Ndiéjunʼ ikha eʼsngúlúʼ padrenuestro rá. (Timbá níʼkhóo)
“Kaʼu gaʼne mbiʼyaʼ.” (MATEO 6:9)
1. Xú káʼnii ejmulú tsajkhun padrenuestro índo̱ nuʼtáraʼalú rá.
MBAʼIN xa̱bu̱ nuniʼnuʼ padrenuestro (Mat. 6:9-13). Bi̱ ni̱ndxu̱xu̱ʼ xa̱bi̱i̱ Jeobá nutaxu má xúʼko̱ ga̱jma̱a̱ numuu tsajkhun rígi̱ índo̱ nutaráʼaxu. Mbá xkri̱da, najmuxu ajngáa, “ga̱ʼkha̱ reino ndrígáʼ” mu musngáaxu rí Reino nindxu̱u̱ mbáa xa̱bu̱ ñajunʼ ndrígóo Dios ga̱jma̱a̱ nacha̱ maʼni̱i̱ mbá Ku̱ba̱ʼ mitsaan. Ma̱ngaa najmulú ajngáa “kaʼu gaʼne mbiʼyaʼ” mu musngajmáxu rí Dios gíʼdoo mbiʼyuu ga̱jma̱a̱ gíʼmaa mbuʼyamajkuíí numuu rí nindxu̱u̱ kaʼwu (Mat. 6:9, nota).
2. Xú káʼnii eʼyáá rí Jesús tsíyoo rí muʼthá kikháá ajngáa índo̱ nuʼtájkáan rá.
2 Mbaʼin xa̱bu̱ gídáʼ má edxu̱ún ga̱jma̱a̱ nuthi má xúʼko̱ padrenuestro índo̱ nutakáñii Dios. Mú, lá nindoo Jesús muʼni rúʼko̱ ráʼ. Na̱nguá. Ikhaa niʼthí: “Rido natane tsakun, maxatangan maratan ika ika ajnga ri niratan-ma” (Mat. 6:7). Mbá miʼtsú, Jesús xtáa raʼsngúún xa̱bi̱i̱ xú gutajkáan ga̱jma̱a̱ niʼthí tsajkhun padrenuestro ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ ajngáa (Luc. 11:1-4). Rígi̱ nasngájmulúʼ rí Jesús niʼsngáa tsajkhun rúʼko̱ mu mbuʼyáá ndiéjunʼ gúʼthá índo̱ guʼtájkáan.
3. Ndiéjunʼ graxe̱ gátani índo̱ xtáá ratanigajmaa artículo rígi̱ rá.
3 Náa artículo rígi̱ ga̱jma̱a̱ dí eʼkha̱ muʼthá ga̱jma̱a̱ numuu padrenuestro. Índo̱ gúʼgua̱ ruʼnigajmaa artículo rígi̱, atraximínaʼ: “Xú káʼnii eʼsngóʼ tsajkhun padrenuestro mu matajkáan itháan májánʼ rá. Lá xtáá xó má eʼthí padrenuestro ráʼ.”
“ANAʼXOʼ TSAN XTA MIKUI”
4. a) Ndiéjunʼ eʼni marmáʼáan a̱jkiu̱lú “Padre nuestro” rá. b) Náa numuu rí bi̱ guáʼthi̱i̱n makuwá náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ ma̱ndoo muthi rí Jeobá nindxu̱u̱ anu̱ún xá.
4 Jesús nigíʼdu̱u̱ tsajkhun xúgi̱ kaʼnii “Padre nuestro”. Rígi̱ naʼni marmáʼáan a̱jkiu̱lú rí Jeobá nindxu̱u̱ anu̱ún a̱ngiu̱lú náa xúgíʼ numbaaʼ (1 Ped. 2:17). Jeobá niraʼwíin tikhun cristianos mu makuwá mekhuíí. Ikhaa nagruiguíin xóo e̱ji̱i̱n, ikha jngó ikhaa nindxu̱u̱ anu̱ún kiejunʼ wéñuʼ (Rom. 8:15-17). Mú, bi̱ gákuwá náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ rá. Náa numuu rí mangiin ma̱ndoo muthi rí Jeobá nindxu̱u̱ anu̱ún xá. Numuu rí Jeobá niʼni makuwá ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rí eñúnʼ. Ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á, índo̱ ní xaguaʼdáá aʼkhá ga̱jma̱a̱ manújngun imbóó prueba, mangiin mani̱ndxu̱ún e̱ji̱i̱n Dios (Rom. 8:21; Rev. 20:7, 8).
