Informasaun atu uza hamutuk livru Moris Kristaun no Haklaken
3-9 DEZEMBRU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | APÓSTOLU 9-11
“Ida neʼebé fó-terus makaʼas sai Testemuña neʼebé laran-manas”
(Apóstolu 9:1, 2) Maibé Saul kontinua ameasa Naʼi nia dixípulu sira no hakarak tebes atu halakon sira hotu. No nia bá hasoru amlulik boot, 2 no husu surat husi amlulik boot hodi hatudu ba sinagoga sira iha Damasku, atu nuneʼe nia bele kesi no lori ba Jeruzalein feto no mane sira neʼebé halo tuir Dalan Neʼe.
bt p. 60 par. 1-2
Kongregasaun “tama iha tempu dame nian”
Grupu lubun boot laʼo daudaun no hakbesik ba sidade Damasku atu halaʼo sira-nia planu aat. Sira hakarak atu buka Jesus nia dixípulu hotu iha sira-nia uma no kaer sira, kesi sira no hamoe sira, depois lori sira ba Jeruzalein atu hasoru membru Sinédriu neʼebé hirus tebes.
2 Grupu lubun nia ulun-naʼin mak Saul, no nia oho ona ema balu. Antes neʼe, nia haree deʼit kuandu ninia ema sira neʼebé fanátiku, tuda mate Jesus nia dixípulu laran-metin ida naran Estevão. (Aps 7:57–8:1) Maibé, Saul la kontente deʼit atu haterus Jesus nia dixípulu sira iha Jeruzalein, nia mós provoka ema barak iha fatin hotu atu haterus sira. Ninia misaun mak atu halakon ema hotu neʼebé tuir “Dalan Neʼe”.—Aps 9:1, 2; haree kaixa “Saul nia orden iha Damasku”, iha pájina 61.
(Apóstolu 9:15, 16) Maibé Naʼi dehan ba nia: “Laʼo bá, tanba haʼu hili tiha ona mane neʼe atu lori haʼu-nia naran ba nasaun sira, liurai sira, no ba Izraél nia oan sira. 16 Basá haʼu sei hatudu momoos ba nia kona-ba susar hotu neʼebé nia tenke hasoru tanba haʼu-nia naran.”
Hafolin Jeová nuʼudar ita-nia Badain Sanan-Rai
4 Bainhira Jeová haree ema, nia la haree husi liʼur, maibé nia haree husi laran ema neʼe hanesan saida. (Lee 1 Samuel 16:7b.) Ita bele haree ezemplu ida husi dalan neʼebé nia forma kongregasaun kristaun iha tempu uluk. Iha tempu neʼebá, nia dada ba ninia an no ba ninia Oan-Mane, ema oioin neʼebé ema seluk la hafolin. (Jo 6:44) Ezemplu ida mak kona-ba ema farizeu ida naran Saul. Foufoun nia mak ema neʼebé “koʼalia kontra Maromak no fó-terus no koʼalia aat ninia povu”. (1Ti 1:13) Maibé kuandu Jeová haree Saul nia laran, Jeová la sente katak nia mak rai-mean neʼebé folin-laek. (Prv 17:3) Nia haree Saul nuʼudar buat neʼebé bele forma sai sanan-rai folin-boot ida hodi haklaken Maromak nia naran “ba nasaun sira, liurai sira, no ba Izraél nia oan sira”. (Aps 9:15) Iha mós ema seluk neʼebé Jeová hili hodi forma sai buat neʼebé espesiál ba nia atu uza, sira mak hanesan ema neʼebé uluk lanu-teen, morál aat, no naʼok-teen. (Rom 9:21; 1Ko 6:9-11) Bainhira ema sira-neʼe estuda Maromak nia Liafuan, neʼe halo sira tau fiar liután ba Jeová no husik Jeová mak forma sira-nia moris.
(Apóstolu 9:20-22) no nia hahú kedas atu haklaken iha sinagoga sira kona-ba Jesus, katak nia mak Maromak nia Oan-Mane. 21 Maibé ema hotu neʼebé rona nia sai hakfodak tebes no dehan: “Mane neʼe mak haterus sira neʼebé iha Jeruzalein, neʼebé bolu naran neʼe, no nia mai iha neʼe tanba hakarak atu kaer sira no lori sira ba ulun-naʼin amlulik sira, loos ka lae?” 22 Maibé Saul kontinua hetan kbiit liután no nia halo ema judeu sira neʼebé hela iha Damasku sai hakfodak nuʼudar nia esplika ho klaru katak Jesus mak Kristu.
bt p. 64 par. 15
Kongregasaun “tama iha tempu dame nian”
15 Hanoin toʼok, ema barak hakfodak no hirus kuandu Saul hahú haklaken kona-ba Jesus iha Sinagoga sira. Sira husu: “Mane neʼe mak haterus sira neʼebé iha Jeruzalein, neʼebé bolu naran neʼe, . . . loos ka lae?” (Aps 9:21) Atu fó sai ninia razaun tanbasá nia troka ninia hanoin kona-ba Jesus, Saul “esplika ho klaru katak Jesus mak Kristu”. (Aps 9:22) Maski esplika ho klaru, no fó evidénsia, maibé neʼe la dehan katak ema hotu sei simu. Dala ruma kultura no tradisaun, ka ema nia laran neʼebé foti-an halo sira la simu buat neʼebé loos. Maski nuneʼe, Saul la rende an.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
(Apóstolu 9:4) no nia monu ba rai no nia rona lian ida dehan ba nia: “Saul, Saul, tansá mak ó fó-terus ba haʼu?”
bt p. 60-61 par. 5-6
Kongregasaun “tama iha tempu dame nian”
5 Bainhira Jesus hapara Saul nuʼudar nia laʼo iha dalan ba Damasku, Jesus la husu: “Tansá mak ó fó-terus ba haʼu-nia dixípulu?” Maibé, hanesan hakerek iha eskritura, nia husu: “Tansá mak ó fó-terus ba haʼu?” (Aps 9:4) Sin, Jesus rasik sente terus tanba susar neʼebé ninia dixípulu sira hasoru.—Mt 25:34-40, 45.
