Informasaun atu uza hamutuk livru Moris Kristaun no Haklaken
2-8 ABRÍL
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | MATEUS 26
“Buat neʼebé hanesan no la hanesan husi Festa Salvasaun no Memoriál”
nwtsty média
Hahán ba Festa Salvasaun nian
Hahán neʼebé tenke iha bainhira selebra Festa Salvasaun mak: naʼan bibi-malae neʼebé tunu ona (bibi nia ruin labele tohar) (1); paun neʼebé la iha fermentu (2); no modo tahan neʼebé moruk (3). (Êx 12:5, 8; Núm 9:11) Bazeia ba ema judeu nia livru ida, modo tahan neʼebé moruk neʼe atu fó-hanoin ba ema Izraél kona-ba sira-nia moris susar nuʼudar atan iha rai-Ejitu. Jesus uza paun neʼebé la iha fermentu atu reprezenta ninia isin neʼebé perfeitu. (Mt 26:26) No apóstolu Paulo mós bolu Jesus nuʼudar “bibi-oan ba festa salvasaun nian”. (1Ko 5:7) Foin iha Jesus nia tempu mak ema uza tua-uvas (4) iha Festa Salvasaun nian. Jesus uza tua-uvas atu reprezenta ninia raan neʼebé sei fakar nuʼudar sakrifísiu.—Mt 26:27, 28.
nwtsty nota estudu ba Mt 26:26
reprezenta: Liafuan gregu estin (signifika “mak”) neʼebé uza iha eskritura neʼe koʼalia kona-ba “signifika; simbóliku; reprezenta”. Apóstolu sira mós komprende liafuan neʼe iha dalan hanesan, tanba iha tempu neʼebá, Jesus ho isin neʼebé perfeitu sei hamutuk ho sira no paun neʼebé la iha fermentu mós iha. Tan neʼe, paun neʼebé sira atu han laʼós Jesus nia isin rasik. Liafuan gregu neʼe mós uza iha eskritura seluk hanesan iha Mt 12:7, no tradusaun Bíblia barak tradús liafuan neʼe nuʼudar “reprezenta”.
nwtsty nota estudu ba Mt 26:28
raan aliansa nian: Jesus nia sakrifísiu mak halo legál aliansa foun entre Jeová no ema kristaun kose-mina sira. (Ebr 8:10) Iha eskritura neʼe Jesus hatete liafuan neʼebé Moisés mós hatete bainhira nia sai nuʼudar mediadór no halo legál aliansa Ukun-Fuan nian ho ema Izraél iha Foho Sinai. (Êx 24:8; Ebr 9:19-21) Karau-oan no bibi-timur nia raan mak halo legál aliansa Ukun-Fuan nian entre Maromak no nasaun Izraél, hanesan neʼe mós Jesus nia raan mak halo legál aliansa foun entre Jeová ho Izraél espirituál. Aliansa neʼe hahú laʼo iha loron Pentekostes tinan 33 molok Kristu.—Ebr 9:14, 15.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
nwtsty nota estudu ba Mt 26:17
Iha loron primeiru husi Festa Paun Fermentu-Laek nian: Loron Festa Salvasaun nian (14 Nisan) ramata mak Festa Paun Fermentu-Laek komesa iha loron 15 Nisan. Festa neʼe halaʼo ba loron hitu. (Haree sgd-TTP, parte 19.) Iha Jesus nia tempu, ema liga Festa Salvasaun hamutuk ho Festa Paun Fermentu-Laek, tan neʼe sira halaʼo festa neʼe ba loron ualu, inklui mós loron 14 Nisan, no dala ruma sira bolu nuʼudar “Festa Paun Fermentu-Laek nian”. (Lc 22:1) Tan neʼe liafuan “iha loron primeiru husi” bele tradús nuʼudar “loron ida antes”. (Haree mós Jo 1:15, 30, neʼebé uza liafuan gregu “primeiru” [prótos] neʼebé tradús nuʼudar “antes” katak “nia neʼebé iha antes [prótos] haʼu”.) Entaun, lia-gregu orijinál no ema judeu nia kostume hatudu katak, Jesus nia dixípulu sira husu pergunta neʼe ba Jesus iha loron 13 Nisan. Iha loron 13 Nisan, dixípulu sira halo preparasaun ba Festa Salvasaun nian iha tempu loron, no bainhira “rai nakukun ona” mak sira komesa selebra festa neʼe, tanba loron 14 Nisan hahú iha tempu neʼebá.—Mc 14:16, 17.
