BIBLIOTECA NÁA INTERNET Watchtower
Watchtower
BIBLIOTECA NÁA INTERNET
me̱ʼpha̱a̱
a̱
  • ʼ
  • a̱
  • e̱
  • i̱
  • o̱
  • u̱
  • ŋ
  • BIBLIA
  • MBAʼA I̱YI̱I̱ʼ
  • REUNIÓN
  • mwbr21 septiembre mbaʼa ináa 1-10
  • Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa reunión Xóo kúwi̱i̱n ga̱jma̱a̱ xóo Etaraʼa Cristianos

Nda̱a̱ video gi̱i̱ náa nitaxújmbi̱i̱

Atani̱ mba̱a̱ a̱jkia̱nʼ, tsíyoo gákujmaa video.

  • Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa reunión Xóo kúwi̱i̱n ga̱jma̱a̱ xóo Etaraʼa Cristianos
  • Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa reunión Xóo kúwi̱i̱n ga̱jma̱a̱ xóo Etaraʼa Cristianos 2021
  • Subtítulos
  • 6-12 SEPTIEMBRE
  • 13-19 SEPTIEMBRE
  • 20-26 SEPTIEMBRE
  • 27 SEPTIEMBRE ASNDU 3 OCTUBRE
  • Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
  • 4-10 OCTUBRE
  • 11-17 OCTUBRE
  • 18-24 OCTUBRE
  • 25-31 OCTUBRE
Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa reunión Xóo kúwi̱i̱n ga̱jma̱a̱ xóo Etaraʼa Cristianos 2021
mwbr21 septiembre mbaʼa ináa 1-10

Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa reunión Xóo kúwi̱i̱n ga̱jma̱a̱ xóo Etaraʼa Cristianos

6-12 SEPTIEMBRE

GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | DEUTERONOMIO 33, 34

“Gumbáʼyumijná náa ‹ñawúunʼ› Jeobá”

it-2 99

Jesurún

Nindxu̱u̱ mbá mbiʼi kiejuunʼ dí nigruigú xuajen Israel. Índo̱ nigumaraʼmáʼ Septuaginta griega, ajngáa “Jesurún” najuiʼtájuíi xóo “bi̱ nandún kuyáá”, rí nandoo gáʼthúu̱n musngájma rí “nandún kuyáá”. Mbiʼi “Jesurún” naʼni marmáʼáan a̱jkiu̱ún israelitas xúgíʼ rí nimbánúún gajmiún Jeobá, mbá rí ikhaa nindxu̱u̱ rí maguajún jmbu náa Jeobá (Dt 33:5, 26; Isa 44:2). Náa Deuteronomio 32:15 naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu mbiʼyuu “Jesurún” xóo bi̱ natsijma. Numuu dí Jesurún xóo muʼthá Israel na̱nguá niʼni rí májánʼ, na̱nguá niriʼkumina̱a̱ʼ, niniñuuʼ bi̱ Niʼnii ga̱jma̱a̱ bi̱ Niʼnikríya̱a̱ʼ.

rr 120, kúgumaʼá

Jeobá naxnáaʼlú tsiakii

Mba̱yu̱u̱ʼ tsiguʼ nákha xóo tséxtáa Ezequiel, profeta Moisés niʼthí rí Jeobá nandoo majmuu tsiakii ndrígóo mu mambáñún xa̱bi̱i̱. Ikhaa niʼnirámáʼ dí na̱ʼkha̱ náa Deuteronomio 33:27: “Dios nindxu̱u̱ bi̱ nañewu̱u̱n asndu nákha wajyúuʼ; ñawúunʼ nañawa̱a̱nʼ ikháán”. Ikha jngóo ma̱ndoo makuwáanʼ gajkhun á mu nuʼtháán Jeobá xúgíʼ xkujndu ndrígúlú dí naʼni makuwáanʼ ngíná, ikhaa masngájma rí nandoo kaʼyulú: Maguraʼánʼlú, maxnúlú tsiakii ga̱jma̱a̱ mambáyulú mu maʼngulú muraʼníí xkujndu (Ezeq. 37:10).

w11 15/9 19 kutriga̱ 16

“Gugayúlú ga̱jma̱a̱ xúgíʼ tsiakii”

16 Ikhaa má xóo Abrahán, Moisés ma̱ngaa na̱nguá ndiʼyoo xóo nimbánuu dí nikudaminaʼ Dios. Índo̱ israelitas gítháán matu̱ʼu̱u̱n náa Ku̱ba̱ʼ rí nijuiʼthá makánún, Jeobá niʼthúu̱n: ‹Asndu tsínguánʼ gáta̱ya̱a̱ ku̱ba̱ʼ, mu xáta̱ʼa̱a̱ náa ku̱ba̱ʼ dí maxnu̱u̱n e̱jñún israelitas›. Náá numuu rí maʼni gínáa xígi̱ káʼnii ikhaa ga̱jma̱a̱ Aarón xá. Ga̱jma̱a̱ numuu rí xóo nini israelitas, ikhiin na̱nguá nisngajma gamajkhu náa Jeobá. Ikha jngóo niʼthúún: ‹Ikháanʼ na̱nguá niguajún jmbu náa ikhúún, índo̱ niríyáʼ iyaʼ náa Meribá náa inún israelitas› (Deu. 32:51, 52). Lá nijmúu Moisés ga̱jma̱a̱ nikiʼnáa rá. Na̱nguá, índo̱ niguámbóo niʼni tsajkurámiinʼ israelitas niʼthúún: ‹¡Gagi xtaa ikháán oh Israel! Tsáá imba̱a̱ xóo ikháán, xuajen bi̱ naxtáa gagi bi̱ Jeobá niʼni kríya̱a̱ʼ, ikhaa nindxu̱u̱ escudo ndrígáaʼ dí nañewa̱a̱n ga̱jma̱a̱ mbá espada mba̱a̱› (Deu. 33:29).

Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu

it-2 418 kutriga̱ 1

Moisés

Moisés gíʼdoo 120 tsiguuʼ índo̱ nikháñuu. Náa Biblia naʼthí rí káʼníí gújkuíi̱ʼ: ‹Xóó tséʼchúu iduu, ga̱jma̱a̱ káʼníí gíʼdoo tsiakii›. Jeobá niʼdi̱i̱ náa rí xándoo mbuyáá. (Dt 34:5-7.) Mbáa niʼni rígi̱ mu israelitas xáguánú mbuyamajkuíí náa nijuiʼdi̱i̱. Numuu rí Gixa̱a̱ nandoo majmuu xuyuuʼ Moisés mu maʼni ikháá kayuuʼ xóo rúʼko̱ ma̱ngaa. Judas, bi̱ nindxu̱u̱ discípulo ga̱jma̱a̱ ndxájuu skojo̱o̱ Jesucristo, niʼnirámáʼ: “Índo̱ arcángel Miguel nigi̱ʼdu̱u̱ ga̱jma̱a̱ Gixa̱a̱ ga̱jma̱a̱ numuu xuyuuʼ Moisés, ikhaa takiʼnáa ga̱jma̱a̱ táʼthá wéñuuʼ, rí phú niʼthí: ‹Jeobá gaxpriguaʼ›”. (Jud 9.) Nákha Josué xóo tsékidaaʼ kagui̱i̱n israelitas náa Canaán, israelitas nikúwá ngíná mbá 30 mbiʼi ga̱jma̱a̱ numuu rí nikháñuu Moisés. (Dt 34:8.)

