AJUDA BA FAMÍLIA | MORIS KABEN NIAN
Oinsá atu hasees an husi hahalok laran-moras
Moris kaben nian sei la kontente se kaben-naʼin la tau fiar ba malu. Oinsá mak Ita bele hasees an husi laran-moras neʼebé la loos?
Iha informasaun neʼe
Laran-moras katak sá?
Liafuan “laran-moras” iha signifikadu oioin. Iha informasaun neʼe, liafuan laran-moras refere ba emosaun neʼebé Ita sente kuandu Ita fiar katak iha ema ida hatudu sentimentu romántiku ba Ita-nia kaben ka Ita-nia kaben mak hatudu sentimentu romántiku ba ema seluk. Karik ita sente hanesan neʼe tanba ita hanoin katak ita-nia moris kaben nian iha perigu laran. Se nuneʼe, entaun neʼe mak laran-moras neʼebé normál no loos. Liuliu, moris kaben mak relasaun neʼebé besik liu entre ema naʼin-rua, no sira naʼin-rua sei halo buat oioin atu proteje relasaun neʼe.
Matadalan husi Bíblia: “Sira laʼós tan naʼin-rua maibé isin ida deʼit. . . . buat neʼebé Maromak tau hamutuk, ema keta haketak.”—Mateus 19:6.
“Sentimentu laran-moras mak hanesan avizu ida atu fó-hatene Ita katak problema ruma besik atu kona Ita, no Ita presiza halo kedas buat ruma atu hapara problema neʼe.”—Benjamin.
Laran-moras neʼebé la loos, mak sentimentu neʼebé mosu tanba duvida no taʼuk neʼebé la ho razaun neʼebé loos. Se Ita hadomi duni Ita-nia pár, Ita sei la laran-moras. (1 Korinto 13:4, 7) Dr. Robert L. Leahy hakerek: “Hahalok neʼebé ita hatudu (tanba laran-moras neʼebé la loos) bele estraga ita-nia relasaun neʼebé ita hakarak proteje.”a
Saida mak hamosu laran-moras neʼebé la loos?
Se uluk Ita-nia pár la laran-metin ba Ita, karik fasil ba Ita atu sente laran-moras maski la ho razaun neʼebé loos. Ka karik Ita-nia inan-aman nia moris kaben la susesu tanba la laran-metin no neʼe halo Ita taʼuk katak Ita-nia moris kaben nian mós sei sai hanesan neʼe.
“Kuandu haʼu sei kiʼik, haʼu-nia apá la laran-metin ba haʼu-nia amá, tan neʼe susar mai haʼu atu tau fiar ba ema seluk. Neʼe estraga haʼu-nia emosaun no rezultadu mak dala ruma susar atu haʼu tau fiar ba haʼu-nia laʼen.”—Melissa.
Razaun seluk: Dala barak se Ita sente la fiar an, karik fasil ba Ita atu hanoin katak ema seluk hakarak estraga Ita-nia moris kaben. Karik Ita mós komesa fiar katak fasil ba Ita-nia pár atu husik Ita no moris ho ema seluk.
“Haʼu-nia laʼen hetan konvite atu sai damas ba ninia kolega nia kazamentu, no neʼe katak haʼu-nia laʼen sei laʼo no dansa ho feto seluk. Haʼu la gosta ida-neʼe. Nia tenke dehan lae.”—Naomi.
Kostume kazamentu iha rai ida-idak la hanesan, maibé ema Kristaun tenke tuir matadalan husi Bíblia. Naomi iha hanoin neʼebé loos iha situasaun neʼe ka lae? Agora, kuandu nia hanoin fali kona-ba neʼe, nia sente katak nia la iha razaun neʼebé loos atu sente laran-moras. Naomi hatete: “Iha tempu neʼebá haʼu sente la fiar an. Haʼu hanoin katak haʼu-nia laʼen kompara haʼu ho feto seluk, maibé loloos neʼe mak haʼu-nia hanoin deʼit.”
Maski ho razaun naran deʼit, se Ita laran-moras la ho razaun, Ita karik hanoin sala ka duun katak Ita-nia pár la laran-metin ba Ita. Sentimentu neʼe sei hamosu problema iha Ita-nia moris kaben no mós estraga Ita-nia saúde.
Matadalan husi Bíblia: “Laran-moras sei halo ruin sira sai dodok.”—Provérbios 14:30, Kadi Kapasidade.
Oinsá mak Ita bele kontrola Ita-nia laran-moras?
Hakaʼas an atu tau fiar ba malu liután. Duké buka Ita-nia pár nia sala, hanoin kona-ba buat sira neʼebé Ita-nia pár halo ona ba Ita neʼebé book Ita atu tau fiar ba nia.
“Haʼu hanoin kona-ba haʼu-nia laʼen nia hahalok diʼak sira. Se nia fó atensaun ba ema ruma, neʼe tanba nia hanoin ema neʼe, laʼós tanba iha motivu la loos. Haʼu presiza fó-hanoin ba haʼu-nia an katak haʼu-nia inan-aman nia moris kaben la hanesan ho haʼu nian.”—Melissa.
Matadalan husi Bíblia: “Domin . . . fiar buat hotu.”—1 Korinto 13:4, 7.
Keta tau fiar ba buat neʼebé Ita imajina. Dr. Leahy, neʼebé temi ona iha leten, hakerek: “Dala ruma ita fiar katak buat neʼebé ita imajina mak loos. No tanba ita fiar metin, ikusmai ita sente katak neʼe mak realidade ida. Maibé, tan deʼit ita fiar katak buat neʼebé ita imajina mak loos, neʼe la dehan katak buat neʼe akontese duni.”b
“Se Ita haree ba situasaun ida no imajina katak buat ruma neʼebé la loos akontese entre Ita-nia pár ho ema neʼe, karik Ita sei hamosu problema iha Ita-nia moris kaben nian.”—Nadine.
Matadalan husi Bíblia: “Halo ema hotu haree katak imi la ulun-toos.”—Filipe 4:5.
Fó sai Ita-nia laran-susar. Koʼalia ba Ita-nia pár kona-ba buat naran deʼit neʼebé halo Ita laran-moras, atu imi naʼin-rua bele deside kona-ba hahalok saida mak imi bele ka labele hatudu ba ema seluk.
“Kuandu koʼalia ba malu kona-ba tópiku neʼe, koko atu hanoin katak Ita-nia pár lakohi atu hakanek Ita no nia mós koko atu buka dalan hodi hadiʼa situasaun. Ita presiza iha hanoin pozitivu kona-ba Ita-nia pár nia motivu. Karik Ita sente an demais ka ezije buat barak liu. Ka karik Ita-nia pár la hatene katak nia la fó atensaun neʼebé Ita presiza.”—Ciara.
Matadalan husi Bíblia: “Ema ida-idak tenke kontinua buka uluk ema seluk nia diʼak, laʼós buka diʼak deʼit ba ninia an.”—1 Korinto 10:24.