6 Se Ita hasoru susar tanba Ita-nia fiar ba Kristu, Ita mós bele fiar katak Jeová no Jesus hatene kona-ba Ita-nia situasaun. (Mt 10:22, 28-31) Karik susar neʼe seidauk lakon. Maibé, hanoin-hetan, Jesus haree bainhira Saul envolve an atu oho Estevão, no fó-terus ba dixípulu sira neʼebé laran-metin hodi tama sira-nia uma iha Jeruzalein atu dada sai no kaer sira. (Aps 8:3) Maski Jesus haree, nia la hapara susar iha tempu neʼebá. Tan neʼe, Jeová, liuhusi Kristu, hametin Estevão no dixípulu seluk hodi fó kbiit ba sira atu tahan no laran-metin nafatin.
(Apóstolu 10:6) Mane neʼe hela iha Simão, badain-kulit, nia uma besik tasi.”
nwtsty nota estudu ba Aps 10:6
Simão, badain-kulit: Badain-kulit mak ema neʼebé halo sasán husi animál nia kulit. Nia uza ahu atu hasai animál nia fulun ka isin no bokur husi kulit. Tuirmai, nia hoban kulit neʼe iha ai-moruk neʼebé forte atu halo kulit neʼe sai mamar hodi nuneʼe bele halo sasán oioin. Prosesu neʼe hamosu iis dois no mós presiza uza bee barak, tan neʼe Simão hela besik tasi, karik iha sidade Jope nia liʼur. Tuir Moisés nia Ukun-Fuan, ema neʼebé halo serbisu no kona animál nia mate-isin mak la moos. (Lev 5:2; 11:39) Tan neʼe, ema judeu barak la gosta badain-kulit sira no lakohi hela hamutuk ho sira. Tuir loloos, iha livru Talmude esplika katak badain-kulit nia serbisu mak aat liu fali serbisu atu foti animál nia tee. Maski nuneʼe, Pedro la hatudu diskriminasaun, no nia kontente atu hela hamutuk ho Simão. Pedro hatudu katak nia la fihir ema, no hahalok neʼe importante tanba ninia knaar tuirmai mak atu vizita ema jentiu ida nia uma. Matenek-naʼin balu esplika kona-ba liafuan gregu byrseus ka “badain-kulit” no hanoin katak neʼe mak Simão nia apelidu.
10-16 DEZEMBRU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | APÓSTOLU 12-14
“Barnabé no Paulo halo dixípulu iha fatin sira neʼebé dook”
(Apóstolu 13:2, 3) No nuʼudar sira serbí Jeová no halo jejún, espíritu santu dehan: “Imi haketak Barnabé no Saul ba haʼu hodi sira bele halo serbisu neʼebé haʼu bolu sira atu halo.” 3 Entaun, dala ida tan sira halo jejún no halo orasaun no tau liman ba sira naʼin-rua no husik sira bá.
bt p. 86 par. 4
“Sira haksolok no sai nakonu ho espíritu santu”
4 Tanbasá espíritu santu haketak Barnabé no Saul atu “halo serbisu” neʼe? (Aps 13:2) Bíblia la fó hatene kona-ba neʼe. Maibé ita hatene katak espíritu santu mak dirije hodi hili mane sira-neʼe. Bíblia mós la dehan katak profeta no mestre sira iha Antiokia protesta kona-ba desizaun neʼe. Duké halo nuneʼe, sira apoia desizaun ho laran tomak. Imajina toʼok Barnabé no Saul sente oinsá tanba sira-nia maluk kristaun sira la sente laran-moras maibé, “halo tiha jejún no orasaun, sira tau liman ba sira naʼin-rua no haruka sira bá”. (Aps 13:3) Ita mós presiza apoia ema neʼebé simu knaar oioin atu serbí Jeová, inklui mós sira neʼebé simu knaar atu serbí nuʼudar katuas ba kongregasaun. Duké sai laran-moras kona-ba sira neʼebé simu knaar hanesan neʼe, ita presiza “hafolin tebes sira no hadomi sira tanba sira-nia serbisu”.—1Ts 5:13.
(Apóstolu 13:12) No kuandu governadór haree buat neʼebé foin mosu, nia mós sai ema fiar-naʼin ida basá nia hakfodak ho Jeová nia hanorin.
(Apóstolu 13:48) Kuandu ema husi nasaun sira rona kona-ba neʼe, sira sai haksolok no fó glória ba Jeová nia liafuan, no ema hotu neʼebé prontu atu simu lia-loos neʼebé lori ba moris rohan-laek, ema sira-neʼe sai fiar-naʼin.
(Apóstolu 14:1) No iha Ikónio, Paulo no Barnabé tama ba ema judeu sira-nia sinagoga no koʼalia ho matenek toʼo ema-lubun husi ema judeu no ema gregu sai fiar-naʼin.
bt p. 95 par. 5
“Haklaken ho aten-brani liuhusi Jeová nia kbiit”
5 Ulukliu, Paulo no Barnabé para iha Ikónio, rai neʼe nakonu ho kultura husi rai-Grésia, no neʼe mak sidade boot ida iha provínsia Roma nian, naran Galásia. Ema judeu barak neʼebé importante mak hela iha rai neʼe, no mós ema husi nasaun seluk neʼebé simu ona relijiaun judeu. Hanesan baibain, Paulo no Barnabé tama ba sinagoga no komesa haklaken. (Aps 13:5, 14) Sira “koʼalia ho matenek toʼo ema-lubun husi ema judeu no ema gregu sai fiar-naʼin”.—Aps 14:1.
