Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa reunión
3-9 SEPTIEMBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JUAN 1, 2
“Jesús naʼni timbá milagro ndrígóo”
(Juan 2:1-3) Rí maʼni ragajtsú mbiʼi nirígá mbá ndxa̱a̱ gatsigúnʼ náa Caná rí kaʼyoo Galilea, ga̱jma̱a̱ ikhí xtaa ru̱dúu̱ Jesús. 2 Jesús gajmíi̱n xa̱bi̱i̱ mangiin nijuiʼthún magún náa ndxa̱a̱ gatsigúnʼ. 3 Índo̱ niguámbá vino, ru̱dúu̱ Jesús niʼthúu̱n: “Na̱nguá guaʼdáá vino”.
Cristo ñajunʼ “siaquiyu Dios”
3 Jesús niʼni timbá milagro náa nidamijná xa̱bu̱ náa xuajen Caná. Mú, tsiánguá náa numuu rí nda̱a̱ mba̱ji̱nʼ vino náa ndxa̱a̱. Rígi̱ mani̱ndxu̱u̱ ma̱jti̱ʼ wéñuʼ náa inún novios, numuu rí ikhiin gíʼmaa mbuyáá ndiéjunʼ tígo̱o̱ mu̱phu̱ o muwa̱a̱n bi̱ niguwaʼ. Ikhú María nindo̱ʼo̱o̱ Jesús rí mambáñun novios. Náa numuu rá. Ikhaa ndaʼyoo rí kiʼtáriyaʼ ga̱jma̱a̱ numuu Jesús ma̱ngaa ndiʼyoo rí ikhaa muxna mbiʼí “Ade Dios Tsi Mapu-Mba” (Luc. 1:30-32; 2:52). Mbáa ikhaa ndiʼyoo rí Jesús ma̱ndoo mambáñun. Rí phú gajkhun rí María ga̱jma̱a̱ Jesús nindúún mumbañún novios. Ikha jngó, Jesús nirtaxi̱i̱ mbá 380 litros (100 galones) iyaʼ mu maʼni̱i̱ vino dí itháan májánʼ (atraxnuu Juan 2:3, 6-11) . Jesús rakáʼyoo maʼni milagro rúʼko̱, mú ikhaa niʼni numuu rí nixmiéjunʼ kaʼñúún xa̱bu̱. Ikhaa ndiʼyáridoo Jeobá, bi̱ naxná rí gíʼdoo.
(Juan 2:4-11) Mú Jesús niʼthúu̱n: “A̱ʼgu̱, ndíjkha jngó exná gamiéjuanʼ rá.” Xóó tséjkanú hora ndrígóʼ ikhúún”. 5 Ru̱dúu̱ niʼthún bi̱ nuñambá: “Xúgíʼ rí gaʼthála guni”. 6 Ikhí rígá mbá majun rayaʼ rí kiʼni ga̱jma̱a̱ itsí rí kajnu̱ʼ iyaʼ xóo má e̱nda̱ʼa̱ xtángoo ndrígu̱ún judíos mu maguma kaʼwii, mambá kajnu̱ʼ a̱jma̱ o ajtsú awan rí kaʼyoo. 7 Jesús niʼthún: “Gunimajnííʼ iyaʼ náa rayaʼ”. Ga̱jma̱a̱ ninimajnííʼ asndu nijnííʼ. 8 Ga̱jma̱a̱ niʼthún: “Guriyáʼ chíʼgíʼ ga̱jma̱a̱ guxnáa bi̱ kayá edxu̱u̱ náa ndxa̱a̱”. Ikha jngó ikhiin nigún ku̱ñu̱u̱n. 9 Índo̱ bi̱ kayá edxu̱u̱ náa ndxa̱a̱ niʼga̱a̱n iyaʼ rí nigutaxi̱i̱ vino, mu táʼyoo náa e̱ʼkha̱, mu bi̱ niñambá ndiyáá rí iyaʼ niriyaʼ, ikhú bi̱ kayá edxu̱u̱ náa ndxa̱a̱ nindxa̱ʼo̱o̱ bi̱ manigúnʼ 10 ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: “Xúgínʼ xa̱bu̱ nuriyaʼ ginii vino rí itháan májánʼ, ga̱jma̱a̱ índo̱ xa̱bu̱ najngíin. Mú ikháánʼ nitiaxii vino rí itháan májánʼ asndu xúgi̱”. 11 Jesús niʼni rígi̱ náa Caná rí kaʼyoo Galilea dí nindxu̱u̱ timbá rí niʼni, ga̱jma̱a̱ nisngájma tsiakii rí gíʼdoo; ga̱jma̱a̱ discípulos ndrígóo niguaʼdáá fe náa ikhaa.
jy-S ináa 41 kutriga̱ 6
Naʼni timbá milagro ndrígóo
Milagro rígi̱ nindxu̱u̱ timbá rí niʼni Jesús, rí niʼni gújkhuʼ fe ndrígu̱ún bi̱ nuxi̱nʼ discípulos. Índo̱ niguambáá ndxa̱a̱ gitsigúnʼ, Jesús najkha̱a̱ ga̱jma̱a̱ rudu gajmíi̱n guaʼthi̱i̱n skojo̱o̱ náa xuajen Capernaúm, dí giwánʼ náa rawunʼ lamáa ndrígóo Galilea.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Juan 1:1) Nákha gíníi nindxu̱u̱ Ajngáa, ga̱jma̱a̱ Ajngáa nixtáa ga̱jma̱a̱ Dios, ma̱ngaa Ajngáa nijkhanú ninindxu̱u̱ dios.
nwtsty notas rí muʼnigajmaa náa Jn 1:1
Ajngáa: O “Logos”. Ajngáa griega ho lógos najmaa xóo título. Ikháá ma eʼthí náa Juan 1:14 ga̱jma̱a̱ Revelación 19:13. Juan najmuu título rígi̱ mu maʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Jesús nákha ni̱ʼkha̱ náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ, índo̱ niʼtáraʼa xóo xa̱bu̱ jmbii ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á rí ni̱jkha̱a̱ mekhuíí. Jesús nindxu̱u̱ bi̱ nijmiuu Dios mu maʼthúún eʼwíínʼ bi̱ kuwa mekhuíí ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ numbaaʼ. Ikha jngó, nundxa̱ʼwa̱míjna̱ rí nákha xóó tséʼkha̱ náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ, Jeobá naʼtámíjná gajmíi̱n xa̱bu̱ numbaaʼ ga̱jma̱a̱ najmiuu Ajngáa bi̱ nindxu̱u̱ ángel, bi̱ naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu (Gé 16:7-11; 22:11; 31:11; Éx 3:2-5; Jue 2:1-4; 6:11, 12; 13:3).
ga̱jma̱a̱: Nandoo gáʼthúu̱n, “náa”. Gi̱i̱ ajngáa griega pros nandoo gáʼthúu̱n mijngii ga̱jma̱a̱ rí bi̱ nambáxa̱ʼ gajmiáanʼ, ma̱ngaa naʼthí numuu Ajngáa ga̱jma̱a̱ mbáwíi Dios gajkhun.
