Referencia ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa reunión xóo kúwi̱i̱n ga̱jma̱a̱ xóo Etaraʼa Cristianos
5-11 SEPTIEMBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | 1 REYES 9, 10
“Guʼni mba̱a̱ Jeobá ga̱jma̱a̱ numuu ku̱ma̱ ndrígóo”
w99 1/7 30 kutriga̱ 6
Nigiʼdoo numuu dí ni̱ʼkha̱
Nda̱wa̱á dí reina bi̱ na̱ʼkha̱ náa Saba nininiiʼ Salomón, nigíʼdu̱u̱ niʼñuu ‹graxe̱ dí gakhii mariʼñaa› (1 Reyes 10:1). Náa hebreo, ajngáa rígi̱ ma̱ngaa nandoo gáʼthúu̱n “graxe̱ dí maʼni matandxaʼwamínáʼ”. Rígi̱ na̱nguá eyoo gáʼthúu̱n dí reina bi̱ na̱ʼkha̱ náa Saba na̱nguá niʼni gájyúuʼ xúʼkhiín Salomón. Náa Salmo 49:4 najmuu ikha̱á má ajngáa hebreo rígi̱ mu maʼthí ga̱jma̱a̱ numuu graxe̱ dí gíʼdoo wéñuuʼ numuu, xóo ga̱jma̱a̱ numuu aʼkhá, dí nakháñulú ma̱ngaa dí nijuiʼtsiwáánʼ. Rígi̱ naʼni makujmaa dí reina Saba niʼtámíjná ga̱jma̱a̱ Salomón dí gíʼdoo wéñuuʼ numuu mu masngájma á mu gajkhun najmañuu. Náa Biblia naʼthí dí reina bi̱ na̱ʼkha̱ náa Saba nigíʼdu̱u̱ niʼthúu̱n xúgíʼ dí nandxa̱ʼwáminaʼ, ikhú Salomón niriʼña̱a̱ xúgíʼ dí ikhaa nirajxu̱u̱, nimbá táʼñuu mingíjyúuʼ mariʼñaa (1 Reyes 10:2b, 3).
w99 1/11 20 kutriga̱ 6
Narígá dí májánʼ índo̱ na̱nguá jmidáaʼ
Xúgíʼ rí ndiʼyoo ga̱jma̱a̱ niʼdxawun reina bi̱ na̱ʼkha̱ náa Saba niʼni dí maguanúu tsiánguá, ikha jngóo niʼthí: “¡Gagi kúwá xa̱bia̱a̱ʼ ga̱jma̱a̱ bi̱ nuñajunʼ náa ikháán, numuu rí ikhiin kúwi̱i̱n rudxawíín xúgíʼ ku̱ma̱ dí xtaʼdáá!” (1 Reyes 10:4-8). Na̱nguá niʼthí dí kúwíin gagi xa̱bi̱i̱ Salomón numuu dí guáʼdáá wéñuuʼ, niʼthí rígi̱ numuu dí nandoo nudxawíín tsejtsí mbiʼi ku̱ma̱ dí Dios nixnúu Salomón. Dí niʼni reina bi̱ na̱ʼkha̱ náa Saba nindxu̱u̱ mbá májánʼ xkri̱da dí ma̱ndoo mbuyaridáá xa̱bi̱i̱ Jeobá bi̱ kúwi̱i̱n mbiʼi xúgi̱, bi̱ nambáñúún ku̱ma̱ ndrígóo bi̱ Niʼniwíi xúgíʼ dí rígá ga̱jma̱a̱ A̱ʼdióo bi̱ nindxu̱u̱ Jesucristo.
w99 1/7 30 kutriga̱ 7
Nigiʼdoo numuu dí ni̱ʼkha̱
Reina bi̱ na̱ʼkha̱ náa Saba niguanúu tsiánguá niʼni ku̱ma̱ dí nigiʼdoo Salomón ma̱ngaa ga̱jma̱a̱ xúgíʼ dí gíʼdoo rí asndu ‹nánguá niʼngo̱o̱ gáyá xi̱ʼ› (1 Reyes 10:4, 5). Mbáa bi̱ najmañuu nikumu̱u̱ rí asndu nikamíndúu. Asndu ndiéjunʼ má nirígá, mu ikhaa niguanúu tsiánguá ga̱jma̱a̱ numuu rí ndiʼyoo ma̱ngaa rí niʼdxuun. Niʼthí dí gagi kúwíin xa̱bi̱i̱ Salomón numuu dí nandoo nudxawíín ku̱ma̱ ndrígóo ga̱jma̱a̱ niʼni mba̱a̱ Jeobá numuu dí niraʼwíi mu mani̱ndxu̱u̱ rey. Ikhú reina Saba nixnúu regalo dí numuu wéñuuʼ, dí xúgi̱ naʼni mbá 40,000,000 dólares i̱ndó oro dí nixnúu. Salomón ma̱ngaa nixnúu ‹xúgíʼ dí ikhaa ninigu̱u̱ʼ ga̱jma̱a̱ ninda̱ʼa̱› (1 Reyes 10:6-13).
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
w08 1/11 22 kutriga̱ 4-6
Lá natayáá má ráʼ.
Nguáthá mbaʼa oro nigiʼdoo Salomón rá.
Náa Biblia naʼthí dí Hiram, rey bi̱ xtáa náa Tiro, nikuʼmá a̱jkhu̱ toneladas oro náa Salomón, ikhaa má kayuuʼ xóo dí nixnúu reina Saba ga̱jma̱a̱ xa̱bi̱i̱ má Salomón nigún gúda mbá 14 toneladas oro náa Ofir. Ikhí má náa Biblia naʼthí xóó dí ‹mambá tsiguʼ rey Salomón nagruigú 666 talentos (22 toneladas) dí oro› (1 Reyes 9:14, 28; 10:10, 14). Lá nojngo̱ó mba̱a̱ wéñuuʼ oro dí nigiʼdoo Salomón ráʼ. Guʼyáá nguáthá mba̱a̱ oro niguaʼdáá eʼwíinʼ reyes bi̱ nikúwá nákha wajyúuʼ.
Mbá náa dí nijuiʼniráʼmáʼ dí nirígá nákha wajyúuʼ nasngájma dí faraón Tutmosis III (2,000 tsiguʼ ginii) nixná mbá 12 toneladas dí oro náa templo ndrígóo Amón-Ra, náa Karnak. Nákha siglo VIII tsiguʼ ginii rey asirio Tiglat-piléser III nigruigú mbá 4 toneladas dí oro dí nixná Tiro ga̱jma̱a̱ Sargón II xúʼko̱ má mba̱a̱ nixná náa inún xándú bi̱ nikúwá náa Babilonia. Ma̱ngaa najuiʼthá dí Filipo II bi̱ xtáa náa Macedonia (359-336 tsiguʼ ginii) naguwíi mambá tsiguʼ 25 toneladas oro náa minas dí rígá náa kúbá Pangeo, náa mbaaʼ dí kaʼyoo Tracia.
Ma̱ngaa a̱ʼdióo bi̱ mbiʼyuu Alejandro Magno (336-323 tsiguʼ ginii), nigimbóó mbá 1,000 toneladas oro índo̱ niʼtáñajunʼ náa xuajen persa dí kaʼyoo Susa. Itháan dí 6,000 toneladas oro nigiʼdoo índo̱ nigruigú xúgíʼ xuajen rí kaʼyoo Persia. Índo̱ nduʼyáá ga̱jma̱a̱ numuu xúgíʼ oro dí nirígá nákha ikhú, naʼni mbuʼyáá dí oro dí nigiʼdoo rey Salomón na̱nguá má nojngo̱ó wéñuuʼ.
12-18 SEPTIEMBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | 1 REYES 11, 12
“Atraʼwíi májánʼ bi̱ mbi̱ya̱a̱”
“Tsáa xtáa náa níjniúu Jeobá rá.”