(Apóstolu 14:21, 22) No depois haklaken tiha liafuan diʼak iha sidade neʼe no ajuda tiha ema barak atu sai dixípulu, sira fila fali ba Listra, Ikónio, no Antiokia. 22 No iha neʼebá, sira hametin dixípulu sira no fó laran-manas ba sira atu laran-metin nafatin iha fiar hodi dehan: “Ita tenke tama ba Maromak nia Ukun liuhusi susar barak.”
Serbí Maromak ho laran-metin maski hasoru “susar barak”
4 Depois sira vizita tiha sidade Derbe, Paulo no Barnabé “fila fali ba Listra, Ikónio, no Antiokia. No iha neʼebá, sira hametin dixípulu sira no fó laran-manas ba sira atu laran-metin nafatin iha fiar hodi dehan: ‘Ita tenke tama ba Maromak nia Ukun liuhusi susar barak.’” (Aps 14:21, 22) Foufoun, liafuan sira-neʼe bele halo ema sente taʼuk. Entaun, oinsá mak Paulo no Barnabé “hametin dixípulu sira” hodi fó sai katak sira tenke hasoru terus barak?
5 Ita bele hetan resposta iha Paulo nia liafuan sira. Paulo la dehan deʼit katak “Ita tenke tahan susar barak”. Maibé nia dehan: “Ita tenke tama ba Maromak nia Ukun liuhusi susar barak.” Entaun, Paulo hatudu sai kona-ba bensaun neʼebé ema bele hetan kuandu sira laran-metin ba Maromak. Bensaun neʼe laʼós mehi deʼit. Jesus dehan: “Ema neʼebé tahan toʼo rohan mak ida neʼebé sei hetan salvasaun.”—Mt 10:22
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
(Apóstolu 12:21-23) Maibé iha loron-boot ida, Herodes tau hatais liurai nian no tuur iha kadeira tesi-lia nian no hahú koʼalia ba sira hotu. 22 No ema sira neʼebé halibur hamutuk hahú hakilar dehan: “Neʼe maromak ida nia lian, laʼós ema nian!” 23 Iha tempu neʼe kedas, Jeová nia anju fó moras ba nia, tanba nia la fó glória ba Maromak, no ular kiʼik han nia no nia mate.
w08 15/5 p. 32 par. 7
Pontu importante husi livru Apóstolu
12:21-23; 14:14-18. Herodes ho foti-an simu lalais glória, neʼebé tuir loloos Maromak deʼit mak merese atu simu. Herodes nia hahalok la hanesan duni ho Paulo no Barnabé neʼebé la simu kedas kuandu ema koko atu fó hahiʼi no glória ba sira! Ita mós la buka atu simu glória kuandu kumpre priviléjiu ka halo knaar ruma atu serbí Jeová.
(Apóstolu 13:9) Saul, neʼebé mós bolu nuʼudar Paulo, sai nakonu ho espíritu santu no hateke didiʼak ba nia
nwtsty nota estudu ba Aps 13:9
Saul, neʼebé mós bolu nuʼudar Paulo: Komesa husi versíkulu neʼe, Bíblia bolu Saul nuʼudar Paulo. Apóstolu Paulo moris mai nuʼudar ema ebreu, no sidadaun Roma ida. (Aps 22:27, 28; Flp 3:5) Karik husi kiʼik kedas nia simu naran ebreu nian Saul, no naran Roma nian Paulo. Iha tempu neʼebá, normál atu iha naran rua, liuliu ba ema judeu neʼebé la hela iha rai-Izraél. (Aps 12:12; 13:1) Paulo nia família balu mós iha naran Roma no gregu nian. (Rom 16:7, 21) “Nuʼudar apóstolu neʼebé haruka ba nasaun sira”, Paulo mós hetan knaar atu haklaken liafuan diʼak ba ema jentiu sira. (Rom 11:13) Nia deside atu uza ninia naran Roma nian, karik nia hanoin katak ema sei simu nia se nia uza naran neʼe. (Aps 9:15; Gal 2:7, 8) Ema balu hanoin nia hili naran Paulo atu hatudu respeitu ba Sérgio Paulo, maibé karik neʼe laloos, tanba Paulo uza nafatin naran neʼe maski sai tiha husi rai-Xipre. Ema seluk hanoin katak Paulo lakohi uza naran ebreu nian tanba kuandu temi naran neʼe iha lia-gregu, neʼe rona hanesan liafuan neʼebé refere ba ema ka animál neʼebé laʼo ho foti-an.
Paulo: Iha Eskritura Lia-Gregu iha lia-tetun, naran Paulos husi lia-latín Paulus, iha signifika “Kiʼik; kiʼikoan”, uza dala 188 atu refere ba apóstolu Paulo, no dala ida deʼit atu refere ba governadór ba rai-Xipre naran Sérgio Paulo.—Aps 13:7.
Diskursu
bt p. 78-79 par. 8-9.
