BIBLIOTECA NÁA INTERNET Watchtower
Watchtower
BIBLIOTECA NÁA INTERNET
me̱ʼpha̱a̱
a̱
  • ʼ
  • a̱
  • e̱
  • i̱
  • o̱
  • u̱
  • ŋ
  • BIBLIA
  • MBAʼA I̱YI̱I̱ʼ
  • REUNIÓN
  • bt cap. 23 mbaʼa ináa 181-188
  • “Gudxawíín dí gúʼdoo ma̱tala ga̱jma̱a̱ numuʼ”

Nda̱a̱ video gi̱i̱ náa nitaxújmbi̱i̱

Atani̱ mba̱a̱ a̱jkia̱nʼ, tsíyoo gákujmaa video.

  • “Gudxawíín dí gúʼdoo ma̱tala ga̱jma̱a̱ numuʼ”
  • Najuiʼtáraʼa kájxi̱ ga̱jma̱a̱ numuu Reino ndrígóo Dios
  • Subtítulos
  • Náa na̱ʼkha̱ i̱ʼwáʼ
  • “Nigíʼdi̱i̱ nini̱ mba̱a̱ Dios” (Hechos 21:18-20a)
  • Nikúwá mbaʼin bi̱ ‹nindún mambanúu dí naʼthí náa Xtángoo› (Hechos 21:20b, 21)
  • “Mu xúʼko̱ mbuyáá xúgíinʼ xa̱bu̱ dí ragájkhun dí nuthi ga̱jma̱a̱ numaaʼ” (Hechos 21:22-26)
  • “Nda̱a̱ má numuu maxtáa” (Hechos 21:27–22:30)
  • “Ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ fariseo” (Hechos 23:1-10)
  • ¡Xámiñulú! Jeobá xtáa mu mambáyulú
    Bi̱ Nayejngoo Naʼtáraʼa numuu Reino ndrígóo Jeobá (Rí muʼnigajmaa) 2020
  • “Niʼthún kájxi̱ ga̱jma̱a̱ numuu Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios”
    Najuiʼtáraʼa kájxi̱ ga̱jma̱a̱ numuu Reino ndrígóo Dios
  • “Ragúʼdoo aʼkhúnʼ ga̱jma̱a̱ numuu eʼdiún xúgíinʼ xa̱bu̱”
    Najuiʼtáraʼa kájxi̱ ga̱jma̱a̱ numuu Reino ndrígóo Dios
  • Graxe̱ rí nuni bi̱ nuraxnuu
    Bi̱ Nayejngoo Naʼtáraʼa numuu Reino ndrígóo Jeobá (Rí muʼnigajmaa) 2021
Najuiʼtáraʼa kájxi̱ ga̱jma̱a̱ numuu Reino ndrígóo Dios
bt cap. 23 mbaʼa ináa 181-188

CAPÍTULO 23

“Gudxawíín dí gúʼdoo ma̱tala ga̱jma̱a̱ numuʼ”

Pablo naʼtámbáyúu dí gajkhun náa inún xa̱bu̱ bi̱ nakiʼnii ga̱jma̱a̱ náa inún xa̱bu̱ ede̱

Dí na̱ʼkha̱ raʼthí náa Hechos 21:18–23:10

1, 2. Ndíjkha rí Pablo ni̱jkha̱ náa Jerusalén ga̱jma̱a̱ ndiéjuunʼ xkujndu nigi̱ʼthu̱u̱n ikhí xá.

PABLO xtáa má náa Jerusalén ikhí natanga̱a̱ na̱jkha̱ mbu̱júu̱ náa calle rí kúwá mbaʼiin xa̱bu̱. Nda̱a̱ i̱mba̱ xuajin náa numbaaʼ xóo ikhí, dí mbaʼiin xa̱bu̱ niguánú ndiyáá mbaʼa rí niʼni Dios. Mbaʼiin xa̱bu̱ bi̱ kúwá ikhí nini mbaʼumíjna̱ ga̱jma̱a̱ numuu rúʼko̱. Asndu apóstol má ni̱jkha̱nú ndiʼyoo dí tikhun cristianos bi̱ kúwá ikhí nini mbaʼumíjna̱ mangiin. Ikha jngóo dí na̱nguá eyáá ndiéjuunʼ ni̱jkha̱ raxtiʼkhuu dí naʼni Jeobá. Dí phú gajkhun dí bi̱ kúwá náa xuajin rúʼko̱, itháan ma ndiʼñúunʼ rí muniʼniiʼ Dios ki xóo mbújkha̱a̱, mú Pablo ni̱jkha̱ mu mambáñún ga̱jma̱a̱ mbújkha̱a̱. Ikha jngóo nigájnuu náa Éfeso mu maʼga náa Jerusalén, maski ajndu nirígá migamíi (Hech. 19:21).

2 Ndiéjuunʼ lá garáʼnuu náa Jerusalén xá. Mbaʼiin cristianos nakiʼníin ga̱jma̱a̱ numuu rí nudxawíín numuu ikhaa, itháan má xa̱bu̱ sia̱nʼ bi̱ tsíñún guyáá Cristo, bi̱ muni̱ tsu̱di̱i̱, muxnáá ga̱jma̱a̱ muthi dí muxiyáa. Mú ga̱jma̱a̱ numuu mbaʼa dí nirígá mbiʼi rúʼko̱, ikhaa ma̱ndoo maʼtámbáyuu rí gajkhun’. Ga̱jma̱a̱ rí xóo niʼni, nisngájma dí ikhaa támiñuu ga̱jma̱a̱ nigiʼdoo fe, ma̱ngaa ninindxu̱u̱ xa̱bu̱ wabaaʼ. Ikháánʼ mangáánʼ ma̱ndoo mbuʼyaridáá xkri̱da ndrígóo. Guʼyáá xú káʼnii gúʼni̱.

“Nigíʼdi̱i̱ nini̱ mba̱a̱ Dios” (Hechos 21:18-20a)

3-5. a) Tsíin nigimbíin gajmíi̱n Pablo ga̱jma̱a̱ ndiéjunʼ nitamijná ikhí xá. b) Ndiéjuunʼ ejmañulúʼ ga̱jma̱a̱ numuu reunión dí nixtáa Pablo gajmíi̱nʼ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa Jerusalén rá.