Ajngáa ninindxu̱u̱ mbáa dios: O “Ajngáa ninindxu̱u̱ xóo mbáa Dios”. Ga̱jma̱a̱ ajngáa rígi̱, Juan naʼthí xú káʼnii nindxu̱u̱ “Ajngáa” (náa griego ho lógos; atayáá nota rí muʼnigajmaa ga̱jma̱a̱ numuu Ajngáa rí kaʼyoo versículo rígi̱), xóo muʼthá, Jesucristo. Gi̱i̱ najuiʼthá xóo “mbáa dios”, o “ikhaa kayuʼ xóo dios” numuu rí gíʼdoo mbá ñajunʼ kiejunʼ mekhuíí: Nindxu̱u̱ Aʼdá giʼnii ndrígóo Dios ga̱jma̱a̱ nijmiuu mu maʼni xúgíʼ dí rígá. Náa mbaʼa Biblia, ajngáa rígi̱ najuiʼtájuíi “Ajngáa ninindxu̱u̱ Dios”, rí naʼnimbriguii Cristo ga̱jma̱a̱ Dios bi̱ gíʼdoo xúgíʼ tsiakii. Mú, rígá mbaʼa numuu mu muʼthá rí Juan táʼndoo gaʼthí rí “Ajngáa” nindxu̱u̱ Dios bi̱ gíʼdoo xúgíʼ tsiakii. Timbá, ajngáa rí na̱ʼkha̱ ginii ga̱jma̱a̱ rí na̱ʼkha̱ nda̱wa̱á naniñuʼ kaʼwu rí “Ajngáa” nixtáa “ga̱jma̱a̱ Dios”. Ma̱ngaa náa ajngáa griega theós nakujmaa ajtsú nuthu náa versículos 1 ga̱jma̱a̱ 2. Rí timbá ga̱jma̱a̱ rí maʼni ajtsú theós na̱ʼkha̱ ga̱jma̱a̱ i̱mba̱ ajngáa, mú rí maʼni a̱jma̱ na̱nguá. Mbaʼin nuthi dí rígi̱ gíʼdoo wéñuʼ numuu. Índo̱ naʼthí theós ga̱jma̱a̱ na̱ʼkha̱ ga̱jma̱a̱ i̱mba̱ ajngáa, naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Dios bi̱ gíʼdoo xúgíʼ tsiakii, mú náa ajngáa rígi̱, numuu rí tsegájnun náa articulo xóo mbáa ajngáa theós rí naʼthí xú kaʼnii nindxu̱u̱ “Ajngáa”. Ikha jngó, mbaʼa Biblia rí nijuiʼtájuíi náa ajngáa inglés, francés ga̱jma̱a̱ alemán ikhaa kayuʼ e̱ʼkha̱ náa versículo ndrígóo Traducción del Nuevo Mundo, náa nasngájma rí “Ajngáa” ninindxu̱u̱ “dios”. Xúgíʼ rígi̱ nambáyúu ga̱jma̱a̱ rí nijuiʼtájuíi náa Evangelio ndrígóo Juan náa copto sahídico ga̱jma̱a̱ náa copto bohaírico (mbáa nákha siglos ajtsú ga̱jma̱a̱ a̱jkhu̱), náa najuiʼtájuíi mixtiʼkhu ajngáa theós ndrígóo Juan 1:1. Rí xóo nijuiʼtájuíi nasngájma rí “Ajngáa” nambriguii ga̱jma̱a̱ Dios, mú tségajma rí nindxu̱u̱ ikháá xóo Anu̱u̱ bi̱ gíʼdoo xúgíʼ tsiakii. Ga̱jma̱a̱ rí naʼthí versículo rígi̱, Colosenses 2:9 naʼthí rí Cristo gíʼdoo “xúgíʼ xtiʼkhu ndrígóo Dios”. Ga̱jma̱a̱ náa 2 Pedro 1:4, bi̱ maʼtáñajunʼ gajmii Cristo mangiin ni̱ndxu̱ún “bi̱ makuwá mekhuíí”. Ma̱ngaa náa Septuaginta, najmaa ajngáa griega theós rí nambánii ga̱jma̱a̱ ajngáa hebreas, rí naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Dios (‘ikhaa ga̱jma̱a̱ ‘elohím), mbáa nandoo gáʼthúu̱n “bi̱ gíʼdoo tsiakii” o “xkujiiʼ”. Ajngáa hebreas rígi̱ najmaa mu maʼthí numuu Dios bi̱ gíʼdoo xúgíʼ tsiakii, náa eʼwíínʼ dioses ga̱jma̱a̱ xa̱bekha. Rí muʼthá dí “Ajngáa” nindxu̱u̱ “mbáa dios” o bi̱ gíʼdoo “tsiakii” nambánii ga̱jma̱a̱ Isaías 9:6, náa najuiʼtáriyáʼ dí Mesías magumbiʼyuu “Dios bi̱ gíʼdoo tsiakii” (raʼkháa Dios bi̱ xúgíʼ tsiakii) ga̱jma̱a̱ rí mani̱ndxu̱u̱ Anu̱ún xúgínʼ bi̱ magúun mekhuíí. Rí nandoo maʼni Anu̱u̱, “Jeobá bi̱ gíʼdiin mbaʼin ejércitos”, maʼni dí rúʼko̱ mambanúu (Isa 9:7).
(Juan 1:29) I̱mba̱ mbiʼi ndiʼyoo Jesús rí na̱ʼkha̱ náa ikhaa ga̱jma̱a̱ niʼthí: “¡Gu̱ya̱a̱, Mugiu̱u̱ Dios bi̱ narigu̱u̱ aʼkhá ndrígóo numbaaʼ!
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Jn 1:29
Aʼdá mugiu̱u̱ Dios: Nda̱wa̱á rí Jesús nijngúun iyááʼ ga̱jma̱a̱ rí Gixa̱a̱ nigruiga̱ tsáʼkhá náa inuu, Juan bi̱ nakumíínʼ iyááʼ xa̱bu̱ nixnáxi̱i̱ xóo “Aʼdá mugiu̱u̱ Dios”. Ajngáa rígi̱ i̱ndó na̱ʼkha̱ náa Juan 1:36 (atayáá sgd, sección 4, ináa 20, 21). Rí Jesús nambánii ga̱jma̱a̱ mbáa aʼdá mugu nindxu̱u̱ májánʼ. Mbaʼin xa̱bu̱ bi̱ naʼthí náa Biblia nixnáxi̱i̱n náa inuu Dios mugu̱ numuu rí ndiyáá dí ni̱ndxu̱ún xa̱bu̱ aʼkhá ma̱ngaa nindúún magún kanuu náa ikhaa. Tsíngiña’ rúʼko̱ nindoo gáʼthúu̱n rí maʼni Jesús índo̱ gaxnáxi̱i̱ vida ndrígóo ga̱jma̱a̱ numún xa̱bu̱ numbaaʼ. Ajngáa “Aʼdá mugiu̱u̱ Dios” ma̱ndoo maʼthí náa mbaʼa texto ndrígóo Biblia. Numuu rí Juan bi̱ nakumiinʼ iyááʼ naninuʼ májánʼ Escrituras Hebreas, ajngáa rí niʼthí ma̱ndoo mani̱ndxu̱u̱ mugu̱ bi̱ nixnáxi̱i̱ Abraham ga̱jma̱a̱ numuu Isaac (Gé 22:13), mugu̱ bi̱ nijmiún náa ndxa̱a̱ pascua bi̱ israelitas nixnáxi̱i̱ nákha inu makawíin náa Egipto (Éx 12:1-13) o mugu̱ bi̱ nuxnaxi̱i̱ mámbá miʼcha̱ ga̱jma̱a̱ wakhííʼ náa altar ndrígóo Jeobá náa Jerusalén (Éx 29:38-42). Mbáa Juan ma̱ngaa nindxa̱ʼwáminaʼ ga̱jma̱a̱ rí niʼtáriyaʼ Isaías, náa Jeobá niʼthí rí xa̱bi̱i̱ maʼga̱ ‹kiʼyáa náa muxi̱ya̱a̱› (Isa 52:13; 53:5, 7, 11). Índo̱ apóstol Pablo niʼniraʼmáʼ timbá carta ndrígóo náa inún bi̱ Corintios, nixná mbiʼyuu Jesús “pascua ndrígúlú”, xóo muʼthá, mugu̱ bi̱ najmaa náa Pascua (1Co 5:7). Apóstol Pedro niʼthí rí eʼdiu Cristo nindxu̱u̱ “mitsaanʼ xóo ndrígóo mbáa mugu̱ bi̱ nda̱a̱ dí gíʼdoo ga̱jma̱a̱ kaʼwii” (1Pe 1:19). Ga̱jma̱a̱ náa libro ndrígóo Revelación naxná mbiʼyuu Jesús “Aʼdá mugu̱” itháan rí 25 nuthu (atayáá tikhu xkri̱da náa: Rev 5:8; 6:1; 7:9; 12:11; 13:8; 14:1; 15:3; 17:14; 19:7; 21:9; 22:1).