7 Mbaʼa rí ma̱ndoo majmañulúʼ rí niʼni rey Salomón. Nákha ninindxu̱u̱ dxámá, ndiyáʼ ikha ndrígóo Jeobá, bi̱ nixnúu ku̱ma̱ ga̱jma̱a̱ nirajkuáa ñawúunʼ maʼni templo náa Jerusalén. Mú Salomón niʼnimbáti̱ga̱ rí nambáxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ Jeobá (1 Rey. 3:12; 11:1, 2). Náa Xtángoo ndrígóo Dios naʼthí rí xándoo reyes hebreos muguaʼdiin mbaʼin gu̱ʼu̱, mu a̱jkiu̱ún xáʼnijngamínáʼ (Deut. 17:17). Mú Salomón táʼnimbo̱o̱ ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á ninigúnʼ gajmíi̱n mbá 700 gu̱ʼu̱ ga̱jma̱a̱ mbá 300 concubinas (1 Rey. 11:3). Mbaʼin rí ikhiin na̱nguá ninindxu̱ún israelitas ga̱jma̱a̱ nduyamajkhún dios bi̱ ragájkhun. Ikha jngó Salomón ma̱ngaa táʼnimbo̱o̱ xtángoo náa naʼthí rí israelitas ragíʼmaa munigu̱nʼ gajmiún gu̱ʼu̱ bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá (Deut. 7:3, 4).
Xú káʼnii gándoo gúñewa̱a̱n a̱jkiu̱lú rá.
6 Satanás i̱ndó nandxa̱ʼwáminaʼ ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa, ga̱jma̱a̱ tséʼnimbo̱o̱ xtángoo ndrígóo Jeobá ga̱jma̱a̱ nandoo mundxaʼwáá edxu̱lúʼ xóo rí naniguʼ ikhaa. Numuu rí na̱nguá xóo maʼnikháñulú, ikha jngó ndayáá i̱ʼwáʼ xóo rí maʼni. Mbá xkri̱da, Satanás najmiuu xa̱bu̱ bi̱ ikháá má niʼnii gachíin (1 Juan 5:19). Ikhaa nandoo rí makuwáanʼ gajmiúlú ikhiin “bi̱ nuni dí raʼkhí” o bi̱ muni gachíí xóo endxaʼwáá edxu̱lúʼ ga̱jma̱a̱ xóo rí eʼni (1 Cor. 15:33; nota). Tsáʼkhá rúʼko̱ niʼni maxpatríguii rey Salomón, bi̱ ninigúnʼ gajmíi̱n mbaʼin gu̱ʼu̱ bi̱ túyamajkuíí Dios. Ikhiin niʼni rí “mañúú mañúú” marajñuʼ “a̱jkiu̱u̱n” náa Jeobá (1 Rey. 11:3).
“Tsáa xtáa náa níjniúu Jeobá rá.”
9 Mú Dios nditháan tsénujngurámuʼ aʼkhá ndrígúlú. Náa Biblia naʼthí: “Ga̱jma̱a̱ Jeobá ni̱jkha̱nú nikiʼnáa kaʼyoo Salomón, numuu rí a̱jkiu̱u̱n niʼni matsíngunʼ náa Jeobá [...], bi̱ nisngájmaminaʼ a̱jma̱ nuthu náa ikhaa. Ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ niʼthúu̱n rí xáʼga̱ kidxu̱únʼ eʼwíínʼ dios; mú ikhaa táʼnimbánuu xúgíʼ rí Jeobá niʼthúu̱n maʼni”. Rí nirígá, Dios nánguá nimbáyúu ga̱jma̱a̱ nánguá nimbáxu̱u̱ ga̱jma̱a̱. Reino ndrígóo Israel niwiʼtáa a̱jma̱, ikha jngó bi̱ naguwáʼ náa Salomón na̱nguá nitañajunʼ náa xúgíʼ xuajen mba̱ʼu̱, ma̱ngaa nimíniʼ wéñuʼ dí ra̱májánʼ bi̱ niguwáʼ náa ikhaa (1 Rey. 11:9- 13).
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
Á mu ikhaa nindoo ma̱ndoo mambaxúu májánʼ ga̱jma̱a̱ Dios
Ga̱jma̱a̱ numuu rí xa̱bu̱ nixuximíjna̱, Rehoboam nigímbíin ejército ndrígóo, mú Jeobá niʼthúu̱n náa gaʼyee Semaya rí gíʼmaa maʼni: “Ragíʼmaa matsimala mu muxmíjná gajmiála a̱ngia̱la, e̱ji̱i̱n Israel. Mámbáa rí ikháanʼ gatanga̱a̱ náa guʼwála, numuu rí ikhúúnʼ nini marigá rígi̱” (1 Rey. 12:21-24).
Lá nda̱a̱ rí niʼni xáʼ. Atatsaʼwáminaʼ nguáthá niʼni makiʼnáa rúʼko̱ Rehoboam. Ndiéjunʼ gundxaʼwamíjna̱ xa̱bu̱ índo̱ gudxuun rí mbáa rey bi̱ niʼthí maʼni gíníi xa̱bu̱ xuajen ga̱jma̱a̱ “xtá náa xtoʼóo xuíʼtóo itsu̱”, mu niniñúnʼ rí xa̱bu̱ muxuximíjna̱ rá. (Atayáá ma̱ngaa 2 Crónicas 13:7.) Maski ajndu xúʼko̱, rey ga̱jma̱a̱ ejército ndrígóo “ninimbu̱ún ajngóo Jeobá, ga̱jma̱a̱ nitangi̱i̱n náa guʼwún, xó má niʼthí Jeobá”.
Ndiéjunʼ eʼsngúlúʼ rígi̱ rá. Rí itháan májánʼ muʼnimbulúʼ rí naʼthí Dios maski ajndu munduʼwajmáanʼ xa̱bu̱. Á mu nuʼni, mambaxúlúʼ májánʼ gajmiúlú Jeobá ga̱jma̱a̱ ikhaa maʼni tsajkurámáanʼ (Deut. 28:2).
Xúʼko̱ niʼni Rehoboam. Ikhaa niʼnimbo̱o̱ ga̱jma̱a̱ taxmínaʼ ga̱jma̱a̱ xuajen nuxi̱ʼ. Rí phú niʼni, niʼni̱i̱ tikhuu xuajen ga̱jma̱a̱ niʼni i̱ʼwáʼ náa mbaaʼ náa rí xóó naʼtáñajunʼ: Judá ga̱jma̱a̱ Benjamín (2 Crón. 11:5-12). Ga̱jma̱a̱ rí itháan gíʼdoo numuu, rí niʼnimbo̱o̱ xtángoo ndrígóo Jeobá mbá nguáthá mbiʼi. Maski ajndu reino ndrígóo norte, rí naʼtáñajunʼ Jeroboán, ndiyamajkhún xándú, mbaʼin xa̱bu̱ bi̱ kuwa ikhí nagún náa Jerusalén mu mumbayíí Rehoboam ga̱jma̱a̱ muni mba̱a̱ Jeobá (2 Crón. 11:16, 17). Numuu rí Rehoboam niʼnimbo̱o̱ rígi̱ niʼni rí makuwá májánʼ xa̱bu̱ náa reino ndrígóo.