3 Imbo̱o̱ʼ mbiʼi índo̱ ni̱jkha̱nú náa Jerusalén, Pablo gajmíi̱n a̱ngui̱i̱n nigimbúmíjná gajmiún eʼwíinʼ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa congregación. Nákha ikhú nda̱a̱ náa e̱ʼkha̱ raʼthí á mu nikúwíin ikhí mangiin apóstoles bi̱ kúwá xóó ruya, mbáa ikhiin nigún gúyambáá náa i̱ʼwáʼ xuajin dí rígá náa numbaaʼ. Mú bi̱ nixtáa náa reunión rúʼko̱ ga̱jma̱a̱ bi̱ ndiyá edxu̱u̱ ninindxu̱u̱ Santiago, giʼtio̱o̱ Jesús (Hech. 21:18; Gál. 2:9).

4 Ndáwa̱á dí “Pablo nirajxi̱ín ga̱jma̱a̱ nigíʼdu̱u̱ niʼthún kuduun xúgíʼ rí Dios niʼni ga̱jma̱a̱ numún xa̱bu̱ bi̱ raʼkhíin judíos índo̱ ikhaa niʼtáraʼa” (Hech. 21:19). ¡Ikhiin ra̱ʼkhá tháán nida̱a̱ tsiakii! Lá ragájkhun dí mangáánʼ nadxulú índo̱ nduʼyáá xú káʼnii mbaʼiin xa̱bu̱ nudxawíín náa i̱ʼwáʼ xuajin ráʼ. (Pro. 25:25.)

5 Nda̱wa̱á apóstol niʼthún ga̱jma̱a̱ numuu mbújkha̱a̱ dí niguéjkha̱ dí nixna a̱ngiu̱lú bi̱ kúwá náa mbaʼa congregación dí rígá náa Europa. Bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ra̱ʼkhá tháán nidxúún índo̱ ndiyáá rí cristianos bi̱ kúwá mitsínguánʼ wéñuuʼ nixmiéjúúnʼ kuñún. Índo̱ nidxawíín dí niʼthí Pablo “nigíʼdi̱i̱ nini̱ mba̱a̱ Dios” (Hech. 21:20a). Rí mbiʼi xúgi̱ ma̱ngaa narígá xúʼko̱ káʼnii, mbaʼiin a̱ngiu̱lú bi̱ numíniiʼ ga̱jma̱a̱ mbá gamiéjunʼ o nandii, nadxún wéñuuʼ índo̱ nuxnún tsiakii ga̱jma̱a̱ numbaʼñún.

Nikúwá mbaʼin bi̱ ‹nindún mambanúu dí naʼthí náa Xtángoo› (Hechos 21:20b, 21)

6. Ndiéjuunʼ xkujndu rígá nitháán Pablo xá.

6 Nda̱wa̱á bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ nitháán apóstol mbóoʼ xkujndu dí rígá náa Judea, nindxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa, ikhiin nitháán: “Ndxájuxu, natayáá má dí mbaʼin judíos ninindxu̱ún xa̱bi̱i̱ Jesús, ga̱jma̱a̱ xúgíinʼ nandún mambanúu dí naʼthí náa Xtángoo. Mú ikhiin nidxawíín rí ikháán narasngúún eʼwíinʼ judíos bi̱ kúwá náa i̱ʼwáʼ xuajen, dí muniña̱a̱ʼ runi̱ dí naʼthí náa Xtángoo ndrígóo Moisés dí ní xúrujtu xtóo xuyuuʼ tsáʼkhúun e̱jñún ga̱jma̱a̱ ní xúni̱ rí xóo naguwáʼ runi̱ nákha wájyúuʼ” (Hech. 21:20b, 21).a

7, 8. a) Ndiéjuunʼ dí raʼkhí nindxaʼwamíjna̱ mbaʼin cristianos bi̱ kúwá náa Judea rá. b) Ndíjkha dí na̱nguá má nindxu̱u̱ raʼkhí rí xóo nindxaʼwamíjna̱ xá.

7 Xtángoo ndrígóo Moisés niʼni má mbá veinte tsiguʼ kidííʼ dí nánguá nigiʼdoo numuu (Col. 2:14). Mú, náá numuu rí nunimíjna̱ munimbánii má xúʼko̱ mbaʼiin cristianos rá. Gajkhun má rí nákha tsiguʼ 49, apóstoles ga̱jma̱a̱ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa Jerusalén nixuʼma carta náa mbaʼa congregación náa naʼthúún dí xa̱bu̱ bi̱ raʼkhíin judíos tséyóoʼ ma munimbaníí Xtángoo ndrígóo Moisés, ni má rí muthu xtóo xuyuuʼ tsáʼkhún. Mú nda̱a̱ dí nithi ga̱jma̱a̱ numún judíos (Hech. 15:23-29). Ikha jngóo bi̱ judíos nikumu̱ún dí gíʼmaa munimbánii xóó xtángoo rúʼko̱.

8 Lá nirikhún rúʼko̱ dí mani̱ndxu̱ún cristianos xáʼ. Na̱nguá, numuu dí ikhiin na̱nguá kúwá ruyamajkhún eʼwíinʼ dios bi̱ ragájkhun ni má na̱nguá eni̱ xóo xa̱bu̱ bi̱ na̱nguá eyamajkuíí Dios. Xtángoo rí ikhiin nindúún wéñuuʼ munimbánii mínaaʼ má Jeobá nixná. Ikha jngóo nda̱a̱ ma dí raʼkhí ni ma na̱nguá e̱ʼkha̱ náa xa̱bu̱ wéñiiʼ dí kúwá runi̱. Mú cristianos nitu̱ʼu̱u̱n náa i̱mba̱ nuxi̱ʼ rí nimbánuu, xtángoo rúʼko̱ niʼni wayuu má, ikha jngóo xúgíʼ rí nithi nánguá nigiʼdoo numuu. Mú, xú káʼnii lá nikúwá xa̱bi̱i̱ Jesús buʼko̱ bi̱ nugíʼ munimbánii ma xúʼko̱ xtángoo dí nirígá ginii rá. Ikhiin na̱nguá ekumu̱ún kuʼyáá congregación cristiana ni ma na̱nguá ekru̱ʼu̱u̱n májánʼ. Ikha jngóo ndiyóoʼ muriʼkhu̱u̱ rí xóo eni̱ ga̱jma̱a̱ maguʼwún makuwá ga̱jma̱a̱ i̱mba̱ nuxi̱ʼ awan xóo ni̱jkha̱ raxtiʼkhuu dí gajkhun (Jer. 31:31-34; Luc. 22:20).b