Migixnuu Biblia
(Juan 1:1-18) Nákha gíníi nindxu̱u̱ Ajngáa, ga̱jma̱a̱ Ajngáa nixtáa ga̱jma̱a̱ Dios, ma̱ngaa Ajngáa nijkhanú ninindxu̱u̱ dios. 2 Bugi̱ nixtáa ga̱jma̱a̱ Dios nákha gíníi. 3 Xúgíʼ nirígá ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa, á mu nda̱wa̱a̱ ikhaa nimbá tárígá. Xúgíʼ rí nijkhanú nirígá 4 ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa nindxu̱u̱ vida, ga̱jma̱a̱ vida nindxu̱u̱ aguʼ ndrígu̱ún xa̱bu̱. 5 Ga̱jma̱a̱ aguʼ nimbiʼi náa mikrina, mu rí mikrina táʼngo̱o̱. 6 Ni̱ʼkha̱ mbáa xa̱bu̱ bi̱ nikuʼma má Dios: mbiʼyuu nindxu̱u̱ Juan. 7 Xa̱bu̱ bugi̱ ni̱ʼkha̱ mu maʼtáraʼa, mu maʼtáraʼa ga̱jma̱a̱ numuu aguʼ, mu xúgínʼ xa̱bu̱ munimbu̱ún ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa. 8 Ikhaa na̱nguá ninindxu̱u̱ aguʼ rúʼko̱, mu kaʼyoo maʼtáraʼa ga̱jma̱a̱ numuu aguʼ rúʼko̱. 9 Aguʼ rí gajkhun rí naxnún aguʼ xúgínʼ xa̱bu̱ dí inu ma̱ʼkha̱ náa numbaaʼ. 10 Nixtáa náa numbaaʼ ga̱jma̱a̱ numbaaʼ nirígá ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa, mú numbaaʼ tániniiʼ. 11 Ni̱ʼkha̱ náa goʼwóo, mú xa̱bi̱i̱ tudriguíí. 12 Mú xúgínʼ bi̱ nidriguíi, ikhiin nixnúún awan rí mani̱ndxu̱u̱n e̱ji̱i̱n Dios, numuu rí niguaʼdáá fe náa mbiʼyuu; 13 ga̱jma̱a̱ ikhiin tágumiin ga̱jma̱a̱ eʼdi, ni rí nandoo xuwiʼ, ni má rí nandoo xa̱biya̱, i̱ndó xóo má nandoo Dios. 14 Ikha jngó Ajngáa nijkhanú ninindxu̱u̱ xuwiʼ ga̱jma̱a̱ nixtáa náa majñuxu, ga̱jma̱a̱ ndiyáaxu gloria ndrígóo xóo rí kaʼyoo aʼdá giʼnii bi̱ nikuʼmaa anu̱u̱; ga̱jma̱a̱ májánʼ a̱jkiu̱u̱n xóo Dios ma̱ngaa gajkuwiin. 15 (Juan niʼtáraʼa ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa, xúʼko̱, phú niʼthí: “Bi̱ na̱ʼkha̱ tsu̱du̱ʼ ikhúún itháan gíʼdoo numuu, numuu rí nixtáa gíníi xóo ikhúún”.) 16 Numuu rí xúgiáanʼ ikháanʼ nundrígulú mbá káxi̱, xúʼko̱, rí májánʼ wéñuʼ a̱jkiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ tsu̱du̱u̱ rí májánʼ wéñuʼ a̱jkiu̱u̱n. 17 Numuu rí Xtángoo nixná Moisés, ngajua dí rakaʼyulu ga̱jma̱a̱ rí gajkhun nirígá ga̱jma̱a̱ numuu Jesucristo. 18 Nimbáa xa̱biya̱ táʼyoo Dios nimbá miʼtsú; dios bi̱ mbáwíi bi̱ xtáa náa tso̱xto̱o̱ Anu̱u̱ niʼthí rígi̱.
10-16 SEPTIEMBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JUAN 3, 4
“Jesús naʼtároʼoo mbáa samaritana”
(Juan 4:6, 7) Ga̱jma̱a̱ ikhí nirígá pozo ndrígóo Jacob. Jesús néʼngo̱o̱ rí xtaa ra̱jkha̱ kamba̱a̱, ga̱jma̱a̱ nigi̱ʼi̱ náa rawunʼ pozo. Itháan maʼni xóo wakhaʼ. 7 Nijkhanú mbáa a̱ʼgu̱ Samaria mu mariyaʼ iyaʼ. Jesús niʼthúu̱n: “Araxnúʼ iyaʼ maganʼ”.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Jn 4:6
néʼngo̱o̱: I̱ndó gi̱i̱ naʼthí rí Jesús niʼni “néʼngo̱o̱”. Naʼni xóo mbá wakhaʼ. Mú miʼcha̱ rúʼko̱, Jesús nitsimuu aʼwán dí rígá náa xkua̱ ndrígóo Jordán (Judea) asndu náa Sicar (Samaria), rí naʼni mbá 900 metros rí matatsimaaʼ (3.000 pies) o itháan (atayáá sgd, sección 4, ináa 20, 21).
(Juan 4:21-24) Jesús niʼthúu̱n: “Ga̱ku̱ma̱a̱ʼ xta̱yo̱ʼ a̱ʼgu̱: Na̱ʼkha̱ má hora rí, ni náa kúbá rígi̱ ni má náa Jerusalén xuyamajkuíí Ana̱la. 22 Ikháanʼ nduyamajkuíí rí tseniʼnúʼ; ikháanʼxu nduyamajkuíí rí nuniʼnúuʼxu, numuu rí makáwáanʼ na̱ʼkha̱ náa judíos. 23 Ikha jngó, na̱ʼkha̱ mbiʼi, ga̱jma̱a̱ xúgi̱ nindxu̱u̱, índo̱ bi̱ gajkhun mbuyamajkuíí muxnáá gamajkhu Anu̱lú ga̱jma̱a̱ espíritu ga̱jma̱a̱ rí gajkhun, numuu rí, Anu̱lú xtáa rañíinʼ xa̱bu̱ bi̱ xúʼko̱ kaʼnii ni̱ndxu̱ún mu mbuyamajkuíí. 24 Dios nindxu̱u̱ mbá Espíritu, ga̱jma̱a̱ bi̱ nduyamajkuíí gíʼmaa mbuyamajkuíí ga̱jma̱a̱ espíritu ga̱jma̱a̱ rí gajkhun”.
(Juan 4:39-41) Mbaʼin samaritanos bi̱ kuwa náa xuajen rúʼko̱ niguaʼdáá fe náa ikhaa ga̱jma̱a̱ numuu rí niʼtáraʼa a̱ʼgu̱ ga̱jma̱a̱ niʼthí: “Niʼthúnʼ xúgíʼ rí nini”. 40 Ikha jngó índo̱ samaritanos niguwáʼ náa ikhaa, ninda̱ʼa̱a̱ rí maguanúu gajmiún ikhiin; ga̱jma̱a̱ ikhaa niguanúu a̱jma̱ mbiʼi. 41 Ikhú mbaʼin ninimbúun ga̱jma̱a̱ rí niʼthí.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Juan 3:29) Bi̱ gíʼdaa novia nindxu̱u̱ novio. Mú, bi̱ nambáxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ novio, índo̱ guíji ga̱jma̱a̱ naʼdxuun rí naʼthí, xtaa gagi índo̱ naʼdxuun aʼwóo novio. Ikha jngó gagi ndrígóʼ niʼni káxi̱.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Jn 3:29
bi̱ nambáxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ novio: Nákha wajyúúʼ, mbáa bi̱ nambáxu̱u̱ májánʼ ga̱jma̱a̱ novio ikhaa nayéjkha̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ kaʼyoo maʼniratoo náa marigá ndxa̱a̱ gitsigúnʼ. Ikha kaʼyoo maʼni rí mudamijná. Mbiʼi rí nudamijná, ndxa̱a̱ naʼni náa goʼwóo novio o náa goʼwóo anu̱u̱. Índo̱ narígá ndxa̱a̱, bi̱ nambáxu̱u̱ gájmaa novio nadxuu índo̱ naʼdxuun rí novio naʼtámíjná ga̱jma̱a̱ novia, numuu dí rúʼko̱ nandoo gáʼthúu̱n rí niʼnimbánuu ñajunʼ rí kaʼyoo maʼni. Juan bi̱ nikumíínʼ iyááʼ xa̱bu̱ niʼthí rí nindxu̱u̱ bi̱ “nambáxu̱u̱ gájmaa novio”. Jesús nindxu̱u̱ novio ga̱jma̱a̱ discípulos ndrígóo ni̱ndxu̱ún xóo novia. Juan niʼni muju̱u̱nʼ kamba̱a̱ náa ma̱ʼkha̱ Mesías índo̱ nixnáxi̱i̱n timbíi̱n bi̱ mani̱ndxu̱ún xóo “novia” ndrígóo Jesucristo (Jn 1:29, 35; 2Co 11:2; Ef 5:22-27; Rev 21:2, 9). Índo̱ niguámbóo niʼni rúʼko̱, “bi̱ nambáxu̱u̱ gájmaa novio” niʼnimbánuu ñajunʼ rí kaʼyoo ga̱jma̱a̱ nánguá nigiʼdoo wéñuʼ numuu. Ikha jngó, índo̱ niʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Jesús, Juan niʼthí: “Ikhaa gíʼmaa magiʼdoo itháan numuu, mú ikhúún maʼgá ragajtáaʼ” (Jn 3:30).