8 Kongregasaun hatene ho didiʼak saida mak sira presiza halo. Apóstolu 12:5 hatete: “No kuandu Pedro iha hela komarka laran, kongregasaun halo orasaun ho laran-manas ba Maromak kona-ba nia.” Sin, sira-nia orasaun ba irmaun neʼebé sira hadomi mak mai husi laran duni. Maski Tiago mate ona, maibé neʼe la halo sira sai laran-kraik demais no lakon esperansa; sira mós la hanoin katak halo orasaun mak saugati deʼit. Ba Jeová, orasaun mak importante tebes. Jeová sei hatán orasaun sira neʼebé la kontra malu ho ninia hakarak. (Ebr 13:18, 19; Tgo 5:16) Neʼe mak lisaun importante ba ema kristaun ohin loron atu hanoin-hetan.
9 Ita hatene irmaun-irmán neʼebé hasoru daudaun susar? Karik ema fó-terus ba sira, governu bandu sira ka sai vítima ba dezastre naturais. Tansá la koko temi sira-nia naran iha Ita-nia orasaun? Karik Ita mós hatene ema balu neʼebé hasoru daudaun susar sira neʼebé ema ladún nota, hanesan problema iha família laran, sente laran-kraik, ka sira-nia fiar hetan koko. Kuandu Ita hanoin kleʼan uluk antes halo orasaun, karik Ita bele hanoin kona-ba ema balu no temi sira-nia naran iha Ita-nia orasaun ba Jeová, ida neʼebé “rona ba orasaun”. (Sal 65:2) Tuir loloos, Ita mós hakarak atu ema seluk halo buat neʼebé hanesan, kuandu Ita hasoru susar.
17-23 DEZEMBRU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | APÓSTOLU 15-16
“Foti desizaun ho laran ida deʼit bazeia ba Maromak nia Liafuan”
(Apóstolu 15:1, 2) No ema balu tun husi Judeia no hahú hanorin maun-alin sira dehan: “Se imi la simu sirkunsizaun hodi tuir ukun-fuan Moisés nian, imi sei la hetan salvasaun.” 2 Maibé kuandu Paulo no Barnabé haksesuk malu makaʼas ho sira, dixípulu sira halo arranju atu Paulo no Barnabé, no mós dixípulu balu atu saʼe ba Jeruzalein hodi koʼalia ho apóstolu no katuas sira kona-ba ida-neʼe.
bt p. 102-103 par. 8
“Haksesuk malu makaʼas ho sira”
8 Lucas hakerek tan: “Maibé kuandu Paulo no Barnabé haksesuk malu makaʼas ho sira [“ema balu husi Judeia”], dixípulu sira [katuas sira] halo arranju atu Paulo no Barnabé, no mós dixípulu balu atu saʼe ba Jeruzalein hodi koʼalia ho apóstolu no katuas sira kona-ba ida-neʼe.” (Aps 15:2) Liafuan “haksesuk malu makaʼas” hatudu katak grupu rua iha sentimentu neʼebé makaʼas no fiar metin ba sira-nia opiniaun, no kongregasaun iha Antiokia labele rezolve ida-neʼe. Tan neʼe atu nafatin iha dame no unidade, kongregasaun halo desizaun matenek atu bá “Jeruzalein hodi koʼalia ho apóstolu no katuas sira kona-ba ida-neʼe”. Sira mak serbí nuʼudar grupu administradór. Saida mak ita bele aprende husi katuas sira iha Antiokia?
(Apóstolu 15:13-20) Depois sira konta hotu tiha, Tiago hatán hodi dehan: “Maun-alin sira, rona haʼu bá. 14 Simeaun konta ona buat hotu kona-ba oinsá ba dala primeiru Maromak fila oin ba ema husi nasaun seluk atu foti povu ida ba nia naran. 15 No profeta sira-nia liafuan mós apoia ida-neʼe, hanesan hakerek nanis ona: 16 ‘Neʼe hotu tiha, haʼu tenke fila fali no harii fali David nia uma neʼebé monu tiha ona; haʼu tenke hadiʼa fali buat neʼebé rahun no halo fali uma neʼe, 17 atu nuneʼe, restu husi ema sira-neʼe, no mós ema husi nasaun hotu, katak povu neʼebé lori haʼu-nia naran, sira hotu bele buka Jeová ho laran-manas, Jeová, ida neʼebé kumpre buat sira-neʼe mak dehan nuneʼe, 18 nia hatene buat sira-neʼe horiuluk kedas.’ 19 Tan neʼe, haʼu-nia hanoin mak atu ita la halo susar ba ema husi nasaun seluk neʼebé tau fiar ba Maromak, 20 maibé atu hakerek ba sira hodi hasees an husi buat neʼebé iha relasaun ho estátua, husi sala-foʼer, husi animál neʼebé ema buti mate, no mós husi raan.
Ema kristaun loos hafolin Maromak nia liafuan
6 Eskritura neʼebé ajuda apóstolu no katuas sira atu rezolve problema neʼe mak Amós 9:11, 12. Liafuan neʼe temi fali iha Apóstolu 15:16, 17, dehan: “Haʼu sei fila fali mai no harii fali David nia uma neʼebé monu tiha; husi nia rahun sira Haʼu sei harii nia no foti nia fali, atu ema sira neʼebé sei hela sei buka Naʼi [Jeová], no mós jentiu sira [“ema husi nasaun hotu”, MF] neʼebé tan sira ema bolu Haʼu naran. Naʼi [Jeová] . . . dehan nuneʼe.”
