BIBLIOTECA NÁA INTERNET Watchtower
Watchtower
BIBLIOTECA NÁA INTERNET
me̱ʼpha̱a̱
a̱
  • ʼ
  • a̱
  • e̱
  • i̱
  • o̱
  • u̱
  • ŋ
  • BIBLIA
  • MBAʼA I̱YI̱I̱ʼ
  • REUNIÓN
  • g23 Núm. 1 mbaʼa ináa 12-14
  • Giñán’

Nda̱a̱ video gi̱i̱ náa nitaxújmbi̱i̱

Atani̱ mba̱a̱ a̱jkia̱nʼ, tsíyoo gákujmaa video.

  • Giñán’
  • ¡Awaxunʼ! 2023
  • Subtítulos
  • Giñán’ gamíi mambá
  • Ku̱ba̱ʼ: Niguma mu makuwá xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ xujkhúʼ
  • Ndu̱ya̱ʼ xóo muni
  • Rígá numuu rí xámbáa. Ndiéjuunʼ eʼthí náa Biblia rá.
¡Awaxunʼ! 2023
g23 Núm. 1 mbaʼa ináa 12-14
Xa̱bu̱ bi̱ nidamijná nagún náa rígá hielo ga̱jma̱a̱ nduyáá xúgíʼ dí rígá náa xaxi̱, ga̱jma̱a̱ raʼkhá tháán nagui̱i̱ kujmaa mekhu.

NDIÉJUNʼ GÁGÍʼNUU NUMBAAʼ RÁ.

GIÑÁN’

NDAYÚLÚ giñán’ mu raʼkháa i̱ndó mu ma̱ndoo mbuʼya xi̱ʼ. Giñánʼ nindxu̱u̱ xóo mbá escudo dí nañewu̱u̱n ku̱ba̱ʼ mu xúʼko̱ xáʼkha̱nú mbájkhu agiuʼ a̱jkha̱ʼ. Á mu nda̱a̱ giñánʼ, náa xúgíʼ numbaaʼ makañúlú eʼni gúwán.

Giñán’ gamíi mambá

Rí naguma gachíí giñán’ gamíi maʼnigámbáa vida náa Ku̱ba̱ʼ. Organización Mundial de la Salud eʼthí rí i̱ndó mbá 1% dí xa̱bu̱ nduya xi̱ʼ giñánʼ kaʼwu.

Rí naguma gachíí giñán’ ma̱ndoo maxnúlú cáncer náa xti̱tiu̱luʼ, maʼniulú miʼskhoo mbuʼya xi̱ʼ ga̱jma̱a̱ maʼniulú nandii náa a̱jkiu̱lú. Ma̱ngaa rígi̱ naʼni rí mámbá tsiguʼ nakháñuu wapháá mbá 7 millones dí xa̱bu̱.

Ku̱ba̱ʼ: Niguma mu makuwá xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ xujkhúʼ

Ku̱ba̱ʼ ndrígulú niguma mu maʼni kaʼwii má xúʼko̱ giñánʼ mu ma̱ndoo mbuʼya xi̱ʼ. Mú i̱ndó maʼngo̱o̱ maʼni rígi̱ á mu xa̱bu̱ numbaaʼ tséʼni gachúu wéñuuʼ ku̱ba̱ʼ. Guʼyáá tikhuʼ xkri̱da:

  • Xaxi̱ najmaʼnuuʼ numuu rí ikhí na̱jkha̱a̱ dióxido ndrígóo carbono. Mú mbaʼin xa̱bu̱ na̱nguá eyááʼ rí náa manglar, jmañu̱u̱ʼ ga̱jma̱a̱ rígá mijngii náa rawuunʼ iyaʼ, ma̱ndoo muni ñajunʼ rígi̱ itháan májánʼ. Ra̱ʼkhá tháán gíʼdoo numuu mbá manglar. Ma̱ndoo muni gámbáa dióxido ndrígóo carbono mbá witsu nuthu ki xóo mbá selva.