19-25 SEPTIEMBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | 1 REYES 13, 14
“Gakuwáanʼ gagi ga̱jma̱a̱ rí kuaʼdáá ma̱ngaa ganindxu̱lú xa̱bu̱ wabaaʼ”
w08 15/8 8 kutriga̱ 4
Gaʼni mbóó a̱jkiu̱lú
4 Ikhú rey Jeroboán niʼthúu̱n xa̱bi̱i̱ Dios bi̱ gajkuwiin: Guʼgualú náa goʼwóʼ mú matatsiʼtsu ga̱jma̱a̱ atatsiñúun maxnáʼ mbá regalo (1 Rey. 13:7). Ndiéjunʼ gáʼyóoʼ maʼni profeta rá. Numuu dí ndiʼkhún niʼthún dí magíʼnuu, lá maʼgá ga̱jma̱a̱ rey náa goʼwóo xáʼ. (Sal. 119:113.) O mariʼñuu maʼgá, numuu dí nikujmaa dí nitanga̱a̱ a̱jkiu̱u̱n xáʼ. Jeroboán gíʼdoo xóo maxnún dí numuu wéñuʼ bi̱ nambájxu gajmíi̱n. Á mu dí profeta ndrígóo Dios ninigu̱u̱ʼ magiʼdoo, xúgíʼ dí niʼthúu̱n rey maxnúu xáʼñuu miʼskhaa magruigú. Mú, Jeobá niʼtáñajuunʼ profeta: ‹Xatatsiʼtsu ní má xígíin iyaʼ ga̱jma̱a̱ xátangaán náa kamba̱a̱ dí nidxuʼ›. Ikha jngóo profeta niriʼña̱a̱: ‹Maski ajndu maraxnu̱ʼ guʼwáaʼ xáʼgá ga̱jma̱á nindxa̱a̱ʼ, xákuiʼtsu ní má xága̱nʼ iyaʼ náa mbaaʼ rígi̱›. Ikhú profeta nigájnáa náa Betel nigujtuun imbo̱o̱ʼ kamba̱a̱ (1 Rey. 13:8-10). Ndiéjunʼ eʼsngúlú dí mbóó a̱jkiu̱u̱n profeta niraʼwíí maʼni rá. (Rom. 15:4.)
Gaʼni mbóó a̱jkiu̱lú
3 Na̱nguá eʼyáá náa numuu rí gaʼyee niʼnimbo̱o̱ rí niʼthúu̱n xa̱bu̱ nikhi̱i̱ ga̱jma̱a̱ na̱nguá niʼnimbo̱o̱ rí niʼthúu̱n Jeobá. Rí nduʼyáá rí na̱nguá ninindxu̱u̱ xa̱bu̱ gua̱ba̱ʼ índo̱ nijngruigo̱o̱ ga̱jma̱a̱ Dios (Miq. 6:8). Índo̱ Biblia naʼthí rí majngrui̱ga̱ʼ ga̱jma̱ʼ Jeobá nandoo gáʼthúu̱n rí maku̱ma̱ʼ xtayáá ikhaa, matanimbánii ikha ndrígóʼ ga̱jma̱ʼ matanimbaaʼ. Mbáa xa̱bu̱ bi̱ ndaʼyoo nguáthá eʼngo̱o̱ maʼni ndayóoʼ ma̱ndo̱ʼo̱o̱ má xúʼko̱ Jeobá rí mambáyúu. Á mu gaʼyee ninindxu̱u̱ xa̱bu̱ gua̱ba̱ʼ, ndiyóoʼ maraxu̱u̱ Jeobá á mu niriʼkhuu ikha ndrígóo. Nguáná mangáanʼ mbaʼyóoʼ muraʼwíí rí mingíjyúuʼ muʼni ga̱jma̱a̱ tséʼyáá májánʼ rí nandoo Jeobá muʼni. Mú á mu ni̱ndxu̱lú xa̱bu̱ guabáanʼ munda̱ʼa̱a̱ Jeobá rí maxnúlúʼ ikha mu xúʼko̱ xuguáʼnu muʼni mbá dí raʼkhí wéñuʼ.
Gaʼni mbóó a̱jkiu̱lú
2 Jeobá niʼthúu̱n gaʼyee rí xakuiʼtsu ga̱jma̱a̱ xágáan nditháan náa Israel ga̱jma̱a̱ rí gata̱nga̱a̱ náa goʼwóo i̱mba̱ kamba̱a̱. Índo̱ nitanga̱a̱ náa goʼwóo, gaʼyee nixkamaminaʼ ga̱jma̱a̱ mbáa xa̱bu̱ nikhi̱i̱ ga̱jma̱a̱ niʼninduwaʼ, niʼthúu̱n rí gíʼdoo mbá ajngáa ndrígóo Jeobá. Xa̱bu̱ niʼthúu̱n gaʼyee rí maʼga̱ náa goʼwóo mu makuiʼtsu ga̱jma̱a̱. Mú mbiʼi rígi̱ gaʼyee na̱nguá niʼnimbo̱o̱ náa Jeobá ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱ ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ bugi̱. Rígi̱ tániguʼ Jeobá. Índo̱ gaʼyee nitanga̱a̱ náa goʼwóo ningatíyaʼ mbáa león ga̱jma̱a̱ nixíyáa gaʼyee (1 Rey. 13:11-24).
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
w10 1/7 29 kutriga̱ 5
Jeobá ndayáʼ dí májánʼ náa ikháanʼlu
Dí itháán gíʼdoo numuu dí na̱ʼkha̱ raʼthí náa 1 Reyes 14:13 numuu dí ikhí naʼsngúlú xóo nindxu̱u̱ Jeobá ga̱jma̱a̱ ndiéjunʼ eʼyoo náa ikháanʼlu. Náa versículo rígi̱ naʼthí rí Jeobá ndiʼyoo mbá dí májánʼ náa Abías. Ikhaa ndiyáʼ mbaʼyoo dí gíwánʼ náa a̱jkiu̱u̱n asndu nixkamaa mbá rí májánʼ náa ikhaa. Mbáa xa̱bu̱ bi̱ najmañuu niʼthí dí mbá xúgíinʼ bi̱ kúwá náa goʼwóo Abías, ikhaa ninindxu̱u̱ xóo “mbá itsí mitsaanʼ náa mbá ru̱tsu̱u̱ itsí”. Jeobá ndiʼyoo dí májánʼ náa xa̱bu̱ bugi̱ maski ajndu bi̱ kúwi̱i̱n náa goʼwóo túnimbu̱ún kuyáá Dios. Numuu rúʼko̱ jngóo nigáwi̱i̱nʼ a̱jkiu̱u̱n kaʼyoo, ikha jngóo niʼni dí majuiʼdi̱i̱ májánʼ.
26 SEPTIEMBRE ASNDU 2 OCTUBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | 1 REYES 15, 16
“Tsémíñaaʼ mangáán xó má Asá ráʼ.”
“Gajmulú májánʼ mbiʼi rí kuwáánʼ tsímáá”
2 Rey Asá ninindxu̱u̱ mbá májánʼ xkri̱da, ikhaa nikumu̱u̱ kaʼyoo káxi̱ Jeobá. Niʼni ñajuunʼ Jeobá raʼkháa i̱ndó náa mbiʼi rí nixtáa tsímáá ma̱ngaa niʼni índo̱ rí nigiʼdoo xkujndu. Asndu nákha ginii “Asá niʼni mbóó a̱jkiu̱u̱n mu mbaʼyamajkuu Jeobá” (1 Rey. 15:14). Asá nisngájma índo̱ niʼni jngudi̱i̱ xúgíʼ náa nduyamajkhún xándú náa Judá. Náa Biblia naʼthí “Niʼni gámbóo náa nuxnaxi̱ tsigijñaʼ ndrígu̱ún dioses ga̱jma̱a̱ náa nduyamajkhún xándú, nixpámiguu columnas rí mitsáʼkháan ga̱jma̱a̱ postes rí mitsáʼkháan” (2 Crón. 14:3, 5). Ma̱ngaa niʼni rí ní xánindxu̱u̱ reina Maacá bi̱ nindxu̱u̱ xíñúnʼ, numuu rí nixkajxi̱i̱n xa̱bu̱ mbuyamajkuíí xándú (1 Rey. 15:11-13).