5, 6. a) Xú káʼnii nindxu̱u̱ regalo rí itháan májánʼ rí xa̱bu̱ ma̱ndoo muxnún e̱jñún rá. b) Ndiéjunʼ gíʼmaa maʼni mambáa ada̱ ga̱jma̱a̱ regalo rígi̱ rá. (Atayáá timbá xtiʼkhu.)
5 Bi̱ ni̱ndxu̱ún cristianos ma̱ndoo muxnún e̱jñún mbá regalo rí gíʼdoo wéñuʼ numuu. Xú káʼnii nindxu̱u̱ rá. Musngúún rí Jeobá nindxu̱u̱ anu̱ún mekhuíí. Mbáa superintendente viajante bi̱ xtáa náa Sudáfrica naʼthí rí asndu nákha nigumiin waʼxioʼ, ikhaa naʼtájkáan gajmíi̱n xúgíʼ mbruʼun índo̱ ikhaa xtáa náa goʼwóo. Ikhiin nuthi rí na̱nguá ermáʼáan a̱jkiu̱ún ajngáa rí niʼthí anu̱ún índo̱ niʼtájkáan, mú narmáʼáan a̱jkiu̱ún rí ikhú nikuwa tsímáá ga̱jma̱a̱ taxmiéjunʼ. Índo̱ ikhiin nijmañún muni tsajkhun, anu̱ún niʼthún rí mutajkáan gakhi̱i̱. Xúʼko̱ ikhaa maʼdxun xú káʼnii ethán Jeobá ga̱jma̱a̱ rí endxaʼwamíjna̱ ma̱ngaa rí nakumún. Ma̱ngaa xúʼko̱ ndiʼyoo rí phú nikumu̱ún ikhiin. Xúʼko̱ nindoo mambáñún mutajkáan itháan májánʼ ma̱ngaa ikhí muthi ku̱ma̱ rí gíʼdoo numuu ndrígóo padrenuestro.
6 Índo̱ ni̱jkha̱ ranuun, waʼxioʼ ndxájulú bugi̱ nimbáxu̱u̱n itháan májánʼ gajmiún Jeobá. Rí xúgi̱ ninuju̱nʼ ga̱jma̱a̱ nuni ñajunʼ Dios káxi̱ gajmiún ajmbiún. Regalo rí itháan májánʼ rí xa̱bu̱ ma̱ndoo muxnún e̱jñún rí musngúún rí Jeobá gajkhun xtáa ga̱jma̱a̱ rí ma̱ndoo mumbaxún gajmiún. Gajkhun má, mámbáa ada̱ gíʼmaa mañewu̱u̱n rí nambáxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ Jeobá (Sal. 5:11, 12; 91:14).
“KAʼU GAʼNE MBIʼYAʼ”
7. a) Ndiéjunʼ rí nuniʼnuʼ bi̱ ni̱ndxu̱lú xa̱bi̱i̱ Jeobá rá. b) Xú káʼnii esngajmá rí nduʼyamajkuíí rúʼko̱ rá.
7 Bi̱ nutaráʼaxu numuu Jeobá nuniʼnúnʼxu mbiʼyuu Dios ga̱jma̱a̱ nuyejkuaxu mbiʼyuu (Hech. 15:14; Is. 43:10). Náa padrenuestro, Jesús niʼsngúlúʼ munda̱ʼa̱a̱ Jeobá: “Kaʼu gaʼne mbiʼyaʼ”. Rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n rí nandulúʼ maguma kaʼwii mbiʼyuu. Xú káʼnii esngajmá rí nduʼyamajkuíí rí muniʼnuʼ ga̱jma̱a̱ muyeʼgua mbiʼyuu Jeobá rá. Munda̱ʼa̱a rí mambáyulúʼ mu xúʼtá o muʼni mbá rí maʼni gachúu mbiʼyuu. Xánindxu̱lú xóo tikhun cristianos nákha siglo timbá, mbá dí nuni mbá rí nusngáa. Apóstol Pablo niʼnirámáʼ dí ga̱jma̱a̱ numún ikhiin xa̱bu̱ nutanumáá mbiʼyuu Dios (Rom. 2:21-24).