nwtsty nota estudu ba Mt 26:39
hasai tiha kopu neʼe husi haʼu: Iha Bíblia, baibain “kopu” uza iha dalan simbóliku atu refere ba Maromak nia hakarak ka “knaar” neʼebé ema ida tenke halo. Ema duun katak Jesus koʼalia aat Maromak no kontra lei, no bainhira nia mate, ema sei haree nia nuʼudar kriminozu. Ita bele fiar katak neʼe halo Jesus hanoin barak tanba nia lakohi hafoʼer Maromak nia naran. Neʼe book Jesus atu halo orasaun ba Maromak atu hasai tiha “kopu” neʼe.
9-15 ABRÍL
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | MATEUS 27-28
“Ajuda ema sai Jesus nia dixípulu —Tanbasá, iha neʼebé, no oinsá?”
‘Ajuda ema sai Jesus nia dixípulu’
4 Jesus mak ulun ba kongregasaun, no hahú husi 1914, nia mós kaer kbiit iha Maromak nia Ukun neʼebé foin harii. (Koloso 1:13; Apokalipse 11:15) Jesus mak arkanju no xefe ba anju millaun ba millaun. (1 Tesalónika 4:16; 1 Pedro 3:22; Apokalipse 19:14-16) Nia hetan forsa husi ninia Aman atu “halakon tiha governu hotu no ukun-naʼin hotu no kbiit hotu” neʼebé kontra Maromak. (1 Korinto 15:24-26; Éfeso 1:20-23) Jesus nia autoridade la limite ba ema neʼebé moris deʼit. Nia mós sei “tesi lia ba ema mate no ba ema moris” no Maromak haraik ona kbiit ba Jesus atu fó moris-hiʼas ba ema neʼebé mate ona. (Apóstolu 10:42; João 5:26-28) Sin, mandamentu husi Jesus neʼebé iha podér boot mak buat neʼebé importante liu hotu. Tan neʼe, ita tenke hatudu respeitu no prontu atu halo tuir Kristu nia mandamentu atu ‘ajuda ema seluk sai ninia dixípulu’.
nwtsty nota estudu ba Mt 28:19
hanorin ema . . . atu sai haʼu-nia dixípulu: Verbu gregu matheteúo bele tradús nuʼudar “hanorin” ho objetivu atu ajuda ema sai estudante ka dixípulu. (Haree Mt 13:52 neʼebé tradús nuʼudar “hanorin”) Verbu “fó batizmu” no “hanorin” hatudu buat neʼebé envolve iha Jesus nia mandamentu atu ‘hanorin ema . . . atu sai ninia dixípulu’.
ema husi nasaun hotu: Lia orijinál iha arti “nasaun hotu”, maibé kontestu husi eskritura neʼe hatudu katak liafuan sira-neʼe refere ba ema ida-idak husi nasaun hotu. Ita bele hatene ida-neʼe tanba eskritura neʼe uza liafuan fó batizmu ba sira, tuir lia-gregu liafuan “sira” neʼebé temi iha eskritura neʼe mak maskulinu no refere ba ema, laʼós ba “nasaun sira” tanba liafuan “nasaun” laʼós maskulinu. Mandamentu atu haklaken ba “ema husi nasaun hotu” mak foun. Eskritura sira hatudu katak antes Jesus haklaken iha mundu, ema jentiu sira bele hela iha rai-Izraél se sira komesa adora Jeová. (1Rs 8:41-43) Maibé hodi fó mandamentu foun neʼe ba ninia dixípulu sira, Jesus hatudu katak ema kristaun tenke haklaken iha mundu tomak, laʼós ba ema judeu deʼit.—Mt 10:1, 5-7; Apk 7:9; haree nota estudu ba Mt 24:14.