13-19 SEPTIEMBRE

GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JOSUÉ 1, 2

“Ndiéjunʼ gíʼmaa muʼni mu makuwáánʼ májánʼ rá.”

w13 15/1 8 kutriga̱ 7

Xámiñaaʼ, Jeobá xtáa ga̱jma̱a̱ nindxa̱a̱ʼ

7 Á mu nandulú rí xámiñulu mu muʼni ñajuunʼ Dios, ndayóoʼ dí muʼnigajmaa ma̱ngaa rí muʼnimbulú dí naʼthí ikhí. Consejo rígi̱ dí nixnúu Jeobá Josué nda̱wa̱á dí nikháñuu Moisés: “Xámiñaaʼ ga̱jma̱a̱ araʼdáá tsiakii mu matanimbánii xúgíʼ xtángoo rí xa̱bi̱ʼ Moisés nikuʼma matani. [...] Xtángoo rí na̱ʼkha̱ náa i̱yi̱i̱ʼ rígi̱ gíʼmaa matraxnuu má xúʼko̱, ga̱jma̱a̱ mbiʼí mbruʼun gíʼmaa matatsaʼwamínaʼ rí nitraxnuu, mu xúʼko̱ mataʼgíiʼ matani rí etraxnuu ikhí; mu xúʼko̱ maraxtaa májánʼ ga̱jma̱a̱ majmañaaʼ matani rí májánʼ” (Jos. 1:7, 8). Josué niʼnimbo̱o̱ ga̱jma̱a̱ niʼnimbánuu májánʼ ñajunʼ dí nikhánáá. Á mu nduʼyaridáá, xámiñulú ga̱jma̱a̱ muʼni májánʼ ñajunʼ dí nixnúlú Jeobá.

w13 15/1 11 kutriga̱ 20

Xámiñaaʼ, Jeobá xtáa ga̱jma̱a̱ nindxa̱a̱ʼ

20 Nindxu̱u̱ mingíjyúuʼ rí munimbulú náa Dios numuu rí kuwáanʼ náa numbaaʼ rí xkawiʼ rígi̱. Mú na̱nguá kuwáanʼ ndajkuáanʼ: Jeobá ga̱jma̱a̱ A̱ʼdióo bi̱ kayá edxu̱u̱ náa congregación kúwíin ga̱jma̱a̱ ni̱ndxu̱lú. Ma̱ngaa náa xúgíʼ numbaaʼ kúwá siete millón testigo de Jeobá. Ikha jngóo xúgiáanʼ gusngajmá fe náa ajngáa rí májánʼ, xóo ma naʼthí texto rí kaʼyoo tsiguʼ 2013: “Xámiñaaʼ ga̱jma̱a̱ araʼdáá tsiakii [...] Jeobá Dios ndrígáʼ xtáa ga̱jma̱á nindxa̱a̱ʼ” (Jos. 1:9).

Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu

w04 1/12 9 kutriga̱ 1

Rí itháan nagájnuriyooʼ náa libro ndrígóo Josué

2:4, 5. Náá numuu dí Rahab niʼninduwiinʼ xa̱bi̱i̱ rey bi̱ nduñíinʼ xa̱bu̱ bi̱ nuyama rá. Rahab asndu gamíi muxnáá numuu rí niñewu̱u̱n bi̱ nuyama ga̱jma̱a̱ rí nigiʼdoo fe náa Jeobá. Ikhaa na̱nguá kaxtumaa mu maʼninduwiinʼ xa̱bu̱, bi̱ tsíñún gúñún xa̱bi̱i̱ Jeobá (Mateo 7:6; 21:23-27; Juan 7:3-10). Rahab nigumbiʼyuu xóo “mbáa a̱ʼgu̱ jmbii ga̱jma̱a̱ numuu rí niʼni”, mbá rí niʼni nindxu̱u̱ rí maʼthúún magún i̱mba̱ níʼkhá xa̱bi̱i̱ rey (Santiago 2:24-26).

20-26 SEPTIEMBRE

GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JOSUÉ 3-5

“Jeobá naʼni tsajkurámiinʼ bi̱ guáʼdáá fe”

it-2 121

Jordán

Jordán rí gíʼ xígií náa Sur náa mañu ndrígóo Galilea naʼni xóo mbá ajtsú metro wáa rí mi̱jnu̱ʼ ga̱jma̱a̱ rí ma̱ja̱nʼ naʼni xóo mbá 30 metro, mu índo̱ nda̱ya̱a̱ primavera mañu naʼni itháan mi̱jnu̱ʼ ga̱jma̱a̱ naʼni itháan mba̱a̱ (Jos 3:15). Ga̱jma̱a̱ índo̱ mañu naʼni mba̱a̱ gamíi wéñuʼ makidiin israelitas gajmiún guʼñún ma̱ngaa e̱jñún mu itháán índo̱ gáguánú mijngii náa Jericó. Mañu ra̱ʼkhá tháan mixkujyuuʼ, numuu rí na̱nguá nijngoo mbayuuʼ rí ni̱jkha̱ kagui̱i̱n xa̱bu̱ bi̱ nuna ikhí. Jeobá niʼni milagro índo̱ nirtanga̱a̱ iyaʼ mu xúʼko̱ ma̱ndoo manújngún israelitas náa ku̱ba̱ʼ mixooʼ (Jos 3:14-17). Ga̱jma̱a̱ mba̱yu̱u̱ʼ tsiguʼ nda̱wa̱á Elías niʼni ikháá kayuuʼ xúʼko̱ ga̱jma̱a̱ mbá milagro, índo̱ ni̱jkha̱ ga̱jma̱a̱ Eliseo ma̱ngaa índo̱ Eliseo nitanga̱a̱ mbáwíi. (2Re 2:7, 8, 13, 14.)