3 Asá raʼkháa i̱ndó niʼni gámbáa náa ndiyamajkuíí xándú. Ma̱ngaa nimbáñun xa̱bu̱ bi̱ kúwá náa Judá mú mbuyamajkuíí mbu̱júu̱ Jeobá. Dios ni’ni tsajkurámaaʼ Asá ga̱jma̱a̱ bi̱ kúwá náa Judá mu makuwá tsímáá. Mbá gu̱wa̱ʼ tsiguʼ rí niʼtáñajunʼ rey Asá “túgiʼdu̱u̱n gajmiún ikhaa” (2 Crón. 14:1, 4, 6). Náa artículo rígi̱ mbuʼyáá ndiéjunʼ niʼni Asá mbiʼi rúʼko̱. Nda̱wa̱á mbuʼyáá xkri̱da ndrígu̱ún cristianos bi̱ nikúwá nakha siglo timbá, bi̱ nini xó má Asá rí nijmún májánʼ mbiʼi índo̱ nikúwá tsímáá. Nda̱wa̱á muriʼña̱a̱ graxe̱ rígi̱: Á mu rí kuwáánʼ náa mbá xuajen rí nuniñulúʼ muʼni ñajuunʼ Dios, xú kaʼnii gándoo majmulúʼ májánʼ mbiʼi rúʼko̱ rá.
Guʼni ñajunʼ Jeobá ga̱jma̱a̱ káxi̱ a̱jkiu̱lúʼ
7 Xú káʼnii gúʼyáá á mu nuʼni ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱lú ñajunʼ Jeobá rá. Ma̱ndoo muraximíjna̱lu: “Lá nanimbooʼ ka̱yo̱o̱ Jeobá maski ajndu naʼniúʼ mingíjyúuʼ ráʼ. Lá mayambáá mu congregación marigá rí kaʼwu rá.” Gundxaʼwamíjna̱ nguáthá tsiakii ndiyóoʼ Asá mu marígú ñajunʼ náa xiʼñúuʼ rá. Nguáná mbaʼyóoʼ rí xámiñulu xó má Asá. Mbá xkri̱da, ndiéjunʼ gúʼni á mu mbáa bi̱ kuʼyáá o mbáa bi̱ nambáxulúʼ gajmiúlú nakudaminaʼ mbá aʼkhá ga̱jma̱a̱ naguma expulsar náa congregación numuu rí tsítanga̱a̱ a̱jkiu̱u̱n rá. Lá muniʼñáʼ ruʼtháán xáʼ. Ndiéjunʼ gáʼthulúʼ muʼni a̱jkiu̱lú rá.
Guʼni ñajunʼ Jeobá ga̱jma̱a̱ káxi̱ a̱jkiu̱lúʼ
6 Mbá gu̱wa̱ʼ tsiguʼ rí niʼtáñajunʼ Asá, náa reino ndrígóo Judá nirígá tsímáá. Nda̱wa̱á, mbá millón soldados etíopes niguwaʼ ga̱jma̱a̱ mbá 300 carros rí nuni ga̱jma̱a̱ guerra mu muni gámbáa Judá (2 Cró. 14:1, 6, 9, 10). Ndiéjunʼ niʼni Asá rá. Ndiʼyoo májánʼ rí Jeobá mambáyúu xuajñu. Ikha jngó nindo̱ʼo̱o̱ mu maʼngo̱o̱ maxmínaʼ gajmíi̱n (2 Cró. 14:11). Nguáná Jeobá niʼni rí xuajñu maʼngo̱o̱ maxmínaʼ gajmíi̱n xa̱bu̱ sia̱nʼ, maski ajndu reyes taguajun jmbu náa ikhaa. Xúʼko̱ Jeobá nisngájma rí ikhaa ñajunʼ Dios gajkhun (1 Rey. 20:13, 26-30). Mú rí xúgi̱ Jeobá nimbáyúu xuajñu numuu rí Asá nikumu̱u̱ kaʼyoo ikhaa. Jeobá niriʼña̱a̱ rí niʼtájkáan Asá índo̱ niʼni gámbíin xa̱bu̱ etíopes (2 Cró. 14:12, 13). Nda̱wa̱á, Asá niʼni dí phú ra̱májánʼ índo̱ nindo̱ʼo̱o̱ rí mambáyúu rey ndrígóo Siria, raʼkháa náa Jeobá (1 Rey. 15:16-22). Maski ajndu xúʼko̱, Jeobá ndiʼyoo rí Asá nandoo kaʼyoo. A̱jkiu̱u̱n “niʼni káxi̱ náa Jeobá xúgíʼ mbiʼi rí nixtáa”. Xú káʼnii gándoo guʼyaridáá xkridoo Asá rá. (1 Rey. 15:14.)
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
w98 15/9 21 kutriga̱ 8
Xóo eʼyáá Dios rá.
Mbá xkri̱da, atraxnuu kiʼtáriyaʼ dí naʼthí xóo gaminúuʼ bi̱ gaʼni májáanʼ xuajen Jericó, nda̱wa̱á atayáá xóo nimbánuu ajngáa rígi̱. Josué 6:26 naʼthí: “Nákhá ikhú, Josué nixná ajngóo: ‹Gájuiʼthá tsríguíi náa inuu Jeobá xa̱bu̱ bi̱ gáʼni májáanʼ xuajen Jericó. Mbiʼi dí gatsíjíi rajkhúu xuajen makhañúu a̱ʼdióo bi̱ giʼnii, índo̱ gákuda̱a̱ʼ xkrugua makhañúu a̱ʼdióo bi̱ gi̱ʼta̱›”. Ninújngoo mbá 500 tsiguʼ nda̱wa̱á índo̱ nimbánuu ajngáa rígi̱, ma̱ndoo muxkáʼmaa xóo nimbánuu náa 1 Reyes 16:34: “Mbi’i dí nixtáa [rey Acab], Hiel bi̱ na̱ʼkha̱ náa Betel niʼni májáanʼ xuajen Jericó. Índo̱ nitsíjíi rajkhúu xuajen, nikháñúu Abiram bi̱ nindxu̱u̱ a̱ʼdióo ginii, índo̱ nikúda̱a̱ʼ xkrugua, nikháñuu Segub a̱ʼdióo bi̱ gi̱ʼta̱, nimbánuu ajngóo Jeobá dí niʼthí Josué a̱ʼdióo Nun”. Mbawii Dios bi̱ gajkhun ma̱ndoo maʼni rígi̱ rí majuiʼtáriya̱ʼ ga̱jma̱a̱ maʼni dí mambanúu.
3-9 OCTUBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | 1 REYES 17, 18
“Asndu nguáná guniʼñááʼ runi a̱jma̱ a̱jkia̱la rá.”
Gusngajma fe ga̱jma̱a̱ guraʼwíí rí májánʼ
6 Índo̱ kuwa má náa Ku̱ba̱ʼ rí nijuiʼthá makhánun, bi̱ israelitas ndiyóoʼ muraʼwíí mbuyamajkuíí Jeobá o mbuyamajkún eʼwíínʼ dios (Jos. 24:15). Rí niraʼwíí muni nikujmaa asndu xóo ragíʼdoo numuu. Mú rí guraʼwíí muni maʼni rí makuwá o makhañún. Nákha mbiʼi rí jueces nixnúún ikha israelitas, ikhiin niraʼwíí muni má xúʼko̱ dí ra̱májánʼ. Niniñaaʼ ruyamajkuíí Jeobá ga̱jma̱a̱ ndiyamajkhún eʼwíínʼ dioses bi̱ ragájkhun (Juec. 2:3, 11-23). Nda̱wa̱á, mbiʼi rí nixtáa gaʼyee Elías, israelitas ndiyóoʼ muraʼwíí mbuyamajkuíí Jeobá o dioses ndrígóo Baal (1 Rey. 18:21). Mbáa nikumulú dí rígi̱ nindxu̱u̱ ra̱mingíjyúuʼ muʼni, numuu rí nduʼyáá rí muʼni ñajunʼ Jeobá nindxu̱u̱ itháan májánʼ. Mbáa xa̱bu̱ bi̱ ndaʼyoo xáʼyamajkuu mbáa dios bi̱ ragájkhun. Mú israelitas niʼniún mingíjyúuʼ muraʼwíí rí muni. Náa Biblia naʼthí rí kuwa runi ‹a̱jma̱ a̱jkiu̱ún›. Elías nigiʼdoo ku̱ma̱ ga̱jma̱a̱ niʼthúún rí mbuyamajkuíí Jeobá Dios bi̱ nindxu̱u̱ gajkhun.
