jma̱a̱ numuu rúʼko̱ mu matani nuwúnʼ ráʼ.”
22 Lá nduʼyaridáá Dios índo̱ mbáa naʼni gawúnlú ga̱jma̱a̱ ajngáa o rí naʼni xáʼ. Ga̱jma̱a̱ numún judíos bi̱ nikuwa nakha wajyúúʼ, Jeobá niʼthí rí maʼni kaʼwiin bi̱ maʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼñún (atraxnuu Jeremías 33:8). Ikhaa ma̱ndoo maʼni kaʼwiin índo̱ nambumuu aʼkhún bi̱ natanga̱a̱ a̱jkiu̱ún; naʼni xó má naʼthí mbóo ajngáa: Nagudi̱i̱ ga̱jma̱a̱ naʼnii nuxi̱ʼ. Gajkhun má, índo̱ Dios naʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼyoo xa̱bu̱ na̱nguá eyoo gaʼthí dí nánguá nindxu̱u̱ xa̱bu̱ aʼkhá. Ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rígi̱, rígá dí ma̱ndoo majmañulúʼ ga̱jma̱a̱ numuu dí Dios naʼni kaʼwiin xa̱bu̱. Ikháanʼ gíʼmaa muʼni mijna muʼnigudii aʼkhún bi̱ nini gawúnlú, dí nandoo gaʼthí, dí muʼni gudii xóo e̱ndxa̱ʼwáá edxu̱lúʼ ga̱jma̱a̱ numuu ikhiin. Xú káʼnii gúʼni rá.
23 Gundxa̱ʼwámi̱jna̱ dí mbáa naxnúlú mbá daan dí niʼni mbayuuʼ tsiguʼ rígá ga̱jma̱a̱ gíʼdoo wéñuʼ numuu. Á mu naguma gachíí, lá muʼda̱ rá. Na̱nguá. Mbáa muʼni kaʼwii tsumáá wéñuʼ, numuu rí nandulúʼ makujmaa mitsaan ga̱jma̱a̱ maxpimbinʼ. Xúʼko̱ má ma̱ngaa, gíʼmaa muʼni míjna muʼni gámbáa xúgíʼ sia̱nʼ rí kuʼyáá mbáa ndxájulú bi̱ niʼni gawúnlú. Xundxaʼwámijna kikháá ajngáa o rí niʼni gawúnlú. Índo̱ nuʼni gudii náa edxu̱lúʼ, nuʼni kaʼwii rí xóo ni̱ʼni̱ ndxájulú bi̱ niʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱lú kuʼyáá. Índo̱ ni̱ʼni̱ gudii náa a̱jkiu̱lú, mbu̱júu̱ʼ matangáanʼ mambáxulúʼ gajmiúlú ndxájulú xóo má nakha ginii.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Jeremías 33:15) Mbiʼi rúʼko̱ ga̱jma̱a̱ tiempo rúʼko̱ mani rí makráʼáan náa David rí nindxu̱u̱ jmbu, ga̱jma̱a̱ maʼnimbánuu rí jmbu ga̱jma̱a̱ rí májánʼ náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ.
jr-S 172 ¶10
Dí nañambáá náa nimbánuu nuxi̱ʼ
10 Jeremías nixná mbiʼyuu májánʼ wéñuʼ bi̱ mani̱ndxu̱u̱ Mesías náa ‹ma̱ʼkha̱› David. Índo̱ Jeremías nindxu̱u̱ gaʼyee, ixi̱ ndrígóo David káʼnii xóo tsírudíin o náa na̱ʼkha̱ David; mu xmindiuuʼ xóó tséjdooʼ. Índo̱ nijkhanú mbiʼi, Jesús maxtáa náa majñúun xa̱bu̱ bi̱ naguwaʼ náa David ga̱jma̱a̱ magumbiʼyuu ‹Jeobá nindxu̱u̱ mbá bi̱ naʼni dí jmbú›, mu masngájma rí xúʼko̱ káʼnii nindxu̱u̱ Dios (atraxnuu Jeremías 23:5, 6). Jeobá niniñuʼ rí A̱ʼdióo bi̱ giʼnii mamínuʼ ga̱jma̱a̱ makhañúu náa Ku̱ba̱ʼ; rí xúgi̱, ga̱jma̱a̱ numuu rí jmbu, ma̱ndoo maʼni rí magiʼdoo numuu tsigijñaʼ rí na̱ʼkha̱ náa David mu maʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n (Jer. 33:15). Rígi̱ niʼni májáánʼ kamba̱a̱ mu xa̱bu̱ ma̱ndoo mani̱ndxu̱u̱ jmbii ma̱ngaa mixtaʼwíin ga̱jma̱a̱ xi̱ʼ kaʼwu mu makuwá náa nimbánuu nuxi̱ʼ. I̱mba̱ rí nasngájma Dios rí jmbu nindxu̱u̱ rí asndu bi̱ na̱nguá kuwa náa nimbánuu nuxi̱ʼ rígi̱ ma̱ndoo mambáñún, xóo má gúʼyáá xúgi̱ (Rom. 5:18).
(Jeremías 33:23, 24) Ga̱jma̱a̱ nitanga̱a̱ ajngóo Jeobá náa Jeremías, ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: 24 “Lá tsítayáá rí xuajen rígi̱ nuthi: ‹A̱jma̱ guʼwíin bi̱ Jeobá niraʼwíin, ma̱ngaa xándoo gáʼñun xáʼ.› Ga̱jma̱a̱ xuajñuʼ tséyamajkhún, ga̱jma̱a̱ nánguá eñún xóo mbá xuajen mba̱a̱.
w07-S 15/3 11 ¶4
Rí itháan nagajnuriyoo náa libro ndrígóo Jeremías
33:23, 24. Tsíin ni̱ndxu̱ún bi̱ “a̱jma̱ guʼwíin” bi̱ naʼthí náa versículos rígi̱ rá. Mbá nindxu̱u̱ bi̱ kuwa náa goʼwóo David, i̱mba̱ ni̱ndxu̱ún ndxajkun bi̱ naguwaʼ náa Aarón. Rí niguma gámbáa Jerusalén ga̱jma̱a̱ templo, nakujmaa xóo rí Jeobá nánguá nindoo gaʼyoo nájma̱ guʼwá rígi̱ ga̱jma̱a̱ rí nánguá magiʼdoo mbá reino náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ ma̱ngaa rí ni xuyamajkuíí.
Migixnuu Biblia
(Jeremías 32:1-12) Jeremías ni̱jkha̱nú niʼdxaun ajngóo Jeobá nákhi rí niʼni gu̱wa̱ʼ tsiguʼ rí niʼtáñajunʼ Sedequías Rey ndrígóo Judá, xóo muʼthá, tsiguʼ gu̱wa̱ʼ imigiñuʼ rí niʼtáñajunʼ Nabucodorosor. 2 Ga̱jma̱a̱ mbiʼi rúʼko̱ ejércitos ndrígóo rey bi̱ naʼtáñajunʼ náa Babilonia niruguama̱ʼa̱a̱n Jerusalén; mú gaʼyee Jeremías, ni̱jkha̱ kiʼyáa Rexo̱o̱ guʼwá e̱jua̱nʼ náa kuwa bi̱ nuñewa̱a̱n dí rígá náa goʼwóo rey ndrígóo Judá; 3 numuu rí Sedequías rey ndrígóo Judá niʼni rí maʼga̱ kiʼyáa ikhí, ga̱jma̱a̱ niʼthí: “Náa numuu naratá: ‹Rígi̱ rí niʼthá Jeobá: “Gi̱jyooʼ maxnaxí xuajen ríge̱ náa ñawúunʼ rey ndrígóo Babilonia, ga̱jma̱a̱ ikhaa mbayáa; 4 ga̱jma̱a̱ Sedequías, rey ndrígóo Judá, xáʼni kríyaminaʼ náa ñawúunʼ xa̱bu̱ caldeos, numuu rí gajkhun mixnáxi̱i̱ náa ñawúunʼ rey ndrígóo Babilonia, ga̱jma̱a̱ maʼthúu̱n inuu, ga̱jma̱a̱ mbaʼyoo iduu”›; 5 ‹ga̱jma̱a̱ náa Babilonia maʼga̱ kayáa Sedequías, ga̱jm̱a̱ ikhí gaxtáa asndu índo̱ rí ikhúúnʼ matangúun gáyaxu̱u̱, —niʼthí Jeobá—; maski asndu ikháanʼla nuxmínalaʼ gajmiála bi̱ caldeos, lá xáʼngala ráʼ.›” 6 Ikhú Jeremías nigi̱ʼdu̱u̱ niʼthí: “Jeobá niʼthúnʼ ajngáa rígi̱: 7 ‹Gi̱jyo̱ʼ na̱ʼkha̱ náa ikháánʼ Hanamel a̱ʼdióo Salum ndxájuu ana̱ʼ, ga̱jma̱a̱ naʼthí: “Aratsi mbayuuʼ dí rígá náa Anatot, numuu rí ikháánʼ kaʼyaʼ maratsi”›”. 8 Ninújngoo mbiʼi, Hanamel a̱ʼdióo ndxájuu anu̱ʼ ni̱ʼkha̱ náa ikhúúnʼ, xó má niʼthí Jeobá, awúu̱n Mbayuuʼ náa wíji̱ bi̱ Nañewu̱u̱n, ga̱jma̱a̱ nigi̱ʼdu̱u̱ niʼthúnʼ: “Aratsi, mbá péñu, mbaaʼ ndrígóo dí rígá náa Ananot, náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Benjamín, numuu rí ikháánʼ kaʼyaʼ makánaʼ, ga̱jma̱a̱ ikháánʼ ma̱ndoo maratsi. Aratsi maʼni ndrígáʼ ikháánʼ”. Ikhú, ndi̱yo̱o̱ rí ajngóo Jeobá ñajunʼ. 9 Ikha jngó nitsi ku̱ba̱ʼ ndrígóo Hanamel a̱ʼdióo amuʼ dí rígá náa Ananot. Ga̱jma̱a̱ nigúxnuu mbújkha̱a̱, juwan siclos ga̱jma̱a̱ gu̱wa̱ʼ mbújkha̱a̱ ndrígóo plata. 10 Ikhú niniraʼmáʼ náa mbá i̱yi̱i̱ʼ ga̱jma̱a̱ ni̱xnu̱u̱ sello ga̱jma̱a̱ ni̱jkhá kagu̱u̱n Testigos índo̱ nigruámáʼ mbújkha̱a̱ náa balanza. 11 Nda̱wa̱á ndi̱ya̱a̱ i̱yi̱i̱ʼ náa naʼthí rí nitsi, rí nixnáá sello xó má naʼthí náa xtángoo ga̱jma̱a̱ xó má kaʼyoo, ga̱jma̱a̱ rí niniñaaʼ paʼta; 12 ga̱jma̱a̱ ikhú ni̱xnu̱u̱ Baruc a̱ʼdióo Nerías a̱ʼdióo Mahseya i̱yi̱i̱ʼ náa naʼthí rí nitsi, náa inuu a̱ʼdióo amuʼ Hanamel ga̱jma̱a̱ náa inún testigos, bi̱ niniraʼmáʼ i̱yi̱i̱ʼ náa naʼthí rí nitsi, náa inún xúgínʼ xa̱bu̱ judíos bi̱ trigi̱i̱n náa Rexo̱o̱ guʼwá náa guájun bi̱ nuñewa̱a̱n.