8, 9. Xú káʼnii nimbáyúu Jeobá mbáa ndxájulú bi̱ niʼni mbá tsiakii mu mbaʼyamajkuu mbiʼyuu xá.
8 Bi̱ ni̱ndxu̱xu cristianos nunimíjna̱xu mú mbuʼyamajkuíí mbiʼyuu Jeobá. Mbá xkri̱da, mbá ndxájulú a̱ʼgu̱ bi̱ xtáa náa Noruega niguanúu mbawíí ga̱jma̱a̱ mbáa a̱ʼdióo bi̱ a̱jma̱ tsiguʼ. Ikha naʼthí: “Ra̱ʼkhá tháán mingíjyúuʼ nixtáá nákha ikhú. Nitakáñuu Dios xúgíʼ mbiʼi, xóo mámbá hora, mú maxnúʼ tsiakii ga̱jma̱a̱ mambáyuʼ mu maraʼnuu rí ku̱mu̱ʼ. Na̱nguá eyoʼ rí Satanás matsíjmaa Jeobá ga̱jma̱a̱ numuu mbá dí ra̱májánʼ rí garaʼwíí mani. Ma̱ngaa táʼndoo makiéʼkhúun náa Dios. Rí phú nindoo rí mbaʼyamajkuu mbiʼyuu ga̱jma̱a̱ dí a̱ʼdióo mbaʼyoo anu̱u̱ náa Ku̱ba̱ʼ mitsaan” (Prov. 27:11).
9 Ndxájulú bugi̱ naʼni mbá tsiakii mu mbaʼyamajkuu mbiʼyuu Jeobá. Xú káʼnii nimbáyúu ikhaa xá. A̱ngiu̱lú náa congregación nimbayíí, ikhaa niʼngo̱o̱ niraʼnuu xúgíʼ rí naku̱mu̱ʼ ga̱jma̱a̱ maraʼwíí maʼni rí májánʼ. Witsu tsiguʼ nda̱wa̱á ninújunʼ ga̱jma̱a̱ mbáa bi̱ kayá edxu̱u̱ náa congregación. Rí xúgi̱ a̱ʼdióo gíʼdoo 20 tsiguʼ ga̱jma̱a̱ nijngúun má iyaʼ. Ikhaa naʼthí: “Naxna̱a̱ núma̱aʼ ajmbio̱o̱ numuu rí nimbáyuʼ maʼni mbaja̱a̱ a̱ʼdióoʼ”.
10. Xú káʼnii gáʼnii kaʼwi̱i̱ mbá kayuʼ mbiʼyuu Jeobá rá.
10 Jeobá maʼni kaʼwu̱u̱ mbá kayuʼ mbiʼyuu índo̱ gáʼni gámbíin xúgínʼ bi̱ tsíñún kuyáá ga̱jma̱a̱ bi̱ tsínigu̱nʼ rí ikhaa maxtáa raʼtáñajunʼ (atraxnuu Ezequiel 38:22, 23).a Nda̱wa̱á, xa̱bu̱ numbaaʼ ní xaguaʼdáá aʼkhá. Ga̱jma̱a̱ mbá xúgínʼ bi̱ gakuwa mekhuíí ga̱jma̱a̱ náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ mbuyamajkuíí Jeobá ga̱jma̱a̱ mbiʼyuu. Ikhú Jeobá “manindxu̱u̱ xúgíʼ náa xúgínʼ”, xóo muʼthá, maʼtáñajúúnʼ xúgínʼ xa̱bu̱ numbaaʼ (1 Cor. 15:28).
“GA̱ʼKHA̱ REINO NDRÍGÁʼ”
11, 12. Ndiéjunʼ niʼni Jeobá tsiguʼ 1876 rá.