“Mu xúʼko̱ mbuyáá xúgíinʼ xa̱bu̱ dí ragájkhun dí nuthi ga̱jma̱a̱ numaaʼ” (Hechos 21:22-26)

9. Ndiéjunʼ niʼsngáa Pablo ga̱jma̱a̱ numuu Xtángoo ndrígóo Moisés rá.

9 Ndiéjuunʼ gándoo guʼthá ga̱jma̱a̱ numuu índo̱ nitháán Pablo: “Nidxawíín rí ikháán narasngúún eʼwíinʼ judíos bi̱ kúwá náa i̱ʼwáʼ xuajen, dí muniña̱a̱ʼ runi̱ dí naʼthí náa Xtángoo ndrígóo Moisés dí ní xúrujtu xtóo xuyuuʼ tsáʼkhúun e̱jñu̱ún ga̱jma̱a̱ ní xúni̱ rí xóo naguwáʼ runi̱ nákha wájyúuʼ”. Garmáʼáan a̱jkiu̱lú dí Pablo gíʼdoo ñajunʼ dí mambáñún bi̱ na̱nguá nindxúu̱n judíos ma̱ngaa dí maʼtámbáñún dí tséyóo má munimbu̱ún Xtángoo ndrígóo Moisés. Ma̱ngaa ikhaa ma niʼthí dí raʼkhí eni̱ bi̱ nutsudi̱i̱n eʼwíinʼ mu murujtu xtóo xuyuuʼ tsáʼkhún mu musngajmá dí nunimbaníí tsiakii Xtángoo rúʼko̱ (Gál. 5:1-7). Ma̱ngaa niʼtárúʼún judíos náa xuajin rí na̱jkha̱. Á mu ikhiin nudxawíín, mbáa ikhaa naʼthúún dí índo̱ nikháñun Jesús niʼni dí xágiʼdoo numuu Xtángoo ndrígóo Moisés ma̱ngaa índo̱ naguáʼdáá fe, Dios naʼni rí májánʼ ga̱jma̱a̱ nindxu̱ún. Raʼkháa ga̱jma̱a̱ numuu rí nuni̱ dí na̱ʼkha̱ náa Xtángoo ndrígóo Moisés (Rom. 2:28, 29; 3:21-26).

10. Xú káʼnii ni̱jkha̱nú ndiʼyoo Pablo Xtángoo ndrígóo Moisés ga̱jma̱a̱ numuu dí murujtu xtóo xuyuuʼ tsáʼkhún xá.

10 Apóstol nikro̱ʼo̱o̱ kaʼñún ma xúʼko̱ bi̱ nandún muni xóo eguʼwún eni̱ bi̱ judíos, xóo índo̱ nduyaxu̱únʼ mbiʼi sábado o nuniña̱a̱nʼ ra̱ʼphu̱ tikhu ganitsu (Rom. 14:1-6). Ma̱ngaa na̱nguá ma nitañajunʼ rí á mu gíʼmaa o na̱nguá dí murujtu xtóo xuyuuʼ tsáʼkhún. Mú mínaaʼ má Pablo nikuʼma dí marujtu xtóo xuyuuʼ tsáʼkhúun Timoteo mu xúʼko̱ bi̱ judíos xágawúúnʼ numuu dí anu̱u̱ Timoteo nindxu̱u̱ griego (Hech. 16:3). Ikhaa ma ni̱jkha̱nú ndiʼyoo dí rúʼko̱ nindxu̱u̱ mbá rí ma̱ndoo maraʼwíí maʼni mámbáa, ikha jngóo niʼnirámáʼ náa inún bi̱ gálatas: “Nda̱a̱ rí ejmaa rí matrujtu o xátrujtu xtóo xuyuuʼ tsáʼkháanʼ, dí najmaa nindxu̱u̱ fe dí rígá náa majñu̱u̱ʼ ngajua” (Gál. 5:6). Mú nguáná índo̱ nugíʼ nunimbánii tsiakii nindxu̱u̱ numuu dí na̱nguá guaʼdáá fe. Xú káʼnii rá. Índo̱ ikhiin nugíʼ munimbánii Xtángoo rúʼko̱ o índo̱ nusngáa dí gíʼdoo wéñuuʼ numuu muni rígi̱ mu xúʼko̱ Jeobá ma̱ndoo kaʼñún.

11. Ndiéjuunʼ nitháán maʼni Pablo bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ ndiéjuunʼ ndiyóoʼ maʼni mu maʼnimbánuu xá. (Atayáá nota.)

11 Maski ajndu dí nithi ga̱jma̱a̱ numuu Pablo ninindxu̱u̱ minduwaʼ, a̱ngiu̱lú bi̱ nindxu̱ún judío niʼni dí majngrádiinʼ ga̱jma̱a̱ numuu rúʼko̱. Ikha jngóo bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ nixnáá ikha rígi̱ apóstol: “Kuáʼdíinʼxu a̱jkhui̱i̱n xa̱bekha bi̱ kúwá runimbáníí dí nixudami̱jna̱ muni̱. Ayuʼ xtiin, atani̱ kaʼwuminaaʼ gajmiáanʼ ga̱jma̱a̱ ataninumáá náa rí mi̱ʼda̱ edxu̱ún. Mu xúʼko̱ mbuyáá xúgíinʼ xa̱bu̱ dí ragájkhun dí nuthi ga̱jma̱a̱ numaaʼ, numuu rí xtaa ratani̱ xó má gíʼmaa ga̱jma̱a̱ natanimbáníí dí naʼthí Xtángoo” (Hech. 21:23, 24).c

12. Xú káʼnii nisngájma Pablo dí nigruigú ikha dí nixna bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa Jerusalén xá.

12 Pablo ma̱ndoo maʼthí dí na̱nguá gíʼdoo aʼkhúun ga̱jma̱a̱ numuu dí nithi, ninindxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ numuu rí cristianos bi̱ ninindxu̱ún judíos nindúún maguma mbáníí Xtángoo ndrígóo Moisés. Mú ikhaa nixtáa xawii maʼni xóo má eñún eʼwíinʼ, i̱ndó á mu tsénujngurámuuʼ ikha rí naxnáa Dios. Nákha ginii ikhaa niʼnirámáʼ: “Bi̱ nunimbáníí xtángoo ni̱ni̱ xóo rí mangúún nanimbánuu xtángoo mu xúʼko̱ maʼngo̱ʼ mathu̱u̱n bi̱ nunimbáníí xtángoo, maski má ikhúúnʼ na̱nguá xtáá náa majñu̱u̱ʼ xtángoo” (1 Cor. 9:20). Mú mbiʼi rúʼko̱ ikhaa nimbáñún bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa Jerusalén xúʼko̱ ni̱jkha̱nú nixtáa náa “majñu̱u̱ʼ xtángoo”. Xúʼko̱ niʼni dí niniñuuʼ májánʼ xkri̱da dí mambáñún bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ dí xúʼni kháñún eʼwíinʼ muni xóo má eyulú ikháánʼ (Heb. 13:17).