w13 15/9 16 kutriga̱ 17

Dí Jeobá naʼni marmáʼáan a̱jkiu̱lú naʼni rí makuwáánʼ gagi

17 Xú káʼnii gándoo gambáyulú fe mu makumulú kuʼyáá itháán Jeobá rá. Gundxaʼwamíjna̱ xú káʼnii nikúwá israelitas índo̱ nitu̱ʼu̱u̱n náa Ku̱ba̱ʼ rí nijuiʼthá makánún. Jeobá nitañajúúnʼ ndxajkuun bi̱ nagún ku̱ñu̱u̱n E̱jna̱ rí maguanu asndu náa mañu Jordán asndu muxuma̱ʼ rajkhúún náa iyaʼ. Mú índo̱ israelitas niguánú ikhí, ndiyáá rí iyaʼ niʼni itháan mba̱a̱ ga̱jma̱a̱ numuu dí nixnúu ruʼwa. Ndiéjunʼ ni̱ni̱ xá. Lá niguaʼti̱i̱n náa rawuunʼ mañu asndu índo̱ iyaʼ gaga̱jta̱a̱ ráʼ. Na̱nguá, ikhiin nikumu̱ún kuyáá Jeobá ga̱jma̱a̱ ninimbu̱ún ikha rí nikhánún. Náa Biblia naʼthí: “Índo̱ ndxajkuun bi̱ nagún ku̱ñu̱u̱n E̱jna̱ nixu̱ma̱ʼ rajkhúún náa iyaʼ, ikhú mañu niwi̱ji̱ ra̱jkha̱ ga̱jma̱a̱ [...] ndxajkuun [...] niguájun náa táguapo̱o̱ mañu rí niʼni̱i̱ mixooʼ asndu índo̱ xúgíinʼ israelitas ninújngún náa mañu” (Jos. 3:12-17, Nueva Versión Internacional). ¡Ra̱ʼkhá tháán gagi nikúwi̱i̱n índo̱ ndiyáá rí iyaʼ niwi̱ji̱! Mbáa rúʼko̱ niʼni muguaʼdáá itháán fe náa Jeobá ga̱jma̱a̱ numuu rí ikhiin ninimbu̱ún ikha rí nijuixnún.

w13 15/9 16 kutriga̱ 18

Dí Jeobá naʼni marmáʼáan a̱jkiu̱lú naʼni rí makuwáánʼ gagi

18 Gajkhun má dí Jeobá tséʼni milagro rí mbiʼi xúgi̱ xóo niʼni gajmíi̱n israelitas nákha wajyúuʼ, mú ikhaa naʼni tsajkurámuuʼ rí nuʼni índo̱ nusngajmá fe. Najmuu espíritu santo ndrígóo mu maʼniratháánʼ mu mutaraʼa ga̱jma̱a̱ numuu Xa̱bu̱ ñajunʼ ndrígóo náa xúgíʼ tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ. Jesucristo bi̱ ndiʼyoo xúgíʼ rí niʼni Jeobá niʼthúún xa̱bi̱i̱ rí mambáñún mu munimbaníí ñajunʼ rí gíʼdoo wéñuuʼ numuu. Ikhaa niʼthúún rígi̱ nda̱wa̱á rí nitujxi̱i̱: “Ikha jngóo gaʼguala ga̱jma̱a̱ gusngún xa̱bu̱ bi̱ kúwá náa xúgíʼ xuajen [...] ga̱jma̱a̱ garmáʼáan a̱jkia̱la rí ikhúúnʼ maxtáá ga̱jma̱á nindxa̱la asndu índo̱ gátumuu mbiʼi” (Mateo 28:19, 20). Mbaʼin xa̱bi̱i̱ Jeobá bi̱ namíñúún niguánú ndiyáá rí espíritu santo nixnúún tsiakii mu mutaruʼúún xa̱bu̱ bi̱ tséniʼnuuʼ (atraxnuu Salmo 119:46 ga̱jma̱a̱ 2 Corintios 4:7).

Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu

w04 1/12 9 kutriga̱ 2

Rí itháan nagájnuriyooʼ náa libro ndrígóo Josué

5:14, 15. Tsáa nindxu̱u̱ ‹bi̱ kayá edxu̱u̱ náa ejército ndrígóo Jeobá› rá. Bi̱ kayá edxu̱u̱ bi̱ ni̱ʼkha̱ gáʼyoo Josué mu maxnúu tsiakii índo̱ nachu̱u̱n matu̱ʼu̱u̱n náa Ku̱ba̱ʼ rí nijuiʼthá makánún, ikhaa nindxu̱u̱ ‹Ajngáa›: Jesucristo (Juan 1:1; Daniel 10:13). ¡Ra̱ʼkhá tháán exnúlú tsiakii rí Jesús xtáa raxmínaʼ mú mambáyúu xuajñuu Dios!

27 SEPTIEMBRE ASNDU 3 OCTUBRE

GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JOSUÉ 6, 7

“Guʼni tsíngumíjná náa rí xáyambáá”

w10 15/4 20 kutriga̱ 5

Xúyejxi náa rí xáyambáá

5 Nguáthá tsiguʼ nda̱wa̱á mbáa xa̱bu̱ bi̱ mbiʼyuu Acán niniñaminaʼ majpátriguíi ga̱jma̱a̱ rí ndiʼyoo. Israelitas nijuiʼtañájúúnʼ rí índo̱ gátu̱ʼu̱u̱n náa xuajen ndrígóo Jericó gíʼmaa rí muni gámbáa xúgíʼ, i̱ndó muniña̱a̱ʼ rí majmaa náa goʼwóo Jeobá. Ikhaa niʼthúún: ‹Gu̱ni̱ tsíngumíjná náa rígá rí naxtangixi̱i̱ mu maguma gámbáa, mu xúʼko̱ xágua̱ʼa̱ maguaʼdáá o rí maguanála ga̱jma̱a̱›. Mú Acán táʼnimbo̱o̱, ni̱jkha̱ kagu̱ mbaʼa rí mitsaanʼ, ga̱jma̱a̱ numuu rúʼko̱ niʼni rí israelitas xáʼngu̱u̱n índo̱ gágún guxmijna gajmiún xa̱bu̱ xuajen Hai ga̱jma̱a̱ mbaʼin bi̱ nimíniiʼ wéñuʼ. Asndu índo̱ ikhaa nikujmaa rí niʼni kúwáʼ ga̱jma̱a̱ ndiyóoʼ maʼthí: ‹Índo̱ ni̱jkhánú ndiyoo niniguʼ [...] ga̱jma̱a̱ ni̱jkhá ka̱gu̱ʼ náa goʼwóʼ›. Acán nijkha kayáa rí nagua̱ʼa̱ iduu, rúʼko̱ niʼni rí makhañúu ga̱jma̱a̱ ‹xúgíinʼ bi̱ kúwá náa goʼwóo› (Jos. 6:18, 19; 7:1-26.)

w97 15/8 28 kutriga̱ 2

Náá numuu rí gíʼmaa muʼthá índo̱ narígá dí raʼkhí rá.

