AJUDA BA FAMÍLIA | HABOOT OAN
Esplika ba oan kona-ba rasizmu
Kuandu sei kiʼik, karik Ita-nia oan haree katak ema balu trata ema seluk ho la diʼak tanba sira-nia kulit no rasa la hanesan. Oinsá Ita bele ajuda Ita-nia oan atu la hetan influénsia husi ema seluk neʼebé hatudu hahalok rasizmu? Saida mak Ita bele halo se Ita-nia oan sai vítima ba hahalok rasizmu?
Iha informasaun neʼe
Oinsá atu koʼalia ho oan sira kona-ba rasa?
Buat neʼebé Ita bele esplika. Iha mundu tomak, iha ema neʼebé iha oin, kulit no mós isin neʼebé la hanesan, sira mós iha kultura no kostume neʼebé la hanesan. Diferensa sira-neʼe halo ema balu trata ema seluk la diʼak bazeia ba aparénsia ka hahalok.
Maibé, Bíblia hatete katak ema hotu mai husi beiʼala neʼebé hanesan. Neʼe katak ita hotu mak família.
“Husi ema ida deʼit mak [Maromak] halo nasaun hotu.”—Apóstolu 17:26.
“Ami bele haree katak bainhira ami-nia oan sira ransu malu ho ema oioin neʼebé mai husi rasa la hanesan, sira rasik bele haree katak ema hotu merese atu hetan domin no respeitu.”—Karen.
Oinsá atu esplika ba oan sira kona-ba rasizmu?
Karik lakleur tan, Ita-nia oan sei rona notísias kona-ba ema trata aat ema husi rasa seluk ka halo krime hasoru sira. Oinsá Ita bele esplika situasaun neʼe ba oan sira? Ita presiza esplika iha dalan neʼebé la hanesan depende ba sira-nia idade.
Labarik kiʼik. Dra. Allison Briscoe-Smith fó sai ninia hanoin iha revista Parents hodi hatete: “Labarik kiʼik sira hatene buat neʼebé justu ka la justu. Neʼe fó ita oportunidade atu koʼalia ba sira kona-ba hahalok la justisa.”
“Maromak la todan ba sorin, no iha nasaun hotu, Maromak simu ema hotu neʼebé hamtaʼuk nia no halo buat neʼebé loos.”—Apóstolu 10:34, 35.
Labarik neʼebé komesa boot. Labarik husi tinan 6 toʼo 12 gosta atu buka-hatene kona-ba buat oioin no dala ruma sira husu pergunta neʼebé susar ba Ita atu hatán. Se bele hatán pergunta sira-neʼe tuir Ita-nia kbiit. Koʼalia ba Ita-nia oan sira kona-ba buat neʼebé sira haree iha eskola ka iha televizaun no internét. Uza tempu neʼe atu esplika katak hahalok rasizmu mak sala.
“Imi hotu tenke iha neon ida deʼit, hanoin malu, hadomi malu hanesan maun-alin, hatudu laran-sadiʼa no haraik an.”—1 Pedro 3:8.
Joven sira. Joven sira bele komprende liu kona-ba asuntu sira neʼebé komplikadu. Entaun bainhira Ita-nia oan sai joven, neʼe mak tempu diʼak ba Ita no Ita-nia oan atu koʼalia hamutuk kona-ba notísias neʼebé liga ho hahalok rasizmu.
“Ema maduru . . . treinu ona sira-nia kbiit [atu tetu didiʼak] atu hatene saida mak loos no saida mak sala.”—Ebreu 5:14.
“Ami koʼalia ba ami-nia oan sira kona-ba rasizmu tanba neʼe mak buat neʼebé karik sira sei haree ka hasoru iha fatin naran deʼit neʼebé sira sei hela bá. Se ami la esplika ba sira kona-ba neʼe, karik sira bele komesa hanoin hanesan ema seluk neʼebé diskrimina ema. Ema sei fó informasaun sala ba sira no halo sira hanoin katak neʼe mak faktu.”—Tanya.
Oinsá atu hatudu ezemplu neʼebé diʼak?