MAYO 8-14
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JEREMÍAS 35-38
“Ébed-melec: Tamiñuu ga̱jma̱a̱ májáán a̱jkiu̱u̱n”
(Jeremías 38:4-6) Ga̱jma̱a̱ príncipes nitháán rey: “Guxíyáala, mbá péñu, xa̱bu̱ bugi̱, numuu rí naʼni mamiñún xa̱bu̱ bi̱ nuni guerra bi̱ xóó naguanún náa xuajen ga̱jma̱a̱ xúgínʼ xa̱bu̱, índo̱ naʼthúún ajngáa rígi̱. Numuu rí xa̱bu̱ bugi̱ tséyááʼ rí tsímáá náa xuajen rígi̱, i̱ndó gamiéjunʼ”. 5 Ikha jngó rey Sedequías niʼthí: “¡Gu̱ya̱a̱! Xtáa náa ñawánla. Numuu rí nda̱a̱ nimbá dí rey maʼngo̱o̱ maʼni rí marikhala”. 6 Ga̱jma̱a̱ nigugua Jeremías ga̱jma̱a̱ nidama̱ʼa̱a̱n náa cisterna ndrígóo Malkiya a̱ʼdióo rey, dí rígá náa Rexo̱o̱ guʼwá náa guájun bi̱ nuñewa̱a̱n. Ikha jngó nixu̱ma̱ʼ Jeremías ga̱jma̱a̱ ñuñuu. Mú náa cisterna nda̱a̱ iyaʼ, i̱ndó ngaʼcha̱ʼ; ga̱jma̱a̱ Jeremías nigíʼdu̱u̱ nijngúun náa ngaʼcha̱ʼ.
it-2-S 984 ¶7
Sedequías
Sedequías nindxu̱u̱ mbá xa̱bu̱ ñajunʼ guabaaʼ wéñuʼ, xóo má nirígá nda̱wa̱á índo̱ príncipes ninda̱ʼa̱ rí muxiyáá Jeremías numuu rí naʼni makáwabaʼ xuajen náa niruguamáʼan soldados, Sedequías niʼthí: “¡Gu̱ya̱a̱! Xtáa náa ñawánla. Numuu rí nda̱a̱ nimbá dí rey maʼngo̱o̱ maʼni rí marikhala”. Mú, nda̱wa̱á niʼdxaun dí niʼthí Ébed-mélec dí maʼni kríyaaʼ Jeremías ga̱jma̱a̱ niʼni dí maʼga̱ gajmíi̱n mbá 30 xa̱bu̱ mu mumbayíí. Nda̱wa̱á Sedequías niʼtámíjná nguʼwáá ga̱jma̱a̱ Jeremías. Niʼthún gaʼyee dí xaxíyaa ní ma dí xaxnáxi̱i̱ náa xa̱bu̱ bi̱ nandún muxiyáa. Mú nimiñuu rí gúni judíos bi̱ nijnúgún náa caldeos, ikha jngó na̱nguá niʼnimbo̱o̱ xtágabu dí niʼthí Jeremías dí maniñaminaʼ náa príncipes ndrígóo Babilonia. Nasngájmaa mbu̱júu̱ dí nimiñuu, niʼthún Jeremías dí xaʼthúún príncipes ga̱jma̱a̱ numuu dí nitamijná ngo̱ʼo̱o̱. (Jer 38:1-28.)
(Jeremías 38:7-10) Ga̱jma̱a̱ Ébed-mélec bi̱ etíope, mbáa xa̱biya̱ bi̱ nindxu̱u̱ eunuco ga̱jma̱a̱ xtáa náa goʼwóo rey, ni̱jkha̱nú niʼdxuun rí nixu̱ma̱ʼ Jeremías náa cisterna; ga̱jma̱a̱ rey gíʼ náa xkrugua ndrígóo Benjamín. 8 Ikha jngó Ébed-mélec nigájnuu náa goʼwóo rey ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: 9 “Oh tátá rey, xa̱bu̱ bugi̱ majphú ra̱májánʼ rí nini̱i̱ gaʼyee Jeremías, bi̱ nixu̱ma̱ʼ náa cisterna, ikhaa makhañúu numuu rí nda̱a̱ rí mikhu. Numuu rí nánguá rígá ganitsu náa xuajen”. 10 Ikhú rey niʼtáñajunʼ Ébed-mélec bi̱ nindxu̱u̱ etíope, ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: “Ayuʼ gajmiáanʼ mbá 30 xa̱bekha, ga̱jma̱a̱ gíʼmaa matríyaaʼ gaʼyee Jeremías náa cisterna nákha xóó tsikháñuu”.
w12-S 1/5 31 ¶2-3
Jeobá naʼni tsajkurámiinʼ xúgínʼ xa̱bi̱i̱
Tsáa ninindxu̱u̱ Ébed-mélec rá. Xúgíʼ nasngájma dí ninindxu̱u̱ mbáa funcionario náa xtáa raʼtáñajunʼ Sedequías, rey ndrígóo Judá. Nixtáa nákha mbiʼi dí nixtáa gaʼyee Jeremías, bi̱ Dios nikunguanʼ mu maʼthúún xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa Judá ga̱jma̱a̱ numuu dí inu maguma gámbáa. Maski ajndu nixtáa náa majñúnʼ príncipes bi̱ tsénimbu̱ún kuyáá Dios, ikhaa niwi̱ji̱ jmbu náa Jeobá ga̱jma̱a̱ ndiʼyamajkuu wéñuʼ Jeremías. Mbá mbiʼi nirígá mbóo tsáʼkhá dí masngájmaa á mu ndaʼyamajkuu má xúʼko̱ Dios: Tikhun príncipes bi̱ ra̱míjínʼ nithi dí nduwaʼ ga̱jma̱a̱ numuu Jeremías ga̱jma̱a̱ nidamáʼan náa iñáʼ dí kajni̱ʼ gaʼcha̱ʼ mu makhañúu (Jeremías 38:4-6). Xú kaʼnii niʼni Ébed-mélec rá.
Niʼni dí kaʼyoʼ ga̱jma̱a̱ támiñuu. Na̱nguá niguanúu kayaraʼaminaʼ numuu dí nimiñuu nini príncipes. Niʼtámíjná ga̱jma̱a̱ Sedequías náa inuu mbaʼin ga̱jma̱a̱ niʼthí dí raʼkhí nigumaa Jeremías. Mbáa nisngájma ga̱jma̱a̱ ñawúunʼ bi̱ nini̱i̱ dí raʼkhí, niʼthún rey: “Xa̱bu̱ bugi̱ majphú ra̱májánʼ rí nini̱i̱” (Jeremías 38:9). Sedequías niʼdxuun dí niʼthí Ébed-mélec ga̱jma̱a̱ niʼthún dí maʼni kríyaaʼ gaʼyee ga̱jma̱a̱ mbá skiñúʼ gu̱wa̱ʼ xa̱bu̱.
(Jeremías 38:11-13) Ikha jngó, Ébed-mélec ni̱jkha̱ kagu̱u̱n xa̱bekha ga̱jma̱a̱ nito̱ʼo̱o̱ náa goʼwóo rey náa agoo tesorería ga̱jma̱a̱ ikhí ndiyáaʼ xtíin rí wayuu, ma̱ngaa ni̱jkha̱ rakruígú ga̱jma̱a̱ ñuu náa cisterna mu mbayá Jeremías. 12 Ikhú Ébed-mélec bi̱ etíope niʼthúu̱n Jeremías: “Mbá péñu, atagídaʼ xtíin wayuu ga̱jma̱a̱ xíʼtóo xtíin náa agoo chíjñáʼ, náa matatáʼa ñuñuu”. Xúʼko̱ má niʼni Jeremías. 13 Ikhú nixmatri̱ya̱ʼ Jeremías ga̱jma̱a̱ ñuñuu ga̱jma̱a̱ nigájna̱a̱ náa cisterna. Jeremías nixtáa náa Rexo̱o̱ guʼwá náa guájun bi̱ nuñewa̱a̱n.
w12-S 1/5 31 ¶4
Jeobá naʼni tsajkurámiinʼ xúgínʼ xa̱bi̱i̱
Ikhú, Ébed-mélec nisngájmaa imbo̱ʼ dí xú káʼnii xa̱bu̱ nindxu̱u̱: Dí májánʼ a̱jkiu̱u̱n. Náa Biblia naʼthí dí nigu “xtíin rí wayuu, ma̱ngaa ni̱jkha̱ rakruígú ga̱jma̱a̱ ñuu náa cisterna mu mbayá Jeremías”. Náa numuu rá. Mu magida̱ʼ náa chijñúu gaʼyee mu índo̱ gúdaʼ ñuu muriyaaʼ náa gaʼcha̱ʼ xáʼni gawúún (Jeremías 38:11-13).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Jeremías 35:19) Ikha jngó rígi̱ rí niʼthí Jeobá bi̱ gíʼdiin mbaʼin ejércitos, Dios ndrígóo Israel: “Xandátigaa nimbáa náa Jonadab a̱ʼdióo Recab mbáa xa̱biya̱ bi̱ mawiji̱ má xúʼko̱ náa inuʼ ikhúúnʼ”›”.
it-2-S 793 ¶5
Recabitas
Jeobá niniguuʼ dí ninimbu̱ún ga̱jma̱a̱ gamajkhu. Dí ninimbu̱ún kuyáá anu̱ún bi̱ xtáa náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ tsímbriguii ga̱jma̱a̱ dí túnimbu̱ún judaítas náa bi̱ niʼni̱i̱ (Jer 35:12-16.) Dios nikudaminaʼ rígi̱ náa bi̱ recabitas: “Xandátigaa nimbáa náa Jonadab a̱ʼdióo Recab mbáa xa̱biya̱ bi̱ mawiji̱ má xúʼko̱ náa inuʼ ikhúúnʼ”. (Jer 35:19.)