Dí muʼthá índo̱ narígá dí raʼkhí naʼni rí marigá kaʼwu náa congregación. Numuu rí Jeobá nindxu̱u̱ Dios kaʼwii. Ikha jngóo bi̱ nduyamajkuíí gíʼmaa mani̱ndxu̱ún kaʼwiin ga̱jma̱a̱ nundxa̱ʼwaa májánʼ edxu̱ún. Náa ajngá rawuunʼ naʼthúlú guapháá: “Xóo e̱ji̱n bi̱ nunimbu̱ún, guniʼñááʼ rundxaʼwamíjna náa rí niniguala muni nákha ginii nákha xóó tséya̱a̱, xó má bi̱ Mikaʼwii wéñuuʼ nindxaʼwála, ganindxalaʼ mikaʼwáan wéñuuʼ náa xúgíʼ rí nuni̱, numuu rí kiʼniraʼmáʼ: ‹Gíʼmáanʼ manindxala mikaʼwáanʼ, numuu rí ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ mikaʼwún›” (1 Pedro 1:14-16). Xa̱bu̱ bi̱ nuni̱ rí xkawiʼ ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ, nuni gachíí congregación ga̱jma̱a̱ rúʼko̱ naʼni dí xárígá xi̱ʼ kaʼwu ndrígóo Jeobá. Ikha jngóo gíʼdoo numuu rí maxpríguminaʼ xa̱bu̱ buʼko̱, á mu na̱nguá muxkriya̱a̱ʼ náa congregación (atayáá ma̱ngaa náa Josué, capítulo 7).

w10 15/4 21 kutriga̱ 8

Xúyejxi náa rí xáyambáá

8 Bi̱ ni̱ndxu̱lú cristianos tsékáwáánʼlu náa rí nagua̱ʼa̱ idulú ga̱jma̱a̱ rí nagua̱ʼa̱ xuyulúʼ. Ikha jngóo náa Ajngá rawuunʼ Dios naʼthúlú dí muñewa̱a̱n wéñuuʼ dí mbuʼyáá ga̱jma̱a̱ dí nandulú mu̱ʼni̱ (1 Cor. 9:25, 27; atraxnuu 1 Juan 2:15-17). Mbáa bi̱ nikro̱ʼo̱o̱ májánʼ rígi̱ ndiʼyoo xú káʼnii mbríguii rí natayáá ga̱jma̱a̱ rí nandaaʼ matani ikhaa ninindxu̱u̱ Job, bi̱ niʼthí: “Nimbánuʼ ga̱jmu̱ʼ iduʼ. Ikha jngóo, xú káʼnii gándoo gáyóo mbáa dxáʼgú bi̱ xóó tsenújúnʼ rá.” (Job 31:1.) Xa̱bu̱ jmbii bugi̱, raʼkháa i̱ndó na̱nguá nindoo magutuwíin o mabóoʼ ga̱jma̱a̱ mbáa a̱ʼgu̱, asndu tándoo mandxaʼwáminaʼ ga̱jma̱a̱ numuu rúʼko̱. Rúʼko̱ dí niʼthí Jesús mbayuuʼ tsiguʼ nda̱wa̱á, rí xundxa̱ʼwa̱míjna̱ nditháan rí tsaga: “Mú ikhúúnʼ natala rí asndu tsáa bi̱ nayejxu̱u̱ má xúʼko̱ mbáa a̱ʼgu̱ rí asndu nagua̱ʼa̱ mabóoʼ ga̱jma̱a̱, nikudaminaʼ má aʼkhá ga̱jma̱a̱ náa a̱jkiu̱u̱n” (Mat. 5:28).

Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu

w15 15/11 13 kutriga̱ 2, 3

Graxe̱ rí nuni bi̱ nuraxnuu

Soldados bi̱ nikúwá nákha wajyúuʼ naguʼwún rí maruguama̱ʼa̱n xuajen rí nandún munigámbáa, xóo muʼthá rí xándoo magajnún ni má xándoo mato̱ʼo̱o̱ nimbáa. Ikha jngóo xa̱bu̱ bi̱ kúwá náa xuajen rúʼko̱ i̱ndó ndayóoʼ muphu ganitsu dí ikhiin nirajxi̱i̱. Índo̱ xa̱bu̱ sia̱nʼ natu̱ʼu̱u̱n nunigámbáa xuajen, nagún kudúún xúgíʼ dí rígá, mbá dí ikhaa nindxu̱u̱ ganitsu rí napídu̱únʼ. Arqueólogos (bi̱ nunigajmaa rí nirígá nákha wájyúuʼ) bi̱ nindii náa niguámbáa Jericó nixkamaa mbaʼa wéñuʼ ganitsu. Náa revista Biblical Archaeology Review naʼthí: “Raʼkháa i̱ndó xójóo daan nixkamaa, rí phú itháán mbaʼa rí nixkamaa nindxu̱u̱ tsígáʼ”. Rígi̱ dí gíʼdoo wéñuʼ numuu. Ndíjkha rá. Revista naʼthí xóó: “Arqueólogos na̱nguá nixkamaa ikháá kayuuʼ xígi̱ náa Palestina. Nguáná nuxkamaa káaʼ mbóo o a̱jma̱ daan rí kajti tsígáʼ, mú nditháan túxkamaa mbaʼa wéñuʼ. Rígi̱ dí gíʼdoo wéñuʼ numuu”.

Náa Biblia naʼthí rí israelitas niguáʼdáá mbá numuu mu xudiégun tsígáʼ dí rígá Jericó: Numuu rí mínaaʼ Jeobá niʼthúún dí xadiégun (Jos. 6:17, 18). Ma̱ngaa náa Biblia naʼthí rí niguájtaa náa xuajen índo̱ ndiʼkhú niguámbu̱u̱n nirajxi̱ rí nidu (marzo o abril) (Jos. 3:15-17; 5:10). Ga̱jma̱a̱ numuu rí nixkamaa wéñuuʼ ganitsu náa Jericó rígi̱ nasngájma rí taruguama̱ʼa̱n mbayuuʼ wéñuuʼ xó má eʼthí náa Biblia.

