ห้องสมุดออนไลน์ของวอชเทาเวอร์
ห้องสมุดออนไลน์
ของวอชเทาเวอร์
ไทย
  • คัมภีร์ไบเบิล
  • สิ่งพิมพ์
  • การประชุม
  • พก 7/93 น. 7-8
  • ไม้กางเขน

ไม่มีวีดีโอสำหรับรายการนี้

ขออภัย โหลดวีดีโอนี้ไม่ได้

  • ไม้กางเขน
  • พระราชกิจของเรา 1993
พระราชกิจของเรา 1993
พก 7/93 น. 7-8

ไม้กางเขน

คำ​จำกัดความ: เครื่อง​มือ​ที่​ใช้​ประหาร​พระ​เยซู​มี​การ​อ้าง​ถึง​โดย​คน​ส่วน​ใหญ่​ใน​คริสต์​ศาสนจักร​ว่า​เป็น​ไม้กางเขน. คำ​นี้​มา​จาก​คำ​ภาษา​ลาติน ครูกซ์.

เหตุ​ใด​หนังสือ​ของ​สมาคม​ว็อชเทาเวอร์​แสดง​ภาพ​พระ​เยซู​อยู่​บน​หลัก​โดย​มี​พระ​หัตถ์​พาด​เหนือ​พระ​เศียร​แทน​ที่​จะ​อยู่​บน​ไม้กางเขน​ตาม​การ​เล่า​สืบ​ทอด​กัน​มา?

คำ​ภาษา​กรีก​ที่​มี​การ​แปล​ว่า “ไม้กางเขน” ใน​คัมภีร์​ไบเบิล​ฉบับ​แปล​สมัย​ใหม่​หลาย​ฉบับ (“เสา​ทรมาน” ใน​ฉบับ ล.ม.) คือ สเตารอสʹ. ใน​วรรณคดี​ของ​กรีก​คำ​นี้​หมาย​ถึง​เพียง​เสา​ที่​ตั้ง​ตรง หรือ​หลัก​ไม้​ปลาย​แหลม. ต่อ​มา​มี​การ​ใช้​คำ​นี้​เป็น​หลัก​ประหาร​โดย​มี​ไม้​ขวาง​กั้น​อีก​ท่อน​หนึ่ง. ดิ อิมพีเรียล ไบเบิล–ดิกชันนารี ยอม​รับ​ใน​เรื่อง​นี้​โดย​กล่าว​ว่า: “คำ​ภาษา​กรีก​สำหรับ​ไม้กางเขน [สเตารอสʹ] หมาย​ความ​อย่าง​ถูก​ต้อง​ว่า​เป็น เสา, ท่อน​ไม้​ตรง ๆ, หรือ​หลัก​ไม้​ปลาย​แหลม ซึ่ง​ใช้​เป็น​ที่​แขวน​อะไร​ก็​ได้ หรือ​ใช้​ทำ​รั้ว​กั้น​บริเวณ​ที่​ดิน​ผืน​หนึ่ง . . . ดู​เหมือน​ว่า​แม้​แต่​ท่ามกลาง​ชาว​โรมัน ครูกซ์ (อัน​เป็น​ที่​มา​ของ​คำ​ภาษา​อังกฤษ “cross”) ดั้งเดิม​คือ​ท่อน​ไม้​ตรง ๆ.”—เรียบเรียง​โดย พี. แฟร์เบร์น (ลอนดอน, 1874), เล่ม 1, หน้า 376.