(Jeremías 37:21) Ikha jngó, rey Sedequías niʼtáñajunʼ, ga̱jma̱a̱ ikhú nixuda̱ʼ náa Rexo̱o̱ guʼwá náa guájun bi̱ nuñewa̱a̱n; ga̱jma̱a̱ xúgíʼ mbiʼi nixnáá mbá pan nujndu rí na̱ʼkha̱ náa calle náa kúwi̱i̱n bi̱ nuni pan, asndu índo̱ xúgíʼ pan ndrígóo xuajen niguámbá. Ga̱jma̱a̱ Jeremías nixtáa xóó náa Rexo̱o̱ guʼwá náa guájun bi̱ nuñewa̱a̱n.
w98-S 15/1 18 ¶16-17
Gajngruigulúʼ gajmiúlú Dios
16 Jeobá naʼthúlúʼ ga̱jma̱a̱ májánʼ dí maguma káwáanʼ índo̱ gáʼtañajunʼ Reino mesiánico (Salmo 72:1-4, 16; Isaías 25:7, 8). Ma̱ngaa nambáyulúʼ muraʼníí xkujndu dí naguaʼdááluʼ mbiʼi xúgi̱ índo̱ naxnúlú xtágabu dí xú káʼnii gíʼmaa muʼni rí kaʼyoo (Mateo 4:4; 6:25-34). Jeobá naʼnii a̱jkiu̱lú ga̱jma̱a̱ rí xú káʼnii nimbáñun xa̱bi̱i̱ nákha wajyúúʼ (Jeremías 37:21; Santiago 5:11). Naxnúlú tsiakii numuu dí nduʼyáá dí tsixtiʼkhuu dí xóo nandoo kaʼñúún xa̱bi̱i̱ bi̱ naguáju̱n jmbu tséʼniuu ma asndu xú káʼnii dí ra̱májánʼ guraʼníí (Romanos 8:35-39). Bi̱ nakumu̱ún kuyáá Jeobá ikhaa naʼthúún: “Nimbá miʼtsú xániʼñáʼ ga̱jma̱a̱ xániʼñátiga̱a̱n” (Hebreos 13:5).
17 Nudaa tsiakii ga̱jma̱a̱ ku̱ma̱ rígi̱, bi̱ phú ni̱ndxu̱ún cristianos najngruigun má xúʼko̱ gajmiún Dios ra̱ʼkhá dí matangi̱ín náa kamba̱a̱ ndrígóo numbaaʼ rígi̱. Mbá dí xóo nundxaʼwamíjná xa̱bu̱ gíníi náa mbaʼa xuajen mba̱ʼu̱ dí á mu nurigu kaʼñún bi̱ guáʼdáá itháan mu muxnún ganitsu bi̱ kuwa náa guʼwún ra̱ʼkhá nuʼni kuʼwáʼ. Mú bi̱ najngriguun ga̱jma̱a̱ fe nunigaʼduunʼ ku̱ma̱ ndrígóo numbaaʼ rígi̱. Nduyamajkuíí dí xóo naniguuʼ Jeobá ga̱jma̱a̱ nuguaʼthi̱i̱n dí Jeobá maʼni tsajkurámuʼ dí xóo nuni (Proverbios 30:8, 9; 1Corintios 10:13; Hebreos 13:18). Mbáa a̱ʼgú dxuaʼa bi̱ xtáa náa India nimbáyúu dí mañajunʼ. Na̱nguá nindxaʼwóo edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ numuu dí migíná xtáa, ndaʼyoo dí Jeobá maʼni tsajkurámuʼ ñajunʼ dí naʼni mú magiʼdoo dí ndayóo ikhaa ga̱jma̱a̱ a̱ʼdióo, á mu nagíiʼ naʼni ginii Reino ndrígóo Dios (Mateo 6:33, 34). Mbaʼin wéñuʼ xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ, tséʼniuu má asndu ndiéjunʼ má eraʼníí, nusngajmaa ga̱jma̱a̱ xóo kuwa dí Jeobá nindxu̱u̱ mbáa bi̱ ma̱ndoo mumbañún (Salmo 91:2). Lá xúʼko̱ tayáá mangáán rá.
w95-S 1/8 5 ¶6, 7
Na̱ʼkha̱ rajngiyuu mbiʼi rí mani̱ndxu̱u̱ itháan májánʼ
Nda̱wa̱á, índo̱ rey ndrígóo Babilonia niguwíi dí rígá náa Jerusalén, xa̱bu̱ ndiyóoʼ ‹muni numáá pan dí mu̱phu̱ ga̱jma̱a̱ dí nindúún nacha̱›. (Ezequiel 4:16.) Rí xóo nikuwa niʼni gakhi wéñuʼ, rí asndu tikhun gu̱ʼu̱ niʼphun e̱jñún. (Lamentaciones 2:20.) Mú, maski ajndu gaʼyee Jeremías nixtáa náa guʼwá e̱jua̱nʼ numuu dí niʼtáraʼa, Jeobá má niʼni dí “xúgíʼ mbiʼi nixnáá mbá pan nujndu rí na̱ʼkha̱ náa calle náa kúwi̱i̱n bi̱ nuni pan, asndu índo̱ xúgíʼ pan ndrígóo xuajen niguámbá”. (Jeremías 37:21.)
Lá nimbumuuʼ Jeobá kaʼyoo Jeremías índo̱ niguámbá pan rá. Nakujmaa dí na̱nguá, numuu rí índo̱ Babilonia nini gámbá xuajen, Jeremías nijuixnáá nguéjma̱ ganitsu ga̱jma̱a̱ mbá regalo ikhú niniñaaʼ ni̱jkha̱a̱. (Jeremías 40:5, 6; atayáá ma̱ngaa Salmo 37:25.)
Migixnuu Biblia
(Jeremías 36:27-37:2) Ga̱jma̱a̱ mbu̱júu̱ Jeobá niʼthúu̱n Jeremías nda̱wa̱á dí rey nitsikhá rollo ga̱jma̱a̱ ajngáa rí Baruc niʼnirámáʼ rí niʼthí Jeremías, naʼthí: 28 “Ayá mbu̱júu̱ i̱mba̱ rollo, ga̱jma̱a̱ ataniraʼmáʼ xúgíʼ ajngáa rí nigumaraʼmáʼ náa timbá rollo, rí Jehoiaquim rey ndrígóo Judá nitsikhá. 29 Ga̱jma̱a̱ gíʼmaa maratha̱a̱n rígi̱ Jehoiaquim rey ndrígóo Judá: ‹Rígi̱ rí niʼthí Jeobá: “Mínaʼ ikháánʼ nitatsikháá rollo rígi̱, niratá: ‹Náa numuu nitaniraʼmáʼ ikhí, ga̱jma̱a̱ niratá: “Lá gajkhun rí ma̱ʼkha̱ rey ndrígóo Babilonia ga̱jma̱a̱ maʼni gámbáa xuajen rígi̱ ga̱jma̱a̱ maʼni gámbíin xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ xujkhúʼ ráʼ”›. 30 Ikha jngó rígi̱ rí niʼthí Jeobá ga̱jma̱a̱ numuu Jehoiaquim rey ndrígóo Judá: ‹Xáxtáa nimbáa xa̱bu̱ bi̱ magiʼi náa trono ndrígóo David, ga̱jma̱a̱ índo̱ gakháñuu mi̱ʼda̱ʼ mu mbaʼyoo a̱jkha̱ʼ ga̱jma̱a̱ mbayóo ajma̱ʼ rí mbruʼun. 31 Ga̱jma̱a̱ phú gajkhun rí manda̱ʼa̱a̱ cuenta náa ikhaa náa e̱ji̱i̱n ga̱jma̱a̱ náa xa̱bi̱i̱ dí raʼkhí nini, ga̱jma̱a̱ ma̱ʼkha̱ ka̱yo̱ʼ xúgíʼ gamiéjunʼ rí nitha náa ikhiin ga̱jma̱a̱ náa xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa Jerusalén ma̱ngaa náa xúgínʼ xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa Judá, ga̱jma̱a̱ ikhiin túdxawíín”›”. 32 Ga̱jma̱a̱ Jeremías ndiyáá imbo̱o̱ rollo ga̱jma̱a̱ nixnúu Baruc a̱ʼdióo Nerías, bi̱ nindxu̱u̱ secretario, ikhaa niʼnirámáʼ ikhí, rí niʼthí Jeremías, xúgíʼ ajngáa rí nigumaraʼmáʼ náa libro rí Jehoiaquim rey ndrígóo Judá nitsikhá; ga̱jma̱a̱ ikhí nigumaraʼmáʼ i̱ʼwáʼ ajngáa xó má rí nigumaraʼmáʼ.
37 Ga̱jma̱a̱ rey Sedequías a̱ʼdióo Josías nigi̱ʼdu̱u̱ niʼtáñajunʼ xtiʼkhuu Conías a̱ʼdióo Jehoiaquim, bi̱ Nabucodorosor rey ndrígóo Babilonia niʼni rí maʼga̱nú mani̱ndxu̱u̱ rey náa Judá. 2 Ga̱jma̱a̱ mínaʼ ikhaa gajmíi̱n xa̱bi̱i̱ mangiin xa̱bu̱ xuajen túdxawiin ajngáa rí Jeobá niʼthúu̱n gaʼyee Jeremías maʼthí.