ia 88 kutriga̱ 15
Bi̱ nixtáa má xúʼko̱ náa dí gajkhun
15 Índo̱ nidxawíín rígi̱, ndxajkun ndrígóo Baal nigíʼdi̱i̱ “nindxa̱ʼwa̱ská, nirujtumijná ga̱jma̱a̱ chílú, lanza xó má eguʼwún eni̱ asndu nitsuwarígú eʼdiún náa xúgíʼ xuñúnʼ”. ¡Nindxa̱ʼwa̱ xúʼkhíin! Numuu dí “na̱nguá niwán nimbá aʼwá dí niriʼñúún, nimbáa nda̱wa̱a̱ tsáa eʼdxawu̱ún” (1 Rey. 18:28, 29). Numuu dí Baal nditháan ma táxtáa, i̱ndó nindxu̱u̱ mbá dí najmuu Gixa̱a̱ mu markuájiin xa̱bu̱ náa Jeobá. Rígi̱ naʼsngúlú kaʼwu dí nda̱wa̱a̱ i̱mba̱a̱ xóo Jeobá ga̱jma̱a̱ xúgíinʼ bi̱ gágún kidxu̱únʼ eʼwíinʼ dios xákanun dí gúnda̱ʼa̱ ga̱jma̱a̱ maguma majti̱i̱nʼ (Sal. 25:3, 115:4-8).
ia 90 kutriga̱ 18
Bi̱ nixtáa má xúʼko̱ náa dí gajkhun
18 Índo̱ Elías nigíʼdu̱u̱ nitajkháan, mbáa mbaʼin nirajximíjna á mu Jeobá nindxu̱u̱ mbá dios bi̱ minduwaaʼ ikhaa má xóo Baal. Mú, índo̱ niguámbóo nitajkháan xúgíinʼ ndiyáa dí gajkhun, gi̱i̱ na̱ʼkha̱ raʼthí dí “Jeobá nikruígu aguʼ ga̱jma̱a̱ nitsikhá tsigijñaʼ, ixi̱, itsí, yujndaʼ ma̱ngaa nirgojndo̱o̱ʼ iyaʼ dí ka̱jnu̱ʼ náa rigiyaʼ” (1 Rey. 18:38). ¡Ra̱ʼkhá tháán mitsaanʼ xóo niriʼña̱a̱n Jeobá! Xkáʼnii nikumu̱ún xa̱bu̱ xuajen rá.
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Lu 4:25
Mbá ajtsú tsiguʼ tikhu: Náa 1 Reyes 18:1 Elías niʼthí rí maxnúu ruʼwa “índo̱ gaʼni ajtsú tsiguʼ”. Ikha jngó tikhun nuthi dí ajngáa rí niʼthí Jesús tsémbánii ga̱jma̱a̱ rí naʼthí náa Primero de los Reyes. Mú, rí naʼthí náa Escrituras Hebreas naʼni mbuʼyáá rí tájyúuʼ ajtsú tsiguʼ rí táxnúu ruʼwa. Índo̱ “najuiʼthá ajtsú tsiguʼ”, nagi̱ʼdu̱u̱ nagixnuu índo̱ Elías niʼthúu̱n Acab rí xáxnúu ruʼwa (1Re 17:1). Mbáa rígi̱ nijuiʼthá índo̱ nitujxi̱i̱ má ruʼwa, rí ndajyúuʼ asndu majun igu̱nʼ, mú ikhú ndijyúuʼ itháan. Raʼkháa mbáa nacha̱ nixnúu ruʼwa índo̱ Elías niguámbóo niʼtámijna gájmaa Acab índo̱ “niʼni ajtsú tsiguʼ”, mú ginii nigajtaa aguʼ náa kúbá Carmelo (1Re 18:18-45). Ikha jngó ajngáa dí niʼthí Jesús ga̱jma̱a̱ dí niʼthí giʼtio̱o̱ skojo̱o̱, rí nuxkamaa náa Santiago 5:17, nambánii ga̱jma̱a̱ xóo dí naʼthí náa 1 Reyes 18:1.
10-16 OCTUBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | 1 REYES 19, 20
“Jeobá má gámbáyáaʼ”
Gakumulú kuʼyáá Jeobá índo̱ kuwáanʼlu ngíná
5 (1 Rey. 19:1-4). Ga̱jma̱a̱ índo̱ reina Jezabel niʼthí rí maxíyáa, Elías nimíñuu wéñuʼ. Ikha jngó nigáyúu ni̱jkha̱ náa Beer-seba. Nixtáa gíná wéñuʼ rí asndu nindoo makhañúu. Náá numuu nikumu̱u̱ xúʼko̱ kaʼnii xá. Numuu rí ninindxu̱u̱ xa̱bu̱ aʼkhá, ‹nikumuu xó má ekumulú ikháanʼ› (Sant. 5:17). Mbáa gaʼkhu rí nigiʼdoo niʼni rí maʼni néʼngo̱o̱ ga̱jma̱a̱ makáguabaaʼ. Ga̱jma̱a̱ mbáa nindxaʼwáminaʼ rí xúgíʼ rí niʼni ga̱jma̱a̱ numuu Jeobá tágiʼdoo numuu nditháan, ga̱jma̱a̱ náa xuajen Israel nuni má xúʼko̱ dí ra̱májánʼ ga̱jma̱a̱ rí imba̱wíí ikhaa xóó naʼni ñajuunʼ Jeobá (1 Rey. 18: 3, 4, 13; 19:10, 14). Mbáa asndu naʼniulú tsiánguá xóo nikumuu gaʼyee bugi̱, mú Jeobá nikro̱ʼo̱o̱ kaʼyoo.
ia 103 kutriga̱ 13
Dios nimbáyúu ga̱jma̱a̱ niʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n
13 Xú káʼnii nikumu̱u̱ Jeobá ku̱ma̱a̱ʼ ikháán, índo̱ ndiʼyoo profeta ndrígóo kraʼaa náa agoo mbá xtáʼdu̱u̱ iná, náa ku̱ba̱ʼ mijxooʼ na̱nda̱ʼa̱ dí makhañúu xá. Xáʼyóoʼ ma marata xú káʼnii. Nda̱wa̱á dí Elías niʼgu, Jeobá nikuʼmáa mbáa ángel mú maʼga̱ gáʼyoo, tsumáá nixkramaʼ mu maxka̱jui̱i̱, niʼthúu̱n: “Araxu̱u̱nʼ, atatsiʼtsu”. Elías ndijui̱i̱, ángel nixnúu iyaʼ maga̱a̱n ga̱jma̱a̱ pan dí kaʼnii mijkha mu mikhu. Náa relato rígi̱ naʼthí xóó dí profeta nigi̱ʼdu̱u̱ nikuiʼtsu ga̱jma̱a̱ niʼga̱a̱n iyaʼ, nda̱wa̱á nibáaʼ niʼgu̱u̱ mbu̱júu̱. Na̱nguá eʼthí á mu nixnála numaaʼ ángel. Lá nixtáa ngíná wéñuʼ ikha jngóo na̱nguá niʼthí kayuuʼ xáʼ. Índo̱ nijkha rajtsiriga̱ ángel nixka̱jui̱i̱ mbu̱júu̱ʼ dí maʼni a̱jma̱ aʼphu̱ ikhú niʼthúu̱n: “Araxu̱u̱nʼ, atatsiʼtsu”. Nda̱wa̱á naʼthúu̱n mbu̱júu̱ʼ ‹numuu dí nákhi mitsínguánʼ xóo midxu̱ʼ› (1 Rey. 19:5-7).