Labarik sira aprende husi buat neʼebé sira haree, tan neʼe importante ba Ita nuʼudar inan-aman atu tetu didiʼak buat neʼebé Ita hatete ka halo. Porezemplu:
Ita halo komik kona-ba ema husi rasa seluk ka insulta sira ka lae? Asosiasaun ba labarik (American Academy of Child and Adolescent Psychiatry) hatete: “Ita-nia oan sira haree no rona ba buat neʼebé ita hatete no mós halo, no tuirmai sira sei halo tuir kedas ida-neʼe.”
Ita gosta atu ransu hamutuk ho ema seluk husi nasaun oioin iha mundu? Doutora labarik nian naran Alanna Nzoma hatete: “Se ita hakarak ita-nia oan sira atu . . . iha relasaun [diʼak] ho ema seluk husi nasaun no rasa seluk, sira presiza haree katak ita halo ida-neʼe.”
“Hatudu respeitu ba ema oioin.”—1 Pedro 2:17.
“Durante tinan barak, ami-nia família konvida ema husi fatin oioin mai ami-nia uma. Ami aprende kona-ba sira-nia hahán, múzika no mós sira-nia roupa tradisionál. Bainhira ami koʼalia ba ami-nia oan kona-ba ema, ami la tau fokus ba ema neʼe nia rasa. Ami mós hakaʼas an atu la gaba an kona-ba ami-nia kultura.”—Katarina.
Se Ita-nia oan sai vítima ba rasizmu
Maski ema barak koʼalia kona-ba igualidade, maibé ema barak hatudu hahalok rasizmu barak tebes iha mundu tomak. Neʼe katak karik Ita-nia oan bele sai vítima ba hahalok la justisa, liuliu se nia mai husi rasa neʼebé iha ema uitoan deʼit iha Ita-nia área. Se neʼe akontese, . . .
Buka faktu sira. Ema neʼe halo nuneʼe ho neon ka nia halo nuneʼe tanba la hanoin didiʼak uluk? (Tiago 3:2) Ema ruma presiza koʼalia ho nia ka Ita bele haluha deʼit buat neʼebé akontese?
Importante tebes atu iha hanoin neʼebé loos. Bíblia fó matadalan neʼebé matenek: “Keta sente an lalais.” (Eclesiastes 7:9) Rasizmu mak problema neʼebé sériu, maibé neʼe la dehan katak tempu ida-idak neʼebé ema insulta ka trata Ita la justisa, neʼe tanba sira odi Ita-nia rasa.
Klaru katak situasaun ida-idak la hanesan, tan neʼe buka-hatene saida mak loloos akontese antes deside atu halo buat ruma kona-ba neʼe.
“Kuandu ema ida hatán kedas antes nia rona buat hotu, neʼe mak hahalok beik no sei hamoe nia an rasik.”—Provérbios 18:13.
Kuandu hatene ona faktu sira, tuirmai husu ba Ita-nia an:
‘Haʼu-nia oan sei hetan benefísiu se nia hanoin katak ema hotu mak halo diskriminasaun no bainhira ema insulta nia, neʼe tanba sira odi ninia rasa ka lae?’
‘Haʼu-nia oan sei hetan benefísiu se nia halo tuir Bíblia nia matadalan: “Keta rai iha ó-nia laran liafuan hotu neʼebé ema koʼalia”?’—Eclesiastes 7:21.
“Halo ema hotu haree katak imi la ulun-toos.”—Filipe 4:5.
Oinsá se ema ho neon diskrimina duni Ita-nia oan? Ajuda Ita-nia oan atu komprende katak situasaun bele sai aat ka diʼak depende ba ninia dalan atu hasoru ida-neʼe. Dala ruma, ema ida goza, hatún, ka insulta ema seluk tanba hakarak haree ema nia reasaun. Iha situasaun hanesan neʼe, buat neʼebé diʼak liu atu halo mak lalika preokupa ho sira.
“Ahi sei mate kuandu la iha ai.”—Provérbios 26:20.
Se situasaun mak seguru, karik Ita-nia oan bele koʼalia ho ema neʼebé diskrimina nia. Karik ho kalma Ita-nia oan bele hatete: “Haʼu hanoin buat neʼebé ó hatete (ka halo) laʼós buat neʼebé diʼak.”
Oinsá se Ita hakarak kesar problema neʼe? Se Ita-nia oan nia moris iha perigu laran, ka tanba razaun seluk Ita sente katak situasaun neʼe mak sériu, Ita bele deside atu koʼalia ba eskola nia diretór ka ba polísia, se neʼe presiza.