  • Náa mbá estudio rí niguma xíjkóo, nijuiʼthá rí tikhuʼ macroalgas [iná mbaʼu dí rígá náa agoo iyaʼ] xóo rí mbiʼyuu quelpo o kelp, naʼni kaʼwi̱i̱ náa giñáʼ dí dióxido de carbono, ma̱ngaa inúu quelpo numuu rí wipi̱. Índo̱ ni̱jkha̱ má itháán mitsínguánʼ náa rawuunʼ lamáa. Nda̱wa̱á rí nijmídá, ikhú najngún kayóo dióxido de carbono asndu náa itháán mi̱jnu̱ʼ ga̱jma̱a̱ ikhí naguanúu mba̱yu̱u̱ʼ tsiguʼ náa lamáa.

  • Índo̱ nirígá nandii COVID-19, numuu rí nánguá nindoo magajnúlu, ikhú nikujmaa kaʼwu rí náa numbaaʼ dí kuwáánʼlú, ma̱ndoo maʼni kaʼwuminaaʼ, tsiguʼ 2020, mbaʼa fábricas niniñaaʼ niñajunʼ ga̱jma̱a̱ carros nánguá nijngrui̱gu̱u̱n, mbá nacha̱ nigajtha̱a̱ rí niguma tsagáá gíñáʼ ga̱jma̱a̱ niʼni kaʼuminaaʼ itháán nacha̱. Náa mbá informe rí nigájnuu náa mbaʼa país dí rígá náa xúgíʼ numbaaʼ, nijuiʼthá xóo niguma kaʼwi̱i̱ giñáʼ nákha tsiguʼ 2020, náa itháán rí 80% países, niguma kaʼwi̱i̱ giñánʼ nda̱wa̱á dí nixtuguaraʼáánʼ.

    LÁ NATAYÁÁ MÁ RÁʼ.

    Giñánʼ ma̱ndoo maguma kaʼwii

    Náa mbá gráfica nakujmaa xóo niguma tsagáá giñánʼ (PM2.5) náa Nueva Delhi, India. Nitsimuu asndu 128.1, rí xóo mitsaga giñánʼ, nákha enero dí 2020, asndu mbá 35.5, rí nigajta̱a̱ numuu rí niguma kaʼwi̱i̱ nákha agosto dí 2020.

    Índo̱ nirígá nandii COVID-19, numuu rí tagájnúun, giñánʼ nánguá niguma gachíí wéñuuʼ numuu rí na̱nguá niñajunʼ wéñuuʼ fábrica ni má tájmaa carro náa xuajin Nueva Delhi (India). Rí naguanúu náa giñánʼ tájyúuʼ kayuuʼ nigajta̱a̱ (PM2,5). Mbá chíʼgíiʼ rígi̱ (0,0025 milímetros o itáan chíʼgíiʼ) ma̱ndoo maʼniulú rí muguáʼdáá nandii mu mbuʼya xi̱ʼ ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ nandii. Maski ajndu rígi̱ ninindxu̱u̱ mbáxngaa, nakujmaa kaʼwu rí giñánʼ maʼngo̱o̱ maʼni kaʼwuminaaʼ mbá nacha̱.

    Náa India, rígá mbá xuajin rí mbiʼyuu Nueva Delhi, índo̱ na̱jkha̱ rámbá tsiguʼ 2019, nakujmaa kajníí gúni rí asndu nakujmaa xóo rujmbaaʼ.

    © Amit kg/Shutterstock

    Na̱jkha̱ raguámbáa tsiguʼ 2019

    Náa India, rígá mbá xuajin rí mbiʼyuu Nueva Delhi, índo̱ nánguá nindoo magajnún xa̱bu̱ niʼni nadii COVID-19, ikhú nikujmaa xóo niguma kaʼwi̱i̱ giñánʼ.

    © Volobotti/Shutterstock

    Índo̱ nirígá nandii COVID-19

Ndu̱ya̱ʼ xóo muni

Mbáa xa̱bu̱ natsi̱ji̱i̱ bicicletóo nda̱wa̱á rí ni̱jkha̱ gáñajunʼ.

Á mu najmulú bicicleta mu magrigulú, xúʼni̱ gachíí wéñuuʼ giñánʼ.