Mbaʼa xtiʼkhu: Pablo naʼdxawuun rí nutháán bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ bi̱ kúwá náa Jerusalén. 2. Náa mbá reunión dí naguáʼdáá bi̱ kuya̱ edxu̱u̱, mbáa ndxájulú ndaʼyoo xóo ekujxi̱ ñawúunʼ i̱mba̱a̱ ndxájulú.

Lá nduʼyaridáá Pablo índo̱ nuʼni xóo má ethi eʼwíinʼ á mu tsénujngurámuuʼ ikha dí naxná Dios rá.

XTÁNGOO GA̱JMA̱A̱ XA̱BU̱ ROMANO

Xa̱bu̱ ñajunʼ romano na̱nguá eguʼwún rí muxudamijná náa xkujndu rí gíʼdoo mambáa xa̱bu̱ náa mbañún. Ikhiin nuniñaʼ dí judíos ma munimbaníí xtángoo ndrígún. Nitambáyii Pablo i̱ndó ga̱jma̱a̱ numuu rí xkujndu dí nirígá náa templo migamíi dí maʼni gachúu mbiʼñún.

Xa̱bu̱ ñajunʼ bi̱ nundri̱gi̱i̱n náa xuajin dí phú kayá edxu̱u̱. Kuaʼdáá tsiakii náa xa̱bu̱ bi̱ na̱nguá nindxu̱ún romanos ga̱jma̱a̱ bi̱ kúwá náa mbaaʼ ndrígóo Roma. Mú xa̱bu̱ ñajunʼ buʼko̱ mixtiʼkhu xóo eñún bi̱ nindxu̱ún romanos.f Ikhiin kuaʼdáá mbá xtángoo rí nduyamajkhuíí náa xúgíʼ mbaaʼ rúʼko̱. Mbá xkri̱da xándoo maxtuʼún ni xándoo majuixnún á mu tsetimijná guapháá ndiéjuunʼ phú rígá, ma̱ngaa rúʼko̱ i̱ndó nuniu̱nʼ ñumbáá. Ma̱ngaa bi̱ romanos á mu rígá tikhu xtángoo dí tsémbáníí ga̱jma̱a̱ rí nuthi xa̱bu̱ ñajunʼ bi̱ kúwá ikhí ma̱ndoo ikhiin muthi rí magún náa xa̱bu̱ ñajunʼ bi̱ xtáa náa Roma mu mambáñun.

Mu mani̱ndxu̱ún xa̱bu̱ romanos mixtiʼkhu xóo ndiyóoʼ muni̱. Timbíin rí ikhiin nindxu̱ún ma e̱jñu̱ún romanos. Ma̱ngaa xa̱bu̱ ñajunʼ nuxnún mani̱ndxu̱ún romanos xa̱bu̱ bi̱ kúwíin náa xuajin rúʼko̱ bi̱ nuxníin núma̱a̱ ga̱jma̱a̱ numuu ñajunʼ dí nuʼni ikhí. Ma̱ngaa índo̱ mbáa xa̱bu̱ romanos naxnúu maʼgá ñumbáá ndrígóo naʼni dí mani̱ndxu̱ún xa̱bu̱ romanos o tikhun kúwíin bi̱ nuninumáá ga̱jma̱a̱ mbújkha̱a̱ʼ mu maguánú mani̱ndxu̱ún romanos. Ma̱ngaa kúwíin soldado bi̱ na̱nguá nindxu̱ún romanos mú nixmijná ga̱jma̱a̱ numuu mbaaʼ ndrígóo Roma, ikha jngóo ikhiin mangiin naguánú nanindxuún romano, índo̱ niyambáá ikhí mbayuuʼ tsiguʼ. Nikujmaa dí nguáná xa̱bu̱ ndiyóoʼ mutsi mu mani̱ndxu̱ún xa̱bu̱ romanos. Xóo má niʼthí comandante Claudio Lisias índo̱ niʼthúu̱n Pablo: “Ikhúúnʼ ndiyóoʼ ma̱ni̱ númuu mba̱a̱ mbújkha̱a̱ mu ma̱ndoo mani̱ndxu̱ʼ xa̱bu̱ romano”. Mú ra̱ʼkhá xúʼko̱ Pablo, ikha jngóo ikhaa niriʼña: “Ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ xa̱bu̱ romano asndu nákha nigumún” (Hech. 22:28). Ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ mbáa anu̱u̱ o xíʼñúuʼ apóstol ninindxu̱u̱ xa̱bu̱ romano, mú tséʼyááʼ xú káʼnii nirígá.

f Nákha siglo timbá, guéjmi̱i̱n xa̱bu̱ Judea nindxu̱ún xa̱bu̱ romanos. Mú índo̱ ni̱jkha̱nú siglo ajtsú, ikhú nijuiʼthúún dí ma̱ndoo mani̱ndxu̱ún romanos xúgíinʼ bi̱ kúwá náa Roma.

“Nda̱a̱ má numuu maxtáa” (Hechos 21:27–22:30)

13. a) Náa numuu rí mbá guéjmi̱i̱n judíos nindxa̱ʼwajmaa Pablo náa templo rá. b) Xú káʼnii nikríyaaʼ Pablo mu xúxiyáa xá.

