BIBLIOTECA NÁA INTERNET Watchtower
Watchtower
BIBLIOTECA NÁA INTERNET
me̱ʼpha̱a̱
a̱
  • ʼ
  • a̱
  • e̱
  • i̱
  • o̱
  • u̱
  • ŋ
  • BIBLIA
  • MBAʼA I̱YI̱I̱ʼ
  • REUNIÓN
  • lv cap. 4 mbaʼa ináa 36-49
  • Ndíjkha rí mbuʼyamajkún bi̱ guáʼdáá autoridad rá.

Nda̱a̱ video gi̱i̱ náa nitaxújmbi̱i̱

Atani̱ mba̱a̱ a̱jkia̱nʼ, tsíyoo gákujmaa video.

  • Ndíjkha rí mbuʼyamajkún bi̱ guáʼdáá autoridad rá.
  • “Guni rí Dios ma̱ndoo kaʼyala”
  • Subtítulos
  • Náa na̱ʼkha̱ i̱ʼwáʼ
  • NDÍJKHA DÍ MINGÍJYÚUʼ
  • NDÍJKHA RÍ GÍʼMAA MBUʼYAMAJKÚN AUTORIDAD
  • GAMAJKHU NÁA MBÁ GUʼWÁANʼ
  • GAMAJKHU NÁA CONGREGACIÓN
  • GAMAJKHU NÁA XA̱BU̱ ÑAJUNʼ
  • Ñajunʼ rí guáʼdáá bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa congregación
    Bi̱ Nayejngoo Naʼtáraʼa numuu Reino ndrígóo Jeobá (Rí muʼnigajmaa) 2021
  • Náá numuu rí nándáa gamajkhu rá.
    ¡Awaxunʼ! 2024
“Guni rí Dios ma̱ndoo kaʼyala”
lv cap. 4 mbaʼa ináa 36-49
Mbáa xa̱bu̱ naʼsngúún bi̱ kuwa náa goʼwóo

CAPÍTULO 4

Ndíjkha rí mbuʼyamajkún bi̱ guáʼdáá autoridad rá.

“Guyamajkhún xúgínʼ xa̱bu̱.” (1 PEDRO 2:17.)

1, 2. a) Ndiéjunʼ eʼniulú miʼskhoo muʼni nguáná rá. b) Náa biʼyaa graxe̱ gúriʼña̱a̱ rá.

LÁ NITAYÁÁ xóo eʼni inuu mbáa ada̱ índo̱ tsíyoo gáʼni mbá rí nuxuʼmaa maʼni xáʼ. Xúʼko̱ esngájma dí gíwanʼ náa a̱jkiu̱u̱n. Naʼdxun ajngóo anu̱u̱ ga̱jma̱a̱ ndaʼyoo dí gíʼmaa mbaʼyamajkuu; mú tsíyoo gáʼnimbo̱o̱. Xkri̱da rígi̱ nasngájma dí xúgiáanʼ naguaʼnii rígi̱ nguáná.

2 Nguáná naʼniulú mingíjyúuʼ muʼnimbulúʼ náa mbáa xa̱bu̱ bi̱ naʼtáñajunʼ. Lá nitagíʼnii xúʼko̱ mbá míʼtsú ráʼ. Á mu xúʼko̱, raʼkháa i̱ndó ikháánʼ. Mú, Biblia naʼthúlúʼ dí gíʼmaa muʼnimbulúʼ náa autoridad, maski ajndu mámbá mbiʼi xa̱bu̱ numbaaʼ tsénimbu̱ún (Proverbios 24:21). Á mu nandulúʼ rí Dios ma̱ndoo kaʼyulú má xúʼko̱, ndayóoʼ muʼnimbulúʼ rí naʼthí náa Biblia. Náa numuu rí naʼniulú mingíjyúuʼ rá. Ndíjkha rí Jeobá na̱ndu̱ʼu̱lú muʼni rá. Ndiéjunʼ gambáyulú muʼnimbulúʼ, ga̱jma̱a̱ xú káʼnii gándoo guʼnimbánii rá. Graxe̱ rígi̱ maxtiʼña̱a̱ xúgi̱.

NDÍJKHA DÍ MINGÍJYÚUʼ

3, 4. Xú káʼnii ni̱jkha̱nú nirígá aʼkhá ga̱jma̱a̱ ndíjkha dí rígi̱ tséniñulúʼ mbuʼyamajkún autoridad rá.

3 Náa numuu rí mingíjyúuʼ mbuʼyamajkuíí autoridad rá. Rígá a̱jma̱ numuu: Timbá, numuu rí ni̱ndxu̱lú xa̱bu̱ aʼkhá, raga̱jma̱, numuu rí xúgínʼ xa̱bekha ga̱jma̱a̱ gu̱ʼu̱ bi̱ guáʼdáá autoridad mangiin ñajúnʼ xa̱bu̱ aʼkhá. Aʼkhá dí tsíniñulú makuwáanʼ májánʼ rí mbiʼi xúgi̱ nigi̱ʼdu̱u̱ nákha wajyúúʼ náa ixi̱ ri̱ʼi̱ Edén, índo̱ Adán ga̱jma̱a̱ Eva túnimbu̱u̱n kuyáá Dios. Xó má eʼyáá, aʼkhá ni̱jkha̱nú nirígá numuu rí túnimbu̱u̱n. Asndu mbiʼi xúgi̱ naʼniulú mingíjyúuʼ muʼnimbulúʼ asndu nákha egumáanʼ (Génesis 2:15-17; 3:1-7; Salmo 51:5; Romanos 5:12).