MAYO 15-21
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JEREMÍAS 39-43
“Jeobá maʼni numa̱a̱ mámbáa xó má ñajunʼ rí niʼni”
(Jeremías 39:4-7) Xúgi̱ rá, índo̱ Sedequías rey ndrígóo Judá gajmíi̱n xa̱bekha bi̱ nuni guerra ndiñún, nigi̱ʼdu̱u̱ nigáñun ga̱jma̱a̱ nigájnun náa xuajen índo̱ niʼni mbruʼun náa kamba̱a̱ rí na̱jkha̱ náa ixi̱ ri̱ʼi̱ ndrígóo rey, náa xkrugua náa tapo̱o̱ xtátsí rí midu; ga̱jma̱a̱ nigún náa kamba̱a̱ ndrígóo Arabá. 5 Ga̱jma̱a̱ mbaʼin soldados caldeos nigún kidxu̱únʼ, ga̱jma̱a̱ niʼngu̱u̱n nixkamaa Sedequías náa xkua̱ mixooʼ ndrígóo Jericó. Ikhú nirtuwiin ga̱jma̱a̱ nigún ku̱ya̱a̱ inuu Nabucodorosor rey ndrígóo Babilonia náa Riblá ku̱ba̱ʼ ndrígóo Hamat mu ikhí miʼtá rí gágíʼnuu. 6 Ga̱jma̱a̱ rey ndrígóo Babilonia nigi̱ʼdu̱u̱ nigruigú edxu̱ún e̱ji̱i̱n Sedequías náa Riblá inuu ikhaa, ga̱jma̱a̱ xúgínʼ bi̱ guáʼdáá numún náa Judá rey ndrígóo Babilonia nigruigú edxu̱ún. 7 Ga̱jma̱a̱ nirugoo iduu Sedequías, nda̱wa̱á niroʼóo ga̱jma̱a̱ ajua̱nʼ ndrígóo cobre, mu magún ku̱ya̱a̱ náa Babilonia.
it-2-S 984 ¶7
SEDEQUÍAS
Naguámbáa Jerusalén. Nda̱wa̱á kayuʼ (607 ts.g), nákha “tsiguʼ gu̱wa̱ʼ mbóo ndrígóo Sedequías, rí maʼni gu̱nʼ a̱jkhu̱, rí maʼni mijna gu̱wa̱ʼ mbiʼi dí gu̱n rúʼko̱”, nimbaʼtoo náa xtátsí ndrígóo Jerusalén. Sedequías ga̱jma̱a̱ xa̱bi̱i̱ bi̱ nuni guerra nigañún mbruʼun, mú nigún guxkamarigiin náa xkua̱ mixooʼ ndrígóo Jericó ga̱jma̱a̱ Sedequías ni̱jkhá kiʼyáa náa Nabucodonosor, náa Riblá. E̱ji̱i̱n Sedequías niradíin náa inuu ikhaa. Numuu rí nákha ikhú Sedequías na̱nguá gíʼdoo itháan dí mbá skiñúʼ gu̱wa̱ʼ e̱jma̱ tsiguuʼ, e̱ji̱i̱n na̱nguá xóo maguaʼdáá mitsídaanʼ tsiguúnʼ. Nda̱wa̱á dí ndiʼyoo xóo nikháñuu e̱ji̱i̱n, Sedequías nigugoo iduu, nixtoʼóo ga̱jma̱a̱ ajua̱nʼ dí cobre ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱ kiʼyáa náa Babilonia, náa nikháñuu índo̱ kraʼa náa guʼwá e̱jua̱nʼ. (2Re 25:2-7; Jer 39:2-7; 44:30; 52:6-11; atayáá ma̱ngaa Jer 24:8-10; Eze 12:11-16; 21:25-27.)
(Jeremías 39:15-18) Ga̱jma̱a̱ Jeobá niʼthúu̱n Jeremías índo̱ kuguaraʼaa náa Rexo̱o̱ guʼwá náa guájun bi̱ nuñewa̱a̱n, niʼthí: 16 “Ayuʼ, gíʼmaa maratha̱a̱n Ébed-mélec bi̱ nindxu̱u̱ etíope: ‹Rígi̱ rí niʼthí Jeobá bi̱ gíʼdiin mbaʼin ejércitos, Dios ndrígóo Israel: “Atayáá, manimbánuu ajngóoʼ ga̱jma̱a̱ numuu xuajen rígi̱ rí ma̱ʼkhá ka̱yo̱ʼ gamiéjunʼ raʼkháa rí májánʼ, ga̱jma̱a̱ ikháánʼ gáta̱ya̱a̱ xú káʼnii gambánuu mbiʼi rúʼko̱”›. 17 ‹Ga̱jma̱a̱ gajkhun rí mani kríñanʼ mbiʼi rúʼko̱, eʼthí Jeobá, ga̱jma̱a̱ xagun ku̱ña̱a̱n xa̱bu̱ bi̱ namíñaʼ xtañún.› 18 ‹Numuu rí ikhúúnʼ mani kríñanʼ, ga̱jma̱a̱ xakháñaʼ ga̱jma̱a̱ espada; ga̱jma̱a̱ matani kríyaminaʼ, numuu rí niku̱ma̱ʼ xta̱yo̱ʼ ikhúúnʼ›, eʼthí Jeobá”.
w12-S 1/5 31 ¶5
Jeobá naʼni tsajkurámiinʼ xa̱bi̱i̱
Lá Jeobá ndiʼyoo dí gíʼdoo numuu rí niʼni Ébed-mélec ráʼ. Xúʼko̱. Nijmiuu Jeremías mu maʼthúu̱n dí gíiʼ mijngii mambáa Judá ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n witsu ajngáa náa nasngájma dí nakudaminaʼ maʼnikríyaaʼ. Jeobá niʼthúu̱n: “mani kríñanʼ”, “xagun ku̱ña̱a̱n xa̱bu̱”, “ikhúúnʼ mani kríñanʼ”, “xakháñaʼ ga̱jma̱a̱ espada” ga̱jma̱a̱ “matani kríyaminaʼ”. Náa numuu rí nikudaminaʼ maʼnikríyaaʼ xá. Jeobá niʼthúu̱n: “numuu rí niku̱ma̱ʼ xta̱yo̱ʼ ikhúúnʼ” (Jeremías 39:16-18). Ikhaa ndiʼyoo dí Ébed-mélec nimbáyúu Jeremías, raʼkháa i̱ndó numuu rí nixmiéjunʼ kaʼyoo gaʼyee, ma̱ngaa numuu rí nikumu̱u̱ kaʼyoo Dios ga̱jma̱a̱ nigiʼdoo fe.
(Jeremías 40:1-6) Ajngáa rí Jeobá niʼthúu̱n Jeremías nda̱wa̱á rí Nebuzaradán bi̱ naʼtáñajúúnʼ guardia ndrígóo corps niʼni magajnáa náa Ramá, índo̱ xtoʼóo ga̱jma̱a̱ ajua̱nʼ ga̱jma̱a̱ xúgínʼ bi̱ nigún kudiin náa Jerusalén ga̱jma̱a̱ Judá, mu magún kudiin náa Babilonia. 2 Ikhú bi̱ naʼtáñajunʼ guardia ndrígóo corps ni̱jkha̱ kayáa Jeremías ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: “Jeobá Dios ndrígáʼ niʼthí numuu gamiéjunʼ rí magíʼnuu xuajen rígi̱, 3 mu Jeobá maʼnimbánuu ga̱jma̱a̱ maʼni xó má niʼthí, numuu rí ikháanʼla nixudamíjnála aʼkhá náa Jeobá ga̱jma̱a̱ tunimbánii aʼwóo. Ga̱jma̱a̱ rígi̱ rí nugíʼnila. 4 Rí xúgi̱, ¡atayáá!, niriyaʼ ajua̱nʼ rí juádáʼ náa ñawáanʼ. Á mu májánʼ tayáá mi̱dxa̱ʼ ga̱jma̱á nindxu̱u̱ náa Babilonia, ayi̱, ga̱jma̱a̱ ikhúúnʼ mañe̱wa̱nʼ. Mú xí raʼkhí tayáá rí mi̱dxu̱ʼ ga̱jma̱á ni̱ndxu̱ʼ náa Babilonia, xádxúʼ. ¡Atayáá! Xúgíʼ ku̱ba̱ʼ rígá náa ikháánʼ. Asndu náa má májánʼ tayáá ga̱jma̱a̱ náa nanigua̱ʼ mi̱dxu̱ʼ, ayuʼ ikhí”. 5 Ga̱jma̱a̱ xóó táʼthi á mu mata̱nga̱a̱, índo̱ Nebuzaradán niʼthí: “Atangaán, xúʼko̱, náa Guedalías a̱ʼdióo Ahiqam a̱ʼdióo Safán, bi̱ rey ndrígóo Babilonia nigíiʼ mu maʼtáñajunʼ náa xuajen Judá, ga̱jma̱a̱ araxtaa náa majñu̱ʼ xuajen; o asndu náa má ganigua̱ʼ mi̱dxu̱ʼ, ayuʼ”. Ga̱jma̱a̱ bi̱ naʼtáñajunʼ guardia ndrígóo corps nixnúu ganitsu ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ rí ndayóoʼ ga̱jma̱a̱ niniñuʼ maʼga̱a̱. 6 Ikha jngó, Jeremías ni̱jkha̱ náa Guedalías a̱ʼdióo Ahiqam náa Mizpá, ma̱ngaa nixtáa ga̱jma̱a̱ ikhaa náa majñu̱ʼ xuajen rí xóó naguanúu.
it-2-S 472 ¶1
NEBUZARADÁN
Nebuzaradán niʼnimbánuu dí niʼthí Nabucodonosor, índo̱ niriyaaʼ guʼwá e̱jua̱nʼ Jeremías ga̱jma̱a̱ niniñuuʼ maraʼwíí maʼni dí nandoo ikhaa. Asndu niʼthí dí mañewaan ga̱jma̱a̱ nixnúu tikhu dí majmuu. Nebuzaradán ma̱ngaa niʼnimbo̱o̱ dí niʼthí rey ndrígóo Babilonia índo̱ nigíiʼ Guedalías maʼtá ñajúúnʼ bi̱ niguanún xóó. (2Re 25:22; Jer 39:11-14; 40:1-7; 41:10.) Witsu tsiguʼ nda̱wa̱á, nákha 602 ts.g. Nebuzaradán ni̱jkha̱ kagui̱i̱n eʼwíínʼ judíos, mbáa bi̱ nigañún náa ku̱ba̱ʼ dí rígá mijngii. (Jer 52:30.)