(Juan 4:10) Jesús niriʼña̱a̱ ga̱jma̱a̱ niʼthí: “Á mu nitatsinuuʼ rí májánʼ dí naxná Dios, ga̱jma̱a̱ natatsiniiʼ bi̱ naʼtháanʼ: ‹Araxnúʼ iyaʼ maganʼ›, ikháánʼ matanda̱ʼa̱a̱ ga̱jma̱a̱ ikhaa maxnáa iyaʼ rí ndaʼya”.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Jn 4:10
iyaʼ ndaʼya: Náa ajngáa griega rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n iyaʼ rí na̱jkha̱, iduu iyaʼ o iyaʼ rí kájnuʼ náa pozo. Ikha jngó, “iyaʼ ndaʼya” nambánii ga̱jma̱a̱ iyaʼ rí kájnuʼ náa cisterna. Náa levitico 14:5, ajngáa hebrea rí niʼjuitájuíi “iyaʼ rí na̱jkha̱” nandoo gáʼthúu̱n “iyaʼ ndaʼya”. Náa Jeremías 2:13 ga̱jma̱a̱ 17:13, ikhí naʼthí rí Jeobá nindxu̱u̱ “náa naku̱mu̱u̱ iyaʼ rí ndaʼya” xóo muʼthá, iyaʼ rí maʼni maraxtaa kámuu. Índo̱ Jesús niʼtámíjná ga̱jma̱a̱ samaritana, nijmuu ajngáa “iyaʼ rí ndaʼya”, mú mbáa ikhaa nikro̱ʼo̱o̱ rí nandoo gáʼthúu̱n iyaʼ rí migi̱i̱n (Jn 4:11).
Migixnuu Biblia
(Juan 4:1-15) Rí xúgi̱, índo̱ Tátá ndiʼyoo rí fariseos nidxawíín dí Jesús ndañiinʼ ga̱jma̱a̱ nakumíinʼ iyááʼ itháan discípulos ki xóo Juan 2 —mu Jesús na̱nguá kumíinʼ iyááʼ xa̱bu̱, bi̱ nuni ni̱ndxu̱ún discípulos— 3 nigájnáa náa Judea ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱ mbu̱júu̱ʼ náa Galilea. 4 Mú ndayóoʼ manújngoo náa Samaria. 5 Ikhú ni̱jkha̱nú náa mbá xuajen ndrígóo Samaria rí mbiʼyuu Sicar, mijngii náa mbaaʼ rí Jacob nixnúu José bi̱ nindxu̱u̱ a̱ʼdióo. 6 Ga̱jma̱a̱ ikhí nirígá pozo ndrígóo Jacob. Jesús néʼngo̱o̱ rí xtaa ra̱jkha̱ kamba̱a̱, ga̱jma̱a̱ nigi̱ʼi̱ náa rawunʼ pozo. Itháan maʼni xóo wakhaʼ. 7 Nijkhanú mbáa a̱ʼgu̱ Samaria mu mariyaʼ iyaʼ. Jesús niʼthúu̱n: “Araxnúʼ iyaʼ maganʼ”. 8 (Mú discípulos ndrígóo nigún gutsi rí ndañuunʼ náa xuajen.) 9 Ikhú a̱ʼgu̱ samaritana, niʼthúu̱n: “Náa numuu rí ikháán maski ajndu ni̱ndxa̱ʼ judío natando̱ʼo̱ʼ iyaʼ migi̱i̱n rí ni̱ndxu̱ʼ a̱ʼgu̱ samaritana rá.” (Numuu rí judíos tsembáxuun gajmiún samaritanos.) 10 Jesús niriʼña̱a̱ ga̱jma̱a̱ niʼthí: “Á mu nitatsinuuʼ rí májánʼ dí naxná Dios, ga̱jma̱a̱ natatsiniiʼ bi̱ naʼtháanʼ: ‹Araxnúʼ iyaʼ maganʼ›, ikháán matanda̱ʼa̱a̱ ga̱jma̱a̱ ikhaa maxnáa iyaʼ rí ndaʼya”. 11 Ikhaa niʼthúu̱n: “Tátá, asndu ndaa rí jchá mu matriyaʼ iyaʼ, ga̱jma̱a̱ pozo mijnuʼ. Ga̱jma̱a̱ náa xtaʼdáá iyaʼ rí ndaʼya rá. 12 Ikháánʼ na̱nguá xtaʼdáá itháan numaaʼ ki xóo xiʼñúxu Jacob, bi̱ nixnúxu pozo ga̱jma̱a̱ niʼga̱a̱n ikhaa gajmíi̱n e̱ji̱i̱n ma̱ngaa xujkiúu, lá ragájkhun ráʼ.” 13 Jesús niʼthúu̱n: “Xúgínʼ bi̱ naʼwa̱a̱n iyaʼ rígi̱ makandawúnʼ mbu̱júu̱ʼ. 14 Mu bi̱ gaga̱a̱n iyaʼ rí ikhúún gaxnúu nixatángáa makandawuuʼ mbu̱júu̱ʼ, ga̱jma̱a̱ iyaʼ rí ikhúún gáxnu̱u̱ mani̱ndxu̱u̱ náa ikhaa mbá iduu iyaʼ rí nagájnuu mu maxnún mbiʼi kámuu”. 15 A̱ʼgu̱ niʼthúu̱n: “Tátá, araxnúʼ iyaʼ rúʼko̱, mu xakandawuʼ ga̱jma̱a̱ mu ní xáʼkhá gi̱i̱ mu mariyaʼ iyaʼ”.
17-23 SEPTIEMBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JUAN 5, 6
“Ayuʼ ki̱dxu̱ʼ Jesús ga̱jma̱a̱ mbá numuu májánʼ”
(Juan 6:9-11) “Gi̱i̱ xtaa mbáa dxámá bi̱ gíʼdoo witsu pan ndrígóo cebada ga̱jma̱a̱ a̱jmi̱i̱n e̱gi̱ʼ majkhinʼ. Mú, ndiéjunʼ nindxu̱u̱ rígi̱ náa mbaʼin rá.” 10 Jesús niʼthí: “Guni rí xa̱bekha mutrigi̱i̱n xóo índo̱ nuphiʼtsu”. Numuu dí rígá wéñuʼ raxa ikhí. Ikhú xa̱bu̱ nitri̱gi̱i̱n, bi̱ naʼni mbá witsu mil. 11 Ikhú Jesús nigujthuun pan ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á rí nixnáa núma̱aʼ, nixnúún xa̱bu̱ bi̱ nitri̱gi̱i̱n; ikháá má kayúʼ niʼni gajmíi̱n e̱gi̱ʼ majkhinʼ, ga̱jma̱a̱ niguaʼdáá xúgíʼ rí nindúún.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Jn 6:10
xa̱bekha nitri̱gi̱i̱n, naʼni mbá witsu mil: I̱ndó náa Evangelio ndrígóo Mateo naʼthí dí “mangiin gu̱ʼu̱ gajmiún e̱jñún” nikuwa índo̱ niguma milagro rígi̱ (Mt 14:21). Mbáa ikhú Jesús nixniʼtsun itháan rí 15,000 xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ mbá milagro.
(Juan 6:14) Índo̱ xa̱bu̱ ndiyáá tsinaʼ rí ikhaa niʼni, nigíʼdi̱i̱ nithi: “Gajkhun rí ikhaa nindxu̱u̱ gaʼyee bi̱ kaʼyoo ma̱ʼkha̱ náa numbaaʼ”.
(Juan 6:24) Índo̱ xa̱bu̱ ndiyáá rí Jesús nda̱wa̱a̱ ikhí, ni má discípulos ndrígóo, ikhú nitsimún náa barco ma̱jkha̱ʼ ndrígu̱ún ga̱jma̱a̱ nigún náa Capernaum mu mbuyááʼ Jesús.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa Jn 6:14
gaʼyee: Mbaʼin judíos nákha siglo timbá niguaʼti̱i̱n rí Mesías mani̱ndxu̱u̱ gaʼyee xóo Moíses bi̱ naʼthí náa Deuteronomio 18:15, 18. Gi̱i̱ nakujmaa rí ajngáa ma̱ʼkha̱ náa numbaaʼ nandoo gáʼthúu̱n rí muguaʼthi̱i̱n ma̱ʼkha̱ Mesías. I̱ndó Juan nindxu̱u̱ bi̱ naʼthí rígi̱.
(Juan 6:25-27) Índo̱ nixkamaa náa i̱mba̱ ridoo lamáa, nitháán: “Rabí, nguáná ni̱dxa̱ʼnú gi̱i̱ rá.” 26 Jesús niriʼña̱a̱ ga̱jma̱a̱ niʼthún: “Gajkhun rí nathala: Ikháanʼ nduʼñuunʼ, ra̱ʼkhá mu ndiyáa tsinaʼ, nindxu̱u̱ numuu rí niphu pan ga̱jma̱a̱ nigíʼmala. 27 Guñajunʼ, raʼkháa ga̱jma̱a̱ numuu ganitsu rí naguámbáá, guni ga̱jma̱a̱ numuu ganitsu rí maxná mbiʼi kámuu, rí A̱ʼdióo xa̱biya̱ maxnála; numuu rí ikhí Anu̱lú Dios, nigrigu sello ndrígóo”.
(Juan 6:54) Bi̱ na̱ʼkhu̱ xuyuʼ ga̱jma̱a̱ naʼga̱a̱n eʼdiuʼ maxtáa kámuu mbiʼi, ga̱jma̱a̱ ikhúún manigabi̱i̱ índo̱ gaʼni iwáá mbiʼi.