13 Índo̱ ni̱jkha̱ rajngiyuu mbiʼi rí munimbáníí dí nixudamíjna̱ muni, apóstol ni̱jkha̱ náa templo maski ajndu tárígá xóo nigi̱ʼthu̱u̱n. Índo̱ ndiyáá tikhun judíos bi̱ naguwáʼ náa Asia, ninitsu̱di̱i̱ dí ikhaa niʼni rí bi̱ raʼkhíin judíos matu̱ʼu̱u̱n náa dí ragíʼmaa magún, ikhú nindxa̱ʼwajmaa. Á mu táʼkha̱ comandante romano, nixnáá asndu nixiyáa gáʼni. Mú tárígá xúʼko̱ kaʼnii. Ga̱jma̱a̱ numuu rúʼko̱ comandante buʼko̱ niʼni dí muñewa̱a̱n náa mbóoʼ guʼwá. Asndu má nákha ikhú Pablo ndijyúuʼ a̱jkhu̱ tsiguʼ mu ma̱ndoo magajnáa ikhí. Mú, dí nindúún muxiyáa ra̱ʼkhá aʼkhuíí nitumuu. Índo̱ soldado buʼko̱ nirajxu̱u̱n bi̱ judíos náá numuu rí nigíʼ muxnáá, ikhú ikhiin nindxa̱ʼwa̱ mbu̱júu̱ asndu na̱nguá niwan kaʼwu ndiéjuunʼ nithi. Ra̱ʼkhá tháán mbaʼiin bi̱ nindúún muxnáá, ikha jngóo comandante ndiyóoʼ maʼtáñajúúnʼ mbaʼiin soldados mu muríyaaʼ ikhí. Asndu má nákha ikhú nigún ku̱ya̱a̱ náa guʼwá dí muñewa̱a̱n apóstol mu xúníi nimbá, ikhú Pablo niʼthúu̱n comandante: “Natakáñaaʼ rí matatsiʼñúʼ mathu̱u̱n xa̱bu̱ xuajen” (Hech. 21:39). Nda̱wa̱á rí niʼthúu̱n dí ma̱ndoo, ikhú ikhaa niʼtámbayuminaʼ rí asndu támiñuun maʼthí ga̱jma̱a̱ numuu fe dí gíʼdoo.

14, 15. a) Ndiéjuunʼ niʼthúún Pablo bi̱ judíos rá. b) Ndiéjuunʼ niʼni comandante romano mu mbaʼyoo náa numuu rí nakiʼníin wéñuuʼ judíos kuyáá Pablo rá.

14 Ikhú Pablo niʼthí náa ajngáa hebreo “gudxawíín dí gúʼdoo ma̱tala ga̱jma̱a̱ numuʼ” (Hech. 22:1). Índo̱ niʼthí náa ajngún bi̱ judío, xúʼko̱ ni̱ʼni̱ dí maʼni wiñún. Nda̱wa̱á niʼthí náa numuu rí ikhaa ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ cristiano. Niʼthí májánʼ índo̱ ni̱ʼkha̱ raʼthí kuduun xú káʼnii nirígá, rí ikhiin ma̱ngaa ma̱ndoo mbuyáá. Mbá xkri̱da dí ikhaa niʼnigajmaa ga̱jma̱a̱ bi̱ najmaʼniiʼ bi̱ mbiʼyuu Gamaliel ma̱ngaa rí nákha ginii niʼni gíníi xa̱bi̱i̱ Jesús, xó má niguánú ndiyáá tikhun bi̱ kúwá ikhí. Ma̱ngaa niʼthí dí índo̱ na̱jkha̱ kamba̱a̱ maʼga̱ Damasco ikhú niwasngájmáá dí niʼni Cristo bi̱ nitujxi̱i̱, bi̱ ikhaa niʼthúu̱n mbiʼi rúʼko̱. Ma̱ngaa niʼthí dí a̱ngui̱i̱n bi̱ ni̱jkha̱ gajmíi̱n ndiyáá xóo má ikhaa, mbóʼ aguʼ dí naxpíbiʼ “numuu rí nudxawíín aʼwá mú nimbáa na̱nguá eyáá” tsáa bi̱ eʼthí (Hech. 9:7; 22:9). Ga̱jma̱a̱ numuu rí niwasngájmáá niʼni rí xákruigo̱o̱ ga̱jma̱a̱ ndiyóoʼ magún ku̱ya̱a̱ ga̱jma̱a̱ ñawúunʼ asndu náa Damasco náa dí Ananías mbáa judío bi̱ najmaʼniiʼ má nimbaʼta̱a̱ iduu ga̱jma̱a̱ mbá milagro.

15 Ikhaa niʼthí xóó rí índo̱ nitanga̱a̱ náa Jerusalén ikhú Jesús nisngájmaminaʼ náa ikhaa náa templo. Índo̱ niʼthí rúʼko̱, ikhú judíos bi̱ nudxawíín rí xtáa raʼthí nikiʼníin wéñuuʼ ga̱jma̱a̱ nindxa̱ʼwa̱: “¡Gakañúu xa̱bu̱ bugi̱, nda̱a̱ má numuu maxtáa!” (Hech. 22:22). Ikhú comandante ni̱jkha̱ kayáa Pablo náa kúwá soldados mu xúxiyáa. Ikhaa nindoo mbaʼyoo náa numuu rí nditháan tsíñún guyáá, ikhaa jngóo nitañajunʼ dí muxnáá mu xúʼko̱ ma̱ndoo maʼthí. Mú Pablo niʼthí rí xáʼyóoʼ muni̱ xúʼko̱ numuu dí ikhaa nindxu̱u̱ romano. Rí mbiʼi xúgi̱ ma̱ngaa xa̱bi̱i̱ Jeobá nduyáaʼ xóo mumbayumíjná ga̱jma̱a̱ xtángoo dí rígá, mu xúniñaʼ rutaraʼa má xúʼko̱. (Atayáá dí kugumáʼánʼ dí na̱ʼkha̱ náa “Xtángoo ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ romano” ga̱jma̱a̱ dí na̱ʼkha̱ náa ináa rígi̱ “Xkujndu dí nunimbaníí náa inún xa̱bu̱ ñajunʼ mbaʼwi̱i̱n dí mbiʼi xúgi̱”.) Índo̱ comandante buʼko̱ nidxawuun dí bi̱ nindúún muxnáá nindxu̱u̱ romano, ikhú ndiyáaʼ i̱mba̱ xóo maʼni mu mbaʼyoo náa numuu rí tsíñún gúyáá. Ikhaa jngóo i̱mba̱ mbiʼi niʼni rí maʼga̱ náa nagimbíi̱n xa̱bu̱ ede̱, náa guʼwá ñajunʼ ndrígún judíos.