ia 106 kutriga̱ 21
Dios nimbáyúu ga̱jma̱a̱ niʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n
21 Xóo ma naʼthí náa relato rígi̱, Jeobá nindxu̱u̱ mbáa Dios bi̱ gajkhun xtáa. Elías ndaʼyoo dí Jeobá na̱nguá nindxu̱u̱ mbáa dios bi̱ ragájkhun xóo Baal, xa̱bu̱ bi̱ nduyamajkuíí nuthi dí ikhaa nindxu̱u̱ mbáa dios bi̱ naʼni dí maxnúu ruʼwa. Náa Jeobá e̱ʼkha̱ xúgíʼ tsiakii dí naʼni marigá náa xúgíʼ dí nigumawíi bi̱ nindxu̱u̱ itháan mba̱a̱ ki xóo xúgíʼ dí rígá. Rí asndu mekhu rí itháan mba̱a̱ tséʼngo̱o̱ garuguaru̱wi̱i̱n (1 Rey. 8:27). Xú káʼnii nimbáyúu profeta rígi̱ rá. Ndiʼyáálú dí asndu na̱nguá ndiʼyoo dí maʼni numuu dí nimiñuu. Mú, ndiʼyoo dí Dios bi̱ gíʼdoo xúgíʼ tsiakii xtáa ga̱jma̱a̱ nindxu̱u̱ ikha jngóo ¡nánguá miñuu kaʼyoo Acab ga̱jma̱a̱ Jezabel! (Sal. 118:6).
ia 106 kutriga̱ 22
Dios nimbáyúu ga̱jma̱a̱ niʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n
22 Índo̱ nigajtaa aguʼ, xúgíinʼ niguanún wiñún. Ikhú Elías nidxawuun rí maʼni a̱jma̱ aʼphu̱ ‹mbá aʼwá dí asndu mañuu eʼthúu̱n› mu maʼthí dí naʼni maxmiéjuunʼ, ikhú nitanga̱a̱ niʼthí mbu̱júu̱ʼ dí naʼni maxmiéjuunʼ. Mbáa profeta ndiyáa má tsiakii. Mú, índo̱ niwán mbáa ‹aʼwá dí mañuu› niʼni dí maʼnii itháán a̱jkiu̱u̱n, Jeobá niʼni mbaʼyoo dí nandoo kaʼyoo wéñuuʼ. Xú kaʼnii niʼni xá. Nisngájmuu ndiéjunʼ wíji̱ marigá ga̱jma̱a̱ numuu dí nduyamajkuíí Baal náa Israel. Nimbáa xáʼngo̱o̱ gawíjitu̱u̱n dí ikhaa e̱yo̱o̱ maʼnimbánuu, xúgíʼ ñajunʼ dí niʼni Elías tánindxu̱u̱ ndíí. Jeobá kaʼnii xóo nambáyúu, ikha jngóo naxnúu imbo̱o̱ ñajunʼ maʼni ma̱ngaa naxnúu ikha xú káʼnii gaʼnimbánuu ñajunʼ rígi̱ (1 Rey. 19:12-17).
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
Jeobá nandoo kaʼñún bi̱ guáʼdáá fe náa ikhaa
17 Xú káʼnii gándoo mbuʼyaridáá fe ndrígóo Jefté ga̱jma̱a̱ wáxioo rá. Rí mbiʼi xúgi̱, mbaʼin jiáma o wa̱ʼxa̱ʼ bi̱ ni̱ndxu̱ún xa̱bi̱i̱ Jeobá tsínigu̱nʼ nacha̱ o tseguaʼdiin e̱ji̱n. Náa numuu rá. Numuu rí nandún muni itháan ñajunʼ Jeobá. Mangiin mbaʼin a̱ngiu̱lú bi̱ guanii tsekuwá wéñuʼ gajmiún e̱jñún o ejín xíñunʼ. Náa numuu rá. Numuu rí nandún muxnáá Jeobá mbiʼi ga̱jma̱a̱ tsiakii ndrígu̱ún. Tikhun nuyambáá maguma guʼwá náa magimbíin. Eʼwíínʼ nagún Náa Najuiʼsngúún bi̱ nutaraʼa numuu Jeobá ga̱jma̱a̱ nagún náa mbá congregación náa ndayóoʼ miʼtáraʼa itháan. Ga̱jma̱a̱ eʼwíínʼ nuri̱ya̱ʼ awan mu mutaraʼa itháan índo̱ inuu marigá Conmemoración. Jeobá xámbumuu kaʼyoo xúgíʼ tsigijñaʼ rí nuxnáxi̱ a̱ngiu̱lú numuu rí nandún kuyáá ikhaa (Heb. 6:10-12). Ikháánʼ rá. Lá nandaʼ matani asndu xúgíʼ rí eyóoʼ mu matani itháan ñajunʼ Jeobá ráʼ.
17-23 OCTUBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | 1 REYES 21, 22
“Á mu xtaʼdáá mbá ñajunʼ atayaridáá Jeobá”
it-2 51 kutriga̱ 2
Jeobá bi̱ gíʼdiin mbaʼin ejército
Índo̱ Josué ndiʼyoo mbáa ángel náa mijngii Jericó, nirajxu̱u̱ á mu xtáa náa majñúnʼ xa̱bu̱ Israel o náa bi̱ sia̱nʼ gajmíi̱n, ikhaa niriʼña: “Na̱nguá, ikhúúnʼ... ni̱ʼkhá xóo bi̱ kayá edxu̱u̱ náa ángeles bi̱ ni̱ndxu̱ún xóo ejércitos ndrígóo Jeobá” (Jos 5:13-15). Profeta Micaya niʼthúu̱n rey Acab ga̱jma̱a̱ Jehosafat: “Ndiyóo Jeobá gíʼ náa trono ndrígóo ga̱jma̱a̱ xúgíinʼ ángeles guájun náa ikhaa náa níjniú mújúunʼ ga̱jma̱a̱ níjniú xti̱yu̱u̱ʼ”, rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n ángeles bi̱ nindxu̱ún e̱ji̱i̱n Jeobá bi̱ kúwá mekhuíí (1Re 22:19-21). Índo̱ najma̱a̱ ajngáa “Jeobá bi̱ gíʼdiin mbaʼin ejércitos” nindxu̱u̱ májánʼ, numuu dí raʼkháa i̱ndó kúwi̱i̱n bi̱ nindxu̱ún querubines, serafines ga̱jma̱a̱ ángeles (Isa 6:2, 3; Gé 3:24; Rev 5:11), ma̱ngaa kúwi̱i̱n bi̱ nuñajunʼ mbá jnduʼ, ikha jngóo Jesús niʼthí dí ma̱ndoo maʼthúún “mbaʼin ángeles” dí mumbáyíí (Mt 26:53). Índo̱ Ezequías niʼtákáñuu Jeobá mu mambáyúu, niʼthúu̱n “Jeobá bi̱ gíʼdiin mbaʼin ejércitos, Dios ndrígóo Israel, bi̱ gíʼ náa kúwá querubines”, mbáa nindxa̱ʼwáminaʼ ga̱jma̱a̱ numuu e̱jna̱ rí nimbánuu, ángeles bi̱ nindxu̱ún querubines bi̱ trámiinʼ náa tsu̱du̱u̱ nandoo gáʼthúu̱n trono ndrígóo Jeobá (Isa 37:16; atayáá ma̱ngaa 1Sa 4:4; 2Sa 6:2). Bi̱ nambáyúu Eliseo ní támiñuu índo̱ nimbáʼtoo iduu ndiʼyoo dí náa mbá xúgíʼ kúbá dí tri̱ga̱ náa kúwíin, ‹kajchún mbaʼin wáyú ga̱jma̱a̱ carros dí gíʼdoo aguʼ› bígi̱ nindxu̱ún káaʼ mbá nguáthi̱i̱n ángeles ndrígióo Jeobá (2Re 6:15-17).
