ሮበርት ቦይል

ቦይል ብ1627 ካብ ሃብታማት ስድራ ቤት ኣብ ሊዝሞር ካስል፡ ኣይርላንድ እዩ ተወሊዱ። እቲ እተወልደሉ እዋን፡ እቲ ጸሓፍቲ ታሪኽ “መዋእል ርትዒ” ኢሎም ዚጽውዕዎ እዋን እዩ ነይሩ፣ እዚ እዋን እዚ፡ ኣስተውዓልቲ ሰባት ንደቂ ሰብ ካብቲ ንነዊሕ ዘመናት ጨቊንዎም ዝነበረ ዘይቅኑዕ እምነታት ናጻ ኺገብርዎም ዝጸዓሩሉ እዋን እዩ ነይሩ። ቦይል እውን ከምኡ ናይ ምግባር ሸቶ እዩ ነይርዎ። ኣብቲ ብዛዕባ ህይወቱ ዝጸሓፎ መጽሓፍ ከም ዝገለጾ፡ ንገዛእ ርእሱ “ፊላረቱስ፡” ማለት “ፈታው ንጽህና” ኢሉ ይጽውዓ ነበረ።

ቦይል ብዛዕባ ሓቂ ኺፈልጥ ዝነበሮ ባህጊ፡ ምስቲ ብዛዕባ እቲ ዝፈለጦ ነገራት ንኻልኦት ኬካፍል ዝነበሮ ባህጊ ማዕረ እዩ ነይሩ። ብዙሕ ጽሑፋት እዩ ጽሒፉ፣ እቲ ጽሑፋቱ ድማ ንብዙሓት ብግዜኡ ዝነበሩ ሰባት፡ እንተላይ ነቲ ህቡብ ተመራማሪ ስነ ፍልጠት ዝነበረ ሰር ኣይዛክ ኒውተን ጸልይዎም እዩ። ብ1660 ቦይል ሓደ ኻብቶም መስረትቲ ሮያል ሶሳይቲ ዀነ፣ እዚ ትካል ምርምር ስነ ፍልጠት እዚ፡ ኣብዚ እዋን እዚ እውን እንተ ዀነ ኣብ ለንደን፡ ዓዲ እንግሊዝ ይዓዪ ኣሎ።

ናይ ስነ ፍልጠት ሰብ

ቦይል ኣቦ ኬሚስትሪ ኸም ዝዀነ ጌርካ ተገሊጹ ኣሎ። ካብቶም ብግዜኡ ዝነበሩ ኣልከመኛታት ወይ ፈላስፋታት ስነ ቕመም ብእተፈልየ መገዲ እዩ ዚዓዪ ነይሩ። ንሳቶም ነቲ ዝረኸብዎ ርኽበት ይሓብእዎ ወይ ከኣ ካብ ጕጅለኦም ወጻኢ ዘሎ ሰብ ኪርድኦ ብዘይክእል መገዲ ይጽሕፍዎ ነበሩ። ቦይል ግና፡ ንዅሉ ስራሑ ብግህዶ የሕትሞ ነበረ። ብዘይካዚ፡ ነቲ ንነዊሕ እዋን ዚእመነሉ ዝነበረ ኽልሰ ሓሳብ ብዓይኒ ዕሙተይ ኣብ ክንዲ ዚቕበሎ፡ ነቲ ሓቂ ዝዀነ ነገራት ንምርግጋጽ ስነ ፍልጠታዊ ፈተነ ኺግበር ከም ዘለዎ ይኣምን ነበረ።

እቲ ቦይል ዝገበሮ ስነ ፍልጠታዊ ፈተነ፡ ነገር ብኮርፓስልስ፡ ማለት ብንጥረ ነገር ከም ዝቘመ ንዚገልጽ ሓሳብ ዚድግፍ እዩ ነይሩ፣ እዚ ንጥረ ነገር እዚ ብእተፈላለየ መገዲ ኺተሓዋወስ ከሎ ድማ፡ እተፈላለየ ውሁድ ይፈጥር።