nwtsty nota estudu ba Mt 28:20
hanorin sira: Liafuan “hanorin” iha lia-gregu inklui fó instrusaun, esplikasaun, no hatudu evidénsia. Hanorin sira atu halo tuir buat hotu neʼebé Jesus haruka mak prosesu naruk no neʼe envolve hanorin buat neʼebé uluk Jesus hanorin ona, aplika ida-neʼe no halo tuir ninia ezemplu.—Jo 13:17; Éf 4:21; 1Pe 2:21.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
nwtsty nota estudu ba Mt 27:51
kortina: Iha templu laran iha kortina furak neʼebé uza atu haketak Fatin Santu ho Fatin Santu Liu Hotu. Tuir ema judeu nia kostume, kortina neʼe todan loos no naruk metru 18, luan metru 9 no mahar toʼo sentímetru 7,4. Bainhira Jeová lees kortina neʼe ba parte rua, neʼe hatudu katak Jeová hirus ba sira neʼebé oho ninia Oan-Mane. Neʼe mós hatudu katak agora ema bele tama ba lalehan.—Ebr 10:19, 20.
templu: Liafuan gregu naos iha eskritura neʼe refere ba fatin sagradu neʼebé inklui Fatin Santu no Fatin Santu Liu Hotu.
nwtsty nota estudu ba Mt 28:7
fó-hatene ba ninia dixípulu sira katak nia moris hiʼas ona: Feto sira-neʼe mak Jesus nia dixípulu neʼebé hatene uluk kona-ba Jesus nia moris-hiʼas no sira mós simu knaar atu fó-hatene dixípulu sira seluk. (Mt 28:2, 5, 7) Tuir ema judeu nia kostume, feto sira la bele sai sasin iha tribunál maibé ida-neʼe la bazeia ba Bíblia. La hanesan ho ema judeu, Jeová nia anju hafolin feto sira-neʼe nia dignidade hodi fó knaar espesiál ba sira.
16-22 ABRÍL
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | MARCOS 1-2
“Ó-nia sala perdua tiha ona”
“Ó-nia sala perdua tiha ona”
Bainhira Jesus hanorin iha uma neʼebé nakonu ho ema, mane naʼin-haat lori mane neʼebé moras isin-matek iha ninia toba-fatin. Sira hakarak Jesus atu kura sira-nia belun. Maibé tanba uma neʼe nakonu ho ema, sira “la bele lori tama ema moras neʼe ba Jesus”. (Marcos 2:4) Karik ida-neʼe halo sira sente triste tebes. Entaun sira saʼe ba uma nia kakuluk no halo kuak iha kakuluk. Depois sira hatún ema moras neʼe ba uma-laran.
Jesus sai hirus tanba sira atrapalla nia ka lae? Lae duni! Nia kontente tebes tanba sira fiar-metin no nia hatete ba mane neʼebé moras: “Ó-nia sala perdua tiha ona.” (Mateus 9:2) Maibé, Jesus bele fó perdua ba ema nia sala ka lae? Ema farizeu no eskriba sira la sente kontente bainhira Jesus koʼalia hanesan neʼe, sira hatete: “Tansá mak mane neʼe koʼalia hanesan neʼe? Nia koʼalia kontra Maromak. La iha ema ida neʼebé bele perdua sala só Maromak deʼit.”—Marcos 2:7.
Tanba Jesus hatene sira-nia laran, Jesus hatete ba sira: “Tansá mak imi hanoin buat sira-neʼe iha imi-nia laran? Ida-neʼebé mak fasil liu? Hatete ba ema moras isin-matek neʼe katak: ‘Ó-nia sala perdua tiha ona’, ka hatete: ‘Hamriik no foti ó-nia toba-fatin no laʼo bá’?” (Marcos 2:8, 9) Loos duni, Jesus bele fó perdua ba mane neʼe nia sala tanba sakrifísiu neʼebé nia sei halo.
nwtsty nota estudu ba Mc 2:9
Ida-neʼebé mak fasil liu: Fasil liu ba ema ida atu dehan katak nia bele fó perdua ba ema nia sala, tanba la presiza hatudu evidénsia katak nia bele halo ida-neʼe. Maibé atu dehan hamriik . . . laʼo bá neʼe katak Jesus tenke halo milagre ida neʼebé sei hatudu katak nia iha kbiit atu fó perdua ba ema nia sala. Eskritura neʼe no ida iha Isa 33:24 hatudu katak ema nia moras iha ligasaun ho ita-nia sala neʼebé mai husi Adão.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
nwtsty nota estudu ba Mc 1:11
lian ida sai husi lalehan: Iha livru Evanjellu, neʼe mak dala primeiru Jeová koʼalia diretamente ba ema. Jeová mós koʼalia ho ema dala rua tan.—Haree nota estudu ba Mc 9:7; Jo 12:28.