เป็น​อย่าง​นั้น​กับ​การ​ประหาร​แห่ง​พระ​บุตร​ของ​พระเจ้า​ไหม? เป็น​ที่​น่า​สังเกต​ว่า​คัมภีร์​ไบเบิล​ใช้​คำ ซึลอน เพื่อ​ระบุ​สิ่ง​ที่​ใช้​ใน​การ​ประหาร. พจนานุกรม​กรีก–อังกฤษ โดย​ลิดเดลล์ และ​สกอต​ให้​ความ​หมาย​คำ​นี้​ว่า: “ไม้ ที่​ตัด​ไว้​พร้อม​ที่​จะ​ใช้, ฟืน, ต้น​ไม้, และ​อื่น ๆ . . . ไม้​ชิ้น​หนึ่ง. ซุง, คาน, เสา . . . ตะบอง, ไม้​พลอง . . . เสา ที่​ใช้​แขวน​อาชญากร . . . จาก​ไม้​มี​ชีวิต, ต้น​ไม้.” ยัง​กล่าว​อีก​ว่า “ใน​พระ​คริสต์​ธรรม​ใหม่ ว่า​ด้วย ไม้กางเขน,” และ​อ้าง​ถึง​กิจการ 5:30 และ 10:39 เพื่อ​เป็น​ตัว​อย่าง. (ออกซฟอร์ด, 1968, หน้า 1191, 1192) อย่าง​ไร​ก็​ตาม คิงส์​เจมส์​เวอร์ชัน, รีไวส์ สแตนดาร์ด, เจรูซาเลม​ไบเบิล และ​ดูเอเวอร์ชัน​แปล​คำ ซึลอน ใน​ข้อ​เหล่า​นั้น​ว่า “ต้น​ไม้.” (เปรียบ​เทียบ​การ​แปล​นี้​กับ​ฆะลาเตีย 3:13; พระ​บัญญัติ 21:22, 23.)

หนังสือ​ไม้กางเขน​ที่​ไม่​ใช่​เป็น​ของ​คริสเตียน (ภาษา​อังกฤษ) โดย เจ. ดี. พาร์สันส์ (ลอนดอน, 1896), กล่าว​ว่า: “ไม่​มี​สัก​ประโยค​เดียว​ใน​คำ​จารึก​มาก​มาย​ที่​ประกอบ​กัน​เป็น​พระ​คริสต์​ธรรม​ใหม่​ใน​ภาษา​กรีก​ดั้งเดิม​ที่​ชี้​แม้​โดย​ทาง​อ้อม​ว่า​คำ​สเตารอส​ที่​มี​การ​ใช้​ใน​กรณี​ของ​พระ​เยซู​เป็น​อะไร​ที่​มาก​ไป​กว่า​สเตารอส​ธรรมดา ๆ; โดย​ไม่​ต้อง​พูด​ถึง​ข้อ​ที่​ว่า​มัน​ประกอบ​ด้วย​ไม้ ไม่​ใช่​ท่อน​เดียว แต่​สอง​ท่อน​ที่​ตอก​ตะปู​ติด​กัน​ใน​รูป​ของ​ไม้กางเขน . . . เป็น​การ​ชัก​พา​ที่​ไขว้เขว​ไม่​น้อย​เลย​ที่​อาจารย์​ของ​เรา​แปล​คำ​สเตารอส​ว่า ‘ไม้กางเขน’ เมื่อ​แปล​เอกสาร​ของ​คริสต์​จักร​จาก​ภาษา​กรีก​มา​เป็น​ภาษา​ท้องถิ่น​ของ​เรา และ​ที่​สนับสนุน​การ​ทำ​เช่น​นั้น​โดย​ใส่​คำ ‘ไม้กางเขน’ ใน​พจนานุกรม​ของ​เรา​ว่า​เป็น​คำ​แปล​ของ​คำ​สเตารอส​โดย​ไม่​มี​การ​อธิบาย​อย่าง​ถี่ถ้วน​เสีย​ก่อน​ว่า​นั่น​ไม่​ใช่​ความ​หมาย​ดั้งเดิม​ของ​คำ​นี้​ใน​สมัย​อัครสาวก, และ​ที่​ว่า​นั่น​ไม่​ได้​มา​เป็น​ความ​หมาย​สำคัญ​ของ​คำ​นี้​จน​กระทั่ง​อีก​นาน​ต่อ​มา​ภาย​หลัง แล้ว​จึง​ได้​มา​เป็น​เช่น​นั้น​ทั้ง ๆ ที่​ไม่​มี​หลักฐาน​ยืน​ยัน​ก็​เพียง​เพราะ​ว่า เนื่อง​ด้วย​เหตุ​ผล​บาง​ประการ หรือ​มี​การ​สันนิษฐาน​อื่น ๆ ว่า​สเตารอส​อัน​นั้น​โดย​เฉพาะ​ซึ่ง​พระ​เยซู​ถูก​ประหาร​มี​รูป​ทรง​จำเพาะ.”—หน้า 23, 24; ดู เดอะ คอมแพนยัน ไบเบิล (ลอนดอน, 1885), ภาค​ผนวก​หมาย​เลข 162 ด้วย.