“Cristo kayá edxu̱u̱ náa xa̱biya̱”
9 Nindxu̱u̱ xa̱bu̱ guabaaʼ. Jeobá nindxu̱u̱ bi̱ itháán nakro̱ʼo̱o̱ maski má xúʼko̱, ikhaa naʼdxawuun rí nuthi xa̱bi̱i̱ (Gén. 18:23, 24, 32). Asndu naniñúúnʼ rí muthán rí maʼni (1 Rey. 22:19-22). Maski má Jeobá nindxu̱u̱ jmbii ikhaa tségi̱ʼtu̱u̱n rí ikháanʼ manindxu̱lúʼ xúʼko̱, rí naʼni nambáñun xa̱bi̱i̱ maski má ni̱ndxu̱ún xa̱bu̱ aʼkhá mu xúʼko̱ makuwá májánʼ (Sal. 113:6, 7). Náa Biblia naʼthí, rí David niʼthúu̱n Jeobá: “Ikháán nindxa̱a̱ʼ bi̱ nambáyuʼ” (Sal. 27:9; Heb. 13:6). Ikhaa ndiʼyoo dí xúgíʼ rí niʼngo̱o̱ niʼni, núma̱a̱ má Jeobá bi̱ nindxu̱u̱ xa̱bu̱ guabaaʼ ga̱jma̱a̱ rí nimbáyúu (2 Sam. 22:36).
it-2 368 kutriga̱ 7
Nduwaʼ
Jeobá naniñuuʼ rí “maguma nduwiinʼ” xa̱bu̱ bi̱ nanigu̱u̱nʼ nduwaʼ, “ga̱jma̱a̱ nduwaʼ rúʼko̱” naʼni dí xúnimbu̱ún ajngáa rí májánʼ ga̱jma̱a̱ numuu Jesucristo (2Te 2:9-12). Mbá xkri̱da ndrígóo ikha rígi̱ nindxu̱u̱ dí nirígá nákha wajyúuʼ, rí nigíʼnuu rey Acab bi̱ niʼtañajúnʼ náa Israel. Tikhuun profeta bi̱ minduwiinʼ nitháán Acab dí ikhaa gáʼngo̱o̱ náa maxmijná ga̱jma̱a̱ Ramot-galaad. Mú, profeta ndrígióo Jeobá bi̱ mbiʼyuu Micaya, niʼthí dí mamínuuʼ. Xóo má niwasngajmán Micaya, Jeobá niniñuuʼ dí mbáa ángel maʼni dí muni̱ nduwaʼ profeta ndrígióo Acab, xóo muʼthá: Ángel bígi̱ niʼni dí xúthi dí gajkhun, nithi̱ xó má ikhiin nindúún marigá ga̱jma̱a̱ dí naniguuʼ maʼdxawuun Acab. Maski ajndu nitháán dí magíʼnuu, Acab niraʼwíí dí maguma nduwaaʼ ga̱jma̱a̱ rúʼko̱ nijkha kayáa makhañúu (1Re 22:1-38; 2Cr 18).
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
Ndiéjunʼ eyoo gáʼthúu̱n rí gajkhun mata̱nga̱a̱ a̱jkiu̱lú rá.
4 Índo̱ ninújngoo mbayuuʼ mbiʼi Jeobá nánguá niʼngo̱o̱ a̱jkiu̱u̱n, ikha jngóo nikungua̱a̱nʼ Elías mu maʼthúu̱n Acab ga̱jma̱a̱ Jezabel ndiéjunʼ gúgíʼníín, niʼthún dí xúgíinʼ bi̱ kuñúún makhañún. Ajngáa rí niʼthí profeta niʼni rí magawúunʼ wéñuuʼ Acab. Mbá nacha̱ xa̱bu̱ buʼko̱, bi̱ ra̱ʼkhá tháán niʼnimbamínáʼ niʼni wabaminaʼ (1 Rey. 21:19-29).
5 Maski ajndu ikhú Acab niʼni wabaminaʼ, mú dí niʼni nda̱wa̱á nisngájma dí tátanga̱a̱ gajkhun a̱jkiu̱u̱n. Na̱nguá nigíminaʼ rí maʼthúún xa̱bu̱ rí ní xúyamajkuíí Baal náa Israel ni má táʼthún xa̱bu̱ rí mbuyamajkuíí Jeobá. Ma̱ngaa rígá i̱ʼwáʼ dí niʼni náa nakujmaa rí tátanga̱a̱ a̱jkiu̱u̱n.
6 Nda̱wa̱á, índo̱ nindo̱ʼo̱o̱ Jehosafat bi̱ ninindxu̱u̱ mbáa májáanʼ rey maʼga̱ gaxmínaʼ gajmíi̱n bi̱ naguwáʼ náa Siria, Jehosafat niʼthúu̱n dí ginii gíʼmaa marajxu̱u̱ mbáa profeta ndrígóo Jeobá. Nákha ginii Acab niʼni gaʼduunʼ índo̱ niʼthí: ‹Xtáa xóó mbáa xa̱biya̱ bi̱ ma̱ndoo murajxi̱i̱ ndiéjunʼ eʼthí Jeobá, mú ikhúúnʼ nditháan tsíyóʼ gáyóo, numuu rí xúgíʼ dí naʼthí ga̱jma̱a̱ numuʼ i̱ndó dí ra̱májánʼ nindxu̱u̱, nditháan na̱nguá eʼthí dí májánʼ›. Maski ajndu xúʼko̱ nirajxi̱i̱ profeta Micaya, ikhú ikha niʼthúu̱n Acab dí mamínuuʼ. Mú ikhaa tátanga̱a̱ a̱jkiu̱u̱n ni má tándo̱ʼo̱o̱ Jeobá rí maʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼyoo, rey Acab bi̱ ra̱májáanʼ nikudaaʼ Micaya náa guʼwá e̱jua̱nʼ (1 Rey. 22:7-9, 23, 27). Maski ajndu rey nikudaaʼ guʼwá e̱jua̱nʼ profeta ndrígio̱o̱ Jeobá, mú nimbánuu má tsiakii dí niʼtáriyaʼ. Índo̱ ni̱jkha̱ gaxmínaʼ ikhú nikháñuu (1 Rey. 22:34-38).
24-30 OCTUBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | 2 REYES 1, 2
“Mbá xkri̱da májánʼ xóo mataniratiin eʼwíinʼ”
Xú káʼnii guniratiin eʼwíínʼ
15 Historia ndrígóo Eliseo ma̱ngaa nasngájma rí gíʼdoo numuu matiamajkún bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ numuu rí ni̱ndxu̱ún a̱ngiu̱lú bi̱ najmañún itháan. Nda̱wa̱á rí Elías ga̱jma̱a̱ Eliseo nigún gúñun gaʼyee náa xuajin Jericó nigún náa mañu Jordán. Ikhú, “Elías ndiyá xtíñuu kiejunʼ ga̱jma̱a̱ nimbúxi̱i̱ ma̱ngaa nixpámi̱di̱ iyaʼ, ga̱jma̱a̱ iyaʼ niwiʼtáa”, ikhú nájmi̱i̱n nikidiin náa ku̱ba̱ʼ mixooʼ. Nda̱wa̱á, índo̱ kúwá ragún, Eliseo niʼdxuun májánʼ ga̱jma̱a̱ nijmañuu xúgíʼ rí niʼthúu̱n Elías. Eliseo nimbá nuthu táku̱mu̱u̱ rí ndaʼyoo xúgíʼ. Nda̱wa̱á rí Jeobá ni̱jkha̱ kayáa Elías náa ‹giñá mbiiʼ›, Eliseo niguta̱nga̱a̱ náa mañu. Nixpámi̱di̱ iyaʼ ga̱jma̱a̱ xtíñuu Elías ga̱jma̱a̱ nindo̱ʼo̱o̱ Jeobá rí mambáyúu. Ikhú, iyaʼ nimbaʼtoo mbu̱júu̱ (2 Rey. 2:8-14).