XKUJNDU DÍ NUNIMBANÍÍ NÁA INÚN XA̱BU̱ ÑAJUNʼ MBAʼWI̱I̱N DÍ MBIʼI XÚGI̱

Xóo má Pablo, xa̱bi̱i̱ Jeobá rí mbiʼi xúgi̱ najmún xtángoo dí rígá náa mixtiʼkhu xuajin mu majmúún índo̱ narígá xkujndu ga̱jma̱a̱ numuu dí tséniñu̱u̱nʼ muʼtáraʼa. Ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱lú “najmuluʼ xtángoo mu mambáyúu ajngáa rí májánʼ mu nimbá xárikoo rí majuiʼtáraʼa” (Filip. 1:7).

Nákha tsiguʼ 1920 asndu 1940, mbaʼiin wéñuuʼ a̱ngiu̱lú nixtugui̱i̱n ga̱jma̱a̱ numuu dí nixnaraʼa i̱yi̱ʼ dí na̱ʼkha̱ raʼthí náa Biblia. Mbá xkri̱da, nákha 1926 nirígá dí mambanúu mbá 897 xkujndu náa inún jueces dí rígá náa Alemania. Ikha jngóo ndiʼyóoʼ marigá mbá Departamento náa ma̱ndoo munimbánii xkujndu náa Betel dí rígá ikhí. Nákha tsiguʼ 1930 nixtugui̱i̱n náa Estados Unidos mbaʼiin wéñuuʼ bi̱ nuʼtaraʼa mámbá tsiguʼ numuu dí nagún náa mámbá xkrugua rutaraʼa (nákha 1936 nixtugui̱i̱n mbá 1,149). Ga̱jma̱a̱ numuu rí mixtambáñún a̱ngiu̱lú buʼko̱, ndiʼyóoʼ marigá mbá Departamento náa munimbánii xkujndu náa xuajin rúʼko̱ ma̱ngaa. Nákha tsiguʼ 1933 ga̱jma̱a̱ 1939, Testigos bi̱ nikúwá náa Rumania ndiʼyóoʼ munimbánii mbá 530 xkujndu. Mú índo̱ nigún gútambayumíjná náa inún xa̱bu̱ ñajunʼ bi̱ itháan mbaʼwi̱i̱n dí rígá náa Rumania rúʼko̱ niʼni dí nindoo nimbañúún ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ nirígá náa i̱ʼwáʼ xuajin ma̱ngaa.

I̱ʼwáʼ xkujndu ga̱jma̱a̱ numuu xtángoo nirígá índo̱ tikhun cristianos táʼndún mani̱ndxu̱ún soldados ga̱jma̱a̱ numuu dí tséniñuu ku̱ma̱ ndrígún (Isa. 2:2-4; Juan 17:14). Xa̱bu̱ bi̱ tsíñún gúñún nini̱ tsu̱du̱ún dí ikhiin tsénimbu̱ún kuñún xa̱bu̱ ñajunʼ ga̱jma̱a̱ numuu rúʼko̱ nguáná niʼni dí xúniñu̱u̱ʼ magimbíin o mutaraʼa. Mú mbaʼiin xa̱bu̱ ñajunʼ má niguanún ndiyáá dí bi̱ Testigos nda̱a̱ má dí raʼkhí eni̱.g

g Rí xóo niʼngu̱u̱n ninimbánii xkujndu ga̱jma̱a̱ numuu xtángoo bi̱ Testigos de Jeobá náa mixtiʼkhu xuajin. Na̱ʼkha̱ raʼthí itháan kuduun náa capítulo 15 ndrígóo libro El Reino de Dios ya está gobernando ga̱jma̱a̱ náa capítulo 30 ndrígóo libro Los testigos de Jehová, proclamadores del Reino de Dios.

“Ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ fariseo” (Hechos 23:1-10)

16, 17. a) Arathá ndiéjuunʼ nirígá índo̱ Pablo nigíʼdúu niʼthí náa inún xa̱bu̱ ede̱. b) Xú káʼnii nisngájma Pablo dí ninindxu̱u̱ xa̱bu̱ guabaaʼ maski ajndu nixnáá xá.

16 Pablo nigíʼdu̱u̱ raʼthúún xígi̱ xa̱bu̱ ede̱: “A̱ngui̱nʼ asndu mbiʼi xúgi̱, ku̱ma̱ ndrígóʼ nindxu̱u̱ kaʼwu náa iduu Dios” (Hech. 23:1). Mú, na̱nguá nindoo maʼthí itháan numuu dí “Ananías ndxajkun bi̱ phú kayá edxu̱u̱ niʼtáñajúúnʼ bi̱ wájun níjñúu dí muxnáá rawuunʼ” (Hech. 23:2). ¡Phú ra̱májánʼ! ¡Nini̱i̱ asndu xóo mbáa bi̱ naʼthí rí minduwaʼ dí asndu túniñami̱jna̱ mudxawíín nimbá rí gáʼthí! Ikhaa jngóo xáʼñulú tsiánguá dí apóstol niʼthí: “Dios maʼnigawáanʼ ikháán. Lá naratá rí magíʼnuʼ xó má eʼthí náa Xtángoo, mú nanújngurámaanʼ dí naʼthí náa Xtángoo índo̱ naratáñajunʼ rí muxnuʼ xáʼ.” (Hech. 23:3.)

17 Tikhun bi̱ kúwá ikhí nikiʼníin, mú raʼkháa ga̱jma̱a̱ numuu dí nixnáá Pablo ga̱jma̱a̱ numuu rí xóo niʼthí ikhaa. Ikha jngóo nitháán: “Lá naratá wéñííʼ ndxajkun bi̱ phú kayá edxu̱u̱ bi̱ nigíiʼ Dios ráʼ.” Nda̱wa̱á nisngájma dí ndaʼyamajkuu xtángoo ga̱jma̱a̱ rí nindxu̱u̱ xa̱bu̱ guabaaʼ, ikhú ikhaa niriʼña: “A̱ngui̱nʼ, tséyóo á mu ikhaa nindxu̱u̱ ndxajkun bi̱ phú kayá edxu̱u̱. Numuu dí náa kiʼnirámáʼ naʼthí: ‹Xárata wéñííʼ nimbáa bi̱ kayá edxu̱u̱ náa xuajñaanʼ›”. (Hech. 23:4, 5; Éxo. 22:28).d Nda̱wa̱á niriʼkhuu xóo maʼthí numuu rí ndiʼyoo dí náa kúwá xa̱bu̱ ede̱ buʼko̱ kúwíin bi̱ nindxu̱ún fariseos ga̱jma̱a̱ bi̱ nindxu̱ún saduceos, ikha jngóo niʼthí: “A̱ngui̱nʼ, ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ fariseo, a̱ʼdióo mbáa xa̱bu̱ fariseo. Rí xúgi̱ nurugu̱u̱n ga̱jma̱a̱ numuu rí gúʼthu̱u̱n dí matujxi̱ín bi̱ nikháñún” (Hech. 23:6).