ด้วย​เหตุ​นี้ หลักฐาน​ที่​หนักแน่น​แสดง​ว่า​พระ​เยซู​สิ้น​พระ​ชนม์​บน​เสา​ตรง และ​ไม่​ใช่​บน​ไม้กางเขน​ตาม​คำ​บอก​เล่า​สืบ​ปาก​กัน​มา​นั้น.

ต้นตอ​ทาง​ประวัติศาสตร์​ของ​ไม้กางเขน​แห่ง​คริสต์​ศาสนจักร​มี​อะไร​บ้าง?

“ได้​มี​การ​ค้น​พบ​วัตถุ​หลาย​อย่าง​ที่​มี​อายุ​ย้อน​หลัง​นาน​ก่อน​ยุค​คริสเตียน​ที่​มี​ลวด​ลาย​ของ​ไม้กางเขน​หลาย​รูป​แบบ​ใน​เกือบ​ทุก​ส่วน​ของ​โลก​โบราณ. มี​ตัว​อย่าง​จำนวน​นับ​ไม่​ถ้วน​ใน​อินเดีย, ซีเรีย, เปอร์เซีย และ​อียิปต์ . . . การ​ใช้​ไม้กางเขน​เป็น​เครื่องหมาย​ทาง​ศาสนา​ใน​ยุค​ก่อน​สมัย​คริสเตียน​และ​ท่ามกลาง​ชน​ที่​ไม่​ใช่​คริสเตียน​แทบ​จะ​ถือ​ได้​ว่า​เป็น​เรื่อง​สากล และ​ใน​กรณี​ส่วน​ใหญ่​เกี่ยว​ข้อง​กับ​การ​นมัสการ​ธรรมชาติ​รูป​แบบ​ใด​แบบ​หนึ่ง.”—สารานุกรม​บริแทนนิกา (1946), เล่ม 6, หน้า 753.

“รูป​ทรง​ของ [ท่อน​ไม้​รูป​กากบาท] มี​ต้นตอ​มา​จาก​แคลเดีย​โบราณ และ​มี​การ​ใช้​เป็น​เครื่องหมาย​ของ​พระ​ทัมมูส (ใน​รูป​ของ​อักษร​ทาว​อัน​ลึกลับ​ซึ่ง​เป็น​ชื่อ​ย่อ​ของ​พระ​นั้น) ใน​ประเทศ​นั้น​และ​ใน​ประเทศ​ใกล้​เคียง​รวม​ทั้ง​อียิปต์. พอ​มา​ถึง​กลาง​ศตวรรษ​ที่ 3 สากล​ศักราช คริสต์​จักร​ต่าง ๆ หาก​ไม่​ละ​ทิ้ง​ก็​ได้​บิดเบือน​ไป​จาก​หลัก​คำ​สอน​บาง​อย่าง​ของ​ความ​เชื่อ​ฝ่าย​คริสเตียน. เพื่อ​จะ​เพิ่ม​พูน​ศักดิ์ศรี​ของ​ระบบ​บาทหลวง​ที่​ออก​หาก​จึง​มี​การ​รับ​เอา​ชน​นอก​รีต​เข้า​สู่​คริสต์​จักร​โดย​ที่​พวก​เขา​ไม่​ได้​เปลี่ยน​ความ​คิด​เนื่อง​จาก​ความ​เชื่อ และ​ส่วน​ใหญ่​ก็​ได้​รับ​อนุญาต​ให้​เก็บ​รักษา​สัญลักษณ์​และ​เครื่องหมาย​ต่าง ๆ แบบ​นอก​รีต​ของ​ตน​ไว้. ด้วย​เหตุ​นี้​รูป​แบบ​ทาว หรือ T ใน​แบบ​ที่​มี​การ​ใช้​มาก​ที่​สุด โดย​มี​การ​เลื่อน​ส่วน​ที่​พาด​ขวาง​ให้​ต่ำ​ลง​นั้น​ก็​ถูก​รับ​เข้า​มา​เพื่อ​ใช้​หมาย​ถึง​ไม้กางเขน​ของ​พระ​คริสต์.”—พจนานุกรม​อรรถาธิบาย​คำ​ศัพท์​ใน​พระ​คริสต์​ธรรม​ใหม่ (ภาษา​อังกฤษ) (ลอนดอน, 1962), ดับเบิลยู. อี. ไวน์, หน้า 256.