4-10 OCTUBRE

GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JOSUÉ 8, 9

“Ndiéjunʼ ejmañulú náa xkri̱da ndrígu̱ún gabaonitas rá.”

it-1 977 kutriga̱ 1

Gabaón

Nimbájxu̱u̱n gajmiún Josué. Mbiʼi rí nixtáa Josué, náa Gabaón ikhí nikúwi̱i̱n heveos, rí maʼni majun xuajen rí kaʼyoo Canaán dí ndayóoʼ mambáa (Dt 7:1, 2; Jos 9:3-7). Gabaonitas najmaʼnúúnʼ xóo amorreos, ma̱ngaa xígi̱ nuthúún xúgíinʼ bi̱ ni̱ndxu̱ún cananeos (2Sa 21:2; atayáá ma̱ngaa náa Gé 10:15-18; 15:16). Xúgíinʼ bi̱ ni̱ndxu̱ún cananeos i̱ndó gabaonitas niʼngu̱u̱n ndiyáá, maski asndu guáʼdiin mbaʼin soldados ga̱jma̱a̱ xuajñún mba̱a̱ wéñuuʼ, xáʼngu̱u̱n á mu nuxmijná gajmiún israelitas, numuu rí Jeobá xtáa raxmínaʼ ga̱jma̱a̱ numuu Israel. Nda̱wa̱á rí niguámbáa Jericó ga̱jma̱a̱ Hai, xa̱bu̱ bi̱ naguwáʼ náa Gabaón gajmiún xa̱bu̱ bi̱ naguwáʼ náa i̱mbá gijtsu xuajen náa kúwá heveos dí mbiʼyuu Kefirá, Beerot ga̱jma̱a̱ Quiryat-jearim (Jos 9:17), nixuʼmiin mu mangúún guyáá Josué náa Guilgal mu mambajxíínʼ gajmiún. Gabaonitas bi̱ nigún nigíʼ xtíin dí na̱nguá májánʼ ga̱jma̱a̱ cháda rí nithu ma̱ngaa rayaʼ rí nandoo gáwiʼtá rí kajni̱ʼ vino, gúxtaskha ma̱ngaa pan rí ni̱ʼkha̱ mugu̱u̱ ga̱jma̱a̱ migújkhuʼ, nisngajma dí ra̱ʼkhá tháán mitsínguánʼ eguwáʼ náa dí xáguanu israelita mu munigámbáa. Ndiyáá rí Jeobá niʼni gajmíi̱n xa̱bu̱ Egipto mangiin reyes amorreos Sehón ga̱jma̱a̱ Og, mú tuti rí niguáʼníí xa̱bu̱ Jericó ga̱jma̱a̱ Hai numuu dí nithi rí xuajñún nindxu̱u̱ mitsínguánʼ ga̱jma̱a̱ túdxawiin dí nirígá nákhá xóo tséguwáʼ. Bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa israelitas ndiyáá ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱, ikhú nimbánúún dí xúradíin (Jos 9:3-15).

w11 15/11 8 kutriga̱ 14

“Xátani i̱ndó rí na̱ʼkha̱ náa edxa̱a̱ʼ”

14 Numuu rí xúgiáanʼ ni̱ndxu̱lú xa̱bu̱ aʼkhá asndu bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa congregación ragíʼmaa muniñaaʼ ikha ndrígóo Jeobá índo̱ gúraʼwíí mbá rí muni. Gundxaʼwamíjna̱ xú káʼnii niʼni Josué bi̱ niriʼkuriya̱a̱ʼ Moisés ga̱jma̱a̱ bi̱ nuyegún edxu̱u̱ náa Israel índo̱ nitamijná gajmiún gabaonitas rí makuwíin tsímáá. Ikhiin nisngajma rí ni̱ndxu̱ún xa̱bu̱ bi̱ naguwaʼ mitsínguánʼ wéñuuʼ. Josué gajmíi̱n xa̱bi̱i̱ nditháan turajxi̱i̱ Jeobá, mú nimbánúún gajmiún gabaonitas rí xágiʼdu̱u̱n. Maski asndu Jeobá niyambáá náa ikhiin nixudami̱jná, mú niʼni rí magumaraʼmáʼ mu xúʼko̱ ikháanʼlu mambáyulú, ga̱jma̱a̱ dí gíʼmaa mbuʼyáʼ ma xúʼko̱ ikha ndrígóo, ra̱ʼkhá xóo nini̱ ikhiin (Jos. 9:3-6, 14, 15).

w04 15/10 18 kutriga̱ 14

“Ayuʼ náa kaʼyoo xúgíʼ ku̱ba̱ʼ rígi̱”

14 Xa̱bu̱ bi̱ nixuʼmiin maguwáʼ nithi: “Xa̱bia̱a̱ʼ naguwáʼ mitsínguánʼ wéñuuʼ ga̱jma̱a̱ numuu mbiʼyuu Jeobá Dios ndrígáaʼ” (Josué 9:3-9). Xóo xtíin rí kugíʼ ga̱jma̱a̱ ganitsu rí kuda nakujmaa rí mitsínguánʼ eguwáʼ, mú na̱nguá. Ikhiin ni̱ndxu̱ún bi̱ naguwáʼ náa Gabaón rí gíʼ mbá 30 kilómetros náa Guilgal. Josué gajmiún bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ninimbu̱ún dí nithi gabaonitas, ikha jngóo nimbánúún gajmiún xuajen Gabaón ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ xuajen rí tri̱ga̱ mijngii. Lá xúʼko̱ ma eni̱ gabaonitas mú xákhañun ráʼ. Na̱nguá, ikhiin nini numuu rí nindúún rí Dios ndrígóo Israel magáwíinʼ a̱jkiu̱u̱n kaʼñúún. Jeobá nigruiguíin ‹mu murangoo ixi̱ ga̱jma̱a̱ murawi iyaʼ mu muwa̱a̱n índo̱ nagimbíi̱n ga̱jma̱a̱ rí majmaa náa altar ndrígóo Jeobá›, ikha jngóo nirangoo ixi̱ mu majmaa náa altar índo̱ nuxnajxi̱ tsigijñaʼ náa Jeobá (Josué 9:11-27). Gabaonitas nisngajma rí ni̱ndxu̱ún xa̱bu̱ guabiinʼ índo̱ nikhánún ñajunʼ rí muni̱ náa Jeobá. Mbáa tikhuun dí ikhiin ni̱ndxu̱ún bi̱ nitangiín náa Babilonia bi̱ nikúwi̱i̱n gajmiún netineo ga̱jma̱a̱ niñajunʼ índo̱ niguma templo (Esdras 2:1, 2, 43-54; 8:20). Guʼyaridáá xóo ni̱ndxu̱ún mú mambaxúlúʼ májánʼ gajmiúlú Dios ga̱jma̱a̱ gusngajmá rí kúwáanʼ xawii mu̱ʼni̱ asndu ndiéjunʼ má ñajunʼ maski asndu nindxu̱u̱ mbá ñajunʼ chíʼgíiʼ mu mu̱ʼni̱ mba̱a̱ Jeobá.

Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu

it-1 506

Murájkhaa

Xtángoo rí Jeobá nixnúún israelitas naʼthí rí ma̱ndoo murájkhaa xa̱bu̱ bi̱ nixiyáa ndxájuu nda̱wa̱á rí nikháñuu, nindxu̱u̱ mbá rí ‹nijuiʼtátsrigú niʼni Dios› xúʼko̱ nandoo nduyáá xúgíinʼ xa̱bu̱ dí ra̱májáanʼ nindxu̱u̱. Mú ragíʼmaa murájkhaa kañiʼ mbruʼun xa̱bu̱ bi̱ nikháñuu, gíʼmaa rí mudii nákha xóo tséʼni mikrína, numuu rí índo̱ kaxtájkhaa náa ixi̱ kañiʼ mbruʼun naʼni gachúu ku̱ba̱ʼ dí Dios nixnúún israelitas (Dt 21:22, 23). Xa̱bu̱ xuajen Israel nunimbaníí kiʼtáñajunʼ rígi̱ ma̱ngaa asndu índo̱ nuxiyáa mbáa bi̱ na̱nguá nindxu̱u̱ israelitas (Jos 8:29; 10:26, 27).

11-17 OCTUBRE

GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JOSUÉ 10, 11

“Jeobá xtáa raxmína’ ga̱jma̱a̱ numuu Israel”

it-1 55

Adoni-zédeq

Índo̱ Israel nito̱ʼo̱o̱ náa Ku̱ba̱ʼ rí nijuiʼtá makánún, Adoni-zédeq nindxu̱u̱ rey ndrígóo Jerusalén. Rey Adoni-zédeq niruwaminaʼ gajmíi̱n eʼwíinʼ reyes bi̱ kúwá xígií náa oeste ndrígóo Jordán numuu rí xúʼko̱ xúniña̱a̱ʼ maʼngo̱o̱ Josué (Jos 9:1-3). Mú heveos bi̱ kúwá náa Gabaón nimbájxu̱u̱n gajmiún Josué. Mu xárígá itháan rígi̱ ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ xuajen xáʼni ikháá kayuuʼ, Adoni-zédeq niruwaminaʼ gajmíi̱n a̱jkhui̱i̱n reyes amorreos ga̱jma̱a̱ niruguama̱ʼa̱a̱n Gabaón ma̱ngaa nixmínaʼ gajmíi̱nʼ. Josué niʼnikáwíin bi̱ gabaonitas ga̱jma̱a̱ nigudíin soldados ndrígu̱ún mbá witsiin reyes, nda̱wa̱á reyes bugi̱ nigáñun náa Maquedá, náa nirugui̱i̱n náa mbá tsíñu ga̱jma̱a̱ mínaaʼ Josué nixiyáa Adoni-zédeq ga̱jma̱a̱ mbá a̱jkhui̱i̱n reyes náa inún soldado ndrígún, ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á nirajkhiin náa mbá ixi̱. Nda̱wa̱á nidami̱ʼi̱i̱n náa tsíñu náa nijuiʼdi̱ín (Jos 10:1-27).

it-1 1038

E’tsí

Rí nijmuu Jeobá. E’tsí nindxu̱u̱ mbá tsiakii rí nijmuu Jeobá mu maʼnimbánuu rí nandoo ga̱jma̱a̱ masngájma tsiakii ndrígóo (Sl 148:1, 8; Isa 30:30). Timbá miʼtsú rí nijmuu, nindxu̱u̱ índo̱ nikunguanʼ dí maʼni juwan gamiéjunʼ náa Egipto rí niʼnigámbóo xúgíʼ rí nijuiʼdu, ixi̱ ga̱jma̱a̱ nigudíin xa̱bu̱ ma̱ngaa xujkhúʼ bi̱ kúwíin náa xanáá, mú na̱nguá niʼnigámbóo náa Gosén náa kúwíin israelitas (Éx 9:18-26; Sl 78:47, 48; 105:32, 33). Nda̱wa̱á índo̱ kúwá náa Ku̱ba̱ʼ rí nijuiʼthá makánún, Josué nimbañúún gabaonitas índo̱ kúwá ruxmijná gajmiún mbá witsiin reyes bi̱ amorreos, Jeobá nijmuu eʼtsí mba̱ʼu̱ mu magudíin reyes buʼko̱. Mbiʼi rúʼko̱ nikháñún itháán amorreos ga̱jma̱a̱ eʼtsí mba̱ʼu̱ ki xóo índo̱ nigiʼdu̱u̱n gajmiún israelitas (Jos 10:3-7, 11).

w04 1/12 11 kutriga̱ 1

Rí itháan nagájnuriyooʼ náa libro ndrígóo Josué

10:13. Xú káʼnii gándoo gárígá rúʼko̱ rá. “Lá rígá mbá dí xáʼngo̱o̱ gáʼni Jeobá” bi̱ Niʼni mekhu ga̱jma̱a̱ Ku̱ba̱ʼ rá. (Génesis 18:14.) Á mu ikhaa nandoo rí xúʼko̱ marigá, ikhaa ma̱ndoo mariʼkhu̱u̱ xóo najngutuáʼán ku̱ba̱ʼ, mu xúʼko̱ A̱jkha̱ʼ ga̱jma̱a̱ Gu̱nʼ makujmaa rí wíí trigi̱i̱n. O ma̱ndoo maʼni dí xajngutaʼaan Ku̱ba̱ʼ ga̱jma̱a̱ gu̱nʼ náa eʼgíʼ A̱jkha̱ʼ, ga̱jma̱a̱ ma̱ndoo mariʼkhuu náa maʼga agiuuʼ A̱jkha̱ʼ ga̱jma̱a̱ Gu̱nʼ, mu mambiʼi má xúʼko̱ náa ku̱ba̱ʼ. Asndu xkáʼníí má, ‹nimbá mbiʼi tárígá xóo nirígá nákhá ikhú› xúgíʼ mbiʼi rí ni̱ʼkha̱ rakúwá xa̱bu̱ (Josué 10:14).

Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu

w09 15/3 32 kutriga̱ 5

Graxe̱ rí nuni bi̱ nuraxnuu

Gajkhun má dí tikhu libro na̱ʼkha̱ raʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Biblia ga̱jma̱a̱ mbaʼin najmún mu muthi dí ni̱ʼkha̱ rarígá, mú rúʼko̱ na̱nguá eyoo gáʼthúu̱n rí ni̱ʼkha̱ náa Dios. Mú nduʼyáá gajkhun rí ikháanʼlu guaʼdáá mbá dí nigumaraʼmáʼ dí nindxu̱u̱ “Ajngá rawuunʼ Dios” rí “mbajyúuʼ asndu kámuu mbiʼi” (Isa. 40:8). Ikha jngóo Jeobá niniñuuʼ dí magumaraʼmáʼ mbá 66 libro ndrígóo Biblia ga̱jma̱a̱ marigá asndu rí mbiʼi xúgi̱, numuu dí rúʼko̱ ndayúlú mambáa rí ikháanʼ mu ‹makuwáánʼ xawii muʼni xúgíʼ enii rí májánʼ› (2 Tim. 3:16, 17).