Mbáa ndxájulú najmuu má Bíblio̱o̱ mbáa xa̱bu̱ bi̱ kayá edxu̱u̱ náa mbá religión mu masngájmuu mbá versículo ndrígóo Biblia

Xóo má Pablo lá nduʼyáá xóo gándoo muʼni mu muʼtamíjná májánʼ gajmiúlú xa̱bu̱ bi̱ nagún náa i̱ʼwáʼ religión ráʼ.

18. Ndíjkha rí Pablo niʼthí rí nindxu̱u̱ fariseos ga̱jma̱a̱ xú káʼnii gándoo mbuʼyaridáá ikháánʼ índo̱ nuʼtáraʼa rá.

18 Náa numuu rí niʼthí Pablo dí nindxu̱u̱ fariseo rá. Numuu dí nindxu̱u̱ “a̱ʼdióo mbáa xa̱bu̱ fariseo”, xóo muʼthá anu̱u̱ ikhaa ninindxu̱u̱ fariseo. Ikha jngóo mbaʼiin naguánú nduyáá dí ikhaa nindxu̱u̱ xóó fariseo.e Mú, ndíjkha dí niʼthí ga̱jma̱a̱ numuu rí nagabi̱ín xa̱bu̱ náa kúwá xa̱bu̱ buʼko̱ xá. Mbaʼiin bi̱ najmañún nuthi dí ikhiin nikumu̱ún rí alma ndrígún xa̱bu̱ ndaʼya xóó nda̱wa̱á rí nikháñún má, ma̱ngaa á mu dí xa̱bu̱ buʼko̱ ninindxu̱u̱ jmbii natanga̱a̱ naxtáa náa xuyuuʼ i̱mba̱a̱ xa̱bu̱. Maski ajndu Pablo na̱nguá eʼnimbo̱o̱ rúʼko̱, ikhaa nanimbo̱o̱ dí matuxi̱ín xa̱bu̱ xóo má niʼtáráʼa Jesús, mú nimbríguii ga̱jma̱a̱ xóo nuthi ikhiin dí marigá xóó vida nda̱wa̱á rí mbáa xa̱bu̱ nakháñuu, mú mixtiʼkhu xóo nikumu̱ún bi̱ saduceos bi̱ nditháan tsénimbu̱ún dí matuxi̱ín bi̱ nikháñún (Juan 5:25-29). Rí mbiʼi xúgi̱ mangáánʼ nuʼni xúʼko̱ gajmiúlú xa̱bu̱ bi̱ nakumu̱ún kuyáá má Dios ma̱ngaa. Mbáa ma̱ndoo muʼthúún xo ma ikhiin, ikháánʼlú mangáánʼ nakumulú kuʼyáá Dios. Gajkhun má rí ikháánʼ nakumulú kuʼyáá Dios bi̱ na̱ʼkha̱ raʼthí náa Biblia, mú mbaʼiin dí ikhiin nakumu̱ún dí kúwá ajtsíin dios náa mbáwíi. Mú mbóó dí nambríguii gajmiúlú ikhiin, dí nakumulú dí xtáa mbáa Dios.

19. Náá numuu rí nigi̱ʼdu̱u̱n xa̱bu̱ ede̱ bi̱ nigimbíin náa guʼwá ñajunʼ rá.

19 Dí niʼthí Pablo niʼni dí magi̱ʼdu̱u̱n bi̱ kúwá náa guʼwá ñajunʼ. Xóo má eʼthí náa Hechos 23:9: “Nigíʼdi̱i̱ nindxa̱ʼwa̱ gakhi̱i̱ wéñuuʼ. Ga̱jma̱a̱ tikhuun bi̱ nusngáa Xtángoo bi̱ nagún náa tsu̱du̱ún fariseos niguájxu ga̱jma̱a̱ nigíʼdi̱i̱ nikiʼníin wéñuuʼ. Nithi: ‹Tséxkamaaxu nimbá dí ra̱májánʼ náa xa̱bu̱ bugi̱. Rígáa á mu niʼthúu̱n mbá espíritu o mbáa ángel xá.›” Mú índo̱ niʼthí rí mbáa ángel niʼtamijná ga̱jma̱a̱ ikhaa rúʼko̱ dí nditháan tsíñún gunimbu̱ún saduceos. Náa numuu rá. Numuu rí ikhiin nunigaʼduunʼ mbá kayúʼ dí kúwíin ángel (atayáá ma̱ngaa náa ináa rígi̱ náa kugumáʼánʼ “Saduceos ga̱jma̱a̱ fariseos”). Ikhiin ra̱ʼkhá tháán nijmangu̱u̱n mbu̱júu̱ dí comandante ndiyóoʼ maʼga̱ gaʼni kríyaaʼ apóstol (Hech. 23:10). Mú Pablo migamíi muxiyáa. Ndiéjuunʼ lá garigá rá. Mbuʼyáá náa i̱mba̱ capítulo.

SADUCEOS GA̱JMA̱A̱ FARISEOS

Náa nagimbíin xa̱bu̱ ede̱, ikhí nuriya̱ʼ awan rí xú káʼnii muxna ikha, ikhí kúwá xa̱bu̱ ñajunʼ bi̱ itháan mbaʼwu̱u̱n náa xuajin ndrígún judío ga̱jma̱a̱ ikhí kúwíin a̱jma̱ enii xa̱bu̱ bi̱ mixtiʼkhu xóo esngáa: Ikhiin nindxu̱ún fariseos ga̱jma̱a̱ saduceos. Xóo má niʼthí Flavio Josefo bi̱ na̱ʼkha̱ raʼthí ga̱jma̱a̱ numuu historia nákha siglo timbá niʼthí dí mixtiʼkhu xóo nindxu̱ún a̱jma̱ enii xa̱bu̱ bugi̱, bi̱ fariseos nugíʼ dí munimbaníí kuduun xúgíʼ dí na̱ʼkha̱ raʼthí náa xtángoo, mú bi̱ saduceos nusngáa dí gíʼdoo numuu i̱ndó munimbaníí dí nagájnuriyoʼ náa Xtángoo ndrígóo Moisés. Mú mbá nájma̱ enii xa̱bu̱ bugi̱ kúwá mbá kambájxu̱u̱n dí tsíñún guyáá Jesús.