(Juan 6:60) Ikhú índo̱ nidxawíín rígi̱, mbaʼin discípulos ndrígóo nithi: “Discurso rígi̱ nindxu̱u̱ raʼkhí; tsáa gándoo gaʼdxuun rá.”
(Juan 6:66-69) Ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱, mbaʼin discípulos ndrígóo nitángiín náa kuwa rúni nákha ginii, ga̱jma̱a̱ nánguá nigún kidxuuʼ. 67 Ikha jngó Jesús niʼthún bi̱ gu̱wa̱ʼ e̱jmi̱i̱n: “Lá tsíyala guʼgua̱ mangáanʼ ráʼ.” 68 Simón Pedro niriʼñuu: “Tátá, náa gúʼguáxu rá. Ikháán xtaʼdáá ajngáa rí makuwáanʼxu asndu kámuu; 69 ga̱jma̱a̱ ikháanʼxu ninimbúxu ma̱ngaa niguaʼnuxu ndi̱ya̱a̱ rí ikháán ni̱ndxa̱ʼ Santo ndrígóo Dios”.
nwtsty notas rí muʼnigajmaa náa Jn 6:27, 54
ganitsu rí naguambáá [...] ganitsu rí ma̱ndoo maʼni maraxtaa kámuu: Jesús ndiʼyoo rí tikhun xa̱bu̱ nagún ki̱dxu̱ʼ ga̱jma̱a̱ mbá numuu ra̱májánʼ. Rí muphiʼtsu naʼni rí ma̱ndoo makuwáanʼ, mú rí “mundriʼgú” rí na̱ʼkha̱ náa Ajngá rawunʼ Dios ma̱ndoo maʼni makuwáanʼ kámuu mbiʼi. Jesús naʼthúún xúgínʼ xa̱bu̱ rí muñajunʼ ga̱jma̱a̱ numuu “ganitsu rí maʼni makuwá kámuu”, xóo muʼthá, bi̱ nunimíjna̱ majmañún ga̱jma̱a̱ numuu Dios ma̱ngaa bi̱ guaʼdáá fe (Mt 4:4; 5:3; Jn 6:28-39).
bi̱ na̱ʼkhu̱ xuyuʼ ga̱jma̱a̱ naʼga̱a̱n eʼdiuʼ: Na̱ʼkha̱ raʼthí rí bi̱ naʼphu̱ ga̱jma̱a̱ naʼwa̱a̱n nindxu̱u̱ mbá xkri̱da índo̱ nusngájma fe náa Jesucristo (Jn 6:35, 40). Jesús niʼthí rígi̱ nákha tsiguʼ 32, ikha jngó tséʼthi ga̱jma̱a̱ numuu Ganitsu wañuʼ Señor, dí nigíʼdu̱u̱ nirígá mbá tsiguʼ nda̱wa̱á. Numuu dí niʼthí rígi̱ índo̱ inu magíʼdu̱u̱ “pascua, ndxa̱a̱ ndrígu̱ún judíos” (Jn 6:4), mbáa índo̱ nidxawíín, xa̱bu̱ nirmáʼáan a̱jkiu̱ún ndxa̱a̱ rúʼko̱ ga̱jma̱a̱ rí nigiʼdoo numuu eʼdi ndrígóo mugu̱ mu maʼni káwíin mbruʼun rí nigajnún Israel náa Egipto (Éx 12:24-27). Jesús nindoo maʼthí rí gíʼdoo numuu eʼdiuu mu discípulos ndrígóo ma̱ndoo makuwa kámuu mbiʼi.
w05-S 1/9 ináa 21 kutriga̱ 13, 14
Ikháanʼxu majngruiguxu̱ ga̱jma̱a̱ mbiʼyuu Jeobá, Dios ndrígúxu̱
13 Mú xa̱bu̱ ninimíjna̱ má xúʼko̱. Nigún ki̱dxu̱ʼ Jesús ga̱jma̱a̱ nixkamaa, xó má nisngájma Juan, “náa i̱mba̱ ridoo lamáa”. Náa numuu rí nigúnʼ guyáaʼ nda̱wa̱á rí ikhaa tándoo mani̱ndxu̱u̱ rey xá. Mbaʼin nithi dí ra̱májánʼ ga̱jma̱a̱ numuu ganitsu rí Jeobá nixnúún bi̱ israelitas náa ku̱ba̱ʼ mixooʼ nákha mbiʼi ndrígóo Moisés. Nikumu̱ún rí Jesús gíʼmaa maxnún rí ndañunʼ. Índo̱ ndiʼyoo dí raʼkhí endxaʼwamíjna̱, ikhaa nigíʼdu̱u̱ niʼsngúún rí gajkhun ga̱jma̱a̱ numuu Dios mu mambáñún muriʼkui̱i̱ xóo endxaʼwamíjna̱ (Juan 6:17, 24, 25, 30, 31, 35-40). Tikhun nitanumáá, itháan índo̱ nijmuu mbá xkri̱da: “Phú gajkhun rí na̱tha̱la: Á mu tséphu xuyuʼ A̱ʼdióo xa̱biya̱ ga̱jma̱a̱ tséwan eʼdiuu, maxakuwáanʼ kámuu. Bi̱ na̱ʼkhu̱ xuyuʼ ga̱jma̱a̱ naʼga̱a̱n eʼdiuʼ maxtáa kámuu mbiʼi, ga̱jma̱a̱ ikhúún manigabi̱i̱ náa iwáá mbiʼi” (Juan 6:53, 54).
14 Xkri̱da ndrígóo Jesús niʼni rí xa̱bu̱ musngájma á mu gajkhun nandún kuyáá Dios, ga̱jma̱a̱ rígi̱ niʼni rí makiʼníin. Guraxnuu: “Ikhú mbaʼin discípulos ndrígóo, índo̱ nidxawíín rígi̱ nithi: “Discurso rígi̱ gakhi̱i̱ eʼthí; tsáa gaʼngo̱o̱ gaʼdxuun rá.” Mu masngajmún rí ndayóoʼ mbuyááʼ mu makru̱ʼu̱u̱n ndiéjunʼ eyoo gáʼthúu̱n ajngá rí niʼthí, Jesús niʼthí: “Xi̱ʼ nindxu̱u̱ bi̱ naxná mbiʼi kámuu; xuwiʼ ndaa dí ejmaa. Ajngáa rí ikhúún nithalá nindxu̱u̱ xi̱ʼ ga̱jma̱a̱ vida”. Maski má xúʼko̱, mu mbaʼin túdxawíín, mu náa versículo naʼthí xóó: “Ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱, mbaʼin discípulos ndrígóo nitangi̱ín muni rí nuni nákha ginii, ga̱jma̱a̱ nánguá nigún ki̱dxu̱ʼ” (Juan 6:60, 63, 66).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Juan 6:44) Nimbá xándoo ma̱ʼkha̱ náa ikhúún, i̱ndó á mu Anu̱ʼ bi̱ nikuʼmún ga̱ʼkha̱ ka̱ya̱a̱; ga̱jma̱a̱ ikhúún manigabi̱i̱ índo̱ gaʼni iwáá mbiʼi.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Jn 6:44
ma̱ʼkha̱ kayáa: Maski ajndu rí nandoo gáʼthúu̱n náa ajngáa griego rí najmaa gi̱i̱ nindxu̱u̱ “mataxmajta̱a̱” ga̱jma̱a̱ najmaa índo̱ nuxumáá amaʼ rí kajchún e̱gi̱ʼ (Jn 21:6, 11), rúʼko̱ tsíyoo gáʼthúu̱n rí Dios “naxmájtiin” xa̱bu̱ mu muni rí nandoo ikhaa. Rí niʼthí Jesús nindxu̱u̱ rí nagájnuu náa Jeremías 31:3, náa Jeobá niʼthúu̱n xuajñu: “Ni̱ʼkhá káña̱a̱ ga̱jma̱a̱ májánʼ” (gi̱i̱ náa Septuaginta najmuu ikháá ajngáa griego). Juan 12:32 naʼthí dí xúʼko̱ má Jesús na̱ʼkha̱ kagui̱i̱n xúgínʼ eni xa̱bu̱. Náa Biblia nasngájma rí Jeobá niʼnii xa̱bu̱ mu ma̱ndoo maraʼwíí maʼni rí nandoo. Mambáa garaʼwíí á mu nandoo maʼni ñajuunʼ o na̱nguá (Dt 30:19, 20). Dios na̱ʼkha̱ kagui̱i̱n ga̱jma̱a̱ ngajua xa̱bu̱ bi̱ májánʼ a̱jkiu̱ún (Sl 11:5; Pr 21:2; Hch 13:48). Naʼni ga̱jma̱a̱ xi̱ʼ kaʼwu ndrígóo ma̱ngaa rí naʼthí náa Biblia. Rí kiʼtáriyaʼ náa Isaías 54:13, naʼthí náa Juan 6:45, nambánuu náa xa̱bu̱ bi̱ na̱ʼkha̱ kagui̱i̱n Jeobá (atayáá ma̱ngaa Juan 6:65).