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Jeremías 42:1-3) Ikhú xúgínʼ bi̱ nutañajunʼ soldados ga̱jma̱a̱ Johanán a̱ʼdióo Qaréah ma̱ngaa Jezanías a̱ʼdióo Hosaya ga̱jma̱a̱ xúgínʼ xa̱bu̱, asndu bi̱ itháan chíʼgíʼ asndu bi̱ itháan nikhi̱i̱, nixuʼmamijná. 2 Ga̱jma̱a̱ nitháán Jeremías bi̱ nindxu̱u̱ gaʼyee: “Atadxawíín rí nutha̱nʼxu, mbá péñu, ga̱jma̱a̱ aratakháñii Jeobá Dios ndrígáʼ ga̱jma̱á numuxu, ga̱jma̱a̱ númúún xúgínʼ bi̱ naguanún xóó, numuu rí i̱ndó ikháanʼxu niguanúxu, nákha ginii mbaʼáanʼxu mu rí xúgi̱ nánguá, xó má tayáá. 3 Ga̱jma̱a̱ rí Jeobá Dios ndrígáʼ maʼthúxu náa kamba̱a̱ gúʼgua̱xu ga̱jma̱a̱ ndiéjunʼ gíʼmaa munixu”.
(Jeremías 43:2) Azarías a̱ʼdióo Hosaya ga̱jma̱a̱ Johanán a̱ʼdióo Qaréah ga̱jma̱a̱ xúgínʼ xa̱bu̱ tsí nuni mbaʼumíjna̱ nitháán Jeremías: “Ragájkhun rí naratá. Jeobá Dios ndrígúxu̱ tákuʼmán, maratha: ‹Xátaʼala náa Egipto mu makuwáanʼla ikhí xó bi̱ naguwaʼ i̱mba̱ níʼkháʼ.
(Jeremías 43:4) Ga̱jma̱a̱ ni Johanán a̱ʼdióo Qaréah ni má nimbáa bi̱ naʼtáñajunʼ soldados ni xa̱bu̱ xuajen túnimbu̱ún ajngóo Jeobá, rí makuwíin má xúʼko̱ náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Judá.
w03-S 1/5 10 ¶10
Lá nitraximína ikháánʼ náa xtáa Jeobá rá.
10 Nda̱wa̱á dí Jerusalén niguámbá, soldado ndrígóo Babilonia nigún kudiin judíos, Johanán niʼni rataminaʼ mu maʼgakaguin náa Egipto nguéjmii judíos bi̱ naguanún xóo náa Judá. Niniratamijná mu magún, mu nákha xóó tsegun nitháán Jeremías dí maʼtájkáan ga̱jma̱a̱ numún ga̱jma̱a̱ rí mbayáaʼ ikha ndrígóo Jeobá. Numuu rí na̱nguá nindrigú ajngáa dí nindúún mudxawíín, nini má xóo niriyaʼ awan (Jeremías 41:16–43:7). Lá nataya rígi̱ xóo mbá ikha dí naʼsngúlúʼ ga̱jma̱a̱ numuu ndiéjunʼ gíʼmaa muʼni mu Jeobá maʼdxaun índo̱ nduʼyáaʼ rá.
(Jeremías 43:6, 7) Mangiin xa̱bekha gajmiún guʼñún gajmiún e̱jñún ga̱jma̱a̱ waʼxioʼ rey ga̱jma̱a̱ xúgínʼ xa̱bu̱ bi̱ Nebuzaradán tsí naʼtáñajunʼ guardia ndrígóo corps niniñuʼ rí maguanún ga̱jma̱a̱ Guedalías a̱ʼdióo Ahiqam a̱ʼdióo Safán, ma̱ngaa Jeremías bi̱ nindxu̱u̱ gaʼyee ga̱jma̱a̱ Baruc a̱ʼdióo Nerías. 7 Asndu ikhú nitu̱ʼu̱u̱n náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Egipto, numuu rí túnimbu̱ún kuyáá Jeobá; ga̱jma̱a̱ mañu mañu niguánu asndu náa Tahpanhés.
it-1-S 600 ¶3
Cronología
Jerusalén niruguamáʼan índo̱ niʼni mijna gu̱wa̱ʼ tsiguʼ ndrígóo Sedequías (609 ts.g.) ga̱jma̱a̱ ninigambáa índo̱ niʼni gu̱wa̱ʼ i̱mba̱ tsiguʼ ndrígóo (607 ts.g.), rí nambánii ga̱jma̱a̱ gu̱wa̱ʼ míjna gu̱wa̱ʼ tsiguʼ índo̱ xtáa raʼtáñajunʼ Nabucodonosor (á mu nuraxnuu 625 ts.g., tsiguʼ índo̱ nigi̱ʼi̱ náa xílí; 2Re 25:1-8). Índo̱ niʼni witsu gu̱nʼ ndrígóo tsiguʼ 607 (gu̱nʼ Ab, dí kaʼyoo tapha julio ga̱jma̱a̱ agosto) xuajen nikha, niguámbáa xtátsí ga̱jma̱a̱ mbaʼin xa̱bu̱ bi̱ nikuwa ikhí ni̱jkha̱ kiʼdi̱i̱n náa guʼwá e̱jua̱nʼ. Mú, niniñuu maguanúu tikhun xa̱bu̱ gíníi, bi̱ nigañún náa Egipto índo̱ nixiyáa Guedalías, xa̱bu̱ ñajunʼ bi̱ nigíiʼ Nabucodonosor, xúʼko̱ niʼni dí niniñaaʼ mbá kayuʼ ku̱ba̱ʼ ndrígóo Judá. (2Re 25:9-12, 22-26.) Rígi̱ nirígá índo̱ juwan gu̱nʼ, Etanim (o Tisri, rí kaʼyoo tapha gu̱nʼ septiembre ga̱jma̱a̱ tapha gu̱nʼ octubre). Ikha jngó, nagíʼdu̱u̱ nagixnuu mu maʼni setenta tsiguʼ dí niguámbáa índo̱ niʼni 1 ñajunʼ gu̱nʼ octubre tsiguʼ 607 ts.g. Mu mambáa tsiguʼ 537 ts.g. Índo̱ niʼni juwan gu̱nʼ dí tsiguʼ 537 ts.g. Timbíi̱n judíos nitangi̱ín náa Judá, setenta tsiguʼ nda̱wa̱á dí niguámbá. (2Cr 36:21-23; Esd 3:1.)
Migixnuu Biblia
(Jeremías 40:11-41:3) Ga̱jma̱a̱ xúgínʼ judíos bi̱ nikúwi̱i̱n náa Moab ga̱jma̱a̱ bi̱ nikuwa náa majñúnʼ e̱ji̱i̱n Ammón ga̱jma̱a̱ Edom ga̱jma̱a̱ bi̱ nikuwa náa xúgíʼ i̱ʼwáʼ xuajen mba̱ʼu̱, ikhiin mangiin nidxawíín dí rey ndrígóo Babilonia niniñúúnʼ xóó náa Judá ga̱jma̱a̱ dí nigíiʼ Guedalías a̱ʼdióo Ahiqam a̱ʼdióo Safán náa ikhiin. 12 Ga̱jma̱a̱ xúgínʼ judíos nigíʼdi̱i̱ nitangi̱ín náa xuajen dí nigún, ga̱jma̱a̱ niguwáa̱nʼ náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Judá inuu Guedalías náa Mizpá. Ga̱jma̱a̱ nigíʼdi̱i̱ niraxi̱i̱ vino ma̱ngaa mbaʼa wéñuʼ xndú dí nijma̱a̱ ruʼphu. 13 Xó má Johanán a̱ʼdióo Qaréah ga̱jma̱a̱ xúgínʼ bi̱ nutañajúnʼ soldados bi̱ kuwa náa xáná, niguwáa̱nʼ náa inuu Guedalías náa Mizpá. 14 Ga̱jma̱a̱ nitháán: “Lá na̱nguá tayáá dí Baalís, rey ndrígu̱ún e̱ji̱i̱n Ammón, ikhaa mínaʼ nikuʼmaa Ismael a̱ʼdióo Netanías mú maxíña̱a̱nʼ ráʼ.” Mú Guedalías a̱ʼdióo Ahiqam táʼnimbo̱o̱. 15 ga̱jma̱a̱ Johanán a̱ʼdióo Qaréah niʼthúu̱n ngo̱ʼo̱o̱ Guedalías náa Mizpá: “Nandoʼ maʼgá, xúgi̱, mu maxíyáa Ismael a̱ʼdióo Netanías, numuu rí nimbáa xáʼyoo. Náa numuu dí gíʼmaa maʼni gawáanʼ ga̱jma̱a̱ náa numuu dí gíʼmaa magún i̱mba̱ ni̱ʼkha̱ xúgínʼ bi̱ kuwa náa Judá bi̱ naguwáanʼ náa ikháánʼ ga̱jma̱a̱ dí asndu mandáti̱gi̱i̱n bi̱ xóó kuwa náa Judá rá.” 16 Mú Guedalías a̱ʼdióo Ahiqam niʼthúu̱n Johanán a̱ʼdióo Qaréah: “Xátani rúʼko̱, numuu dí ragájkhun dí xtaa raratá ga̱jma̱a̱ numuu Ismael”.
41 Ikhú, índo̱ niʼni gu̱nʼ juwan ni̱ʼkha̱ Ismael a̱ʼdióo Netanías a̱ʼdióo Elisamá, e̱ji̱i̱n rey, gajmíi̱n imbá gu̱wi̱nʼ xa̱bekha, náa inuu Guedalías a̱ʼdióo Ahiqam náa Mizpá. Ga̱jma̱a̱ ikhí nigi̱ʼdi̱i̱ niphiʼtsu mbá jnduʼ náa Mizpá. 2 Ikhú Ismael a̱ʼdióo Netanías gajmíi̱n gu̱wi̱nʼ xa̱bekha bi̱ kuwa ga̱jma̱a̱ ikhaa nituxu̱u̱n ga̱jma̱a̱ nixiyáa ga̱jma̱a̱ espada Guedalías a̱ʼdióo Ahiqam a̱ʼdióo Safán. Xúʼko̱ rí ikhaa nixíyáa xa̱bu̱ bi̱ rey ndrígóo Babilonia nigíiʼ mu maʼtáñajunʼ náa xuajen. 3 Ga̱jma̱a̱ mbá xúgínʼ judíos bi̱ kuwa gajmiún ikhaa, xóo muʼthá, gajmíi̱n Guedalías, náa Mizpá, mangiin caldeos bi̱ kuwa ikhí, xó muʼthá, xa̱bu̱ bi̱ najmañún nuxmijná, Ismael nigudíin.