Nikujmaa rí bi̱ saduceos, nambájxu̱u̱n má itháan gajmiún xóo ndxajkun, tikhun dí bi̱ nikúwá ikhí ninindxu̱u̱ Anás ga̱jma̱a̱ Caifás, bi̱ ninindxu̱ún timbíin ndxajkun bi̱ phú kuya̱ edxu̱u̱ (Hech. 5:17). Josefo na̱ʼkha̱ raʼthí dí nusngáa ikhiin “i̱ndó naʼngu̱u̱n nuni̱ rí munimbu̱ún xa̱bu̱ bi̱ kuaʼdáá mbújkha̱a̱”.

Mú bi̱ fariseos nuni̱ rí xóo nuthi ikhiin xúʼko̱ gíʼmaa muni̱ xa̱bu̱ xuajin. Rúʼko̱ eni̱ mbuyáá xa̱bu̱ xuajin dí miʼskhoo wéñuuʼ munimbánii Xtángoo. Ikhiin ninindxu̱ún mixtiʼkuiin ki xóo saduceos, numuu dí ikhiin nduyáá dí gíʼdoo wéñuuʼ numuu rí kua̱ʼthi̱i̱n marigá muguáʼníí. Ma̱ngaa naku̱mu̱ún dí alma ndrígóo mbáa xa̱bu̱ ndaʼya nda̱wa̱á dí nikháñún, ma̱ngaa dí índo̱ nakháñún nagumaa tsajkurámiinʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí májáanʼ nini̱ o magumaa gíníin a mu nini̱ dí raʼkhí.

a Ga̱jma̱a̱ numuu dí nikúwá mbaʼin wéñuuʼ cristianos judíos, mbáa nirígá mbaʼa náa nagimbíi̱n náa mixtiʼkhu guʼwún cristianos.

b Mba̱yu̱u̱ʼ tsiguʼ nda̱wa̱á Pablo niʼnirámáʼ i̱yi̱ʼ náa inún a̱ngiu̱lú bi̱ Hebreos, náa nisngájmaa rí imbo̱o̱ʼ nuxi̱ʼ rí nimbánuu itháan gíʼdoo numuu ki xóo rí wayuu, ma̱ngaa dí wayuu nánguá ejmaa. Rí xóo niʼthí, rígá a̱jma̱ dí niyambáá: Timbá dí nimbáñún cristianos hebreos ga̱jma̱a̱ numuu dí nuthi bi̱ judíos ma̱ngaa dí muriʼkhu̱u̱ xóo eni̱ ga̱jma̱a̱ xóo endxaʼwamíjna̱ a̱ngiu̱lú bi̱ nduyáá dí gíʼdoo wéñuuʼ numuu Xtángoo ndrígóo Moisés (Heb. 8:7-13).

c Tikhuun bi̱ najmañún nuthi dí xa̱bekha buʼko̱ nixudamíjna̱ dí mani̱ndxu̱ún nazareo (Núm. 6:1-21). Gajkhun má rí náa xtángoo ndrígóo Moisés náa nixudamíjna̱ munimbánii voto rúʼko̱ nijngoo má. Mú Pablo ni̱jkha̱nú ndiʼyoo dí nda̱a̱ ma dí raʼkhí dí xa̱bu̱ buʼko̱ munimbánii dí nixudamíjna̱ náa Jeobá. Ga̱jma̱a̱ dí na̱nguá má nindxu̱u̱ raʼkhí dí ikhaa gáʼni numuu dí gáʼñúunʼ ga̱jma̱a̱ dí maʼga gajmíi̱nʼ náa templo. Mú na̱nguá eʼyáá ndiéjuunʼ phú nixudamíjna̱ muni̱. Tséʼniuu asndu káʼnii má, nikujma̱a̱ kaʼwu dí xambáñúún á mu nuni xóo nazareos dí muxnajxi̱i̱ mbáa xujkhú mu muni kaʼwii aʼkhúún. Ga̱jma̱a̱ numuu rí Jesús nixnáximinaʼ, rúʼko̱ niʼni dí nánguá magiʼdoo numuu rí muxnajxi̱i̱n xujkhú xóo tsigijñaʼ mu magudi̱i̱ aʼkhúún. Mú nduʼyáá gajkhun dí apóstol xáʼni nimbá dí maʼni gawúunʼ ku̱ma̱ ndrígóo.

d Náa numuu rí Pablo na̱nguá ninuwiinʼ ndxajkun bi̱ phú kayá edxu̱u̱ rá. Tikhu rí ikhaa nindxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ numuu dí mbáa nánguá krui̱go̱o̱ májánʼ o mbáa numuu dí mbayuuʼ eʼni dí nda̱wa̱a̱ náa Jerusalén ikha jngóo niʼniuu miʼskoo mbaʼyoo tsáa phú nindxu̱u̱ ndxajkhun bi̱ kayá edxu̱u̱ nákha ikhú o niʼniuu miʼskhoo numuu dí táʼyóo tsáa bi̱ phú nitañajunʼ dí muxnáá numuu dí nikúwá mbaʼiin bi̱ nithi.

e Nákha tsiguʼ 49 índo̱ apóstoles gajmíi̱n bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ nigimbíin mu mbuyáá á mu bi̱ na̱nguá nindxu̱ún judíos ndaʼyóoʼ munimbaníí Xtángoo ndrígóo Moisés, tikhun cristianos bi̱ nikúwá ikhí nijmaʼniún xóo “fariseos bi̱ nda̱wa̱á niguánú ninindxu̱ún xa̱bi̱i̱ Jesús” (Hech. 15:5). Nikujmaa rí ikhiin kaʼníí xóó nindxaʼwamíjna̱ xóo má nákha ginii.

    I̱yi̱i̱ʼ náa ajngáa me̱ʼpha̱a̱ (2007-2025)
    Atrugua̱a̱
    Atambáʼtaa
    • me̱ʼpha̱a̱
    • Náa mataxuʼmá
    • Xóo nandaʼ ma̱ta̱ya̱a̱
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Xtángoo náa naʼthí rí xú káʼnii majmaaʼ
    • Xtángoo náa naʼthí rí nañewu̱u̱n dato ndrígáʼ
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Atambáʼtaa
    Náa mataxuʼmá