4 Numuu dí ni̱ndxu̱lú xa̱bu̱ aʼkhá ra̱mingíjyúuʼ muʼni mbaʼumi̱jna̱, mú mingíjyúuʼ manindxu̱lúʼ má xúʼko̱ xa̱bu̱ gua̱ba̱a̱ʼ. Maski ajndu mba̱yu̱ʼ má kuwáanʼ ruʼni ñajunʼ Jeobá, ma̱ndoo muʼni mbaʼumi̱jna̱ ga̱jma̱a̱ xúʼnimbulú dí gúthulú. Rúʼko̱ nigíʼnuu Coré. Xa̱bu̱ israelita bugi̱ niʼngo̱o̱ niraʼnuu mbaʼa xkujndu ga̱jma̱a̱ xuajñu Dios. Mú, nda̱wa̱á nindoo maʼtáñajunʼ ga̱jma̱a̱ niʼni dí mbaʼin xa̱bu̱ xúnimbu̱u̱n náa Moisés, xa̱bu̱ bi̱ ra̱ʼkhá tháán májánʼ a̱jkiu̱u̱n bi̱ nixtáa nákha ikhú (Números 12:3; 16:1-3). Xúʼko̱ má kayuʼ nigíʼnuu rey Uzías, bi̱ niʼnimbamínáʼ, támiñuu mato̱ʼo̱o̱ náa templo ndrígóo Jeobá ga̱jma̱a̱ maʼni mbóo ñajunʼ dí mitsáʼkháan rí i̱ndó kaʼñún muni ndxajkun (2 Crónicas 26:16-21). Coré ga̱jma̱a̱ Uzías nigíʼniin dí ra̱májánʼ numuu rí túnimbu̱u̱n. Ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rí niguaʼnii, naʼsngúlúʼ dí ragíʼmaa muʼni mbaʼumi̱jna̱, numuu rí á mu nuʼni xúʼko̱ maʼniulú mingíjyúuʼ mbuʼyamajkún autoridad.

5. Ndiéjunʼ dí raʼkhí eni xa̱bu̱ asndu má nákha wajyúúʼ rá.

5 Xa̱bu̱ bi̱ nindúún mutañajunʼ nini rí xa̱bu̱ ní xáʼndun mbuyamajkún. Mbaʼin xa̱bu̱ tsígáwíinʼ a̱jkiu̱ún, tseni rí jmbu o nuniu̱u̱n dí raʼkhí eʼwíínʼ. Asndu nákha wajyúúʼ na̱ʼkha̱ rarígá dí bi̱ nutañajunʼ nuni dí raʼkhí (atraxnuu Eclesiastés 8:9). Gundxaʼwamíjna̱ ga̱jma̱a̱ numuu Saúl. Índo̱ Jeobá ndiyáaʼ mu mani̱ndxu̱u̱ rey, ikhaa ninindxu̱u̱ mbáa xa̱bu̱ májáánʼ ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ gua̱ba̱a̱ʼ. Mú nda̱wa̱á niniñuʼ rí tsixígu mato̱ʼo̱o̱ náa ikhaa ga̱jma̱a̱ rí maʼnimbamínaʼ, rígi̱ ni̱jkha̱ kayáa rí maʼndoo maxíyáa David (1 Samuel 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11). Nda̱wa̱á David ninindxu̱u̱ rey. Maski ajndu ninindxu̱u̱ mbáa rey bi̱ itháan májánʼ náa xuajen Israel, ma̱ngaa niʼni xó má eyoo numuu rí ikhaa ninindxu̱u̱ rey rí asndu ndiyáa a̱ʼgiu̱u̱ Urías bi̱ nindxu̱u̱ hitita ga̱jma̱a̱ niʼni rí xa̱bu̱ bi̱ nda̱a̱ aʼkhúun makhañúu índo̱ nitsijii ginii náa inún xa̱bu̱ bi̱ sia̱nʼ (2 Samuel 11:1-17). Xó má eʼyáá, aʼkhá naʼni rí xútañajunʼ májánʼ xa̱bu̱, ga̱jma̱a̱ rígi̱ naʼni itháan gakhii índo̱ na̱nguá eyamajkuíí nditháan Jeobá. Nda̱wa̱á rí papas bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa católico nini marigá mbá xkujndu mba̱a̱, mbáa xa̱bu̱ bi̱ najmaʼniiʼ bi̱ xtáa náa xuajen Inglaterra niʼthí: “Índo̱ mbáa xa̱bu̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ naʼni dí maʼchíi xa̱bu̱ buʼko̱”. Numuu rí nuni wéñuʼ dí raʼkhí, mbáa nuraximíjna̱: “Ndíjkha rí gíʼmaa mbuyamajkún autoridad rá.”

NDÍJKHA RÍ GÍʼMAA MBUʼYAMAJKÚN AUTORIDAD

6, 7. a) Arathá ndíjkha rí nduʼyamajkuíí autoridad ndrígóo Jeobá. b) Nguáná gíʼmaa muʼnimbulúʼ rí naʼthí Jeobá, ga̱jma̱a̱ tsáa gíʼmaa mbuʼyaridáá rá.

6 Rígá ajtsú numuu rí gíʼmaa mbuʼyamajkún autoridad: Timbá, nandulúʼ kuʼyáá Jeobá; raga̱jma̱ rí nandulúʼ kuʼñúún xa̱bu̱ numbaaʼ ga̱jma̱a̱ ragajtsú rí nandulúʼ kuʼyamijná. Timbá numuu nindxu̱u̱ rí nandulúʼ kuʼyáá Jeobá ikha jngó nandulúʼ rí maxtáa gagi (atraxnuu Proverbios 27:11; Marcos 12:29, 30). Nduʼyáá rí asndu nákha túnimbu̱u̱n náa ixi̱ ri̱ʼi̱ Edén nigi̱ʼdu̱u̱ rajuiʼthá dí Jeobá rakáʼyoo maʼtáñajunʼ náa xúgíʼ numbaaʼ. Ma̱ngoo nijmañulúʼ dí mbaʼin wéñuʼ xa̱bu̱ nunigaʼduunʼ rí maʼtáñajúúnʼ Dios ga̱jma̱a̱ numbayíí Satanás. Mú ikháanʼ nanigulúʼ rí maʼtáñajunlú Dios. Ikha jngó índo̱ nuraxnuu texto rí naʼni maʼga̱ gamajkhu náa Jeobá, xóo Revelación 4:11, xú káʼnii eku̱mu̱lú rá. Naʼni makuwáanʼ gagi. Ikháanʼ nuʼnimbulúʼ káxi̱ rí Jeobá nindxu̱u̱ Rey bi̱ kaʼyoo maʼtáñajunʼ náa xúgíʼ numbaaʼ, ikha jngó nuʼnimbaníí ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱lú rí naʼtáñajunlú muʼni tsejtsí mbiʼi.