MAYO 22-28
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JEREMÍAS 44-48
“Ní xátaʼyáaʼ ‹rí maraʼdáá wéñuʼ›”
(Jeremías 45:2, 3) “Rígi̱ rí niʼthí Jeobá Dios ndrígóo Israel ga̱jma̱a̱ numaʼ, oh Baruc: 3 ‹Niratá: “¡Phú ginuu, rí xúgi̱, numuu rí Jeobá niʼni iwáá mba̱a̱ gaʼkhu rí gúʼdoo! Niʼni néʼngo̱ʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí natsíná, ga̱jma̱a̱ na̱nguá exkamaa náa mba̱ya̱a̱ xu̱ʼ”›.
jr-S 104-105 ¶4-6
‹Xátaʼyáaʼ maraʼdáá wéñuʼ›
4 Baruc nindoo dí mbuyamajkuíí ga̱jma̱a̱ dí magiʼdoo wéñuʼ. Ikhaa ninindxu̱u̱ bi̱ niʼnirámáʼ dí naʼthí Jeremías, mú raʼkháa i̱ndó ninindxu̱u̱ secretario ndrígóo gaʼyee. Náa Jeremías 36:32 naʼthí bi̱ nindxu̱u̱ “secretario”. Náa arqueología nasngájma dí nigiʼdoo mbá ñajunʼ dí gíʼdoo numuu náa xtáa rey. Ma̱ngaa, xúʼko̱ exná mbiʼí ‹Elisamá bi̱ nindxu̱u̱ secretario›, bi̱ najmaʼniiʼ xóo príncipes ndrígóo Judá. Rígi̱ nasngájma dí Baruc ma̱ngaa nato̱ʼo̱o̱ náa ‹nakuiʼtsu secretario› náa ‹goʼwóo rey› bi̱ gíʼdoo ikháá má ñajunʼ xóo Elisamá (Jer. 36:11, 12, 14). Xó má ndiʼyáa nasngájma dí Baruc nigiʼdoo mbá ñajunʼ dí gíʼdoo numuu náa palacio. Ndxájuu bi̱ mbiʼyuu Seraya ninindxu̱u̱ “comisario ordenador” ndrígóo rey Sedequías, bi̱ ni̱jkha̱ ga̱jma̱a̱ náa Babilonia mu maʼnimbánuu mbá ñajunʼ dí gíʼdoo numuu (atraxnuu Jeremías 51:59). Nakujmaa dí Seraya ndayáa dí mikhu ga̱jma̱a̱ náa maguanúu rey índo̱ nagájnuu na̱jkha̱. Ninindxu̱u̱ mbáa ñajunʼ dí gíʼdoo wéñuʼ numuu.
5 Gajkhun má rí mbáa bi̱ gíʼdoo ñajunʼ mba̱a̱ maʼni néʼngo̱o̱ dí maʼnirámáʼ imbo̱ʼ má imbo̱ʼ ajngáa dí raʼkhí ga̱jma̱a̱ numuu Judá. Ma̱ngaa numuu dí Baruc nambáyúu gaʼyee ndrígóo Dios migamíi magajtaa kaʼyúʼ ñajunʼ ndrígóo. Rí xúgi̱, gundxa̱ʼwámi̱jna̱ ndiéjunʼ garigá índo̱ Jeobá gaʼni gámbáa dí niʼni, xó má niʼtáriyaʼ náa Jeremías 45:4. Índo̱ gáʼganúu mbiʼi rúʼko̱, “rí gíʼdoo wéñuʼ numuu” dí nindoo Baruc —mbáa dí mbuyamajkuíí itháan náa palacio o dí magiʼdoo itháan— ní xágiʼdoo numuu. Á mu rí ikhaa nindoo magiʼdoo itháan náa kuwa judío bi̱ najuiʼthá dí makhañún, Dios ndiʼyoo dí ndayóo mambáyúu mariʼkhuu xóo endxa̱ʼóo edxu̱u̱.
6 Ma̱ngaa rí “rí gíʼdoo wéñuʼ numuu” dí nindoo Baruc mbáa ninindxu̱u̱ dí magiʼdoo wéñuʼ. Xuajen dí rígá mijngii náa Judá nakumu̱ún dí guaʼdáá wéñuʼ maʼni káwíin. Moab naku̱mu̱u̱ kaʼyoo ‹ñajunʼ dí nini ga̱jma̱a̱ mbújkha̱a̱›, xúʼko̱ má Ammón. Ma̱ngaa Jeobá niʼthún Jeremías dí Babilonia ‹giʼdoo wéñuʼ dí gíʼdoo numuu› (Jer. 48:1, 7; 49:1, 4; 51:1, 13). Mú xuajen rúʼko̱ Dios niʼthí dí mambáa.
(Jeremías 45:4, 5a) Rígi̱ rí gíʼmaa maratha̱a̱n: ‹Rígi̱ rí niʼthí Jeobá: “¡Atayáá! Rí nitsiji nani gámbáa, rí nidu naruburiyaʼ, xúgíʼ xuajin. 5 Mú ikháánʼ, natayááʼ má xúʼko̱ rí gíʼdoo wéñuʼ numuu náa ikháánʼ. Ní xátaʼyáaʼ rúʼko̱”›.
jr-S 103 ¶2
‹Ní xátaʼyáaʼ rí gíʼdoo wéñuʼ numuu tayáá ikháánʼ›
2 “¡Phú ginuu, rí xúgi̱, numuu rí Jeobá niʼni iwáá mba̱a̱ gaʼkhu rí gúʼdoo! Niʼni néʼngo̱ʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí natsíná.” Mangáanʼ nusngajmá dí néʼngulú nguáná, tséʼniuu á mu nusngajmá pajnú o i̱ndó náa a̱jkiu̱lú. Tséʼniuu má asndu xú káʼnii nixiéʼkha Baruc, Jeobá niʼdxaun. Bi̱ ndaʼyoo a̱jkiu̱lú ndiʼyoo náa numuu dí nixmiéjunʼ ga̱jma̱a̱ nijmiuu Jeremías mu maxprígúu ga̱jma̱a̱ májánʼ (atraxnuu Jeremías 45:1-5). Náa numuu dí niʼni néʼngo̱o̱ Baruc rá. Lá ga̱jma̱a̱ numuu ñajunʼ dí nikána xáʼ o ga̱jma̱a̱ numuu rí xú káʼnii gíʼmaa maʼnimbánuu dxe̱ʼ. Ikhaa ndaʼyoo ndiéjunʼ gíwanʼ náa a̱jkiu̱u̱n. Baruc ndiyáaʼ rí “gíʼdoo wéñuʼ numuu”. Ndiéjunʼ nindxu̱u̱ rá. Ndiéjunʼ nikudaminaʼ maxnúu Jeobá á mu nagruigú xtágabu ga̱jma̱a̱ ikha ndrígóo xá. Ga̱jma̱a̱ ndiéjunʼ eʼsngúlúʼ xkri̱da ndrígóo xá.
(Jeremías 45:5b) “‹Numuu rí, atayáá, ma̱ʼkhá ka̱yo̱ʼ mbá gamiéjunʼ náa xúgínʼ xa̱bu̱, eʼthí Jeobá, ga̱jma̱a̱ mani rí maraxtaa má xúʼko̱ asndu náa má gídxúʼ›”.
Guʼyáaʼ Reino, raʼkháa rí muguaʼdáá wéñuʼ
6 Gundxaʼwamíjna̱ ga̱jma̱a̱ numuu Baruc, bi̱ ninindxu̱u̱ secretario ndrígóo gaʼyee Jeremías. Índo̱ Baruc nigíʼdu̱u̱ ndiyáaʼ “rí gíʼdoo wéñuʼ numuu”, Jeobá niʼni marmáʼáan a̱jkiu̱u̱n rí imbá chíʼgíʼ tígo̱o̱ mu mambáa Jerusalén. Mú niʼthún rí maʼnikríyaaʼ (Jer. 45:1-5). Baruc ragíʼmaa magiʼthu̱u̱n wéñuʼ. Jeobá xáʼnikríyaaʼ rí guáʼdáá xa̱bu̱ (Jer. 20:5). Ndiéjunʼ eʼsngúlúʼ rí nigíʼnuu Baruc rá. Rí xúgi̱ ma̱ngaa nánguá eyóoʼ mba̱yu̱ʼ mbiʼi mu mambáa numbaaʼ ndrígóo Satanás. Ikha jngó xáʼyóoʼ mbuʼyáaʼ maguaʼdáá itháan. Xáguaʼthi̱i̱nlú rí nda̱wa̱á rí garigá majphú mba̱a̱ ga̱ʼkhu̱ maguaʼdáá xóó rí kuaʼdáá mbiʼi xúgi̱, maski ajndu gíʼdoo wéñuʼ numuu eʼyáálú xúgi̱ (Prov. 11:4; Mat. 24:21, 22; Luc. 12:15).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Jeremías 48:13) Ga̱jma̱a̱ moabitas gíʼmaa matiñu̱u̱n ga̱jma̱a̱ numuu Kemós, xó má tsí kúwi̱i̱n náa goʼwóo Israel niti̱ñu̱nʼ ga̱jma̱a̱ numuu Betel numuu rí nikumúnʼ kuyáá.
it-2-S 173 ¶2
Kemós
Índo̱ gaʼyee Jeremías niʼtáriyaʼ dí magíʼnuu Moab, niʼthí dí dios ndrígóo bi̱ nigumbiʼyuu Kemós, xúʼko̱ má dxajkun ga̱jma̱a̱ príncipes, maʼga̱ kiʼdiin i̱mba̱ ni̱ʼkhá. Bi̱ moabitas mati̱ñu̱u̱nʼ ga̱jma̱a̱ numuu dios ndrígu̱ún numuu rí nda̱a̱ dí ejmaa, xó má israelitas bi̱ kuwa náa reino ndrígóo gu̱wa̱ʼ tribu niti̱ñu̱u̱nʼ ga̱jma̱a̱ numuu Betel, mbáa ga̱jma̱a̱ numuu dí ikhí ndiyamajkuíí aʼdá xédé. (Jer 48:7, 13, 46.)
(Jeremías 48:42) “‹Ga̱jma̱a̱ Moab maguma gámbáa ga̱jma̱a̱ ní xánindxu̱u̱ xuajen, numuu dí niʼnimbamínáʼ náa Jeobá.
it-2-S 411 ¶5
Moab, Moabitas
Xándoo muʼni gaʼduunʼ dí kiʼtáriyaʼ ga̱jma̱a̱ numuu Moab nimbánuu mbájmbu. Mbayuuʼ tsiguʼ dí bi̱ moabitas niniñaaʼ ranindxu̱ún mbá xuajen. (Jer 48:42.) Rí mbiʼi xúgi̱ nándáa dí rígá náa nakumu̱ún dí ninindxu̱u̱ xuajen ndrígu̱ún moabitas, xóo: Nebo, Hesbón, Aroer, Bet-gamul ga̱jma̱a̱ Baal-meón, ma̱ngaa i̱ʼwáʼ xuajen dí na̱nguá jmaʼnuuʼ.