ስነ ፍልጠታዊ ምርምር ቦይል፡ ኣብታ ዘ ስኬፕቲካል ኬሚስት ዘርእስታ ንሱ ዝጸሓፋ ህብብቲ መጽሓፍ ብግቡእ ተገሊጹ ኣሎ። ቦይል ኣብታ መጽሓፍ፡ ተመራመርቲ ስነ ፍልጠት ትዕቢተኛታት ኪዀኑ ወይ ከኣ ደረቕ ኣረኣእያ ኺህልዎም ከም ዘይግባእ፡ የግዳስ ጌጋኦም ንምቕባል ፍቓደኛታት ኪዀኑ ኸም ዘለዎም ገለጸ። ብዘይካዚ፡ እቶም ጽኑዕ ኣረኣእያ ዘለዎም ሰባት፡ ነቲ ሓቂ ኸም ዝዀነ ዚፈልጥዎ ነገራትን ነቲ ናይ ሓቂ ዚመስሎም ነገራትን ፈልዮም ኬለልይዎ ኸም ዘለዎም ኣጕሊሑ ነበረ።

ናይ እምነት ሰብ

ቦይል ምስ መንፈሳዊ ነገራት ብዝተሓሓዘ እውን፡ ኣብቲ ሓቂ ኸም ዝዀነ ዚኣምነሉ ነገራት ይምርኰስ ነበረ። እቲ ብዛዕባ ዩኒቨርስን ብዛዕባ እቶም ዜደንቑ ህያዋን ፍጥረታትን ዝፈለጦ ነገራት፡ ነዳፍን ፈጣርን ከም ዘሎ ኣእመኖ። በዚ ምኽንያት እዚ ድማ፡ ነቲ ኣብ መንጎ እቶም ብግዜኡ ዝነበሩ ምሁራት ሰባት እናኣስፋሕፍሐ ዚኸይድ ዝነበረ ኢዝሄርነት ነጸጎ። ‘ነቲ ናይ ምሕሳብ ክእለቱ ዚጥቀመሉ ዝዀነ ይኹን ሰብ፡ ብኣምላኽ ይኣምን እዩ’ ኢሉ ድማ ደምደመ።

ይኹን እምበር፡ ቦይል፡ ኣተሓሳስባ ደቂ ሰብ ጥራይ ናብ ናይ ሓቂ ፍልጠት ከም ዘይመርሕ ይፈልጥ ነበረ። ካብ ኣምላኽ ዝመጸ ራእይ ከም ዜድልየና ኸኣ ይግንዘብ ነበረ። ባዕሉ ኸም ዝገለጾ ድማ፡ እቲ ራእይ፡ እቲ ቓል ኣምላኽ ዝዀነ መጽሓፍ ቅዱስ እዩ።

ብዙሓት ሰባት ንትምህርታት መጽሓፍ ቅዱስ ዘይፈልጥዎ ምዃኖምን ሃይማኖታዊ እምነቶም ድልዱል መሰረት ዘይብሉ ምዃኑን፡ ንቦይል የጨንቖ ነበረ። ‘ሃይማኖታዊ እምነት ሓደ ሰብ፡ ኣብቲ ወለዱ ዚኣምኑሉ ነገራት ወይ ከኣ ኣብቲ እተወልደሉ ሃገር ጥራይ ዚምርኰስ ከመይ ኢሉ እዩ፧’ ኢሉ ይሓትት ነበረ። ሰባት ብዛዕባ መጽሓፍ ቅዱስ ዓሚቚ ፍልጠት ኪህልዎም ናይ ምሕጋዝ ሓያል ባህጊ ድማ ኣሕደረ።

ቦይል፡ መጽሓፍ ቅዱስ ብብዙሕ ቋንቋታት ምእንቲ ኺሕተም፡ ገንዘባዊ ደገፍ ይገብር ነበረ። ገለ ኻብቲ ቛንቋታት፡ ቋንቋ ደቀባት ሰሜን ኣመሪካን ዓረብኛን ኣይርላንድኛን ቋንቋ ማለዥያን ቱርክኛን ይርከቦ። ብሓቂ እምበኣር፡ ሮበርት ቦይል፡ ኣብ ኵሉ ዓውድታት እቲ ሓቂ ናይ ምፍላጥን ካልኦት እውን ከምኡ ኺገብሩ ናይ ምሕጋዝን ሓያል ባህጊ ዝነበሮ ኽኢላ ግናኸ ትሑት ሰብ እዩ ነይሩ።