7 Maibé ema balu karik hatete: ‘Eskritura neʼe la dehan katak ema jentiu neʼebé sai ema kristaun la presiza hetan sirkunsizaun.’ Neʼe loos. Maibé ema kristaun judeu komprende oinsá mak eskritura neʼe iha relasaun ho sirkunsizaun, tanba tuir ema judeu nia hanoin ema husi nasaun seluk neʼebé hetan ona sirkunsizaun, sira laʼós jentiu tan maibé sira sai ona maluk ema judeu. (Êx 12:48, 49) Porezemplu, iha tradusaun Bíblia Septuajinta neʼebé Bagster tradús, Ester 8:17 hatete: “Ema jentiu barak hetan sirkunsizaun no sai ema judeu.” Nuneʼe, kuandu eskritura iha Amós fó-hatene nanis katak “ema sira neʼebé sei hela” iha Israel nia umakain sei sai povu ida ba Maromak nia naran hamutuk ho “jentiu” ka ema husi nasaun hotu, ida-neʼe katak ema judeu rasik no mós ema seluk neʼebé hetan ona sirkunsizaun, sira sei sai hamutuk ho ema neʼebé la hetan sirkunsizaun. Ida-neʼe hatudu ho klaru katak ema jentiu, ka ema husi nasaun seluk, la presiza hetan sirkunsizaun atu sai ema kristaun.
(Apóstolu 15:28, 29) Tanba espíritu santu no mós ami rasik deside ona atu la fó todan tan ba imi, só deʼit ho buat neʼebé presiza, neʼe mak 29 kontinua hasees an husi buat sira neʼebé hasaʼe ona ba estátua, husi raan, husi animál neʼebé buti mate, no husi sala-foʼer. Se imi halo tuir buat sira-neʼe ho didiʼak, imi-nia moris sei sai diʼak. Adeus!”
(Apóstolu 16:4, 5) No nuʼudar sira laʼo liu sidade oioin, sira fó sai ba maun-alin sira iha fatin sira-neʼe atu halo tuir ukun-fuan neʼebé apóstolu no katuas sira deside ona iha Jeruzalein. 5 Tan neʼe, kongregasaun sira-nia fiar kontinua sai metin liután no loron ba loron fiar-naʼin sira aumenta ba beibeik.
bt p. 123 par. 18
“Kongregasaun sira-nia fiar kontinua sai metin liután”
18 Paulo no Timóteo serbisu hamutuk ba tinan barak. Nuʼudar katuas sira neʼebé vizita kongregasaun, sira halaʼo knaar oioin atu apoia grupu administradór. Bíblia dehan: “No nuʼudar sira laʼo liu sidade oioin, sira fó sai ba maun-alin sira iha fatin sira-neʼe atu halo tuir ukun-fuan neʼebé apóstolu no katuas sira deside ona iha Jeruzalein.” (Aps 16:4) Kongregasaun sira halo tuir duni matadalan husi apóstolu no katuas sira iha Jeruzalein. No tanba sira halo tuir, rezultadu mak “kongregasaun sira-nia fiar kontinua sai metin liután no loron ba loron fiar-naʼin sira aumenta ba beibeik”.—Aps 16:5.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
(Apóstolu 16:6-9) Depois neʼe, sira laʼo liuhusi Fríjia no Galásia, tanba espíritu santu bandu sira atu la bele haklaken Maromak nia liafuan iha área Ázia nian. 7 No kuandu sira toʼo ba Mísia, sira koko atu laʼo ba Bitínia, maibé Jesus nia espíritu la husik sira. 8 Entaun, sira laʼo liu Mísia no tun ba Tróade. 9 No iha kalan Paulo haree iha vizaun ema Masedónia ida hamriik iha nia oin no husu nia dehan: “Hakat liu mai iha Masedónia no ajuda ami.”
Matan-moris hanesan Jesus nia apóstolu sira
8 Saida mak ita bele aprende husi istória neʼe? Kuandu Paulo ho ninia maluk sira komesa laʼo ba Ásia mak foin Maromak nia espíritu santu hapara sira. Depois, kuandu sira laʼo toʼo besik Bitínia mak foin Jesus hanetik Paulo atu labele bá neʼebá. Ikusmai, kuandu Paulo toʼo tiha iha Tróade mak foin Jesus hatudu dalan ba nia hodi bele bá Masedónia. Nuʼudar kongregasaun nia Ulun, Jesus mós bele halo hanesan neʼe ba ita. (Kol 1:18) Porezemplu, karik ita hanoin atu foti serbisu pioneiru, ka hanoin atu muda ba fatin neʼebé presiza haklaken-naʼin. Maibé, kuandu ita halo buat ruma atu laʼo ba oin hodi halo tuir ita-nia planu neʼe mak foin Jesus sei hatudu dalan ba ita liuhusi espíritu santu. Hanoin toʼok ezemplu neʼe: Xofér bele fila karreta ba liman-loos ka karuk, maibé, atu halo nuneʼe, karreta neʼe nia motór tenke moris no laʼo ba oin. Nuneʼe mós ho ita, se ita laʼo ba oin hodi hakaʼas an atu kumpre ita-nia planu mak Jesus bele ajuda ita atu aumenta ita-nia serbisu haklaken.
(Apóstolu 16:37) Maibé Paulo dehan ba sira: “Sira baku ami iha ema hotu nia oin, no hatama ami iha komarka maski ami mak ema Roma, no sira la tesi lia uluk ba ami; no agora sira hakarak atu hasai ami subasubar deʼit ka? Neʼe labele! Husik sira mai rasik no lori ami sai.”