11 Nákha Jesús xóó tséjkha̱a̱ mekhuíí, xa̱bi̱i̱ niraxi̱i̱ á mu inuu má maʼtáñajunʼ Reino. Mú Jesús niʼthún dí xóó xándoo mbuyáá, ga̱jma̱a̱ rí mugíʼ mutaraʼa má xúʼko̱ (atraxnuu Hechos 1:6-8).b Ma̱ngaa, niʼsngúún rí munda̱ʼa̱ ma̱ʼkha̱ Reino ndrígóo Dios ga̱jma̱a̱ niʼthún rí makuwa xawii índo̱ ikhaa gági̱ʼdu̱u̱ maʼtáñajunʼ. Ikha jngó ikháanʼ nunda̱ʼa̱a̱ má xúʼko̱ Jeobá rí ma̱ʼkha̱ Reino ndrígóo.
12 Nákha tsiguʼ 1876, Jeobá nimbáñun xa̱bi̱i̱ mu makru̱ʼu̱u̱n rí Jesús magi̱ʼdu̱u̱ raʼtáñajunʼ náa mekhuíí tsiguʼ 1914. Xú káʼnii nimbáñun mu makru̱ʼu̱u̱n xá. Tsiguʼ rúʼko̱, ndxájulú Russell niʼnirámáʼ náa artículo “Nguáná gámbá mbiʼi ndrígu̱ún gentiles rá.” Ikhí naʼthí rí niʼtáriyaʼ Daniel ga̱jma̱a̱ numuu “mbá juwan tiempo” ikhaa má eyoo gáʼthi rí niʼtáriyaʼ Jesús ga̱jma̱a̱ numuu ‹índo̱ gáʼga̱nú mbiʼi ndrígu̱ún gentiles› (Dan. 4:16; Luc. 21:24). Náa artículo rígi̱ niʼthí rí tiempo rúʼko̱ mambáa índo̱ gáʼni tsiguʼ 1914.c
13. a) Ndiéjunʼ nirígá nákha tsiguʼ 1914 rá. b) Ndiéjunʼ esngájma xúgíʼ rí narígá náa numbaaʼ asndu nákha tsiguʼ 1914 rá.
13 Tsiguʼ 1914, náa Europa nigi̱ʼdu̱u̱ nirígá mbá guerra dí ndijoo náa xúgíʼ tsu̱du̱u̱ numbaaʼ. Mbaʼin xa̱bu̱ nikháñun numuu rí nixkidxu̱u̱n. Ga̱jma̱a̱ tsiguʼ 1918, mbá ndata̱ʼa̱ nigudíin itháan xa̱bu̱ ki xóo guerra rí nirígá. Xúgíʼ rígi̱ ninindxu̱u̱ mbá ‹tsinaʼ› rí niʼthí Jesús (Mat. 24:3-8; Luc. 21:10, 11). Tsinaʼ rúʼko̱ nasngájma rí ikhaa nigi̱ʼdu̱u̱ niʼtáñajunʼ mekhuíí nákha tsiguʼ 1914. Tsiguʼ rúʼko̱, ikhaa “neʼŋgo nedaʼ, ga maʼŋgo madaʼ xoʼ-u” (Rev. 6:2). Jesús nixkriguíi Satanás gajmíi̱n xa̱bu̱ wéñiʼ náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ. Nda̱wa̱á dí nirígá rúʼko̱ nigi̱ʼdu̱u̱ nimbánuu rí kiʼtáriyaʼ rígi̱: “¡Phú migíníi bi̱ kuwa náa numbaaʼ ga̱jma̱a̱ bi̱ kuwa náa lamáa!, numuu rí Gixa̱a̱ nigajtaa náa ikháanʼla, ikhaa nakiʼnáa wéñuʼ, numuu rí ndaʼyoo rí na̱jkha̱ ratumuu mbiʼi rí nikhánúu maxtáa” (Rev. 12:7-12).
14. a) Náa numuu rí nunda̱ʼa̱ má xúʼko̱ rí ma̱ʼkha̱ Reino rá. b) Ndiéjunʼ ñajunʼ dí gíʼdoo wéñuʼ numuu rí gíʼmaa muʼni má xúʼko̱ rá.