Xú káʼnii guniratiin eʼwíínʼ
16 Xó má tayáá, timbá milagro ndrígóo Eliseo ninindxu̱u̱ mbríguu xóo milagro dí iwáá kayuʼ rí niʼni Elías. Eliseo tandxaʼwáminaʼ rí numuu rí ikhaa kayá ñajunʼ ma̱ndoo maʼni mixtiʼkhu ñajunʼ rí nigruigú. Niʼni ikhaa kayuʼ xó má niʼni Elías. Xúʼko̱ nisngájma rí ndiʼyamajkuu bi̱ niʼsngóo. Ga̱jma̱a̱ rúʼko̱ nimbáñun eʼwíínʼ gaʼyee rí mbuyamajkuíí Eliseo (2 Rey. 2:15). Eliseo ninindxu̱u̱ gaʼyee mbá 60 tsiguʼ, ga̱jma̱a̱ Jeobá nixnúu tsiakii mu maʼni itháan mbaʼa milagros ki xóo Elías. Ndiéjunʼ gándoo gajmañaaʼ ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ rá.
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
w05 1/8 9 kutriga̱ 1
Dí gíʼdoo numuu rí nagájnuu náa raga̱jma̱ i̱yi̱ʼ ndrígún Reyes
2:11 Náá nijkha Elías índo̱ nikujxi̱i̱ giñán mbiʼ rá. Na̱nguá má ni̱jkha̱ tsínguáʼ wéñuuʼ, ní má táʼga̱a̱ mekhuíí náa xtáa Dios gajmíi̱n ángeles (Deuteronomio 4:19; Salmo 11:4; Mateo 6:9; 18:10). Elías nixtáa má gi̱i̱ náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ (Salmo 78:26; Mateo 6:26). Carro dí gíʼdoo aguʼ nijkha kayáa náa inuu giñánʼ náa bríʼkhá xuajen, ikhí nixtáa nguáthá tsiguʼ. Nda̱wa̱á Elías niʼnirámáʼ náa inuu rey Jehoram bi̱ niʼtáñajunʼ náa Judá (2 Crónicas 21:1, 12-15).
31 OCTUBRE ASNDU 6 NOVIEMBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | 2 REYES 3, 4
“Ayáa a̱ʼdiáaʼ”
“Ndayo ri mbaʼya”
7 Gaʼyee Eliseo, bi̱ niriʼkuriyaʼ Elías, nikuxi̱i̱ imba̱a̱ bi̱ naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu náa Biblia. Náa xuajen Sunem, nixtáa mbáa israelita bi̱ nigiʼdoo numuu bi̱ na̱nguá nigiʼdiin e̱ji̱n, ga̱jma̱a̱ ajmbio̱o̱ nikhi̱i̱ má. Numuu rí ikhaa nigruiguíi májánʼ Eliseo, Dios nixniúu mbáa ada̱. Nguáthá tsiguʼ nda̱wa̱á, ada̱ nikháñu. Ikhaa nixtáa gíná wéñuʼ. Ni̱jkha̱ gáʼthúu̱n ajmbio̱o̱ rí maʼga̱ gáʼyoo gaʼyee bi̱ xtáa náa kúbá Carmelo, rí naʼni mbá 30 kilómetros rí mitsínguánʼ. Eliseo nikuʼmaa rí maʼga̱ ginii ñumbáá ndrígóo, bi̱ mbiʼyuu Guehazí, asndu náa Sunem. Mú tájmaa maʼnigabi̱i̱. Ikhú ni̱ʼkha̱nú ru̱dúu̱ ada̱ ga̱jma̱a̱ Eliseo (2 Rey. 4:8-31).
“Ndayo ri mbaʼya”
8 Gaʼyee nito̱ʼo̱o̱ náa guʼwá ga̱jma̱a̱ niʼtájkáan náa níjniúu kabóoʼ ada̱. Ikhú, Jeobá nikuxi̱i̱ ada̱. Índo̱ ndiʼyoo ru̱dúu̱ ra̱ʼkhá tháán gagi nixtáa (2 Rey. 4:32-37). Ga̱jma̱a̱ mbáa nirmáʼáan a̱jkiu̱u̱n xóo niʼtájkáan Ana, bi̱ na̱nguá giʼdiin e̱ji̱n. Índo̱ ni̱jkha̱ kayáa a̱ʼdióo Samuel náa tabernáculo, niʼthí rí Jeobá “naʼni maguajtaa náa Iñá wa̱jinʼ” ga̱jma̱a̱ “nakuxi̱i̱n” (1 Sam. 2:6). Nduʼyáá rí ikhaa ma̱ndoo maʼni rí matsimuu o makuxi̱i̱ a̱ʼdióo a̱ʼgú Sunem, Dios nisngájma rí ma̱ndoo makuxi̱ín bi̱ nikháñun.
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
it-2 728 kutriga̱ 3
Profeta
“E̱jñún profetas”. Xó má eʼthí náa i̱yi̱i̱ʼ rí mbiʼyuu Gesenius’ Hebrew Grammar (Oxford, 1952, ináa 418), náa ajngáa hebreo ben (aʼdióo), o benéh (e̱jñu̱ún), nandoo gáʼthúu̱n “bi̱ naguwáʼ náa ikháá má xuajen, ikháá má ñajunʼ guáʼdáá (o xuajen majkhaʼ)”. (Atayáá ma̱ngaa Ne 3:8, náa naʼthí “bi̱ nuni̱ májáánʼ dí ndataun” nandoo gáʼthúu̱n “e̱jñu̱ún bi̱ nuni̱ májáánʼ dí ndataun”). Ajngáa “e̱jñu̱ún profetas” ma̱ngaa nandoo gáʼthúu̱n náa mbá escuela náa najuiʼsngúún mu mundrígú muni̱ ñajunʼ rígi̱ o i̱ndó nindxu̱ún káaʼ mbá nguáthi̱i̱n profetas bi̱ numbayúmíjná. Kúwíin tikhuun náa Betel, Jericó ga̱jma̱a̱ Guilgal (2Re 2:3, 5; 4:38; atayáá ma̱ngaa 1Sa 10:5, 10). Samuel naxnún ikha bi̱ kúwíin náa Ramá (1Sa 19:19, 20), Eliseo ma̱ngaa nigiʼdoo ikháá má ñajunʼ rúʼko̱ (2Re 4:38; 6:1-3; atayáá ma̱ngaa 1Re 18:13). Náa kiʼniraʼmáʼ naʼthí dí ikhiin má eni̱ májáánʼ náa makuwi̱i̱n ga̱jma̱a̱ nutiʼñáán dí majmúún mu muñajunʼ, rúʼko̱ nasngájma dí tánigu̱u̱nʼ maguaʼdáá wéñuuʼ. Mu ikhiin nundriguíin eʼwíinʼ náa guʼwún ga̱jma̱a̱ nuxnún dí mu̱phu̱, ma̱ngaa najuixnúún ñajunʼ muni̱, mu magajnún magún náa mutariya̱ʼ dí nijuiʼthúún marigá (1Re 20:35-42; 2Re 4:1, 2, 39; 6:1-7; 9:1, 2).