nwtsty nota estudu ba Aps 16:37
ami mak ema Roma: Neʼe katak, sidadaun Roma. Paulo no mós Silas mak sidadaun Roma. Tuir Roma nia ukun-fuan, ninia sidadaun hotu iha direitu atu lori kazu ba tribunál, no sidadaun ida labele simu kastigu iha fatin públiku se ema seidauk hetan tesi-lia kona-ba kazu neʼe. Sidadaun Roma mós iha direitu no liberdade oioin iha rai hotu neʼebé Roma mak ukun. Sidadaun Roma tenke hakruʼuk ba Roma nia lei, laʼós lei husi sidade sira iha provínsia. Bainhira ema duun katak sidadaun ida halo sala ruma, nia bele deside atu hetan tesi-lia tuir lei lokál; maski nuneʼe, nia nafatin iha direitu atu lori kazu neʼe ba tribunál Roma nian. Kona-ba sala ka krime neʼebé boot, nia mós iha direitu atu lori kazu ba tribunál neʼebé liurai Roma mak tesi-lia. Apóstolu Paulo haklaken iha fatin barak neʼebé Roma mak ukun. Dala tolu Bíblia temi katak nia uza didiʼak ninia direitu nuʼudar sidadaun Roma. Dala primeiru mak iha Filipe, kuandu nia fó hatene ba juís iha Filipe katak sira la respeitu ninia direitu hodi baku nia.
it-1 p. 273, par. 1
Baku
Ema baku Paulo ho ai iha sidade Filipe. Paulo uza akontesimentu neʼe atu hasoru ema sira neʼebé haterus nia hodi defende ninia an tuir lei no mós hodi defende lia-loos neʼebé nia fó sai. Ema baku nia iha fatin públiku no hatama nia ba komarka, maibé bainhira ukun-naʼin sira hatene katak nia mak ema Roma, sira sai taʼuk tebetebes, tanba sira baku ona sidadaun Roma ida antes hetan tesi-lia. Laʼós neʼe deʼit, hodi baku sira iha ema barak nia oin, ema sei rekoñese sira nuʼudar kriminozu. Entaun, bainhira ukun-naʼin sira haruka guarda atu hatoʼo lia-menon katak Paulo no Silas bele sai ona husi komarka, Paulo hatete: “Sira baku ami iha ema hotu nia oin, no hatama ami iha komarka maski ami mak ema Roma, no sira la tesi lia uluk ba ami; no agora sira hakarak atu hasai ami subasubar deʼit ka? Neʼe labele! Husik sira mai rasik no lori ami sai.” Ukun-naʼin sira tenke rekoñese sala neʼebé sira halo ona. “Entaun ukun-naʼin sira-nia guarda bá hodi fó sai Paulo nia liafuan ba sira. No kuandu sira rona katak ema sira-neʼe mak ema Roma, sira sai taʼuk tebes. Tan neʼe, ukun-naʼin sira mai no husu deskulpa ba Paulo no Silas, no depois lori sai tiha sira, ema sira-neʼe husu atu sira husik sidade neʼe.” (Aps 16:22-40) Ikusmai ema rekoñese katak serbisu haklaken laʼós atividade neʼebé kontra lei, tanba ukun-naʼin sira hatudu ho klaru husi sira-nia hahalok katak Paulo no Silas la halo sala. Paulo halo desizaun neʼe tanba nia hakarak atu “defende liafuan diʼak iha ukun-naʼin sira-nia oin”.—Flp 1:7.
24-30 DEZEMBRU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | APÓSTOLU 17-18
“Banati-tuir apóstolu Paulo nia ezemplu kona-ba haklaken no hanorin”
(Apóstolu 17:2, 3) Entaun, hodi tuir Paulo nia toman, nia tama ba sinagoga iha loron Sábadu tolu tuituir malu hodi hanorin sira husi Eskritura, 3 no nia esplika no uza liafuan sira-neʼe atu hatudu katak Kristu presiza hetan terus no moris-hiʼas husi mate, no nia dehan: “Kristu neʼe mak Jesus neʼebé haʼu haklaken ba imi.”
nwtsty nota estudu ba Aps 17:2, 3
hanorin sira: Paulo la fó hatene deʼit liafuan diʼak ba sira. Maibé nia esplika no hatudu evidénsia husi eskritura sira, neʼe katak, husi Eskritura Lia-Ebraiku neʼebé Maromak haruka ema atu hakerek. Nia la lee deʼit eskritura; nia halo ema hanoin kleʼan kona-ba eskritura, no nia troka ninia dalan atu esplika tuir ninia rona-naʼin nia presiza. Liafuan gregu dialegomai signifika “atu koʼalia ba malu; atu konversa; atu halo diskusaun”. Neʼe katak ita book ema seluk atu koʼalia ho ita. Liafuan gregu neʼe mós uza iha Aps 17:17; 18:4, 19; 19:8, 9; 20:7, 9.
uza liafuan sira-neʼe atu hatudu: Fraze neʼe foti husi liafuan gregu neʼebé signifika “atu tau iha sorin (tau besik)”. Karik fraze neʼe hatudu katak Paulo haree didiʼak profesia sira kona-ba Mesias husi Eskritura Lia-Ebraiku hodi halo komparasaun ho Jesus nia moris, hodi nuneʼe atu hatudu oinsá Jesus kumpre profesia sira-neʼe.
(Apóstolu 17:17) Tan neʼe nia tama iha sinagoga no hahú hanorin Eskritura ba ema judeu sira no ba ema seluk neʼebé adora Maromak. No loron-loron nia mós hanorin ema sira neʼebé nia hasoru iha merkadu.
nwtsty nota estudu ba Aps 17:17
merkadu: Iha Akrópole parte norueste, merkadu Atenas (Lia-gregu, agorá) nia luan mak maizumenus metru kuadradu 50.000. Merkadu laʼós deʼit fatin atu faʼan no sosa sasán. Neʼe mós fatin sentrál ba negósiu, polítiku, no kultura. Ema Atenas gosta tebes atu ransu hamutuk iha fatin neʼe atu koʼalia no troka hanoin ba malu kona-ba tópiku neʼebé kleʼan.