“เป็น​เรื่อง​แปลก แต่​ก็​เป็น​ความ​จริง​อย่าง​ไม่​อาจ​สงสัย​ได้​ว่า​ใน​ยุค​ต่าง ๆ นาน​ก่อน​การ​ประสูติ​ของ​พระ​คริสต์ และ​ตั้ง​แต่​นั้น​มา ใน​ดินแดน​ต่าง ๆ ที่​ไม่​เคย​สัมผัส​คำ​สอน​ของ​คริสต์​จักร​ต่าง ๆ ก็​มี​การ​ใช้​ไม้กางเขน​เป็น​เครื่องหมาย​ศักดิ์สิทธิ์ . . . พระ​แบ็กคุส​ของ​ชาว​กรีก พระ​ทัมมูส​ของ​ชาว​ตุโร, พระ​เบล​ของ​ชาว​แคลเดียน เทพ​โอดิน​ของ​ชาว​นอร์ส​ล้วน​มี​สัญลักษณ์​รูป​เครื่องหมาย​กางเขน​สำหรับ​ศาสนิกชน​ของ​ตน.”—ไม้กางเขน​ใน​พิธีกรรม, สถาปัตยกรรม, และ​ศิลปะ (ภาษา​อังกฤษ) (ลอนดอน, 1900), จี. เอส. ไทแย็ก, หน้า 1.

“พวก​พระ​สงฆ์ และ​สังฆราช​ชาว​อียิปต์​จะ​ถือ​ไม้กางเขน​ใน​รูป​ของ ‘ครุกซ์ แอนซาตา’ เพื่อ​เป็น​สัญลักษณ์​แสดง​ถึง​อำนาจ​ของ​พวก​เขา​ใน​ฐานะ​เป็น​เหล่า​พระ​สงฆ์​ของ​พระ​อาทิตย์ และ​ถูก​เรียก​ว่า ‘เครื่องหมาย​ของ​ชีวิต.’”—การ​นมัสการ​คน​ตาย (ภาษา​อังกฤษ) (ลอนดอน, 1904), พัน​เอก เจ. กานีเออร์, หน้า 226.

“มี​การ​พบ​ไม้กางเขน​แบบ​ต่าง ๆ ทุก​แห่ง​ที่​อนุสาวรีย์​และ​หลุม​ฝัง​ศพ​ของ​ชาว​อียิปต์ และ​นัก​วิชาการ​หลาย​คน​ถือ​ว่า​มัน​เป็น​สัญลักษณ์​ของ​ลึงค์ [อวัยวะ​เพศ​ชาย] หรือ​ไม่​ก็​ของ​การ​ร่วม​ประเวณี . . . ใน​หลุม​ฝัง​ศพ​ของ​ชาว​อียิปต์​ก็​มี​การ​พบ​ครุกซ์ แอนซาตา [ไม้กางเขน​ที่​มี​วง​กลม หรือ​มี​ด้าม​อยู่​ข้าง​บน] วาง​คู่​กัน​กับ​รูป​ลึงค์.”—ประวัติการ​บูชา​เพศ​โดย​สังเขป (ภาษา​อังกฤษ) (ลอนดอน, 1940), เอช. คัตเนอร์, หน้า 16, 17; ดู​หนังสือ ไม้กางเขน​ที่​ไม่​ใช่​เป็น​ของ​ชน​คริสเตียน (ภาษา​อังกฤษ), หน้า 183 ด้วย.