7 Dí mbuʼyamajkuíí Jeobá nandoo gáʼthúu̱n itháan ki xóo rí muʼnimbulúʼ kuʼyáá. Nuʼni rí na̱ndu̱ʼu̱lú numuu rí nandulúʼ kuʼyáá. Mú mbáa nguáná magíʼnulú xó má egíʼnuu ada̱ bi̱ niʼthá nákha ginii, maʼniuluʼ mingíjyúuʼ muʼnimbulúʼ náa Anu̱lú ga̱jma̱a̱ mbaʼyóoʼ majmañulúʼ muʼni xúgíʼ dí gáʼthulúʼ. Garmáʼáan a̱jkiu̱lú dí Jesús niʼni má xúʼko̱ rí nandoo Anu̱u̱, maski ajndu niraʼnuu xkujndu dí itháan mingíjyúuʼ, niʼthúu̱n: “Maxaʼne xo ri nandoʼ Ikun, indo xo ri nandaʼ Ikan gaʼne” (Lucas 22:42).

8. a) Xú káʼnii eʼnimbulúʼ dí naʼthí Jeobá rí mbiʼi xúgi̱, ga̱jma̱a̱ náa biʼyaa xkri̱da nasngájma xú kaʼnii eku̱mu̱u̱ xá. b) Ndiéjunʼ gambáyulú mundrígú xtágabu ga̱jma̱a̱ índo̱ gúxprigulú xá. (Atayáá náa kúgumaʼá “Atadxawíín xtágabu ga̱jma̱a̱ atriʼña májánʼ índo̱ nuxpriguáʼ.”)

8 Gajkhun má rí Jeobá nánguá eʼtamíjná ga̱jma̱a̱ nimbáa xa̱bi̱i̱. Naʼthúlúʼ náa Biblia rí eyoo maʼni ga̱jma̱a̱ najmiuu xa̱bi̱i̱ bi̱ nagruigi̱i̱n náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ. Ikha jngó, á mu nandulúʼ muʼni rí naʼthí Jeobá gíʼmaa muʼnimbulúʼ dí gúthi bi̱ nigruigi̱i̱n ikhaa ga̱jma̱a̱ náa bi̱ naguáʼdáá autoridad. Á mu tséʼnimbulúʼ dí nuthi, mbáa nuʼni gaʼduunʼ índo̱ nuxprigulú o nuʼni gaʼduunʼ xtágabu dí na̱ʼkha̱ náa Biblia dí nuxnulu, muʼnigawíínʼ Dios. Rúʼko̱ nini xa̱bu̱ israelitas. Índo̱ nixieʼkhá ga̱jma̱a̱ nixuximi̱jna̱ náa Moisés, Jeobá ndiʼyoo rí xóo ikhaa kuwa runi̱i̱ (Números 14:26, 27).

9. Náa numuu nuʼthá rí á mu nandulúʼ kuʼñúún eʼwíínʼ gíʼmaa mbuʼyamajkuíí autoridad rá. Arathá ga̱jma̱a̱ mbá xkri̱da.

9 Raga̱jma̱ numuu rí muʼnimbulúʼ náa autoridad nindxu̱u̱ rí nandulúʼ kuʼñúún eʼwíínʼ. Mu makru̱ʼu̱lú májánʼ, atatsaʼwáminaʼ rí ikháánʼ ni̱ndxa̱ʼ mbáa soldado. Á mu ikháánʼ gajmiáanʼ a̱ngia̱nʼ nandala munimbánii májánʼ ñajunʼ ndrígála ga̱jma̱a̱ nandala makáwáanʼ, gíʼmaa rí mbuyamajkuíí mbaʼa rí gíʼtañájuanla, mumbáñuun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ muni xó má ethi ikhiin. Á mu xtáa mbáa bi̱ tséʼnimbo̱o̱ maʼni rí xúgínʼ ejército makáguabiinʼ ga̱jma̱a̱ asndu migamíi mugíʼnii dí ra̱májánʼ. Gajkhun má dí ejército bi̱ ni̱ndxu̱ún xa̱bu̱ numbaaʼ nuni marigá dí ra̱májánʼ wéñuʼ náa numbaaʼ rí mbiʼi xúgi̱. Mú, Jeobá gíʼdiin ejército bi̱ nuni má xúʼko̱ dí májánʼ. Náa Biblia naʼthí mbaʼa nutu rí Dios nindxu̱u̱ “Jeobá ndrígóo ejército” (1 Samuel 1:3). Ikhaa kayá edxu̱u̱ náa mbaʼin wéñuʼ ángeles bi̱ guáʼdáá tsiakii. Ma̱ngaa náa Biblia naʼthí rí cristianos ni̱ndxu̱lú xóo mbá ejército bi̱ nuʼni ñajunʼ Dios (Salmo 68:11; Ezequiel 37:1-10). Jeobá nigruigi̱i̱n tikhun xa̱bekha bi̱ muxna ikha náa congregación. Á mu tséʼnimbulúʼ rí gúthi, migamíi muʼni dí mumíniiʼ a̱ngiu̱lú. Ikha jngó índo̱ mbáa cristiano tséʼnimbo̱o̱ dí nuthi bi̱ nuyegun edxu̱u̱ náa congregación, nuniu̱u̱n dí raʼkhí eʼwíínʼ a̱ngiu̱lú (1 Corintios 12:14, 25, 26). Xúʼko̱ má erígá índo̱ mbáa ada̱ tséʼnimbo̱o̱: Xúgínʼ bi̱ kuwa náa goʼwóo numíniiʼ. Xó má eʼyáá, índo̱ naguaʼdáá gamajkhulúʼ ga̱jma̱a̱ nuʼni xó má ethulú nusngajmá rí nandulúʼ kuʼñúún xa̱bu̱.

10, 11. Arathá ndíjkha rí májánʼ mbuʼyáá náa embáyulú dí muʼnimbulúʼ kuʼñúún autoridad rá.