(Apóstolu 17:22, 23) No Paulo hamriik iha Areópago nia klaran no dehan: “Ema Atenas sira, haʼu haree katak iha buat hotu imi-nia hamtaʼuk ba maromak sira mak boot liu fali ema seluk. 23 Porezemplu, kuandu haʼu laʼo liu sidade haʼu haree didiʼak buat sira neʼebé imi adora, no haʼu mós haree altár ida neʼebé hakerek dehan: ‘Ba Maromak neʼebé ami la hatene.’ Tan neʼe, buat neʼebé imi adora maski la hatene, kona-ba neʼe mak haʼu haklaken ba imi.
nwtsty nota estudu ba Aps 17:22, 23
Ba Maromak neʼebé ami la hatene: Liafuan gregu Agnostoi theoi mak hakerek iha altár iha Atenas. Ema Atenas hatudu sira-nia fiar ba Maromak oioin hodi harii templu no altár barak. Sira mós halo altár ba Maromak oioin neʼebé reprezenta Famozu, Modestu, Enerjia, Matenek atu koʼalia, no Laran-sadiʼa. Karik tanba sira taʼuk atu haluha Maromak ida, no lakohi halo Maromak ida hirus, sira halo altár ida no dedika ba “Maromak neʼebé ami la hatene”. Hodi halo altár hanesan neʼe sira hatudu katak iha duni Maromak ida neʼebé sira la hatene. Ho matenek Paulo uza altár neʼe atu loke dalan ba ninia esplikasaun kona-ba Maromak loos neʼebé sira seidauk koñese.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
(Apóstolu 18:18) No depois hela tiha ba loron balu tan, Paulo fó adeus ba maun-alin sira no saʼe ró hodi bá Síria, no Prisila no Ákuila mós bá hamutuk nia. No iha Sénkreas Paulo tesi badak nia fuuk, tanba nia halo promesa ida.
w08 15/5 p. 32 par. 5
Pontu importante husi livru Apóstolu
18:18—Promesa saida mak Paulo halo? Matenek-naʼin balu hanoin katak Paulo halo promesa nuʼudar ema Nazireu ida. (Núm 6:1-21) Maibé Bíblia la esplika promesa saida mak Paulo halo. No eskritura sira mós la esplika katak Paulo halo promesa neʼe antes ka depois nia sai ema kristaun, ka nia foin halo promesa foun ka atu ramata promesa uluk nian. Maski ita la hatene ho klaru, maibé ita bele fiar katak la sala atu halo promesa hanesan neʼe.
(Apóstolu 18:21) No nia fó adeus no dehan: “Haʼu sei fila fali ba imi, se neʼe mak Jeová nia hakarak.” Tuirmai, nia saʼe ró no sai husi Éfeso
nwtsty nota estudu ba Aps 18:21
se neʼe mak Jeová nia hakarak: Fraze neʼe hatudu katak ita presiza hanoin uluk kona-ba Maromak nia hakarak antes halo planu ka halo buat ruma. Apóstolu Paulo sempre hanoin kona-ba prinsípiu neʼe. (1Ko 4:19; 16:7; Ebr 6:3) Dixípulu Tiago mós anima ninia lee-naʼin sira atu dehan: “Se Jeová hakarak, ita sei moris no halo ida-neʼe ka ida neʼebá.” (Tgo 4:15) Ita labele hatete deʼit “se neʼe mak Jeová nia hakarak”, ita tenke hakaʼas an atu moris tuir Maromak nia hakarak. Baibain ema ladún koʼalia sai liafuan neʼe, dala barak sira temi deʼit iha sira-nia laran.—Haree sgd, parte 2.
31 DEZEMBRU–6 JANEIRU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | APÓSTOLU 19-20
“Tau matan didiʼak ba imi-nia an no ba bibi-lubun tomak”
(Apóstolu 20:28) Tau matan didiʼak ba imi-nia an no ba bibi-lubun tomak, ida neʼebé espíritu santu hili ona imi atu dirije nuʼudar bibi-atan, hodi tau matan ba Maromak nia kongregasaun neʼebé nia sosa ona ho ninia Oan rasik nia raan.
“Tau matan ba Maromak nia luhan”
5 Apóstolu Pedro hatete katak katuas sira presiza ‘tau matan ba Maromak nia luhan neʼebé Nia tau iha sira-nia liman’. Importante tebes ba katuas sira iha tempu neʼebá atu hanoin nafatin katak bibi sira mak Maromak Jeová no Jesus Kristu nian. Sira mós sei hatán ba Maromak kona-ba oinsá sira tau matan ba Maromak nia bibi sira. Hanoin toʼok katak ita-nia kolega diʼak ida husu ita atu tau matan ba ninia oan sira kuandu nia sai ba fatin ruma. Ita sei tau matan didiʼak no fó-han ba ninia oan sira. Se ita-nia kolega nia oan ida sai moras, ita fó ai-moruk ruma atu ajuda nia sai isin-diʼak fali. Nuneʼe mós katuas sira iha kongregasaun presiza “tau matan ba Maromak nia kongregasaun neʼebé nia sosa ho ninia Oan rasik nia raan”. (Aps 20:28, MF) Katuas sira hanoin nafatin katak Maromak sosa bibi ida-idak ho Kristu Jesus nia raan neʼebé folin-boot. Tanba sira sei hatán ba Maromak, sira fó-han, proteje, no tau matan ba bibi sira.
(Apóstolu 20:31) “Tan neʼe, matan-moris nafatin bá, no hanoin-hetan bá katak ba tinan tolu, loron no kalan, haʼu la para atu fó konsellu ba imi ida-idak ho matabeen.