Ó mak haʼu-nia Oan-Mane: Nuʼudar kriatura espíritu, Jesus mak Maromak nia Oan-Mane. (Jo 3:16) Husi tempu neʼebé Jesus moris nuʼudar ema, nia mak “Maromak nia oan” hanesan ho Adão neʼebé uluk perfeitu. (Lc 1:35; 3:38) Hodi hatete liafuan sira-neʼe, Jeová laʼós deʼit fó sai sé mak Jesus. Maibé iha tempu hanesan, nia mós haraik ninia espíritu santu ba Jesus, no neʼe hatudu katak Jesus mak Maromak nia Oan-Mane mesak, neʼebé “moris dala ida tan” ho esperansa atu moris fali iha lalehan no atu sai Liurai no Amlulik Boot neʼebé Maromak hili ona.—Haree Jo 3:3-6; 6:51; Lc 1:31-33; Ebr 2:17; 5:1, 4-10; 7:1-3.
halo haʼu-nia laran kontente: ka “monu loos ba haʼu-nia laran”. Liafuan sira-neʼe mós mosu iha Mt 12:18, no neʼe foti husi Isa 42:1 neʼebé esplika kona-ba Mesias ka Kristu neʼebé promete ona. Bainhira Maromak haraik ninia espíritu santu no fó sai katak Jesus mak ninia Oan-Mane, neʼe hatudu ho klaru katak Jesus mak Mesias neʼebé promete ona.
nwtsty nota estudu ba Mc 2:28
loron Sábadu nia Naʼi: Jesus aplika liafuan sira-neʼe ba ninia an rasik (Mt 12:8; Lc 6:5) no neʼe hatudu katak Jesus bele uza loron Sábadu atu halo serbisu neʼebé ninia Aman haruka nia atu halo. (Kompara Jo 5:19; 10:37, 38.) Iha loron Sábadu, Jesus halo milagre barak neʼebé kapás loos, inklui mós kura ema neʼebé moras. (Lc 13:10-13; Jo 5:5-9; 9:1-14) No neʼe hatudu sai buat neʼebé Jesus sei kumpre iha futuru bainhira nia ukun mundu tomak, tempu neʼe sei sai hanesan deskansa iha loron Sábadu.—Ebr 10:1.
23-29 ABRÍL
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | MARCOS 3-4
“Kura ema moras iha loron Sábadu”
Tuir lei, saida mak ita bele halo iha loron Sábadu?
Iha loron Sábadu seluk, Jesus vizita sinagoga ida, karik iha Galileia. Iha neʼebá nia hetan mane ida ho liman-loos matek. (Lucas 6:6) Ema eskriba no farizeu haree didiʼak Jesus. Tanbasá? Sira hatudu sai sira-nia motivu bainhira sira husu: “Tuir lei, bele kura ema iha loron Sábadu ka lae?”—Mateus 12:10.
Ulun-naʼin relijiaun husi ema judeu fiar katak ita bele kura ema iha loron Sábadu só deʼit se ema neʼe nia moris iha perigu laran. Porezemplu, ba sira, se ita-nia ruin tohar ka naksalak no neʼe la perigu ba ita-nia moris, ita la bele falun ita-nia kanek iha loron Sábadu. Klaru katak ema eskriba no farizeu la husu pergunta neʼe tanba sira hanoin mane neʼe, maibé sira hakarak buka sala husi Jesus.
Tuir lei, saida mak ita bele halo iha loron Sábadu?
Maibé Jesus hatene sira-nia laran. Nia hatene katak sira-nia hanoin kona-ba loron Sábadu mak demais no la tuir ukun-fuan sira kona-ba saida mak ita bele halo iha loron neʼe. (Êxodo [Keluaran] 20:8-10) Nia hasoru ona ema neʼebé kritika ninia serbisu diʼak. Tuirmai Jesus hakarak hanorin sira lisaun importante hodi uza mane ho liman-loos matek, nia hatete: “Hamriik no mai iha klaran.”—Marcos 3:3.