10 Ragajtsú numuu dí nduʼyamajkhún autoridad nindxu̱u̱ rí á mu nuʼnimbulúʼ nambáyulúʼ makuwáanʼ itháan májánʼ. Índo̱ Jeobá na̱ndu̱ʼu̱lú dí gíʼmaa muʼnimbulúʼ náa mbáa xa̱bu̱, naʼthúlúʼ xóo gambáyulú á mu nuʼni. Mbá xkri̱da, ndiéjunʼ gakhánulú á mu nduʼyamajkuíí anu̱lú ga̱jma̱a̱ rudúlú rá. Rí makuwáanʼ mba̱yu̱ʼ mbiʼi ga̱jma̱a̱ makuwáanʼ gagi (Deuteronomio 5:16; Efesios 6:2, 3). Á mu nuʼnimbulúʼ xtágabu dí nuxnulu bi̱ nuyegun edxu̱u̱ náa congregación rá. Mambáyulúʼ rí xúniʼñáʼ ruʼni ñajunʼ Dios (Hebreos 13:7, 17). Á mu nuʼnimbulúʼ kuʼñúún Xa̱bu̱ Ñajunʼ rá. Maxtiewunlú (Romanos 13:4).

11 Índo̱ nduʼyáá náa numuu rí Jeobá naʼthí rí gíʼmaa muʼnimbulúʼ tséʼniulú mingíjyúuʼ mbuyamajkún bi̱ guáʼdáá autoridad. Rí xúgi̱ guʼyáá ajtsú enii náa ma̱ndoo musngajmá gamajkhu.

GAMAJKHU NÁA MBÁ GUʼWÁANʼ

12. Xú káʼnii ñajunʼ nikánáá maʼni xa̱bu̱ bi̱ ninigúnʼ, ga̱jma̱a̱ xú káʼnii gíʼmaa maʼnimbánuu xá.

12 Jeobá niʼni rí makuwá mbá guʼwíin xa̱bu̱. Numuu rí Dios nanigu̱u̱ʼ marigá awan, naʼthí kaʼwu xú káʼnii gíʼmaa miʼni mu xárígá xkujndu (1 Corintios 14:33). Niʼni rí xa̱biya̱ mayéʼga edxu̱u̱ náa mbá guʼwíin. Ma̱ngaa xa̱biya̱ gíʼmaa mbaʼyamajkuu autoridad ndrígóo Jesucristo, bi̱ kayá edxu̱u̱ náa ikhaa. Xú káʼnii eʼni xá. Índo̱ ndaʼyáridoo xóo eyéjkha edxu̱u̱ Jesús náa congregación (Efesios 5:23). Mbáa bi̱ ninigúnʼ tséʼni gaʼduunʼ rí kaʼyoo maʼni, naʼnimbánuu xó má gíʼmaa maʼni mbáa xa̱biya̱. Ikhaa na̱nguá nindxu̱u̱ mbáa xa̱bu̱ bi̱ nda̱a̱ gamajkuu, bi̱ nakiʼnáa ga̱jma̱a̱ bi̱ nandxaʼwájmiin bi̱ kuwa náa goʼwóo. Ikhaa nindxu̱u̱ mixtiʼkuii: Nandoo kaʼñúún bi̱ kuwa náa goʼwóo, májánʼ a̱jkiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ nandxa̱ʼwáminaʼ májánʼ. Mbáa xa̱bu̱ bi̱ ninigúnʼ, gíʼmaa marmáʼáan a̱jkiu̱u̱n dí Jeobá gíʼdoo itháan autoridad ki xóo ikhaa.

Mbáa cristiano bi̱ gíʼdiin e̱ji̱i̱n ndaʼyáridoo Cristo índo̱ naxnún ikha bi̱ kuwa náa goʼwóo

13. Xú káʼnii gándoo mbáa a̱ʼgu̱ bi̱ ninújunʼ maʼnimbánuu ñajunʼ xó má enigu̱u̱ʼ Jeobá rá.

13 A̱ʼgu̱ gíʼmaa mambáyúu ajmbio̱o̱. Ikhaa ma̱ngaa nigruigú ñajunʼ rí maʼni náa mbá guʼwá, numuu rí náa Biblia naʼthí “xtángoo ndrígóo ru̱dáʼ” (Proverbios 1:8). Mú cristiana ndaʼyoo dí rakáʼyoo maʼtáñajunʼ xó má ajmbio̱o̱, ikha jngó nambáyúu mu xáʼniuu mingíjyúuʼ mayéʼga edxu̱u̱ náa mbá guʼwá. Nañajunʼ má xúʼko̱ ga̱jma̱a̱, ma̱ngaa tseʼyoo xóo mbá bi̱ nda̱a̱ numuu, asndu tséʼni xó má eyoo ikhaa. Índo̱ tsínigu̱ʼ rí naʼthí ajmbio̱o̱, naʼthúu̱n ga̱jma̱a̱ gamajkhu, nditháan tsékiʼnáa índo̱ ajmbio̱o̱ naraʼwíí rí maʼni. Á mu mixtiʼkhu religión ndrígu̱ún xá. Mbáa magiʼdoo wéñuʼ xkujndu; maski ajndu xúʼko̱ á mu ndaʼyamajkuu rí ajmbio̱o̱ nindxu̱u̱ bi̱ kayá edxu̱u̱, mbáa maʼngo̱o̱ maʼni rí ajmbio̱o̱ makuʼmaminaʼ náa Jeobá nda̱wa̱á (atraxnuu 1 Pedro 3:1).

Mbáa xa̱bu̱ naxprígúu a̱ʼdióo ga̱jma̱a̱ májánʼ numuu rí nito̱ʼo̱o̱ kayóo ku̱ba̱ʼ náa guʼwá

14. Xú káʼnii gándoo gúni e̱ji̱n dí maxtáa gagi anu̱ún, rudún ga̱jma̱a̱ Jeobá rá.

14 Xú káʼnii eyambáá índo̱ e̱ji̱n nunimbu̱ún rá. Nuxnáá gamajkhu anu̱ún ga̱jma̱a̱ rudún ma̱ngaa nuni dí makuwá gagi (Proverbios 10:1). Mú itháan nuni dí maxtáa gagi Jeobá. E̱ji̱n kaʼñún munimbu̱ún maski ajndu kuwa gajmiún i̱ndó anu̱ún o rudún; ikhú dí phú gíʼdoo numuu muñambáá itháan. Náa mbá guʼwíin nakuwa itháan gagi ga̱jma̱a̱ tsímáá á mu nunimbaníí xó má eʼthí Dios. Ma̱ngaa, nuxnáá gamajkhu Jeobá bi̱ niʼni dí makuwá mbá guʼwíin (Efesios 3:14, 15).