Migixnuu Biblia
(Jeremías 47:1-7) Rígi̱ rí niʼthúu̱n Jeobá gaʼyee Jeremías ga̱jma̱a̱ numún filisteos, nákha Faraón xóó tséʼni gámbáa Gaza. 2 Rígi̱ rí niʼthí Jeobá: “¡Atayáá! Iyaʼ na̱jkha̱ ratsimuu asndu náa xígií norte ga̱jma̱a̱ niʼni mañu dí gíʼdoo mba̱ji̱nʼ wéñuʼ iyaʼ. Ga̱jma̱a̱ maʼni dí majníʼ náa xuajen ga̱jma̱a̱ dí rígá ikhí ga̱jma̱a̱ bi̱ kuwa ikhí. Ga̱jma̱a̱ xa̱bekha mundxa̱ʼwa̱, ma̱ngaa xúgínʼ bi̱ kuwa náa xuajen mundxa̱ʼwa̱. 3 Índo̱ nawáán xóo nagáñun wayuu, ga̱jma̱a̱ nawáán xóo nagáyúu carro rí naʼni guerra, ga̱jma̱a̱ nawáán xóo na̱jkha̱ llantóo, xa̱bu̱ bi̱ guáʼdiin e̱jñún xátangi̱i̱n rudiin, numuu rí nijngutiguiin náa ñawúunʼ, 4 ga̱jma̱a̱ mbiʼi rí na̱ʼkha̱ murigú ga̱jma̱a̱ tsiakii xúgíʼ rí guáʼdáá filisteos, mú makhañúu náa Tiro ga̱jma̱a̱ náa Sidón asndu tsáa xa̱bu̱ bi̱ gambáyúu. Numuu rí Jeobá naguwíi ga̱jma̱a̱ tsiakii rí guáʼdáá filisteos, bi̱ xóó naguanún náa isla ndrígóo Caftor. 5 Ga̱jma̱a̱ edxu̱u̱ Gaza gíʼmaa maʼne tsaʼtsaʼ. Asquelón niguanúu wíyúu. Oh bi̱ naguanún náa xkua̱, asndu nguáná gátatsiʼñáaʼ ratrujtuminaʼ rá. 6 “¡Ajá, espada ndrígóo Jeobá! Asndu nguáná gaguanáʼ wíí rá. Ata̱ʼa̱ʼ náa xtáʼ. Ayáa xa̱ʼ ga̱jma̱a̱ wíí gaguanáʼ. 7 Xú káʼnii gándoo gáwi̱ji̱ wíí, numuu rí mínaʼ Jeobá niʼtáñajuunʼ xá. Na̱jkha̱ náa Asquelón ga̱jma̱a̱ náa rawunʼ lamáa. Ikhí náa niʼtáñajuunʼ maxtáa”.
MAYO 29 – JUNIO 4
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JEREMÍAS 49-50
“Jeobá tséxnúu castigo bi̱ guabaa”
(Jeremías 50:4-7) “Mbiʼi rúʼko̱, eʼthí Jeobá, e̱ji̱i̱n Israel, ikhiin ga̱jma̱a̱ e̱ji̱i̱n Judá maguwáʼ mbá jnduʼ. Mumbiyaʼ índo̱ gájngruigu̱u̱n, ga̱jma̱a̱ mbuyáaʼ Jeobá Dios ndrígu̱ún. 5 Muraxi̱i̱ má xúʼko̱ ga̱jma̱a̱ numuu kamba̱a̱ ndrígóo Sión, ikhí kuya̱ inún, ga̱jma̱a̱ muthi: ‹Aguwalaʼ mumbáxiʼlú náa Jeobá ga̱jma̱a̱ mbóó awan rí magajyúuʼ kámuu ma̱ngaa rí xámbumulú nditháan›. 6 Mugu̱ bi̱ nikháñun ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ xuajñuʼ. Báxtúu ndrígu̱ún nini rí mandáti̱gi̱i̱n. Náa kúbá nindáti̱gi̱i̱n. Mámbá kúbá egún. Nimbumún náa rí ndu̱ya̱a̱ xu̱únʼ. 7 Xúgínʼ bi̱ nixkamin niʼphu̱u̱n, ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ sia̱nʼ nithi: ‹Xáguaʼdáá aʼkhúlúʼ, numuu rí ikhiin nikiéʼkhun gajmiún Jeobá, náa nirígá rí jmbu ga̱jma̱a̱ rí niguáʼthi̱i̱n xiʼñúúnʼ náa Jeobá›.”
(Jeremías 50:29-32) Guthu̱u̱n xúgínʼ bi̱ nu̱da̱ʼ xkamídá mu muni gámbáa Babilonia. Aguanálá mbájndi xuajen mu nimbáa xakríyaaʼ. Guni rí maʼni numa̱a̱ xó má ñajunʼ rí niʼni. Jma̱á numuu xúgíʼ rí niʼni, guni̱i̱ ikhaa. Numuu rí náa Jeobá niʼni rí raʼkhí, bi̱ nindxu̱u̱ Kaʼwii náa Israel. 30 Ikha jngó, jiáma makhañún náa xua̱, ga̱jma̱a̱ asndu xúgínʼ xa̱bekha bi̱ nuni guerra mambíin mbiʼi rúʼko̱”, eʼthí Jeobá. 31 “¡Atayáá! Ikhúúnʼ tsíyóóʼ gáyáʼ, oh bi̱ natanimbamínaʼ”, eʼthí bi̱ kaʼyoo maʼtáñajunʼ, Jeobá bi̱ gíʼdiin mbaʼin ejércitos, “numuu rí gíʼmaa ma̱ʼkha̱ mbiʼi ndrígáʼ, mbiʼi rí manda̱ʼa̱ʼ cuenta. 32 Ga̱jma̱a̱ ikhaa bi̱ naʼnimbamínaʼ maxpátri̱ga̱a̱, ga̱jma̱a̱ nimbáa xámbáyuu. Ga̱jma̱a̱ matsikha xuajñún, ga̱jma̱a̱ aguʼ rígi̱ matsikhá xúgíʼ rawunʼ xuajen.”
it-1-S 62 ¶4
Xa̱bu̱ sia̱nʼ
Índo̱ xuajñu Dios túnimbu̱ún kuyáá, Ikhaa niniñúnʼ dí xa̱bu̱ sia̱nʼ muxmíjná gajmiún ga̱jma̱a̱ muni gámbáa. (Sl 89:42; Lam 1:5, 7, 10, 17; 2:17; 4:12.) Mú, numuu dí índo̱ niʼngu̱u̱n xa̱bu̱ sia̱nʼ mixtiʼkhu xóo nindxa̱ʼwa̱a̱ edxu̱ún, nini mbaʼumi̱jna̱ ga̱jma̱a̱ nini mba̱a̱ dioses ndrígu̱ún o nindxaʼwamíjna̱ dí xuxnaxi̱i̱ cuenta dí xú káʼnii niniu̱u̱n xuajñu Jeobá (Dt 32:27; Jer 50:7), Ikhaa niríyaʼ majkhúún xa̱bu̱ sia̱nʼ bugi̱ bi̱ nini mbaʼumi̱jna̱. (Isa 1:24; 26:11; 59:18; Na 1:2.) Niʼni rígi̱ ga̱jma̱a̱ numuu mbiʼyuu dí mikaʼwu. (Isa 64:2; Eze 36:21-24.)
(Jeremías 50:38, 39) Magumaa gámbáa iyaʼ ndrígu̱ún, ga̱jma̱a̱ maʼni̱i̱ mixooʼ. Numuu rí nindxu̱u̱ mbá ku̱ba̱ʼ ndrígu̱ún xándú, ga̱jma̱a̱ numuu visión rí xkawiʼ nuni xóo xa̱bu̱ bi̱ skágunʼ. 39 Ikha jngó xujkhúʼ bi̱ kúwi̱i̱n náa ku̱ba̱ʼ mixooʼ makuwi̱i̱n gajmiún xujkhúʼ bi̱ nundxa̱ʼwa̱, ga̱jma̱a̱ ikhí gakúwi̱i̱n avestruces; ga̱jma̱a̱ nánguá makuwá itháan ikhí, ní xákuwa mba̱yu̱ʼ tsiguʼ.”
jr-S 161 ¶15
“Jeobá niʼni dí nindxa̱ʼwáminaʼ”
15 Jeremías ma̱ngaa niʼtáriyaʼ dí mambáa xuajen dí maʼni gámbáa Egipto, rí nindxu̱u̱ Babilonia. Mbá siglo wapháá niʼtáriyaʼ mbájmbu dí Babilonia mambáa mbá nacha̱. Xú káʼnii gáʼni rá. Iyaʼ dí nañewunʼ ‹mujndoʼ› ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ bi̱ tsímiñuu muniñaaʼ ruxmijná (Jer. 50:38; 51:30). Rí kiʼtáriyaʼ rúʼko̱ nimbánuu kuduun índo̱ bi̱ medos ga̱jma̱a̱ bi̱ persas nini maʼga̱ i̱mba̱ ni̱ʼkha̱ iyaʼ ndrígóo Éufrates, ninungun náa mañu ga̱jma̱a̱ nitu̱ʼu̱n náa xuajen, rí asndu ndaa tsu̱ma̱ niradíin bi̱ babilonios. Imbo̱ʼ rí gíʼdoo numuu mbuʼyáá dí xuajen mani̱ndxu̱u̱ mbá náa xándoo maxtáa nimbáa (Jer. 50:39; 51:26). Rí xóo nakujmaa Babilonia rí mbiʼi xúgi̱ nasngájma dí nimbánuu mbájmbu rí Dios niʼtáriyaʼ.