Xa̱bu̱ ñajunʼ nuthúún xa̱bu̱ bi̱ nuñajunʼ náa empresas rí xajmúún wéñuuʼ gas rí naʼni gachúu giñánʼ. Ma̱ngaa científico nduyáʼ i̱ʼwáʼ xóo ma̱ndoo makuwáanʼ mu xúʼni̱ tsagáá. Mbá xkri̱da, rígá tikhuʼ dí nákha ginii nindxu̱u̱ mbi̱i̱ʼ rí majmulú mu xúgi̱, na̱nguá. Ma̱ngaa xa̱bu̱ bi̱ najmañún nuthi, rí itháán májánʼ rí muʼgua ga̱jma̱a̱ rajkhulú o bicicleta raʼkháa ga̱jma̱a̱ carro, ma̱ngaa rí xájmulú wéñuuʼ aguʼ náa guʼwáá.

Mbáa a̱ʼgu̱ gíʼ náa goʼwóo naʼni mújúunʼ ganitsu, náa mbá estufa rí na̱nguá eʼni wéñuuʼ gúni

Mu xáguma gachíí wéñuuʼ giñánʼ, mbaʼin xa̱bu̱ ñajunʼ nuxna cocina o estufa rí itháán májánʼ. Mú na̱nguá guáʼdaa mbaʼin.

Mú xáʼngo̱o̱ má i̱ndó rígi̱, xúʼko̱ niʼthí náa informe rí nigájnuu nákha tsiguʼ 2022 rí nithi grupos internacionales, mbá rí ikhaa nindxu̱u̱ Organización Mundial de la Salud ga̱jma̱a̱ Banco Mundial.

Náa informe rígi̱ nijuiʼthá rí nákha 2020, xó mbá ajtsíin o a̱jkhui̱i̱n xa̱bu̱ náa rí mbá gu̱wi̱i̱nʼ bi̱ kúwá náa mbá xúgíʼ numbaaʼ najmún rí naʼni gachúu giñánʼ. Náa mbaʼa xuajin, mbaʼin xa̱bu̱ tséʼngo̱o̱ mbu̱jku̱ún mutsi estufas nuxi̱ʼ o i̱ʼwáʼ rí majmúún rí xáʼni gachúu giñánʼ.

Rígá numuu rí xámbáa. Ndiéjuunʼ eʼthí náa Biblia rá.

“Rígi̱ rí naʼthí Dios bi̱ gajkhun, Jeobá, bi̱ Niʼni mekhu [...], bi̱ naʼni ma̱ja̱nʼ ku̱ba̱ʼ ga̱jma̱a̱ dí rígá ikhí, bi̱ naʼni rí mbuya xi̱ʼ xa̱bu̱” (Isaías 42:5).

Dios niʼni giñánʼ ga̱jma̱a̱ xóo gíʼmaa mañajunʼ mu maʼni kaʼwuminaʼ. Ma̱ngaa tsiakii ndrígóo tsétumuu ga̱jma̱a̱ nandoo kaʼyulú wéñuuʼ. Ikha jngóo, lá naku̱ma̱a̱ʼ ikháán dí Jeobá i̱ndó mbaʼyoo xóo eguma gachíí giñánʼ rá. Atayáá artículo “Dios nakudaminaʼ rí ku̱ba̱ʼ maguma májáanʼ”.

MU MA̱TA̱YA̱A̱ ITHÁÁN

Nakujmaa Ku̱ba̱ʼ asndu rijma̱a̱.

Xú káʼni nirígá atmósfera rá. Ayu̱u̱ʼ náa jw.org ga̱jma̱a̱ atayáá video rígi̱: Lá xtáa tsáa niʼni mekhu ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ ráʼ.

    I̱yi̱i̱ʼ náa ajngáa me̱ʼpha̱a̱ (2007-2025)
    Atrugua̱a̱
    Atambáʼtaa
    • me̱ʼpha̱a̱
    • Náa mataxuʼmá
    • Xóo nandaʼ ma̱ta̱ya̱a̱
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Xtángoo náa naʼthí rí xú káʼnii majmaaʼ
    • Xtángoo náa naʼthí rí nañewu̱u̱n dato ndrígáʼ
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Atambáʼtaa
    Náa mataxuʼmá