14 Rí kiʼtáriyaʼ náa Revelación 12 nambáyulúʼ makru̱ʼu̱lú náa numuu rí nigi̱ʼdu̱u̱ nirígá mbaʼa rí xkawiʼ náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ índo̱ Jesús nigi̱ʼdu̱u̱ raʼtáñajunʼ. Maski asndu ikhaa xtáa má raʼtáñajunʼ mekhuíí, Satanás nindxu̱u̱ bi̱ naʼtáñajunʼ náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ. Mú inu má, Jesús maʼni gámbáa xúgíʼ rí xkawiʼ, ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ maʼngo̱o̱ mada̱ʼ. Ikha jngó nunda̱ʼa̱ má xúʼko̱ rí ma̱ʼkha̱ Reino ndrígóo Dios. Ma̱ngaa, muʼni má xúʼko̱ mbá ñajunʼ rí gíʼdoo wéñuʼ numuu. Ndiéjunʼ nindxu̱u̱ rá. Rí muʼthúún xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ numuu Reino. Rí miʼtáraʼa nambánuu náa rí niʼtáriyaʼ Jesús: “Jame miʼtaraʼa apa ajnga ri majan nuxiʼ numu ri naʼ-tañajun mba xuguinʼ xabo gentil, aʼkue ri mariguo” (Mat. 24:14).
“GAMBANÚU XÓO RÍ NANDAʼ IKHÁÁNʼ” NÁA TSU̱DU̱U̱ KU̱BA̱ʼ
15, 16. Náa numuu dí raʼkháa i̱ndó ndayóoʼ maguma rí nandoo Dios náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ rá.
15 Naʼni mbá 6,000 tsiguʼ náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ naguma rí nandoo Dios. Ikha jngó ikhaa niʼthí rí xúgíʼ ninindxu̱u̱ ‹májánʼ wéñuʼ› (Gén. 1:31). Mú Satanás nikuxi̱minaʼ ga̱jma̱a̱ asndu nákha ikhú mbaʼin xa̱bu̱ tseni rí nandoo Dios. Maski ajndu xúʼko̱, rí xúgi̱ kuwa itháan rí migiñuʼ millón xa̱bi̱i̱ Jeobá. Ikhiin nduyáá dí raʼkháa i̱ndó ndayóoʼ munda̱ʼa̱ rí maguma rí nandoo náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ. Ikha jngó nugími̱jna̱ muni. Nunimi̱jna̱ mu muni rí nandoo Dios ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱ún índo̱ nutún iʼwíínʼ ga̱jma̱a̱ numuu Reino.
Lá narasngúún e̱jña̱ʼ mu muni rí nandoo Dios rá. (Atayáá kutriga̱ 16)
16 Guʼyáá ga̱jma̱a̱ numuu mbáa misionera bi̱ gíʼdoo 80 tsiguʼ bi̱ xtáa rayambáá náa África ga̱jma̱a̱ nijngúun iyaʼ tsiguʼ 1948. Ikha naʼthí: “Na̱ndo̱ʼo̱o̱ má xúʼko̱ rí xúgínʼ xa̱bu̱ bi̱ májánʼ a̱jkiu̱ún maguanu muniʼniiʼ nákha xóó rígá mbiʼi. Ga̱jma̱a̱ índo̱ na̱jkhá gátaróʼoo mbáa, na̱ndo̱ʼo̱o̱ Jeobá rí mambáyuʼ mu majmañuʼ mathu̱u̱n xa̱bu̱ mu markao asndu náa a̱jkiu̱ún. Ma̱ngaa na̱ndo̱ʼo̱o̱ rí mambáyulúʼ xúgiáanʼ mu muñewu̱u̱n xúgínʼ bi̱ nindrigú má ajngáa rígi̱”. Ndxájulú bugi̱ nimbáñun mbaʼin xa̱bu̱ mu nuniʼnííʼ Jeobá. Lá natatsiʼnuʼ ikháánʼ a̱ngiu̱lú guanuu bi̱ nuni rí nandoo Jeobá ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱ún ráʼ. (Atraxnuu Filipenses 2:17.)