GAMAJKHU NÁA CONGREGACIÓN

15. a) Xú esngajmá náa congregación dí nduʼyamajkuíí autoridad ndrígóo Jeobá rá. b) Xú káʼnii ikha ndrígóo Biblia gámbayulúʼ muʼnimbulúʼ náa bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa congregación rá. (Atayáá náa kúgumaʼá “Guʼnimbulúʼ kuʼñúún bi̱ nuxna ikha náa congregación.”)

15 Jeobá nigíiʼ A̱ʼdióo mu maʼtáñajunʼ náa congregación cristiana (Colosenses 1:13). Jesús, nigíiʼ “ñumbá tsi jmbi, tsi majan indxaʼhuaminaʼ” mu mumbañún xa̱bi̱i̱ maguanu mijngii náa Dios (Mateo 24:45-47). Xtáa mbáa Cuerpo Gobernante ndrígu̱ún bi̱ nutaraʼa numuu Jeobá, nañajunʼ xóo “ñumbá tsi jmbi, tsi majan indxaʼhuaminaʼ”. Xó má nákha siglo timbá, Cuerpo Gobernante nuni rí makhánun ikha ga̱jma̱a̱ xtágabu bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa congregación. Naʼthúún mbájmbu o najmiuu xa̱bu̱ bi̱ nagruigi̱i̱n xó má superintendentes viajantes. Ikha jngó á mu nuʼnimbulúʼ dí nuthi bi̱ kuya̱ edxu̱u̱, kuwáanʼ ruʼnimbulú dí naʼthí Jeobá (atraxnuu 1 Tesalonicenses 5:12; Hebreos 13:17).

16. Náa numuu naʼthí Biblia rí bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ naxtaʼwíin ga̱jma̱a̱ xi̱ʼ kaʼwu ndrígóo Dios rá.

16 Bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ siervos ministeriales mangiin má nakiéʼkhun. Bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ni̱ndxu̱ún xóo regalos numuu rí numbayíí congregación mambaxúún itháan májánʼ gajmiún Jeobá (Efesios 4:8). Náa Biblia naʼthí rí nixtaʼwíin ga̱jma̱a̱ xi̱ʼ kaʼwu ndrígóo Dios (Hechos 20:28). Ndíjkha eʼthí xúʼko̱ rá. Timbá, nákha xó tsekánáá nombramiento ndxájulú, bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ nduyáá májánʼ á mu naʼnimbánuu dí naʼthí náa Ajngá rawunʼ Dios, dí niguma ga̱jma̱a̱ xi̱ʼ kaʼwu (1 Timoteo 3:1-7, 12; Tito 1:5-9). Dí raga̱jma̱, índo̱ ikhiin nduyáá rúʼko̱, nunda̱ʼa̱a̱ Jeobá rí maxnún ikha.

17. Náa numuu dí nuruguá edxu̱ún a̱ngiu̱lú gu̱ʼu̱ índo̱ nuni tikhuu ñajunʼ dí narígá náa congregación rá.

17 Náa congregación rígá mbaʼa ñajunʼ dí kaʼñún muni i̱ndó bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ siervos ministeriales, xó má muyégun edxu̱u̱ náa reunión dí narígá mu magajnúlu gúʼtaraʼa. Ndiéjunʼ erígá índo̱ nda̱wa̱a̱ nimbáa maʼni ñajunʼ rígi̱ rá. Ikhú najmaa imba̱a̱ ndxájulú xa̱biya̱ bi̱ nijngúun má iyááʼ. Á mu nda̱wa̱a̱ nimbáa dí ikhiin xá. Ikhú majmaa mbáa ndxájulú a̱ʼgu̱ bi̱ najmañuu májánʼ. Índo̱ mbáa ndxájulú a̱ʼgu̱ naʼni mbá dí kaʼyoo maʼni mbáa ndxájulú xa̱biya̱ bi̱ nijngúun má iyááʼ, gíʼmaa marugoo edxu̱u̱ (1 Corintios 11:3-10).a Rígi̱ tsíyoo gáʼthi dí a̱ʼgu̱ nda̱a̱ numuu. Nambáyúu mu masngájma dí ndayamajkhuu awan dí niríyaʼ Jeobá náa mbá guʼwíin ga̱jma̱a̱ náa congregación.

GAMAJKHU NÁA XA̱BU̱ ÑAJUNʼ

18, 19. a) Xú káʼnii gándoo gárata ikha dí na̱ʼkha̱ náa Romanos 13:1-7 rá. b) Xú káʼnii esngajmá gamajkhu náa Xa̱bu̱ Ñajunʼ rá.

18 Bi̱ ni̱ndxu̱lú cristianos nuʼni mbá tsiakii muʼnimbaníí ikha dí na̱ʼkha̱ náa Romanos 13:1-7. (Atraxnuu.) Á mu nuraxnuu texto rígi̱ mbuʼyáá dí na̱ʼkha̱ raʼthí ga̱jma̱a̱ numún Xa̱bu̱ Ñajunʼ. Jeobá naniñúnʼ makuwá mu muni tikhuu ñajunʼ dí gíʼdoo numuu, xóo marigá májánʼ awan ga̱jma̱a̱ mbaʼa eni ñajunʼ dí ndayóoʼ. Xú káʼnii eʼyamajkhún Xa̱bu̱ Ñajunʼ bugi̱ rá. Índo̱ nuʼnimbulúʼ dí nuthi. Tséniʼñáaʼ ruʼni numáá impuestos, nuʼni majtíí formularios xó má gíʼmaa o i̱yi̱i̱ʼ dí naxtandu̱ʼu̱lú munimbaníí xtángoo, tséʼniuu á mu ga̱jma̱a̱ numulúʼ ikháanʼ, bi̱ kuwa náa guʼwúlú, negocio o mbaaʼ ndrígúlú. Mú, á mu nutulúʼ dí xúʼni̱mbu̱lúʼ kuʼyáá Dios, nuʼni gaʼduunʼ. Nuriʼña xó má apóstoles bi̱ nithi: “Pu-ndaʼyo ri manimbaʼxoʼ-juyaxoʼ ri naʼtan Dios guini, xo ri nutan xabo” (Hechos 5:28, 29; atayáá rí kúgumaʼá náa naʼthí “Náa autoridad gíʼmaa manimbo̱ʼ rá.”).