nwtsty nota estudu ba Mc 3:5
Ho laran-hirus . . . no nia sente triste tebes: Só livru Marcos deʼit mak hakerek kona-ba Jesus nia reasaun bainhira nia haree sira-nia laran neʼebé toos. (Mt 12:13; Lc 6:10) Karik Pedro neʼebé sempre fó sai ninia sentimentu mak hakerek kona-ba Jesus nia sentimentu sira.—Haree “Introdusaun ba livru Marcos”.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
nwtsty nota estudu ba Mc 3:29
koʼalia kontra espíritu santu: Koʼalia kontra refere ba koʼalia neʼebé hatún, hakanek, ka koʼalia aat hasoru Maromak ka buat santu sira. Tanba espíritu santu mai husi Maromak rasik, tan neʼe kontra hasoru ho neon ka nega rezultadu husi espíritu santu nia kbiit hanesan deʼit ho koʼalia kontra Maromak. Ulun-naʼin relijiaun sira husi ema judeu haree Maromak nia espíritu santu mak fó kbiit ba Jesus hodi halo milagre oioin, maibé sira dehan katak kbiit neʼe mai husi Diabu Satanás.
sala neʼebé ba nafatin: Refere ba sala neʼebé ita halo ho neon no iha konsekuénsia rohan-laek; la iha sakrifísiu neʼebé bele taka sala hanesan neʼe.—Haree nota estudu koʼalia kontra espíritu santu iha versíkulu.
Ita komprende Eskritura nia signifika ka lae?
6 Ita bele aprende saida husi ai-knanoik neʼe? Primeiru, ita presiza rekoñese katak ita la iha kbiit hodi halo estudante Bíblia ida laʼo ba oin lalais iha lia-loos. Maski ita hakaʼas an ona hodi ajuda no apoia nia, ita nunka bele obriga ema neʼe atu hetan batizmu. Atu dedika ninia moris ba Maromak, nia rasik mak bele halo desizaun neʼe. Selae Jeová la simu ninia dedikasaun, tanba Jeová hakarak ema ida dedika ninia an husi nia rasik nia laran no mai husi domin.—Salmo (Mazmur) 51:12; 54:6; 110:3.
7 Segundu, komprende ai-knanoik neʼe bele ajuda ita la laran-tun se foufoun ita la haree rezultadu diʼak husi ita rasik nia serbisu haklaken. Ita presiza iha pasiénsia. (Tiago 5:7, 8) Se ita hakaʼas an ona hodi ajuda ita-nia estudante, maibé lia-loos la sai buras iha ninia laran, neʼe la dehan katak ita rasik mak hanorin la diʼak. Tanba Jeová husik deʼit lia-loos atu sai buras iha ema ida nia laran, se ema neʼe haraik-an no hakarak troka ninia moris. (Mateus 13:23) Tan neʼe keta kompara ita rasik nia serbisu haklaken diʼak ka la diʼak liuhusi ema naʼin-hira mak hetan ona batizmu. Jeová hafolin ita-nia serbisu laʼós liuhusi ema naʼin-hira mak ita ajuda ona tama lia-loos, maibé nia haree kona-ba ita badinas ka lae atu haklaken.—Lee Lucas 10:17-20; 1 Korinto 3:8.
8 Terseiru, ita la bele haree borus ema nia laran hodi hatene ema neʼe halo hela mudansa saida, loos ka lae? Porezemplu, misionáriu ida estuda hela Bíblia ho feen-laʼen ida. Sira fó-hatene ba misionáriu neʼe katak sira hakarak sai haklaken-naʼin ida. Entaun, misionáriu neʼe fó-hanoin ba sira katak primeiru sira tenke para tiha fuma sigarru. Maibé misionáriu neʼe hakfodak ho sira bainhira sira hatete sira para tiha fuma fulan hirak liu ona. Sira halo desizaun neʼe tanba sira hatene katak maski sira la fuma iha ema nia oin maibé Jeová bele haree sira no nia hakribi tebes ema laran-makerek hanesan neʼe. Maski misionáriu neʼe la hatene mudansa saida mak feen-laʼen neʼe halo ona, maibé tanba sira rasik nia domin ba Jeová, neʼe ajuda sira halo desizaun neʼebé loos.