17. Ndiéjunʼ tatsaʼwáminaʼ ikháánʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí maʼni Jeobá nda̱wa̱á rá.
17 Xa̱bi̱i̱ Dios nunda̱ʼa̱ má xúʼko̱ rí maguma rí nandoo ikhaa náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ asndu índo̱ ikhaa gáʼni gámbíin xa̱bu̱ sia̱nʼ. Ikhú Ku̱ba̱ʼ maʼni̱i̱ mitsaan ga̱jma̱a̱ mbaʼin wéñuʼ xa̱bu̱ magabiín. Jesús niʼthí rí “xúgínʼ bi̱ kajtiin náa iñá wa̱jinʼ mudxawíín aʼwóo ikhú mawaxu̱ún” (Juan 5:28, 29). Atatsaʼwáminaʼ dí ra̱ʼkhá tháán gagi gaʼni rí matangaán mbuʼñún a̱ngiu̱lú bi̱ nikháñun. Dios “maʼni kaʼwi̱i̱ xúgíʼ iyoʼ idún” (Rev. 21:4). Xúʼko̱, mbaʼin bi̱ matangi̱i̱n makuwá tájmañúún rí gajkhun ga̱jma̱a̱ numuu Jeobá xó má Jesús. Ikha jngó Biblia naxná mbiʼñún “tsi rajmbun”. Manigulúʼ wéñuʼ muʼsngúún muni rí nandoo Dios mu ma̱ndoo makuwa kámuu mbiʼi (Hech. 24:15; Juan 17:3).
18. Ndiéjunʼ rí itháan eñúnʼ xa̱bu̱ numbaaʼ rá.
18 Inuu má, Jeobá maʼni rí mambanúu ajtsú rí nunda̱ʼa̱lú ginii náa padrenuestro: Reino ndrígóo ma̱ʼkha̱, Reino buʼko̱ maʼni kaʼwi̱i̱ mbiʼyuu ga̱jma̱a̱ xúgínʼ xa̱bu̱ náa xúgíʼ tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ mbuyamajkuíí Jeobá mbá kambáxu̱u̱n. Xúʼko̱ Dios maxnún rí eñúnʼ xa̱bu̱ numbaaʼ. Náa i̱mba̱ artículo muʼthá ga̱jma̱a̱ numuu i̱ʼwáʼ rí Jesús niʼsngúlúʼ munda̱ʼa̱ náa padrenuestro.
a Ezequiel 38:22, 23: “Ga̱jma̱a̱ makuʼmá castigo náa ikhaa, rí ndaska wéñuʼ ga̱jma̱a̱ eʼdi; ga̱jma̱a̱ maxnúu wéñuʼ ruʼwa ga̱jma̱a̱ eʼtsí, aguʼ ga̱jma̱a̱ azufre mani maxnúu náa ikhaa ga̱jma̱a̱ náa soldado ndrígio̱o̱ ma̱ngaa náa mbaʼa xuajen bi̱ maxtáa gajmíi̱n. Ga̱jma̱a̱ gajkhun rí maʼgánú maʼni mbu̱u̱n, ga̱jma̱a̱ manikaʼuminaʼ ga̱jma̱a̱ mani rí muniʼniunʼ náa inuu mbaʼa xuajin mba̱ʼu̱; ga̱jma̱a̱ maguanu mbuyáá rí ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ Jeobá.
b Hechos 1:6-8: “Índo̱ nigimbíin, nigi̱ʼdi̱i̱ niraxi̱i̱: “Señor, lá matani rí maʼtáñajunʼ reino ndrígóo Israel tiempo rígi̱ ráʼ.” Ikhaa niʼthún: “Rakáʼyala ikháanʼ mbu̱ya̱a̱ nguánáa o náa mbi̱ʼi̱i̱ gáʼni, Anu̱ʼ má niʼtáñajunʼ nguáná gárigá; mundrigula tsiakii índo̱ gakhanalá xi̱ʼ kaʼwu, ikhú manindxa̱lá xa̱bi̱i̱ʼ náa Jerusalén xúʼko̱ má náa xúgíʼ Judea, ma̱ngaa náa Samaria asndu náa wámbari̱go̱o̱ ku̱ba̱ʼ”.
c Á mu nandaʼ ma̱ta̱ya̱a̱ náa numuu etaxu rí kiʼtáriyaʼ rígi̱ nimbánuu nákha tsiguʼ 1914, atayáá libro ¿Qué enseña realmente la Biblia?, ináa 215 asndu 218.