18-24 OCTUBRE

GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JOSUÉ 12-14

“Gaʼndulú kuʼyáá Jeobá ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱lú”

w04 1/12 12 kutriga̱ 2

Rí itháan nagájnuriyooʼ náa libro ndrígóo Josué

14:10-13. Maski ajndu Caleb gíʼdoo 85 tsiguuʼ mú na̱nda̱ʼa̱ mbá ñajunʼ dí gakhii mu maʼni, rí maʼga gaxmínaʼ gajmíi̱n xa̱bu̱ anaquim bi̱ mbijui̱i̱n wéñuuʼ ga̱jma̱a̱ kúwá náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Hebrón. Ga̱jma̱a̱ numuu rí Jeobá nimbáyúu Caleb niʼngo̱o̱ nixmínaʼ gajmíi̱n xa̱bu̱ bi̱ mbijui̱i̱n wéñuuʼ buʼko̱ ga̱jma̱a̱ Hebrón ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ mbá xuajen náa numbayúmíjná (Josué 15:13-19; 21:11-13). Xkri̱da ndrígóo Caleb naʼsngúlú dí ragíʼmaa muʼnigaʼduunʼ mbá ñajunʼ maski asndu nindxu̱u̱ gakhi̱i̱.

w06 1/10 18 kutriga̱ 11

Fe ga̱jma̱a̱ rí mamiñulúʼ kuʼyáá Dios naʼni muguáʼdáá tsiakii

11 Fe rí nindxu̱u̱ gajkhun tsékawabaaʼ, rí phú naʼni na̱jkha̱ ra̱ja̱a̱ ga̱jma̱a̱ numuu rí kuwáánʼ náa rí gajkhun ga̱jma̱a̱ najkua ranigulú xóo kuwáanʼ rí ni̱ndxu̱lú cristiano, índo̱ nduʼyáá xú káʼnii extiʼña̱a̱ rí nuʼtájkháan ga̱jma̱a̱ índo̱ nduʼyáá rí Jeobá naxnúlú ikha (Salmo 34:8; 1 Juan 5:14, 15). Kuwáanʼlu gajkhun rí fe ndrígóo Josué ga̱jma̱a̱ Caleb niʼni gújkhúʼ índo̱ ndiyáá rí Jeobá májáanʼ wéñuuʼ a̱jkiu̱u̱n (Josué 23:14). Gundxaʼwamíjna̱lú ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱: Mu mambanúu rí nandoo Jeobá, niʼngo̱o̱ nikúwi̱i̱n mbá 40 tsiguʼ náa ku̱ba̱ʼ mijxooʼ (Números 14:27-30; 32:11, 12). Nda̱wa̱á Josué ga̱jma̱a̱ Caleb niniña̱a̱ʼ ruxmijná índo̱ nitu̱ʼu̱u̱n náa Canaán mbá majun tsiguʼ. Ikhú nindoo nikúwá tsímáá ga̱jma̱a̱ mba̱yu̱u̱ʼ mbiʼi ga̱jma̱a̱ nindrigúu ku̱ba̱ʼ. Ra̱ʼkhá tháán májánʼ a̱jkiu̱u̱n Jeobá rí nixnúún xa̱bi̱i̱ bi̱ naguájun jmbu ga̱jma̱a̱ bi̱ tsémiñún mu muni ñajuunʼ (Josué 14:6, 9-14; 19:49, 50; 24:29).

Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu

it-1 1054

Guebal, Guebalitas

Mbiʼi dí nixtáa Josué, Jeobá niʼthí rí ‹ku̱ba̱ʼ rí kaʼñún guebalitas› ni̱ndxu̱u̱ ku̱ba̱ʼ rí ndayóoʼ mundrígúu israelitas (Jos 13:1-5). Mbaʼin bi̱ nakiʼníin nuthi rí tsembánii rúʼko̱, numuu rí xuajen Guebal gíʼ xígií náa norte (mbá 100 kilómetros xígií norte ndrígóo Dan) ga̱jma̱a̱ nuthi rí ikhí nditháan tutañajunʼ bi̱ israelitas. Tikhuun bi̱ najmañún nuthi rí texto ndrígóo hebreo na̱nguá májánʼ ga̱jma̱a̱ rí nákha ginii naʼthí “ku̱ba̱ʼ najka̱nú asndu náa Líbano” o ‹asndu náa ndawaa ndrígu̱ún guebalitas›. Mú ragíʼmaa mambumulú rí nikudaminaʼ maʼni Jeobá rí kiʼniraʼmáʼ náa Josué 13:2-7, numuu dí xúʼko̱ kaʼyoo marigá. Mú israelitas táʼngo̱o̱ gundrígúu ku̱ba̱ʼ ndrígóo Guebal numuu rí túnimbu̱ún (atayáá ma̱ngaa náa Jos 23:12, 13).

25-31 OCTUBRE

GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JOSUÉ 15-17

“Guñewa̱a̱n rí kaʼyu makánulu”

it-1 1112

Hebrón

Índo̱ israelitas nigún xígií náa sur ndrígóo Canaán, nini gámbíin xúgíinʼ xa̱bu̱ bi̱ kúwá náa Hebrón ga̱jma̱a̱ rey (mbáa nindxu̱u̱ bi̱ niriʼkuriya̱a̱ʼ Hoham) (Jos 10:36, 37). Maski asndu Josué nayéjkha̱ edxu̱u̱ náa israelitas ga̱jma̱a̱ niʼngu̱u̱n índo̱ nixmijná gajmiún cananeos, mu túniña̱a̱nʼ nimbáa mu mañewu̱u̱n xuajen rúʼko̱ ga̱jma̱a̱ makujmaa rí ikhiin kaʼñún. Índo̱ israelitas kúwá ruxmijná i̱mba̱ níʼkhá, xa̱bu̱ anaquim niguwáanʼ gákuwíin náa Hebrón, ikha jngóo Caleb (e̱ji̱i̱n Judá náa nayéjkha̱ edxu̱u̱ Caleb) ndiyóoʼ maríyáʼ kaʼñúnʼ mbu̱júu̱ʼ xuajen rúʼko̱ nguáthá tsiguʼ nda̱wa̱á (Jos 11:21-23; 14:12-15; 15:13, 14; Jue 1:10). Caleb bi̱ na̱ʼkha̱ náa tribu ndrígóo Judá nigruigúu ku̱ba̱ʼ ndrígóo Hebrón; nda̱wa̱á ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ xuajen rí numbayúmíjná ga̱jma̱a̱ nuxna mbiʼí xuajen mitsúʼkháan. Ma̱ngaa ninindxu̱u̱ xuajen náa nikúwá ndxajkuun. Mú “ku̱ba̱ʼ ndrígóo Hebrón” ga̱jma̱a̱ xuajen rí kaʼyoo ninindxu̱u̱ ndrígóo Caleb (Jos 14:13, 14; 20:7; 21:9-13).