“มี​การ​ใช้​ไม้กางเขน​เหล่า​นี้​เป็น​สัญลักษณ์​ของ​สุริยภาพ​ของ​ชาว​บาบูโลน, ◯, และ​เห็น​ครั้ง​แรก​บน​เหรียญ​ของ​จูเลียส ซีซาร์​ปี 100–144 ก.ส.ศ. และ​บน​เหรียญ​ผู้​สืบ​ตำแหน่ง​ต่อ​จาก​ซีซาร์ (เอากุสตุส) ปี 20 ก.ส.ศ. บน​เหรียญ​ต่าง ๆ ของ​คอนสแตนติน สัญลักษณ์​ที่​พบ​มาก​ที่​สุด​ก็​คือ D; แต่​มี​การ​ใช้​สัญลักษณ์​อัน​เดียว​กัน​นี้​โดย​ตัด​วง​กลม​ที่​อยู่​รอบ ๆ ออก และ​มี​เส้น​ยาว​เท่า​กัน​อยู่​ใน​แนว​ตั้ง​และ​แนว​นอน​สี่​เส้น; และ​นี่​เป็น​สัญลักษณ์​ที่​มี​การ​เคารพ​นับถือ​เป็น​พิเศษ​ว่า​เป็น ‘วง​ล้อ​พระ​อาทิตย์’. ควร​กล่าว​ว่า​คอนสแตนติน​เอง​เป็น​ผู้​นมัสการ​สุริยเทพ​คน​หนึ่ง และ​ไม่​ยอม​เข้า​ร่วม​กับ ‘คริสต์​จักร’ จน​กระทั่ง​เวลา​ผ่าน​ไป​ประมาณ​ยี่​สิบ​ห้า​ปี​หลัง​จาก​เรื่อง​เล่า​ลือ​เกี่ยว​กับ​การ​ที่​เขา​ได้​เห็น​ไม้กางเขน​ดัง​กล่าว​ใน​สวรรค์.”—เดอะ คอมแพนยัน ไบเบิล, ภาค​ผนวก หมาย​เลข 162; ดู ไม้กางเขน​ที่​ไม่​ใช่​เป็น​ของ​ชน​คริสเตียน (ภาษา​อังกฤษ), หน้า 133–141 ด้วย.

การ​เคารพ​ไม้กางเขน​เป็น​การ​กระทำ​ที่​เป็น​ไป​ตาม​หลัก​พระ​คัมภีร์​ไหม?

1 โกรินโธ 10:14: “ดู​ก่อน​พวก​ที่​รัก​ของ​ข้าพเจ้า ท่าน​ทั้ง​หลาย​จง​หลีก​เลี่ยง​จาก​การ​ไหว้​รูป​เคารพ.” (รูป​เคารพ​คือ​รูป​ปั้น หรือ​สัญลักษณ์​ที่​ได้​รับ​ความ​เลื่อมใส​อัน​แรง​กล้า การ​เคารพ​นับถือ หรือ​การ​นมัสการ.)

เอ็ก. 20:4, 5, (เจรูซาเลม ไบเบิล): “ท่าน​ต้อง​ไม่​ทำ​รูป​ปั้น​สำหรับ​ตน หรือ​รูป​ที่​มี​สัณฐาน​สิ่ง​หนึ่ง​สิ่ง​ใด​ที่​อยู่​ใน​สวรรค์ หรือ​ที่​อยู่​บน​แผ่นดิน​โลก​เบื้อง​ล่าง หรือ​ที่​อยู่​ใน​น้ำ​ใต้​แผ่นดิน; ท่าน​ต้อง​ไม่​กราบ​ไหว้ หรือ​ปรนนิบัติ​รูป​เหล่า​นั้น.” (จง​สังเกต​ว่า​พระเจ้า​ทรง​บัญชา​ไพร่พล​ของ​พระองค์​ไม่​ให้​แม้​แต่​ที่​จะ ทำ​รูป​ปั้น ซึ่ง​ผู้​คน​จะ​ก้ม​กราบ.)

ข้อ​คิด​เห็น​ดัง​ปรากฏ​ใน สารานุกรม​คาทอลิก​ฉบับ​ใหม่ ก็​น่า​สนใจ​เช่น​กัน​ที่​ว่า “เครื่องหมาย​ที่​แสดง​ถึง​การ​สิ้น​พระ​ชนม์​ของ​พระ​คริสต์​เพื่อ​การ​ไถ่​บาป ณ โฆละโฆธา​ไม่​มี​ปรากฏ​อยู่​ใน​ศิลปะ​ที่​ใช้​เป็น​สัญลักษณ์​ของ​คริสเตียน​สมัย​ศตวรรษ​แรก. เนื่อง​จาก​ชน​คริสเตียน​รุ่น​แรก​ได้​รับ​ผล​กระทบ​จาก​กฎหมาย​ห้าม​เรื่อง​การ​ทำ​รูป​เคารพ​ใน​พระ​คัมภีร์​เดิม พวก​เขา​จึง​ไม่​ยอม​แม้​แต่​จะ​วาด​ภาพ​หลัก​ทรมาน​ของ​องค์​พระ​ผู้​เป็น​เจ้า.”—(1967), เล่ม 4, หน้า 486.