NÁA AUTORIDAD GÍʼMAA MANIMBO̱ʼ RÁ.

Ikha: “Jeobá nindxu̱u̱ Juez ndrígúlú, Jeobá nindxu̱u̱ bi̱ Naxnulu Xtángoo, Jeobá nindxu̱u̱ Rey ndrígúlú” (Isaías 33:22).

Graxe̱ mu mundxaʼwamíjna̱

  • Ndiéjunʼ gáni á mu nuthu̱nʼ dí manújngorámuʼ xtángoo ndrígóo Jeobá rá. (Mateo 22:37-39; 26:52; Juan 18:36.)

  • Xú gáni á mu nuthu̱nʼ dí xánimbánuu dí naʼtáñajunʼ Jeobá mani rá. (Hechos 5:27-29; Hebreos 10:24, 25.)

  • Ndiéjunʼ gáxkaxu̱u̱n manimbo̱ʼ dí gúthi bi̱ guáʼdáá autoridad rá. (Romanos 13:1-4; 1 Corintios 11:3; Efesios 6:1-3.)

19 Imbo̱o̱ xóo mbuʼyamajkún Xa̱bu̱ Ñajunʼ nindxu̱u̱ dí muʼni xó má gíʼmaa náa xa̱bu̱ bi̱ nundrigi̱i̱n, itháan índo̱ nuʼtámíjná gajmiúlú. Mbá míʼtsú apóstol Pablo ni̱jkha̱ náa inuu rey Herodes Agripa ga̱jma̱a̱ náa inuu Xa̱bu̱ Ñajunʼ Festo. Maski ajndu ndiʼyoo májánʼ dí nájmi̱i̱n raʼkhí eni, ikhaa niʼthúún ga̱jma̱a̱ gamajkhu (Hechos 26:2, 25). Ikháanʼ gíʼmaa mbuʼyaridáá Pablo, tséʼniuu á mu kuwáanʼ náa mbáa xa̱bu̱ bi̱ gíʼdoo mbá ñajunʼ dí gíʼdoo numuu o náa mbáa policía. Xúʼko̱ gíʼmaa muni náa inún maestro ndrígu̱ún jiáma ga̱jma̱a̱ wa̱ʼxa̱ʼ bi̱ ñajúnʼ cristianos o imba̱a̱ bi̱ gíʼdoo mbá ñajunʼ náa escuela. Raʼkháa i̱ndó nduʼñún májánʼ bi̱ nduyamajkuíí creencia ndrígúlú, ma̱ngaa nduʼyamajkhún bi̱ tsíñún gúñún bi̱ nutaraʼa numuu Jeobá. Xúgínʼ xa̱bu̱ gíʼmaa mbuyáá dí kuaʼdáá gamajkhulúʼ maski ajndu na̱nguá mbríguu fe gajmiúlú (atraxnuu Romanos 12:17, 18; 1 Pedro 3:15).

20, 21. Ndiéjunʼ dí májánʼ gúndrígú á mu nduʼyamajkhún Xa̱bu̱ Ñajunʼ rá.

20 Gíʼmaa mbuʼyamajkún xúgínʼ, raʼkháa i̱ndó nguáthi̱i̱n xa̱bu̱. Itháan májánʼ muʼni xtágabu rígi̱: “Guyamajkhún xúgínʼ xa̱bu̱” (1 Pedro 2:17). Mbaʼin xa̱bu̱ maguanún tsiánguá índo̱ gúyáá dí nduʼyamajkhún, numuu rí nándáa gamajkhu rí mbiʼi xúgi̱. Índo̱ nuʼni xúʼko̱, nuʼnimbaníí xtángoo ndrígóo Jesús: “Xkuaʼni gambiʼi aguaʼla naʼ inu xabo, numu ri mbuya ri majan inila, ikajngo muni mba Tatiaʼla tsi xta mikui” (Mateo 5:16).

21 Numuu rí xa̱bu̱ numbaaʼ kuwa náa mikrina, ikha jngó xa̱bu̱ bi̱ májánʼ a̱jkiu̱ún nuxuʼmamijná náa aguʼ ndrígóo Dios. Á mu nduʼyamajkhún bi̱ kuwa náa guʼwúlú, náa a̱ngiu̱lú bi̱ kuwa náa congregación ga̱jma̱a̱ náa Xa̱bu̱ Ñajunʼ, mbáa asndu tikhun bi̱ nduyulú maʼndún muxuʼmamijná náa aguʼ ndrígóo Dios. Lá ragájkhun dí ra̱ʼkhá tháán májánʼ ráʼ. Mú, maski ajndu na̱nguá rígá xúʼko̱, rígá mbá dí maguaʼdáá má xúʼko̱: Dí muʼni maxtáa gagi Jeobá ga̱jma̱a̱ rí ma̱ndoo kaʼyulú má xúʼko̱.

a Atayáá náa apéndice “Nguáná gíʼmaa matruguáá edxa̱ʼ ga̱jma̱a̱ náa numuu rá.” Naʼthí mbaʼa xú káʼnii gándoo muʼgíʼ muʼni ikha rígi̱.

“ATADXAWÍÍN XTÁGABU GA̱JMA̱A̱ ATRIʼÑA MÁJÁNʼ ÍNDO̱ NUXPRIGUÁʼ”

Xa̱bu̱ numbaaʼ na̱nguá enimbu̱ún ga̱jma̱a̱ nakiʼníin xó má Satanás. Ikha jngó náa Biblia naxná mbiʼyuu “xóo Gixa̱a̱ bi̱ naʼtáñajunʼ giñánʼ” ma̱ngaa ikhaa naʼni marigá “espíritu dí rígá náa xa̱bu̱ bi̱ tsénimbu̱ún” (Efesios 2:2). Mbiʼi xúgi̱ kuwa mbaʼin xa̱bu̱ bi̱ tsíñún gúnimbu̱ún kuyáá nimbáa. Phú gíná nindxu̱u̱ dí tikhun cristianos naguánu nuni xúʼko̱. Ikha jngó tsédxawíín, asndu nakiʼníin índo̱ mbáa bi̱ kayá edxu̱u̱ naʼthúún ga̱jma̱a̱ májánʼ dí raʼkhí mbuyáá náa nubúunʼ xa̱bu̱, náa nuxmijná o i̱ʼwáʼ dí nuthúún. Mú gíʼdoo wéñuʼ numuu muʼnimbánii rí naʼthí náa Proverbios 19:20: “Atadxawíín xtágabu ga̱jma̱a̱ atriʼña májánʼ índo̱ nuxpriguáʼ, mu xúʼko̱ manindxa̱ʼ mbáa xa̱bu̱ bi̱ ndaʼyoo nda̱wa̱á”.

