จากอดีต
เฮโรโดทุส
ผู้คนมีชีวิตอยู่อย่างไรเมื่อหลายพันปีก่อน? ขนบธรรมเนียมเป็นแบบไหน? ข้อมูลทางโบราณคดีสามารถให้คำตอบได้ แต่ก็ไม่ใช่ทั้งหมด เพื่อช่วยให้เราเข้าใจความคิดของผู้คนในสมัยโบราณ ให้เรามาดูงานเขียนของชายคนหนึ่งที่บันทึกเรื่องราวในสมัยของเขาซึ่งถือเป็นประวัติศาสตร์โลก ชายคนนี้ชื่อเฮโรโดทุส เขามีชีวิตอยู่เมื่อประมาณ 2,400 ปีที่และเป็นนักประวัติศาสตร์ชาวกรีกในช่วงศตวรรษที่ 5 ก่อนคริสต์ศักราช งานเขียนของเขามีชื่อว่าเดอะ ฮีสทอรี่ (The Histories)
เฮโรโดทุสบันทึกเกี่ยวกับการสู้รบของชาวกรีก โดยเฉพาะสาเหตุที่เปอร์เซียบุกโจมตีกรีซในช่วงปี 490 ถึง 480 ก่อน ค.ศ. และเฮโรโดทุสได้เห็นเหตุการณ์ช่วงท้ายตอนที่เขาเป็นเด็กอยู่ นอกจากนี้ เขายังบันทึกเรื่องราวของประเทศอื่น ๆ ที่เปอร์เซียไปบุกโจมตีด้วย
เป็นมากกว่าประวัติศาสตร์
เฮโรโดทุสเป็นนักเล่าเรื่องที่มีพรสวรรค์ งานเขียนของเขาถ่ายทอดเรื่องราวแบบที่เข้าถึงอารมณ์ความรู้สึก เขายังใส่รายละเอียดไว้อย่างครบครันด้วยเมื่อเห็นว่าเกล็ดความรู้เหล่านั้นจะช่วยให้เนื้อหาสมบูรณ์ขึ้น งานเขียนของเฮโรโดทุสเป็นผลงานที่น่าทึ่งมาก เขาไม่ได้อาศัยบันทึกเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ที่ทางราชการเก็บรักษาไว้ เพราะสมัยนั้นบันทึกแบบนี้มีอยู่น้อยมาก
ในสมัยนั้นแทบไม่ใครคิดที่จะบันทึกเรื่องราวทางประวัติศาสตร์ เว้นแต่เรื่องที่ถือว่าเป็นวีรกรรมครั้งสำคัญซึ่งมักจะถูกจารึกไว้ตามอนุสรณ์สถาน เฮโรโดทุสจึงต้องใช้การสังเกต เรื่องเล่าสืบปาก และข้อมูลที่ได้ฟังจากคนอื่น ๆ เกี่ยวกับเหตุการณ์ที่เขาอยากเขียน เฮโรโดทุสเติบโตขึ้นในอาณานิคมชาวกรีกแห่งฮาลิคาร์นาสซุส (ปัจจุบันคือเมืองโบดรัม ตอนใต้ของตุรกี) และเพื่อจะรวบรวมข้อมูลได้ เฮโรโดทุสจึงเดินทางไปทั่วซึ่งส่วนใหญ่แล้วก็อยู่ในกรีซ
เพื่อจะรวบรวมข้อมูลได้ เฮโรโดทุสจึงเดินทางไปทั่ว
เขาเดินทางอย่างทรหดอดทนจากทางเหนือไปถึงทะเลดำและซิเทีย ซึ่งปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของยูเครน และทางใต้เดินทางลงไปถึงปาเลสไตน์และอียิปต์ตอนบน ส่วนทางตะวันออก ดูเหมือนว่าเขาไปถึงบาบิโลน และจบการเดินทางที่ฝั่งตะวันตกในอาณานิคมกรีกซึ่งปัจจุบันคือตอนใต้ของอิตาลี ไม่ว่าเขาจะไปที่ไหน เขาจะสังเกต สอบถาม และเก็บข้อมูลจากคนที่เขาคิดว่าเป็นแหล่งข้อมูลที่น่าเชื่อถือที่สุด
ความถูกต้องแม่นยำของเฮโรโดทุส
ชิ้นส่วนพาไพรัสของเดอะ ฮีสทอรี่
ข้อมูลที่เฮโรโดทุสบันทึกถูกต้องมากน้อยแค่ไหน? เมื่อเขาเล่าเรื่องดินแดนต่าง ๆ ที่เขาไปมาแล้ว รวมถึงสิ่งที่เขาเห็นกับตาตัวเอง สิ่งที่เขาเขียนก็นับว่าถูกต้องทีเดียว เขาเล่าเรื่องธรรมเนียมหลายอย่างที่คนกรีกไม่รู้จัก เช่น การฝังศพคนในราชวงศ์ของชาวซิเทีย หรือการทำมัมมี่ของชาวอียิปต์ ซึ่งตรงกับที่นักโบราณคดีได้ค้นพบ กล่าวกันว่าเรื่องราวมากมายที่เขาเขียนเกี่ยวกับอียิปต์ “มีข้อมูลสำคัญ ๆ มากกว่าสิ่งที่เคยบันทึกมาตั้งแต่อดีต”
แต่บ่อยครั้งเฮโรโดทุสก็ต้องพึ่งหลักฐานที่เขาเองก็ไม่แน่ใจว่าเชื่อถือได้มากแค่ไหน นอกจากนี้ ผู้คนในสมัยนั้นยังเชื่ออย่างหัวปักหัวปำเกี่ยวกับเทพเจ้านอกรีตที่สามารถเข้ามาจัดการกับเรื่องต่าง ๆ ของมนุษย์ได้ ดังนั้น ไม่ใช่ทุกเรื่องที่เขาเขียนจะตรงตามมาตรฐานของนักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ ถึงอย่างนั้น เฮโรโดทุสก็พยายามแยกแยะว่าเรื่องไหนเป็นความจริงเรื่องไหนเป็นตำนาน เขายอมรับว่าเขาไม่ได้เชื่อทุกสิ่งที่ได้ยิน แต่กว่าจะได้ข้อสรุปก็ต้องใช้วิจารณญาณในการแยกแยะและเปรียบเทียบข้อมูลจากหลายแหล่ง
ดูเหมือนว่า เดอะ ฮีสทอรี่ จะเป็นผลงานชิ้นเอกในชีวิตของเฮโรโดทุส การรวบรวมข้อมูลจากหลายแหล่งทำให้ผลงานของเขาโดดเด่นมาก