(Juan 6:64) Mu kuwa tikhun náa ikháanʼ bi̱ tsénimbún”. Numuu rí Jesús ndiʼyoo asndu nákha gíníi tsíin bi̱ xúnimbu̱ún ga̱jma̱a̱ tsáa nindxu̱u̱ bi̱ gaxnáxi̱i̱.
nwtsty notas rí muʼnigajmaa náa Jn 6:64
Jesús ndiʼyoo [...] tsáa ganindxu̱u̱ bi̱ gaxnáxi̱i̱: Jesús xtáa raʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Judas Iscariote. Nákha xóó tsiraʼwíin bi̱ mbá 12 apóstoles, Jesús niʼtákáñuu kañiʼ mbruʼun Anu̱u̱ (Lu 6:12-16). Nákha ginii, Judas ninindxu̱u̱ mbáa xa̱bu̱ jmbii náa Dios. Mú, Jesús ndiʼyoo rí kiʼtáriyaʼ náa Escrituras Hebreas rí mbáa bi̱ nambáxu̱u̱ májánʼ ga̱jma̱a̱ maxnáxi̱ (Sl 41:9; 109:8; Jn 13:18, 19). Numuu rí ikhaa ma̱ngaa naʼngo̱o̱ ndaʼyoo ndiéjunʼ endxaʼwamíjna̱ ga̱jma̱a̱ rí gíwanʼ náa a̱jkiu̱ún xa̱bu̱, índo̱ Judas nigíʼdu̱u̱ raʼni dí ra̱májánʼ, Jesús ndiʼyoo (Mt 9:4). Rí ikhaa naʼngo̱o̱ ndaʼyoo rí marigá nda̱wa̱á, Dios ndiʼyoo rí Jesús maxnáxi̱ mbá bi̱ nambáxu̱u̱ ga̱jma̱a̱. Rí mundxaʼwamíjna̱ ga̱jma̱a̱ numuu rí Judas ganindxu̱u̱ bi̱ magujua̱a̱, xóo muʼthá, rí mundxaʼwamíjna̱ rí xúʼko̱ má kitsíñáánʼ, tsembánii ga̱jma̱a̱ rí xóo kaʼnii nindxu̱u̱ Dios ní má, rí xú kaʼnii eʼniún xa̱bi̱i̱.
asndu nákha ginii: Ajngáa rígi̱ na̱nguá eyoo gaʼthí mbiʼi rí nigumaa Judas ni má mbiʼi rí Jesús nigíiʼ xóo apóstol nda̱wa̱á rí ninújngoo kañiʼ mbruʼun niʼtájkáan (Lu 6:12-16). Rí phú nandoo gaʼthí, ninindxu̱u̱ mbiʼi rí Judas niniñuʼ rambáxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ Jesús, mbá rí ikhaa ndiʼyoo nacha̱ (Jn 6:70; 13:11; atayáá ma̱ngaa Jn 2:24, 25; Rev 1:1; 2:23). Rígi̱ ma̱ngaa nasngájma rí Judas nda̱wa̱a̱ tsáa nitsudaa. Rí nandoo gáʼthúu̱n ajngáa “nákha ginii” (náa griego arkjé) náa Escrituras Griegas najmaa mixtiʼkhu enii. Mbá xkri̱da, náa 2 Pedro 3:4, “nákha ginii” nandoo gáʼthu̱u̱n nákha nigi̱ʼdu̱u̱ niguma xúgíʼ. Mú tsíyoo gáʼthúu̱n mbaʼa. Mbá xkri̱da, Pedro niʼthí rí xi̱ʼ kaʼwu nigajtaa náa gentiles ‹xó má nigajtaa náa ikháanʼlu nákha ginii› (Hch 11:15). Gi̱i̱, Pedro na̱nguá nindoo gaʼthí mbiʼi rí nixtáa ni má mbiʼi rí nigruigú mani̱ndxu̱u̱ apóstol. Rí ikhaa nindoo gaʼthí, ninindxu̱u̱ nákha Pentecostés tsiguʼ 33, índo̱ nigi̱ʼdu̱u̱ nikhánún xi̱ʼ kaʼwu mu munimbánii mbá ñajunʼ kiejunʼ (Hch 2:1-4). Ma̱ndoo muxkamaa itháan xkri̱da rí nandoo gáʼthúu̱n ajngáa “nákha ginii ” náa Lucas 1:2, Juan 15:27 ga̱jma̱a̱ 1 Juan 2:7.
Migixnuu Biblia
(Juan 6:41-59) Ikhú judíos nigíʼdi̱i̱ nithi dí ra̱májánʼ numuu ikhaa numuu rí niʼthí: “Ikhúún ni̱ndxu̱ʼ pan rí nigajtaa mekhuíí”; 42 ga̱jma̱a̱ nigíʼdi̱i̱ nithi: “Lá ra̱ʼkhá Jesús nindxu̱u̱ a̱ʼdióo José, bi̱ anu̱u̱ ga̱jma̱a̱ rudu nuniʼníilu ráʼ. Náa numuu rí xúgi̱ naʼthí: ‹Ikhúún nigajtaa mekhuíí rá.›” 43 Jesús niriʼña̱a̱: “Nixuta dí ra̱májánʼ náa ikháanʼla. 44 Nimbá xándoo ma̱ʼkha̱ náa ikhúún, i̱ndó á mu Anu̱ʼ bi̱ nikuʼmún ga̱ʼkha̱ ka̱ya̱a̱; ga̱jma̱a̱ ikhúún manigabi̱i̱ índo̱ gaʼni iwáá mbiʼi. 45 Náa i̱yi̱i̱ʼ ndrígu̱ún Gaʼyee naʼthí: ‹Xúgínʼ ikhiin maʼsngúún Jeobá›. Xúgínʼ bi̱ nidxawíín rí niʼthí Anu̱ʼ, ga̱jma̱a̱ nijmañuu, na̱ʼkha̱ náa ikhúún. 46 Raʼkháa numuu rí mbáa ndiʼyoo Anu̱ʼ, i̱ndó bi̱ na̱ʼkha̱ náa Dios; bugi̱ ndiʼyoo Anu̱ʼ. 47 Phú gajkhun rí nathala: Bi̱ naʼnimbo̱o̱ maxtáa kámuu mbiʼi. 48 Ikhúún ni̱ndxu̱ʼ pan rí ma̱ndoo maraxtaa. 49 Xiʼñála ikháanʼ ni̱ʼphu̱ maná náa ku̱ba̱ʼ mixooʼ ga̱jma̱a̱ nikháñun. 50 Rígi̱ nindxu̱u̱ pan rí nagajtaa mekhuíí, mu asndu tsáa má gikhu ga̱jma̱a̱ xakháñu. 51 Ikhúún pan ndaʼya rí nagajtaa mekhuíí; á mu mbáa na̱ʼkhu̱ pan rígi̱ maxtáa asndu kámuu; ga̱jma̱a̱ pan rígi̱ rí ikhúún gáxna̱ nindxu̱u̱ xuyuʼ makáwíin xa̱bu̱ numbaaʼ”. 52 Ikha jngó, judíos nikiʼníin ga̱jma̱a̱ nithi: “Xú káʼnii gándoo xa̱biya̱ bugi̱ maxnúlúʼ mu̱ʼphu̱ xuyuʼ rá.” 53 Ikhú Jesús niʼthún: “Phú gajkhun rí natala: Á mu tséphu xuyuʼ A̱ʼdióo xa̱biya̱ ga̱jma̱a̱ tséwan eʼdiuu, xákuwánʼ asndu kámuu. 54 Bi̱ na̱ʼkhu̱ xuyuʼ ga̱jma̱a̱ naʼga̱a̱n eʼdiuʼ maxtáa asndu kámuu, ga̱jma̱a̱ ikhúún manigabi̱i̱ índo̱ gaʼni iwáá mbiʼi; 55 numuu rí xuyuʼ nindxu̱u̱ gajkhun ganitsu ga̱jma̱a̱ eʼdiuʼ gajkhun rí migi̱i̱n. 56 Bi̱ na̱ʼkhu̱ xuyuʼ ga̱jma̱a̱ naʼga̱a̱n eʼdiuʼ maxtáa ga̱jma̱á ni̱ndxu̱ʼ, ga̱jma̱a̱ ikhúún maxtáa náa ikhaa. 57 Xó má nikuʼmún Anu̱ʼ bi̱ ndaʼya ga̱jma̱a̱ ikhúún xtáá ga̱jma̱a̱ numuu Anu̱ʼ, xúʼko̱ má bi̱ nakuiʼtsu náa ikhúún, ikhaa maxtáa ga̱jma̱a̱ numuu ikhúún. 58 Rígi̱ nindxu̱u̱ pan rí nigajtaa mekhuíí. Ra̱ʼkhá xóo índo̱ xiʼñála niphiʼtsu ga̱jma̱a̱ nikháñun. Bi̱ gi̱khu̱ pan rígi̱ maxtáa kámuu mbiʼi”. 59 Rígi̱ niʼthí índo̱ niʼsngúún mbaʼin wéñuʼ xa̱bu̱ náa Capernaum.