Ndiéjunʼ gambáyulú dí muʼgíʼ muʼni ajngáa rígi̱ rá. Mbuʼyáá ajtsú numuu dí nuni mu munigaʼduunʼ xtágabu o rí nuxprigún ga̱jma̱a̱ mbuʼyáá dí eʼthí náa Biblia rí gíʼmaa muʼni.

  • “Na̱nguá nindxu̱u̱ mbá xtágabu májánʼ wéñuʼ.” Mbáa mundxaʼwamíjna̱lú dí tsembánii ga̱jma̱a̱ xú kuwaanʼ o túyáá májánʼ xúgíʼ dí nirígá, ikhú naʼni mbuʼyáá dí nda̱a̱ numuu (Hebreos 12:5). Numuu dí xúgiáanʼ ni̱ndxu̱lú xa̱bu̱ aʼkhá, lá rígá dí ma̱ndoo majngawáanʼ mangáanʼ ráʼ. (Proverbios 19:3.) Lá gajkhun dí nda̱a̱ mbóo numuu dí nikhánulú xtágabu ráʼ. Mbáa na̱nguá. Ikha jngó gíʼmaa mbuʼyáá náa gándoo muʼni̱i̱ itháan májánʼ ga̱jma̱a̱ guʼgíʼ muʼni xó má e̱ʼkha̱ raʼtulúʼ náa Biblia “Garmáʼáan a̱jkia̱nʼ xúgíʼ rí nixpriguáʼ; xátatsiʼñáanʼ. Ga̱jma̱a̱ atagíʼ matani numuu dí rúʼko̱ gámbáyaʼ maraxtaa” (Proverbios 4:13).

  • “Tseniguʼ xóo niʼthúunʼ.” Gajkhun má dí Ajngá rawunʼ Dios nandu̱ʼu̱u̱n bi̱ nuxna xtágabu rí mugíʼ muni májánʼ ñajúnʼ ndrígu̱ún (Gálatas 6:1). Mú ma̱ngaa naʼthí, “xúgínʼ nuxuda̱mi̱jna̱ aʼkhá ga̱jma̱a̱ na̱nguá eʼngu̱u̱n gúxkamaa gloria ndrígóo Dios” (Romanos 3:23). I̱ndó bi̱ nindxu̱u̱ jmbi ma̱ndoo maxnúlúʼ mbá xtágabu dí ra̱ʼkhá tháán májánʼ (Santiago 3:2). Mú raʼkháa xúʼko̱ ni̱ndxu̱ún xa̱bu̱ bi̱ nigruigi̱i̱n Jeobá bi̱ najmiuu mu muxprigulúʼ. Ikha jngó itháan májánʼ mbuʼyáá rí ethi, raʼkháa rí xú káʼnii ethulú. Nda̱wa̱á gíʼmaa munda̱ʼa̱a̱ Dios rí mambáyulúʼ mu muʼgíʼ muʼni rí gúthulú.

  • “Rakáʼyoo ikhaa maxpríguʼ náa dí raʼkhí eni.” Á mu xa̱bu̱ bi̱ naʼtámuʼulú rígá mbaʼa náa nakiéʼkhun, itháan májánʼ gáʼni dí mbuʼyáá a̱jma̱ punto rí ndiʼyáá ginii. Á mu nakumulú rí nimbáa ragíʼmaa maxprígulú —mbáa ga̱jma̱a̱ numuu tsigulúʼ, experiencia ndrígúlú, o ñajunʼ rí kuaʼdáá náa congregación—, gíʼmaa muriʼkhu̱u̱ rí xú káʼnii ni̱ndxu̱lú. Nákha wajyúúʼ náa xuajen Israel, asndu reyes ndiyóoʼ rí mudrigú xtágabu ndrígu̱ún gaʼyee, ndxajkun ga̱jma̱a̱ eʼwíínʼ xa̱bu̱ (2 Samuel 12:1-13; 2 Crónicas 26:16-20). Rí mbiʼi xúgi̱, organización ndrígóo Jeobá najmiuu xa̱bu̱ aʼkhá mu muxnulu ikha, á mu nundxaʼwamíjná májánʼ, muʼgími̱jna̱ muʼni ga̱jma̱a̱ gagi rí gúthulú. Lá najmañulúʼ wéñuʼ ga̱jma̱a̱ kuaʼdáá itháan mbaʼa ñajunʼ ráʼ. Ikha jngó gíʼmaa muʼgíʼ xkri̱da índo̱ nundxa̱ʼwáá májánʼ edxu̱lúʼ ga̱jma̱a̱ nani̱ndxu̱lú xa̱bu̱ gua̱ba̱a̱ʼ índo̱ gúxnulú ikha (1 Timoteo 3:2, 3; Tito 3:2).

Xúgiáanʼ ndayúlú muxnulu ikha. Ikha jngó, gíʼmaa rí mundrígú ga̱jma̱a̱ muʼgíʼ muʼnimbánii ikha rí ma̱ndoo maʼni káwáanʼ. Nindxu̱u̱ mbá regalo ndrígóo Jeobá dí gíʼmaa muxnáa núma̱aʼ ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱lú ga̱jma̱a̱ mambáyulúʼ rí Jeobá ma̱ndoo kaʼyulú má xúʼko̱ (Hebreos 12:6-11).