เกี่ยว​ด้วย​ชน​คริสเตียน​ใน​ศตวรรษ​แรก หนังสือ ประวัติศาสตร์​แห่ง​คริสต์​จักร (ภาษา​อังกฤษ) กล่าว​ว่า “ไม่​มี​การ​ใช้​กางเขน และ​วัตถุ​ใด ๆ ที่​เป็น​ตัว​แทน​ไม้กางเขน.”—(นิวยอร์ก, 1897), เจ. เอฟ. เฮิสต์, เล่ม 1, หน้า 366.

มี​ข้อ​แตกต่าง​จริง ๆ ไหม​หาก​คน​หนึ่ง​เพียง​แต่​ทะนุถนอม​ไม้กางเขน แต่​ไม่​ได้​นมัสการ​ไม้กางเขน​นั้น?

คุณ​จะ​รู้สึก​อย่าง​ไร​หาก​เพื่อน​ที่​คุณ​รัก​มาก​ที่​สุด​คน​หนึ่ง​ถูก​ประหาร​เนื่อง​จาก​ข้อ​กล่าวหา​ผิด ๆ? คุณ​จะ​ทำ​รูป​จำลอง​เครื่อง​มือ​ที่​ใช้​ประหาร​นั้น​ไหม? คุณ​จะ​ทะนุถนอม หรือ​จะ​รังเกียจ​เครื่อง​มือ​นั้น?

ใน​ยิศราเอล​โบราณ ชน​ยิศราเอล​ที่​ไม่​ซื่อ​สัตย์​ได้​ร่ำไห้​เนื่อง​จาก​การ​ตาย​ของ​ธามูศ​พระ​เท็จ. พระ​ยะโฮวา​ทรง​กล่าว​ถึง​สิ่ง​ที่​พวก​เขา​ทำ​นั้น​ว่า​เป็น ‘สิ่ง​น่า​สะอิดสะเอียน.’ (ยเอศ. 8:13, 14 ล.ม.) ตาม​ประวัติศาสตร์ ธามูศ​คือ​พระ​ของ​ชาว​บาบูโลน และ​มี​การ​ใช้​ไม้กางเขน​เป็น​สัญลักษณ์​แทน. ตั้ง​แต่​ตอน​แรก​เริ่ม​ใน​สมัย​นิมโรด เมือง​บาบูโลน​ต่อ​ต้าน​พระ​ยะโฮวา​และ​เป็น​ปรปักษ์​ต่อ​การ​นมัสการ​แท้. (เย. 10:8–10; ยิระ. 50:29) ดัง​นั้น ใคร​ก็​ตาม​ที่​ทะนุถนอม​ไม้กางเขน​ก็​กำลัง​ให้​เกียรติ​ต่อ​สัญลักษณ์​แห่ง​การ​นมัสการ​ซึ่ง​ต่อ​ต้าน​พระเจ้า​องค์​เที่ยง​แท้.

ดัง​ที่​แถลง​ไว้​ใน​ยะเอศเคล 8:17, ชาว​ยิว​ที่​ออก​หาก​ได้ ‘ถือ​กิ่ง​ไม้​อ่อน​จะ​มา​ตำ​จมูก​ของ​พระ​ยะโฮวา.’ พระองค์​ทรง​มอง​การ​กระทำ​เช่น​นี้​ว่า​เป็น​สิ่ง ‘น่า​สะอิดสะเอียน’ และ “ร้ายกาจ.” เพราะ​เหตุ​ใด? นัก​วิจารณ์​บาง​คน​อธิบาย​ว่า “กิ่ง​ไม้​อ่อน” นี้​เคย​เป็น​สัญลักษณ์​ของ​อวัยวะ​เพศ​ชาย​ซึ่ง​มี​การ​ใช้​ใน​การ​นมัสการ​เพศ. ดัง​นั้น​แล้ว พระ​ยะโฮวา​จะ​ทรง​มอง​ดู​การ​ใช้​ไม้กางเขน​อย่าง​ไร​ซึ่ง​ดัง​ที่​เรา​ได้​เห็น​มา​แล้ว​ว่า​มี​การ​ใช้​เป็น​สัญลักษณ์​ใน​การ​นมัสการ​เพศ?

    หนังสือภาษาไทย (1971-2026)
    ออกจากระบบ
    เข้าสู่ระบบ
    • ไทย
    • แชร์
    • การตั้งค่า
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • เงื่อนไขการใช้งาน
    • นโยบายการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล
    • การตั้งค่าความเป็นส่วนตัว
    • JW.ORG
    • เข้าสู่ระบบ
    แชร์