w98-S 1/4 20 ¶20
Mbá libro dí na̱ʼkha̱ náa Dios
20 Isaías na̱nguá nixtáa mu mbaʼyoo xú kaʼnii nirígá náa Babilonia. Mú xó má kiʼtáriyaʼ, xuajen nijkhanú ninindxu̱u̱ i̱ndó ‹itsí midu̱› (Jeremías 51:37). Xó má niʼthí hebraísta Jerónimo, bi̱ nixtáa nákha siglo IV ts.n., nákha nixtáa ikhaa Babilonia ninindxu̱u̱ mbá ku̱ba̱ʼ náa ma̱ndoo mi̱dxu̱ʼ gataʼñíinʼ xujkhú ‹bi̱ mixtiʼkhu eni›, dí xúgi̱ nimbáa ndawaa tsáa xtáa. Maski ajndu nini májánʼ xuajen mu mbuyáá bi̱ naguwaʼ i̱mba̱ ni̱ʼkhá, rí náa ‹ni̱ʼkha̱ ga̱jma̱a̱ rí xóo nigiʼdoo› Babilonia niguámbáa mbá kayuʼ, xó má niʼtáriyaʼ Isaías (Isaías 14:22).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Jeremías 49:1, 2) Rígi̱ rí niʼthúún Jeobá e̱ji̱i̱n ammón: “Lá nda̱wi̱i̱n e̱ji̱i̱n Israel, o nda̱wa̱a̱ tsáa magruigúu ñajunʼ rí gíʼdoo ikhaa xáʼ. Náa numuu rí Malcam naʼtáñajunʼ ku̱ba̱ʼ ndrígóo Gad rá. Ga̱jma̱a̱ náa numuu rí xtáa náa xuajen ndrígóo Israel rá.” 2 “‹Ikha jngó, ¡gu̱ya̱a̱!, na̱ʼkha̱ mbiʼi, eʼthí Jeobá, ga̱jma̱a̱ mani rí mawáán marigá guerra asndu náa Rabá e̱ji̱i̱n Ammón; ga̱jma̱a̱ ikhaa mani̱ndxu̱u̱ xóo má náa nigumaa gámbáa, ga̱jma̱a̱ xuajñu mikha›. ‹Ga̱jma̱a̱ Israel mbu̱júu̱ maʼtáñajunʼ xuajñún›, niʼthí Jeobá.
it-1-S 117 ¶2
Ammonitas
Nda̱wa̱á dí Tiglat-piléser ga̱jma̱a̱ i̱mba̱ rey bi̱ nigi̱ʼi̱ nda̱wa̱á, ni̱jkha̱ kagui̱i̱n israelitas bi̱ kuwa náa reino norteño (2Re 15:29; 17:6), bi̱ ammonitas nijmún mbaaʼ ndrígu̱ún bi̱ naguwáʼ náa tribu ndrígóo Gad, náa nixmijná gajmiún Jefté nákha ginii, maski ajndu táʼnguun. (Atayáá ma̱ngaa Sl 83:4-8.) Ga̱jma̱a̱ numuu rúʼko̱, Jeobá nijmiuu Jeremías mu maʼthí dí nakiʼnáanʼ káʼñúnʼ ammonitas numuu rí najmúu mbaaʼ ndrígu̱ún gaditas ga̱jma̱a̱ naʼthúu̱n ndiéjunʼ gágíʼnuu Ammón ga̱jma̱a̱ dios ndrígóo Malcam (Milcom). (Jer 49:1-5.) Bi̱ ammonitas nini itháan dí raʼkhí índo̱ nixuguiin nguéjmi̱i̱n xa̱bu̱ mu muni ginii bi̱ kuwa náa Judá, índo̱ xtáa raʼtáñajunʼ iwáá tsiguʼ rey Jehoiaquim. (2Re 24:2, 3.)
(Jeremías 49:17, 18) “Ga̱jma̱a̱ Edom maʼga̱nú mani̱ndxu̱u̱ migamíi. Xúgínʼ bi̱ ganújngún ikhí mamiñún índo̱ guyexi̱, ga̱jma̱a̱ majuíyu numuu xúgíʼ gamiéjunʼ. 18 Xó má nigumaa gámbáa Sodoma ga̱jma̱a̱ Gomorra ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ xuajen mijngii, niʼthí Jeobá, xáxtáa nimbáa xa̱bu̱ ikhí, ga̱jma̱a̱ bi̱ ganújngoo xáwiji̱ ikhí.
jr-S 163 ¶18
“Jeobá niʼni dí nindxa̱ʼwáminaʼ”
18 Imbo̱ʼ rí niʼtáriyaʼ Jeremías nimbánuu mbájmbu nákha siglo timbá nindxu̱u̱ Edom, dí ma̱ngaa mani̱ndxu̱u̱ i̱mba̱ xuajen dí Babilonia maʼni gámbáa (Jer. 25:15-17, 21; 27:1-7). Mú ajngá rawunʼ Dios niʼthí dí Edom mani̱ndxu̱u̱ xóo Sodoma ga̱jma̱a̱ Gomorra. Nduʼyáá ndiéjunʼ eyoo gáʼthún rúʼko̱: Rí mambáa mbá kayuʼ, dí nditháan xatángaa marigá (Jer. 49:7-10, 17, 18). Ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ má nirígá. Náa exkamaa xuajen dí mbiʼyuu Edom rí mbiʼi xúgi̱ rá. Náa mapa dí rígá mbiʼi xúgi̱ ráʼ. Na̱nguá. Ajngáa Edom ga̱jma̱a̱ edomitas i̱ndó nakujmaa náa libro dí naʼthí dí nirígá wajyúúʼ o historia dí na̱ʼkha̱ náa biblia, o mapa náa naʼthí xuajen dí nirígá wajyúúʼ. Xó má niʼthí Flavio Josefo, bi̱ edomitas niguma tsu̱di̱i̱n muni xóo bi̱ judíos nákha siglo II tsiguʼ dí nirígá ginii; ga̱jma̱a̱ índo̱ Jerusalén niguámbáa nákha tsiguʼ 70 tsiguʼ dí nirígá nda̱wa̱á, nindátigaa mbiʼyuu xuajen rúʼko̱.
ip-2-S 350-351 ¶6
Naʼni mitsaan mbiʼyuu Jeobá
6 Náa numuu dí nagi̱ʼdu̱u̱ má xúʼko̱ Jeobá gajmíi̱n bi̱ kuwa náa Edom rá. Bi̱ edomitas ni̱ndxu̱ún xa̱bu̱ sia̱nʼ náa xuajñu Dios, rí ndijyúuʼ asndu nákha nixtáa Esaú (Génesis 25:24-34; Números 20:14-21). Nikujmaa kaʼwu dí bi̱ Edom nditháan tsíñu gúñún bi̱ kuwa náa Judá numuu rí nixuba̱a̱ ñawúún índo̱ soldados ndrígóo Babiblonia nini gámbáa Jerusalén, (Salmo 137:7). Jeobá ndiʼyoo dí ikhaa ninduʼwajmaa. Ikha jngó tséʼniulú tsiánguá dí niʼthí maʼni gámbóo Edom (Isaías 34:5-15; Jeremías 49:7-22).
Migixnuu Biblia
(Jeremías 50:1-10) Ajngáa rí niʼthí Jeobá numuu Babilonia, ga̱jma̱a̱ numuu ku̱ba̱ʼ ndrígu̱ún caldeos, rí niʼthúu̱n Jeremías bi̱ nindxu̱u̱ gaʼyee: 2 “Guta náa xuajen ga̱jma̱a̱ gutaríyaaʼ. Ga̱jma̱a̱ guxuxí mbá tsinaʼ; ga̱jma̱a̱ arathá. Xurkaʼwu nimbá. Gutala: ‹Babilonia niguma gámbáa. Bel nigumaa ma̱jti̱ʼ. Merodac nimiñuu. Xándú ndrígu̱ún nigumaa ma̱jti̱nʼ. Xándú xkawiinʼ ndrígu̱ún nimiñunʼ›. 3 Numuu rí náa inuu nitsimuu mbá xuajen rí na̱ʼkha̱ náa norte. Ikhaa naʼni rí ku̱ba̱ʼ maʼnimíñún xa̱bu̱, ikha jngó nimbáa na̱nguá xtáa ikhí. Xó má xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ xujkhú nigañún. Nigúun”. 4 “Mbiʼi rúʼko̱, eʼthí Jeobá, e̱ji̱i̱n Israel, ikhiin ga̱jma̱a̱ e̱ji̱i̱n Judá maguwáʼ mbá jnduʼ. Mumbiyaʼ índo̱ gájngruigu̱u̱n, ga̱jma̱a̱ mbuyáaʼ Jeobá Dios ndrígu̱ún. 5 Muraxi̱i̱ má xúʼko̱ ga̱jma̱a̱ numuu kamba̱a̱ ndrígóo Sión, ikhí kuya̱ inún, ga̱jma̱a̱ muthi: ‹Aguwalaʼ mumbáxiʼlú náa Jeobá ga̱jma̱a̱ mbóó awan rí magajyúuʼ kámuu ma̱ngaa rí xámbumulú nditháan›. 6 Mugu̱ bi̱ nikháñun ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ xuajñuʼ. Báxtúu ndrígu̱ún nini rí mandáti̱gi̱i̱n. Náa kúbá nindáti̱gi̱i̱n. Mámbá kúbá egún. Nimbumún náa rí ndu̱ya̱a̱ xu̱únʼ. 7 Xúgínʼ bi̱ nixkamin niʼphu̱u̱n, ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ sia̱nʼ nithi: ‹Xáguaʼdáá aʼkhúlúʼ, numuu rí ikhiin nikiéʼkhun gajmiún Jeobá, náa nirígá rí jmbu ga̱jma̱a̱ rí niguáʼthi̱i̱n xiʼñúúnʼ náa Jeobá›.” 8 “Agajnála náa majñu̱ʼ Babilonia, ma̱ngaa agajnála asndu náa ku̱ba̱ʼ ndrígu̱ún caldeos, ga̱jma̱a̱ guni xóo xujkhúʼ bi̱ nuxna ikha náa mbaʼin mugu̱. 9 Numuu rí gi̱jyooʼ xtáá rani̱ rí matsimúún náa inuu Babilonia mbaʼin xa̱bu̱ xuajen náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo norte, ga̱jma̱a̱ maʼndún muxmijná ga̱jma̱a̱ ikhaa. Ikhí magumaa gámbáa. Flecha ndrígóo mbáa nindxu̱u̱ xóo ndrígóo mbáa xa̱biya̱ gújkuííʼ bi̱ najmañuu mada̱ʼ, ga̱jma̱a̱ tsendáti̱go̱o̱. 10 Ga̱jma̱a̱ náa Caldea magún kudúún xúgíʼ rí gíʼdoo. Xúgínʼ bi̱ guni gámbáa maʼdxúún”, eʼthí Jeobá.