GUʼNIMBULÚʼ KUʼÑÚÚN BI̱ NUXNA IKHA NÁA CONGREGACIÓN

Xáʼngo̱o̱ mbáwíi Moisés gañawu̱u̱n xúgínʼ israelitas bi̱ na̱jkha̱ gajmíi̱n náa ku̱ba̱ʼ mixooʼ dí migamíi wéñuʼ. Ndiyóoʼ maríyaʼ nacha̱ mbá awan xú káʼnii maʼni. Ndiéjunʼ niʼni xá. “Niraʼwíin xa̱bekha bi̱ najmañún májánʼ náa xúgíʼ Israel ga̱jma̱a̱ niʼni muyégun edxu̱u̱ náa xuajen, xóo bi̱ mbu̱ya̱ edxu̱u̱ náa mil xa̱bu̱, xóo bi̱ mbu̱ya̱ edxu̱u̱ náa cien xa̱bu̱, xóo bi̱ mbu̱ya̱ edxu̱u̱ náa a̱jma̱ skiñíʼ gu̱wa̱ʼ xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ xóo bi̱ mbu̱ya̱ edxu̱u̱ náa guwiinʼ xa̱bu̱.” (Éxodo 18:25.)

Rí mbiʼi xúgi̱, ma̱ngaa ndayóoʼ marigá májánʼ awan náa congregación cristiana. Xígi̱ kaʼnii awan rígá: Mámbá grupo dí narígá mu magajnúlu gúʼtaraʼa naríyaʼ awan mbáa superintendente; mámbá congregación, nuriyaʼ awan xúgínʼ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱; náa rígá mbá 20 congregación, naxná ikha mbáa superintendente ndrígóo circuito, ga̱jma̱a̱ náa mámbá xuajen mba̱ʼo̱, naxná ikha Cómite ndrígóo Sucursal. Numuu dí rígá májánʼ awan, xúgínʼ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ nandoo numbañún itháan májánʼ xa̱bu̱ bi̱ nixnáxu̱u̱n Jeobá muñewu̱u̱n, numuu rí nduyáá má dí muxnaxi̱ cuenta náa Jeobá ga̱jma̱a̱ Jesucristo (Hechos 20:28).

Náa awan rígi̱ ndayóoʼ dí xúgiáanʼ muʼnimbulúʼ. Tsíyulú manindxu̱lúʼ xóo Diótrefes, rí asndu nditháan tágiʼdoo gamajkhu náa bi̱ nuxná ikha (3 Juan 9, 10). Itháan májánʼ muʼni xtágabu dí nixná Pablo dí gíʼmaa muʼnimbulúʼ náa bi̱ nuyégun edxu̱u̱ náa congregación. Náa numuu rá. “Numuu rí ikhiin kuwa ruñawanla ikháanʼ xóo bi̱ muxnaxi̱i̱ cuenta; mu rí ikhiin muni ga̱jma̱a̱ gagi raʼkháa ga̱jma̱a̱ a̱jma̱ a̱jkiu̱ún, numuu dí rígi̱ nda̱a̱ rí gambáyalá ikháanʼ.” (Hebreos 13:17.) Tikhun xa̱bu̱ nunimbu̱ún, mú i̱ndó á mu nambánii ga̱jma̱a̱ ikha dí nundrigú ga̱jma̱a̱ á mu naguánu nakru̱ʼu̱u̱n náa numuu. Mú xámbumulú dí mangáanʼ bi̱ ni̱ndxu̱lú cristiano, gíʼmaa muʼnimbulúʼ maski ajndu tsénigulúʼ muʼni. Ikha jngó májánʼ gáʼni dí muraximíjnalú: “Lá nanimbo̱o̱ʼ ka̱ñu̱u̱n bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa ikhúúnʼ ráʼ.”

Náa Biblia tséʼthi kuduun xóo gíʼmaa maguma mámbá ñajunʼ náa congregación. Mú na̱nda̱ʼa̱ rí xúgíʼ dí gaguma maʼni májánʼ ga̱jma̱a̱ marigá awan (1 Corintios 14:40). Cuerpo Gobernante naʼnimbánuu ikha rígi̱ índo̱ nagrui̱ga̱ awan xú káʼnii gíʼmaa miʼni mu xúgíʼ magajnúu májánʼ. Bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa congregación nugíʼ xkri̱da índo̱ nunimbu̱ún ikha rígi̱. Nundxa̱ʼwa̱míjna̱ májánʼ ga̱jma̱a̱ nakuwa xawii mu munimbu̱ún dí guthi bi̱ nduyáá ñajunʼ ndrígu̱ún (Santiago 3:17). Xígi̱ gáʼni dí xúgíʼ grupo, congregación, circuitos, distritos ga̱jma̱a̱ xuajen mba̱ʼo̱ nakuwa gagi numuu dí kuwa mbá kambáxu̱u̱n gajmiún a̱ngiu̱ún náa xúgíʼ numbaaʼ, xó má eni xa̱bi̱i̱ Dios bi̱ gagi (1 Corintios 14:33; 1 Timoteo 1:11).

Hebreos 13:17 ma̱ngaa naʼthí náa numuu dí ra̱májánʼ dí xúʼnimbulú: Maʼni dí bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa congregación “xúni̱ ga̱jma̱a̱ gagi”. Maski ajndu rí manindxa̱ʼ mbá bi̱ kayá edxu̱u̱ nindxu̱u̱ mbá dí ra̱ʼkhá tháán májánʼ, ma̱ndoo mani̱ndxu̱u̱ mbá ñajunʼ gakhii á mu bi̱ naxtiewu̱u̱n tsénimbu̱ún o tsíñún gúni ñajunʼ. Mú xó má niraxnuu, “nda̱a̱ rí gambáyalá ikháanʼ” ni má xáyambáá náa congregación. Xa̱bu̱ bi̱ nuxuximi̱jna̱ bi̱ tsíñún gúnimbu̱ún awan rí nigíʼ Dios nugíʼnii i̱mba̱ dí ra̱májánʼ: Na̱nguá kúwi̱i̱n májánʼ náa inuu Dios, rígi̱ naʼni rí matsíngunʼ náa Anu̱ún bi̱ xtáa mekhuíí (Salmo 138:6). ¡Kuaʼdáá mbaʼa numuu rí gíʼmaa muʼnimbulúʼ!

    I̱yi̱i̱ʼ náa ajngáa me̱ʼpha̱a̱ (2007-2025)
    Atrugua̱a̱
    Atambáʼtaa
    • me̱ʼpha̱a̱
    • Náa mataxuʼmá
    • Xóo nandaʼ ma̱ta̱ya̱a̱
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Xtángoo náa naʼthí rí xú káʼnii majmaaʼ
    • Xtángoo náa naʼthí rí nañewu̱u̱n dato ndrígáʼ
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Atambáʼtaa
    Náa mataxuʼmá