24-30 SEPTIEMBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JUAN 7, 8
“Jesús naʼni mba̱a̱ Anu̱u̱”
(Juan 7:15-18) Ikha jngó judíos naguanún tsiánguá, ga̱jma̱a̱ nuthi: “Xú káʼnii xa̱bu̱ bugi̱ najmañuu letras, índo̱ taʼnigájmaa náa escuela xá.” 16 Jesús, niriʼñún ga̱jma̱a̱ niʼthí: “Rí nasngáa raʼkháa ndrígóʼ nindxu̱u̱, numuu rí kaʼyoo bi̱ nikuʼmún. 17 Á mu mbáa nandoo maʼni ñajunʼ Ikhaa, mbaʼyoo á mu kiʼsngáa rígi̱ na̱ʼkha̱ náa Dios o i̱ndó natha ga̱jma̱a̱ numuʼ ikhúún. 18 Bi̱ naʼthí i̱ndó ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa ndayáʼ i̱ndó gloria ndrígóo; mu bi̱ ndayáʼ gloria ndrígóo bi̱ nikuʼmáa, bugi̱ nindxu̱u̱ gajkuwin, ga̱jma̱a̱ nda̱a̱ dí ra̱májánʼ náa ikhaa.
cf-S ináa 100 kutriga̱ 5, 6
“Kiʼniraʼmáʼ”
5 Jesús nindoo rí xa̱bu̱ bi̱ nudxawíín makru̱ʼu̱u̱n náa minaʼ e̱ʼkha̱ rí naʼsngáa. Ikha jngó niʼthí: “Rí nasngáa raʼkháa ndrígóʼ nindxu̱u̱, numuu rí kaʼyoo bi̱ nikuʼmún” (Juan 7:16). Ma̱ngaa niʼthí: ‹Tseni nimbá rí ikhúún nandoʼ; natha rígi̱ xó má Anu̱ʼ niʼsngóʼ› (Juan 8:28). Ga̱jma̱a̱ niʼthí xóó: ‹Rí na̱tha̱lá ikháanʼ tséta ga̱jma̱a̱ numuʼ ikhúún; natha ga̱jma̱a̱ numuu Anu̱ʼ bi̱ xtáa ga̱jma̱á ni̱ndxu̱ʼ ikhaa xtáa raʼni ñajunʼ ndrígóo› (Juan 14:10). Mbá rí xóo nisngájma dí nindxu̱u̱ gajkhun ninindxu̱u̱ índo̱ nijmuu má xúʼko̱ Ajngáa rawunʼ Dios.
6 Índo̱ nuʼnigajmaa tsumáá ajngáa ndrígóo Jesús rí kiʼniraʼmáʼ náa Biblia, nduʼyáá rí niʼthí mbá jmbu o niʼthíridoo itháán rí mbá tapha libro ndrígóo Escrituras Hebreas. Rí ma̱ta̱ya̱, nakujmaa rí na̱nguá gíʼdoo numuu, asndu maxtáa mbáa bi̱ maraxi̱ náa numuu rí táʼthi ga̱jma̱a̱ numuu xúgíʼ libro dí nirígá nákha ikhú índo̱ ikhaa nixtáa raʼtáraʼa ajtsú tsiguʼ tikhu xá. Mú, mbáa ikhaa niʼni. Garmáʼáan a̱jkiu̱lú rí kiʼniraʼmáʼ nindxu̱u̱ i̱ndó mbá chíʼgíʼ rí niʼthí ga̱jma̱a̱ rí niʼni (Juan 21:25). Ma̱ngaa, maʼngo̱o̱ káaʼ mbá nguáthá hora mu matraxnuu xúgíʼ ajngóo Jesús rí na̱ʼkha̱ náa Biblia. Rígi̱ naʼni mbuʼyáá rí xáʼngo̱o̱ káaʼ mbá nguáthá hora mu majuiʼsngáa ga̱jma̱a̱ numuu Dios ma̱ngaa Reino ndrígóo mu ma̱ngoo majuiʼthá itháán rí tapha libro ndrígóo Escrituras Hebreas. Ma̱ngaa, mbaʼa nuthu, Jesús na̱nguá nijmuu rollos. Índo̱ nixná discurso náa kúbá, nijmuu Escrituras Hebreas o niʼthí mbaʼa nuthu rí na̱ʼkha̱ ikhí ga̱jma̱a̱ edxu̱u̱.
(Juan 7:28, 29) Nda̱wa̱á, Jesús niʼthí gakhi̱i̱ índo̱ xtaa raʼsngáa náa templo, ga̱jma̱a̱ niʼthí: “Ikháanʼ nuniʼnúnʼ, ga̱jma̱a̱ ndu̱ya̱a̱ náa ni̱ʼkhá. Ma̱ngaa, táʼkhá numuu rí nandoʼ ikhúún, mú bi̱ nikuʼmún gajkhun nindxu̱u̱, ga̱jma̱a̱ ikháanʼla na̱nguá eniʼníiʼ. 29 Ikhúún naniʼníiʼ, numuu rí ni̱ndxu̱ʼ bi̱ ni̱ʼkhá ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa, ga̱jma̱a̱ Ikhaa nikuʼmún”.
(Juan 8:29) Ga̱jma̱a̱ bi̱ nikuʼmún xtaa ga̱jma̱á ni̱ndxu̱ʼ; tániñuʼ mbáwun, numuu rí ikhúún nani má xúʼko̱ rí naniguuʼ”.
w11-S 15/3 ináa 11 kutriga̱ 19
Guʼni gaʼduunʼ xi̱ʼ ndrígóo numbaaʼ ga̱jma̱a̱ gudrígu rí na̱ʼkha̱ náa Dios
19 Guʼnimbulúʼ má xúʼko̱ kuʼyáá Jeobá. Jesús niʼni má xúʼko̱ rí nindoo Dios. Ma̱ngaa nirígá mbá miʼtsú rí ndiyóoʼ maraʼnuu mbá rí Anu̱u̱ na̱nguá nindoo marigá. Maski má xúʼko̱, nisngájma rí naku̱mu̱u̱ kaʼyoo káxi̱ ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: ‹Xáʼni rí nandoʼ ikhúún i̱ndó rí nándáa ikháán gaʼni› (Luc. 22:42). Guraximíjna̱: “Lá nanimboʼ ka̱yo̱o̱ Dios maski asndu mingíjyúuʼ nindxu̱u̱ ráʼ.” Maski má nuʼni xúʼko̱, rúʼko̱ na̱nguá eyoo gaʼthí rí ma̱ndoo makáwáanʼ. Garmáʼáan a̱jkiu̱lú rí kaʼyulú muʼnimbulúʼ káxi̱ náa ikhaa, numuu rí maxnúlúʼ vida ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rí ndayóoʼ mu ma̱ndoo makuwáanʼ (Sal. 95:6, 7). Rí muʼnimbulúʼ gíʼdoo wéñuʼ numuu. Á mu tséʼni xándoo mambáxulúʼ gajmiúlú Dios.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Juan 7:8-10) Ikháanʼ aʼguala náa ndxa̱a̱; ikhúún xóó xáʼgá náa ndxa̱a̱ rígi̱, numuu rí xóo tseganú maʼni káxi̱ mbiʼi ndrígóʼ”. 9 Ikha jngó nda̱wa̱á rí niguámbóo niʼthún rígi̱, niguanúu náa Galilea. 10 Mú índo̱ a̱ngui̱i̱n nigún náa ndxa̱a̱, ikhú ni̱jkha̱ ma̱ngaa, taʼga pa̱jnu̱, ni̱jkha̱ ngu̱ʼwa̱.
w07-S 1/2 ináa 6 kutriga̱ 4
Náa numuu gíʼmaa marata̱ dí gajkhun rá.