Katuas kristaun sira ‘serbisu ba ita-nia ksolok’
15 Katuas sira halo serbisu makaʼas hodi tau matan ba irmaun-irmán sira. Dala ruma sira la toba-dukur tanba hanoin barak kona-ba maluk kristaun sira, no mós halo orasaun iha kalan-boot hodi husu Maromak nia ajuda ba maluk sira. (2Ko 11:27, 28) Maibé, katuas sira halaʼo sira-nia knaar ho haksolok hanesan Paulo. Nia hatete ba ema kristaun iha Korinto: “Kona-ba haʼu, ho laran-haksolok haʼu sei fó buat hotu neʼebé haʼu iha no fó haʼu-nia an tomak ba imi.” (2Ko 12:15, MF) Tanba Paulo hadomi ninia maluk sira, nia prontu atu uza buat hotu neʼebé nia iha inklui mós ninia forsa hotu hodi bele hametin sira. (Lee 2 Korinto 2:4; Flp 2:17; 1Ts 2:8) Tan neʼe mak ema kristaun sira iha tempu neʼebá hadomi tebes Paulo!—Aps 20:31-38.
(Apóstolu 20:35) Iha buat hotu-hotu haʼu hatudu ona ba imi katak hodi halo serbisu hanesan haʼu halo, imi tenke tau matan ba sira neʼebé fraku. No imi tenke hanoin-hetan Naʼi Jesus nia liafuan kuandu nia rasik dehan: ‘Kontente liu atu fó duké simu.’”
bt p. 172 par. 20
“Haʼu moos ona husi ema hotu nia raan”
20 Paulo nia ezemplu la hanesan duni ho ema seluk neʼebé mosu depois nia, no aproveita maluk kristaun sira seluk. Paulo serbisu atu tau matan ba ninia presiza, no nia lakohi halo todan ba kongregasaun. Nia hakaʼas an ajuda maluk kristaun sira laʼós tanba hakarak atu hetan buat ruma, ka buka oin deʼit. Paulo fó laran-manas ba katuas sira iha Éfeso hodi sai prontu atu ajuda. Nia dehan “tau matan ba sira neʼebé fraku”, no “hanoin-hetan Naʼi Jesus nia liafuan kuandu nia rasik dehan: ‘Kontente liu atu fó duké simu’”.—Aps 20:35.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
(Apóstolu 19:9) Maibé kuandu ema balu ho ulun-toos lakohi fiar no koʼalia la diʼak kona-ba Dalan Neʼe iha ema-lubun nia oin, Paulo sai husi sira-nia leet no haketak dixípulu sira husi ema sira-neʼe, no loron-loron nia hatoʼo diskursu iha sala eskola nian iha Tirano.
bt p. 161 par. 11
Maski ema kontra, “Jeová nia liafuan kontinua sai belar no ema barak tan sai fiar-naʼin”
11 Karik loroloron Paulo koʼalia iha sala eskola nian neʼe komesa tuku 11 meiudia toʼo maizumenus tuku 4 lokraik. (Aps 19:9) Oras hanesan neʼe karik ema ladún halo serbisu tanba tempu manas, no ema barak deskansa atu han-meiudia. Imajina toʼok, se durante tinan rua, Paulo loroloron koʼalia hanesan neʼe, nia uza oras 3.000 liu atu hanorin ema. Entaun, neʼe mak razaun ida tan tansá Maromak nia liafuan kontinua sai belar no ema barak sai fiar-naʼin. Paulo badinas no prontu atu adapta ho situasaun oioin. Nia halo mudansa ba ninia oráriu hodi nia bele haklaken liután ba ema tuir situasaun ida-idak. Rezultadu mak saida? “Ema judeu no ema gregu hotu neʼebé hela iha área Ázia nian rona Naʼi nia liafuan”. (Aps 19:10) Nia haklaken no fó sasin ho didiʼak!
(Apóstolu 19:19) No ema barak neʼebé uluk halo buat oioin ho anju aat nia ajuda, sira halibur sira-nia livru hamutuk no sunu iha ema hotu nia oin. Sira sura hamutuk no haree katak livru sira-neʼe nia folin osan-mutin 50.000.
bt p. 162-163 par. 15
Maski ema kontra, “Jeová nia liafuan kontinua sai belar no ema barak tan sai fiar-naʼin”
15 Istória kona-ba oinsá Eskeva nia oan-mane sira hetan moe habelar iha rai no ema barak komesa fiar ba Maromak, neʼe mós book ema barak atu sai fiar-naʼin no husik tiha sira-nia atividade masonik. Ema Éfeso nia kultura liga metin ho atividade masonik oioin. Atividade hanesan uza liafuan májiku husi livru sira, biru no mós hamulak ba anju aat atu hetan ajuda mak buat neʼebé baibain ba sira. Maibé, agora ema barak iha Éfeso lori sira-nia livru kona-ba masonik no sunu iha fatin públiku, maski livru sira-neʼe mak karun tebes, ohin loron neʼe dolar rihun ba rihun. Lucas hakerek: “Jeová nia liafuan kontinua sai belar no ema barak tan sai fiar-naʼin.” (Aps 19:17-20) Jeová nia liafuan manán hasoru lia-bosok no anju aat nia atividade! Fiar-naʼin sira-neʼe hatudu ezemplu diʼak tebes ba ita ohin loron. Ita hotu moris iha mundu neʼebé nakonu ho espiritizmu no atividade neʼebé liga ho anju aat. Se ita hetan buat ruma neʼebé liga ho espiritizmu, ita tenke halo tuir ema Éfeso sira, ita tenke soe kedas! Mai ita hotu hadook an nafatin husi hahalok foʼer hanesan neʼe, maski neʼe susar ka dala ruma ita lakon buat ruma.