MORIS NUʼUDAR EMA KRISTAUN
“Ema neʼebé iha tilun atu rona, rona bá”
nwtsty nota estudu ba Mc 4:9
Ema neʼebé iha tilun atu rona, rona bá: Antes Jesus konta ai-knanoik kona-ba toʼos-naʼin Jesus hatete: “Rona bá!” (Mc 4:3) Depois, nia ramata ai-knanoik neʼe hodi hatete liafuan sira-neʼe. Hodi halo nuneʼe, nia hakarak hatudu katak importante tebes ba ninia dixípulu sira atu halo tuir ho didiʼak ninia konsellu. Liafuan neʼebé atu hanesan bele hetan iha Mt 11:15; 13:9, 43; Mc 4:23; Lc 8:8; 14:35; Apk 2:7, 11, 17, 29; 3:6, 13, 22; 13:9.
30 ABRÍL–6 MAIU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | MARCOS 5-6
“Jesus iha kbiit atu fó moris-hiʼas ba ema mate”
(Marcos 5:38) (Marcos 5:39-41)
nwtsty nota estudu ba Mc 5:39
la mate, maibé nia toba deʼit: Baibain, Bíblia kompara mate hanesan ho toba. (Sal 13:3; Jo 11:11-14; Aps 7:60; 1Ko 7:39; 15:51; 1Ts 4:13) Jesus atu halo labarik-feto neʼe moris fali, tan neʼe, karik Jesus koʼalia iha dalan hanesan neʼe atu hatudu katak nia bele halo ema mate moris fali hanesan ema fanu ema ruma husi toba. Jesus nia kbiit atu fó moris-hiʼas ba labarik-feto neʼe mai husi ninia Aman, “Ida neʼebé halo ema mate sira moris fali no koʼalia kona-ba buat sira neʼebé seidauk mosu hanesan ida-neʼe mosu ona”.—Rom 4:17.
Labarik-feto moris fila fali!
Antes neʼe, Jesus kura ona ema barak no nia fó orden ba sira atu la bele fó sai ba ema seluk kona-ba buat neʼebé nia halo ba sira. Jesus mós koʼalia buat neʼebé hanesan ba labarik-feto neʼe nia inan-aman. Maski nuneʼe, inan-aman neʼe no mós ema seluk, tanba kontente sira fó sai novidade neʼe ba ema iha “fatin hotu iha rai neʼe”. (Mateus 9:26) Se Ita mak haree ema neʼebé Ita hadomi hetan moris-hiʼas, Ita mós sei fó sai ba ema seluk, loos ka lae? Neʼe mak moris-hiʼas segundu neʼebé Jesus halo.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
nwtsty nota estudu ba Mc 5:19
konta buat hotu: Baibain Jesus haruka ema atu la fó sai kona-ba milagre neʼebé nia halo (Mc 1:44; 3:12; 7:36), maibé Jesus haruka mane neʼe atu fó-hatene ba ninia família kona-ba saida mak akontese ba nia. Karik tanba ema husu Jesus atu sai husi área neʼe no nia la iha oportunidade atu haklaken rasik ba sira; karik mós tanba atu fó esplikasaun ba ema kona-ba fahi sira neʼebé lakon hodi ema la hanoin sala.
nwtsty nota estudu ba Mc 6:11
liki tiha rai-rahun husi imi-nia ain okos: Dixípulu sira halo nuneʼe hodi hatudu katak sira la simu responsabilidade kona-ba konsekuénsia neʼebé ema hetan husi Maromak. Liafuan sira-neʼe mós mosu iha Mt 10:14; Lc 9:5. Bainhira Marcos no Lucas uza liafuan neʼe, sira aumenta liafuan nuʼudar sasin ba [ka, “hasoru”] sira. Paulo no Barnabé mós halo nuneʼe iha Antiokia iha Pisídia. (Aps 13:51) Paulo mós halo buat neʼebé hanesan iha sidade Korinto hodi liki ninia hatais no dehan: “Husik imi-nia raan fila fali ba imi-nia leten. Haʼu la iha sala.” (Aps 18:6) Karik Jesus nia dixípulu sira hatene ona kona-ba jestu neʼe tanba bainhira ema judeu sira neʼebé kaer metin ba sira-nia relijiaun laʼo ba ema jentiu nia rai, antes atu tama ba sira rasik nia rai, sira sempre liki uluk rai-rahun husi sira-nia sandálias tanba sira sente rai-rahun neʼe la moos. Maibé Jesus nia liafuan ba dixípulu sira iha signifika seluk.