Xú káʼnii xkri̱da nigíiʼ Jesucristo ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ rá. Mbóʼ mbiʼi, tikhun xa̱bu̱ bi̱ na̱nguá guaʼdáá fe náa ikhaa niʼtháán: ‹Gagajnáʼ gi̱i̱ ga̱jma̱a̱ ayuʼ náa Judea›. Ikhú Jesús niʼthún: ‹Ikháanʼ guʼgua̱ náa ndxa̱a̱ rí marigá náa Jerusalén; numuu rí ikhúún maxaʼgá náa ndxa̱a̱ rúʼko̱, numuu rí xóo táʼga̱nú mbiʼi ndrígóʼ›. Nguáthá mbiʼi nda̱wa̱á, Jesús ni̱jkha̱a̱ Judea mu mbaʼyoo ndxa̱a̱ náa Jerusalén. Náa numuu rí niʼthún xúʼko̱ kaʼnii xá. Numuu rí ikhiin rakáʼñun mbuyáá xúgíʼ. Maski asndu Jesús táʼni nduwaʼ, ikhaa na̱nguá nithúún káxi̱ ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ niʼni rí xáʼnigawúnʼ xa̱bi̱i̱. Mu táʼni nduwaʼ. Apóstol Pedro niʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Cristo: Ikhaa takudaminaʼ aʼkhá, ní má táʼthi nduwaʼ (Juan 7:1-13; 1 Pedro 2:22).
(Juan 8:58) Jesús niʼthún: “Phú gajkhun rí natala: Nákha xóó tséxtáa Abrahán, ikhúúnʼ nixtáá má”.
nwtsty nota rí mu’nigajmaa náa Jn 8:58
Ikhúún nixtáá má: Judíos bi̱ tsíñún guyáá Jesús nindúún muxnáá ga̱jma̱a̱ itsí numuu rí niʼthí rí ndiʼyoo “Abrahán”, maski ajndu ikhaa xóó na̱nguá gíʼdoo 50 tsiguuʼ (Jn 8:57). Ga̱jma̱a̱ rí niʼthí, Jesús niʼni makujmaa rí nákha xóó tséʼkha̱ náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ ga̱jma̱a̱ nákha xóó Abrahán tségumaa, ikhaa nindxu̱u̱ má mbáa ángel bi̱ gíʼdoo tsiakii náa mekhuíí. Kuwa tikhun bi̱ nuthi rí versículo rígi̱ naʼni maʼkhunʼ rí Jesús nindxu̱u̱ Dios. Nuthi rí ajngáa griega rí na̱ʼkha̱ gi̱i̱, egó eimí (rí tikhu Biblias naʼtájuíi “Ikhúún Ni̱ndxu̱ʼ”), nindxu̱u̱ xó Septuaginta niʼtáriyaʼ Éxodo 3:14 ikha jngó nájma̱ versículos rígi̱ dí mbaʼyóoʼ miʼtájuíi ikháá kayuʼ. Mú gi̱i̱, rí nijuiʼthá ga̱jma̱a̱ verbo griego eimí nagi̱ʼdu̱u̱ “nákha xóó tséxtáa Abrahán” mu raʼkháa ikhí naguámbá. Ikha jngó rí itháán májánʼ majuiʼtájuíi xóo “ikhúúnʼ nixtáá” raʼkháa “ikhúúnʼ ninindxu̱ʼ”. Mbaʼa rí xóo nijuiʼtájuíi, nákha wajyúúʼ ga̱jma̱a̱ xúgi̱, najmún ikháá ma ajngáa “ikhúúnʼ nixtáá”. Ikháá má náa verbo griego eimí na̱ʼkha̱ náa Juan 14:9, náa Jesús niʼthí: ‹Ikhúún nixtáá mbayuuʼ ga̱jma̱á nindxa̱la, maski ajndu xúʼko̱, Felipe, na̱nguá ni̱dxa̱ʼnú nitatsinúnʼ ráʼ.› Mbaʼa traducciones niʼtájuíi versículo rígi̱ ga̱jma̱a̱ ikháá ma ajngáa, rí nasngájma, dí nda̱a̱ mbá awan rí marikhoo dí miʼtájuíi verbo griego eimí ga̱jma̱a̱ ajngáa “ikhúúnʼ nixtáá” (ma̱ndoo ma̱ta̱ya̱a̱ itháan xkri̱da ndrígóo verbo griegos xóo phú nijuiʼniraʼmáʼ rí mbiʼi xúgi̱ ga̱jma̱a̱ nákha wajyúúʼ náa Lu 2:48; 13:7; 15:29; Jn 1:9; 5:6; 15:27; Hch 15:21; 2Co 12:19; 1Jn 3:8). Ma̱ngaa, rí niʼthí Jesús dí na̱ʼkha̱ náa Juan 8:54, 55 nasngájma rí Jesús na̱nguá nindoo gaʼthí rí Anu̱u̱ ga̱jma̱a̱ ikhaa ni̱ndxu̱ún káaʼ mbáwíi xa̱bu̱.
Migixnuu Biblia
(Juan 8:31-47) Jesús niʼthún má xúʼko̱ judíos bi̱ ninimbu̱ún kuyáá: “Á mu nunimbala ajngóoʼ, phú gajkhun rí nindxa̱la xa̱bi̱ʼ, 32 ga̱jma̱a̱ muniʼnúʼ rí gajkhun, ga̱jma̱a̱ rí gajkhun gáʼni káwáanʼ”. 33 Ikhiin niriʼñáán: “Ni̱ndxu̱xu̱ʼ e̱ji̱i̱n Abrahán ga̱jma̱a̱ nimbá miʼtsú tánindxu̱xu̱ yumbáá ndrígóo nimbá. Náa numuu rí naratá ikháánʼ: ‹Maguma kawáanʼla rá.›” 34 Jesús niriʼñún: “Gajkhun rí natala rí xúgínʼ bi̱ naguʼwún nuni aʼkhá ni̱ndxu̱ún yumbáá náa aʼkhá. 35 Ma̱ngaa, yumbáá na̱nguá kaʼyoo maxtáa náa guʼwá asndu kámuu; mú ada̱ maxtáa kámuu mbiʼi. 36 Ikha jngó, á mu Ada̱ gáʼni káwáanʼ, phú gajkhun rí maguma káwáanʼ. 37 Ikhúún nda̱yo̱o̱ rí nindxa̱la e̱ji̱i̱n Abrahán; mú nduʼyááʼ muxiñu̱u̱n, numuu rí ajngóoʼ tséjo̱o̱ náa ikháanʼ. 38 Xúgíʼ rí ndi̱yo̱o̱ ga̱jmu̱ʼ Anu̱ʼ natha; ga̱jma̱a̱ ikháanʼ nuni rí nidxawíín náa anala”. 39 Ikhiin niriʼña, ga̱jma̱a̱ nitháán: “Anuxu nindxu̱u̱ Abrahán”. Jesús niʼthún: “Á mu nindxa̱la e̱ji̱i̱n Abrahán, guni rí niʼni Abrahán. 40 Mú xúgi̱ nugíʼ muxiñu̱u̱n, mbáa xa̱bu̱ bi̱ niʼthála rí gajkhun rí nidxuun náa Anu̱ʼ. Abrahán táʼni rúʼko̱. 41 Ikháanʼ nuni rí nandoo anala”. Ikhiin nitháán: “Ikháanʼxu tagumáanʼ náa aʼkhá; kuaʼdaxu mbawii Anu̱xu, Dios”. 42 Jesús niʼthún: “Á mu Dios nindxu̱u̱ Anala, ikháanʼ maʼndála kuyoʼ, numuu rí náa Dios ni̱ʼkhá ga̱jma̱a̱ xtaa gi̱i̱. Ma̱ngaa táʼkhá numuu rí ikhúún nandoʼ, numuu rí Ikhaa nikuʼmún ma̱ʼkhá. 43 Náa numuu rí tsékruaʼala rí natala rá. Numuu rí tsíyala gudxawíín ajngóoʼ. 44 Ikháanʼ naguwaʼ náa anala Gixa̱a̱, ga̱jma̱a̱ nandala muni rí nandoo anala. Ikhaa ninindxu̱u̱ bi̱ nigudíin xa̱bu̱ nákha ginii, ga̱jma̱a̱ táguiji jmbu náa rí gajkhun, numuu rí gajkhun tárígá náa ikhaa. Índo̱ naʼni nduwaʼ, naʼthí xó má nandoo ikhaa, numuu rí nindxu̱u̱ minduwaʼ ga̱jma̱a̱ anu̱u̱ rí minduwaʼ. 45 Mú ikhúún natha rí gajkhun, ga̱jma̱a̱ ikháanʼ tsénimbala. 46 Tsáa rí ikháanʼ nasngájma rí nani aʼkhá rá. Á mu natha rí gajkhun, náa numuu rí tsénimbala ikháanʼ rá. 47 Bi̱ na̱ʼkha̱ náa Dios nadxawun ajngóo Dios. Ikha jngó tsedxawíín, numuu rí tséguwaʼ náa Dios”.