ดวงอาทิตย์ส่องแสงยามเที่ยงคืนได้อย่างไร?
“เป็นไปได้อย่างไรที่ดวงอาทิตย์ไม่ตกดิน?” เนื่องจากผมเป็นชาวฟินแลนด์ซึ่งเป็นมิชชันนารีอยู่ในปาปัวนิวกินี ผมจึงได้ยินคำถามทำนองนี้บ่อย ๆ. ในเขตร้อนใกล้เส้นศูนย์สูตร แต่ละเดือนมีช่วงกลางวันสั้นยาวต่างกันเพียงเล็กน้อย. ฉะนั้น ความคิดที่ว่าบริเวณขั้วโลกเหนือดวงอาทิตย์จะไม่ตกเป็นเวลาหลายเดือนจึงเป็นเรื่องที่คนในเขตร้อนนึกภาพได้ยากเต็มที. และเมื่อผมพยายามอธิบายว่าในฤดูหนาวดวงอาทิตย์จะไม่ขึ้น ก็ยิ่งทำให้หลายคนงงเข้าไปใหญ่.
ถ้าอย่างนั้น เป็นไปได้อย่างไรที่ดวงอาทิตย์จะส่องแสงในตอนเที่ยงคืน? ปรากฏการณ์ที่น่าทึ่งนี้เกิดขึ้นเพราะขณะที่โลกโคจรรอบดวงอาทิตย์ปีละหนึ่งรอบ แกนของโลกก็ทำมุมเอียง 23.5 องศา. ดังนั้น ระหว่างที่ซีกโลกเหนือเป็นฤดูร้อน ขั้วโลกเหนือก็จะหันเข้าหาดวงอาทิตย์ และหากเป็นฤดูหนาวก็จะหันออกจากดวงอาทิตย์. เนื่องจากโลกหมุนรอบตัวเองโดยใช้เวลาหนึ่งวัน ดังนั้น บริเวณเส้นอาร์กติกเซอร์เคิลจะมีคืนหนึ่งในรอบปี คือประมาณวันที่ 21 มิถุนายน ที่ดวงอาทิตย์ไม่ตก. และจะมีวันหนึ่งในรอบปีเช่นกัน คือประมาณวันที่ 21 ธันวาคม ที่ดวงอาทิตย์ไม่ขึ้น แม้ว่าตอนเที่ยงวันอาจมีแสงสลัว ๆ สาดส่องเหมือนช่วงใกล้ฟ้าสางก็ตาม.
ที่จริง ยิ่งคุณอยู่เหนือเส้นอาร์กติกเซอร์เคิลขึ้นไปมากเท่าไร ในฤดูร้อนคุณก็จะเห็นดวงอาทิตย์เที่ยงคืนหลายคืนมากขึ้น และในฤดูหนาวก็จะยิ่งมีหลายวันที่คุณไม่เห็นดวงอาทิตย์เลย. ที่ขั้วโลก ทั้งกลางวันและกลางคืนจะยาวนานถึงหกเดือน.a
คนที่อาศัยในแถบขั้วโลกนอนหลับอย่างไรในฤดูร้อนที่ดวงอาทิตย์ไม่ตก และพวกเขาทำอย่างไรเมื่อถึงฤดูหนาวที่ดวงอาทิตย์ไม่ขึ้น? แต่ก่อน ในบางวัฒนธรรมเมื่อถึงช่วงฤดูหนาวผู้คนจะนอนหลับนานกว่าในฤดูร้อนสองเท่า. ต่อมาผู้คนเริ่มใช้ชีวิตแบบสมัยใหม่ คนจำนวนมากจึงไม่ได้นอนมากขนาดนั้นอีกแล้ว. แต่ที่เหมือนเดิมคือ ในฤดูร้อนที่มีช่วงกลางวันยาวนาน คนที่อยู่ในดินแดนทางตอนเหนือจะรู้สึกมีเรี่ยวมีแรงมากเป็นพิเศษ. แพตทริก ซึ่งอยู่ในอะแลสกา บอกว่า “ตอนห้าทุ่มที่แดดยังจ้าอยู่ ผมไม่รู้สึกง่วงเลย. บางครั้งผมออกไปตัดหญ้านอกบ้าน หรือไม่ก็ทำงานอย่างอื่น.”
อย่างไรก็ตาม การที่มีแสงสว่างหรือความมืดเพียงอย่างเดียวนานเป็นเดือน ๆ อาจทำให้คนเรารู้สึกอ่อนเพลียได้ทั้งด้านร่างกายและจิตใจ. ดังนั้น ในฤดูร้อน บางคนจึงพยายามหาอะไรมาบังไม่ให้แสงส่องเข้ามาในห้องนอน ส่วนในฤดูหนาวก็เปิดไฟให้สว่าง ทั้งหมดนี้ก็เพื่อให้กลไกการนอนหลับของร่างกายมีความสมดุลและป้องกันไม่ให้เกิดอาการเหนื่อยล้าและเศร้าซึม. อย่างไรก็ตาม แม้ชีวิตทางแถบขั้วโลกจะไม่ง่าย แต่ทั้งคนที่อยู่ในดินแดนแถบนั้นและคนที่มาเยือนต่างก็เห็นพ้องกันว่า การได้เห็นดวงอาทิตย์ยามเที่ยงคืนเป็นประสบการณ์ที่ไม่อาจลืมได้เลย.—ผู้อ่านส่งมา.
[เชิงอรรถ]
a ทางขั้วโลกใต้ก็มีปรากฏการณ์อย่างเดียวกัน แต่ฤดูกาลจะตรงกันข้ามกับขั้วโลกเหนือ.
[แผนภูมิ/ภาพหน้า 31]
(รายละเอียดดูจากวารสาร)
แกนโลกที่เอียงทำให้ขั้วโลกได้รับแสงอาทิตย์ตลอดฤดูร้อน และอยู่ในความมืดตลอดฤดูหนาว (ตัวอย่างที่เห็นเป็นปรากฏการณ์ทางซีกโลกเหนือ)
ฤดูใบไม้ร่วง ←
● ● ● ● ●
ฤดูหนาว ● ◯ ●
→ ฤดูใบไม้ผลิ
● ● ● ● ●
ฤดูร้อน
โลกหมุนรอบตัวเองโดย ใช้เวลาหนึ่งวัน
[ภาพหน้า 31]
ภาพถ่ายแบบย่นเวลาของดวงอาทิตย์เที่ยงคืน
[ที่มาของภาพ]
© Paul Souders/WorldFoto