it-2 1148

Ñajunʼ gakhi̱i̱

Mbiʼi rí na̱ʼkha̱ raʼthí náa Biblia xa̱bu̱ naguʼwún rí ‹maxtumiin muñajunʼ gakhi̱i̱› (heb. mas) bi̱ nurugui̱i̱n náa xuajen rí natu̱ʼu̱u̱n gúnigámbáa (Dt 20:11; Jos 16:10; 17:13; Est 10:1; Isa 31:8; Lam 1:1). Índo̱ israelitas ninindxu̱ún yumbáá náa Egipto nigumagíníi nini bi̱ egipcios, ikhiin nini̱ náa maxtágímbóo rí kaʼyoo rey náa xuajen Pitom ga̱jma̱a̱ Raamsés (Éx 1:11-14). Índo̱ israelitas kúwíin náa Ku̱ba̱ʼ rí nijuiʼthá makánún ndiyóoʼ munimbaníí kiʼtáñajunʼ rí Jeobá nixnúún rí ndayóoʼ muxkawíin ga̱jma̱a̱ munigámbíin xúgíinʼ cananeos, mú túni xúʼko̱, ikhiin niniñu̱u̱nʼ ga̱jma̱a̱ nixtumiin muñajunʼ xóo yumbáá ndrígu̱ún. Mú rígi̱ niʼni gachíin ga̱jma̱a̱ nijkha kagui̱i̱n mbuyamajkún dioses bi̱ ragájkhun (Jos 16:10; Jue 1:28; 2:3, 11, 12). Rey Salomón nijmiuu má xúʼko̱ xóo yumbáá cananeos, —amorreos, hititas, perizitas, heveos ga̱jma̱a̱ jebuseos— mu muñajunʼ gakhii xóo yumbáá (1Re 9:20, 21).

it-1 408 kutriga̱ 4

Canaán

Maski asndu mbaʼin cananeos tákhañun índo̱ nigiʼdu̱u̱n gajmiún israelitas ga̱jma̱a̱ taguma gíníi, mu ma̱ndoo majuiʼthá dí Jeobá nixnúún xúgíʼ ku̱ba̱ʼ israelitas rí nikudaminaʼ maxnún wajinʼ xiʼñúnʼ bi̱ niʼni rí ‹muda̱a̱ xu̱únʼ›, ga̱jma̱a̱ ‹xúgíʼ rí májánʼ dí Jeobá nikudaminaʼ, nimbánuu náa goʼwóo Israel› (Jos 21:43-45). Xúgíinʼ xa̱bu̱ xuajen bi̱ kúwá mijngii ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ sia̱nʼ ndrígu̱ún israelitas nimíñúún, ga̱jma̱a̱ numuu rúʼko̱ rí tuñu̱ dí ra̱májánʼ israelitas. Asndu nákhá wapháá Jeobá niʼthí rí maxkawíin cananeos mañu mañúú, mu xúʼko̱ xawiʼthúún xujkhúʼ xáná ga̱jma̱a̱ numuu rí nda̱wi̱i̱n xa̱bu̱ (Éx 23:29, 30; Dt 7:22). Maski asndu cananeos guaʼdáá májánʼ ajua̱nʼ, carro dí nuni̱ ga̱jma̱a̱ guerra ma̱ngaa ajua̱nʼ dí gíʼdoo hierro, mu xándoo muʼthá rí Jeobá táʼngo̱o̱ gaʼnimbánuu rí nikudaminaʼ numuu rí nguáná israelitas nindáti̱gu̱u̱n (Jos 17:16-18; Jue 4:13). Náa Biblia nasngájma dí nguáná nindáti̱gu̱u̱n israelitas ga̱jma̱a̱ numuu rí ikhiin na̱nguá niguájun jmbu (Nú 14:44, 45; Jos 7:1-12).

Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu

w15 15/7 32

Lá natayáá má ráʼ.

Lá nirígá xa̱xi̱ náa Israel xó má eʼthí náa Biblia rá’.

NÁA Biblia naʼthí rí tikhuu mbaaʼ dí rígá náa Ku̱ba̱ʼ rí nijuiʼthá makánún israelitas ‹nirígá mbaʼa wéñuuʼ› ixi̱ (1 Rey. 10:27; Jos. 17:15, 18). Mu rí mbiʼi xúgi̱ mbaʼa ixi̱ rúʼko̱ nindáti̱ga̱a̱, ikha jngóo mbaʼin nurajximíjna̱ á mu gajkhun dí na̱ʼkha̱ raʼthí náa Biblia.

Náa libro Life in Biblical Israel (Xóo nikúwá Israel mbiʼi dí nigumarámáʼ Biblia) ikhí naʼthí “nákhá ginii náa Israel nirígá wéñuuʼ ixi̱ ki xóo rí mbiʼi xúgi̱”. Náa kúbá rúʼko̱, nakhi̱i̱ wéñuuʼ ixi̱ xóo xti̱ʼkha̱ Alepo (Pinus halepensis), coscoja Palestina (Quercus calliprinos) ga̱jma̱a̱ terebinto (Pistacia palaestina). Ma̱ngaa náa Sefelá, kúbá ndrígóo cordillera central ga̱jma̱a̱ náa costa mediterránea rígá wéñuuʼ ixi̱ ndrígóo sicómoros (Ficus sycomorus).

Libro Plants of the Bible (Plantas ndrígóo Biblia) naʼthí rí tikhuu ku̱ba̱ʼ rí kaʼyoo Israel nindáti̱ga̱a̱ xúgíʼ ixi̱. Náá numuu rá. Náa libro rúʼko̱ naʼthí rí mañu mañúú nijkha randáti̱ga̱a̱: “Xa̱bu̱ nurujtu ixi̱ mu maguaʼdáá itháán mbaaʼ náa mudu, rajxa̱, mu maguaʼdáá ixi̱ muni guʼwún ga̱jma̱a̱ mutsikha”.

    I̱yi̱i̱ʼ náa ajngáa me̱ʼpha̱a̱ (2007-2025)
    Atrugua̱a̱
    Atambáʼtaa
    • me̱ʼpha̱a̱
    • Náa mataxuʼmá
    • Xóo nandaʼ ma̱ta̱ya̱a̱
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Xtángoo náa naʼthí rí xú káʼnii majmaaʼ
    • Xtángoo náa naʼthí rí nañewu̱u̱n dato ndrígáʼ
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Atambáʼtaa
    Náa mataxuʼmá