Kabanata 22

Bahagi 1—Mga Saksi Hanggang sa Kadulu-duluhang Bahagi ng Lupa

Ito ang una sa limang bahagi sa isang kabanata na nagsasalaysay kung papaano lumaganap sa buong lupa ang gawain ng mga Saksi ni Jehova. Ang Bahagi 1, na sumasaklaw sa yugto mula dekada ng 1870 hanggang 1914, ay nasa mga pahina 404 hanggang 422. Ang lipunan ng tao ay hindi na nakaahon pagkatapos ng kapighatiang dulot ng Digmaang Pandaigdig I, na nagsimula noong 1914. Iyan ang taon na matagal nang tinukoy ng mga Estudyante ng Bibliya bilang katapusan ng Panahon ng mga Gentil.

BAGO siya umakyat sa langit, inatasan ni Jesu-Kristo ang kaniyang mga apostol, na nagsasabi: “Kayo’y magiging mga saksi ko . . . hanggang sa kadulu-duluhang bahagi ng lupa.” (Gawa 1:8) Inihula rin niya na “ang mabuting balitang ito ng kaharian ay ipangangaral sa buong tinatahanang lupa bilang patotoo sa lahat ng bansa.” (Mat. 24:14) Ang gawaing iyon ay hindi natapos noong unang siglo. Ang kalakhang bahagi nito ay ginawa sa modernong panahon. At ang ulat tungkol sa pagsasagawa nito mula noong dekada ng 1870 hanggang sa kasalukuyan ay tunay na nakapananabik.

Bagaman kilalang-kilala si Charles Taze Russell dahil sa kaniyang malawak ang pagkaanunsiyong mga pahayag sa Bibliya, ang kaniyang interes ay hindi lamang sa malalaking grupo ng mga tagapakinig kundi sa mga indibiduwal. Kaya, matapos niyang simulang ilathala ang Watch Tower noong 1879, siya’y malimit na naglalakbay para dalawin ang maliliit na grupo ng mga mambabasa ng magasin upang talakayin ang Kasulatan na kasama nila.

Hinimok ni C. T. Russell ang mga naniniwala sa natatanging mga pangako ng Salita ng Diyos na ibahagi ang mga ito sa iba. Ang mga taong naantig ang puso dahil sa kanilang natututuhan ay naging masigasig sa paggawa nito. Upang tumulong sa gawain, ang nilimbag na materyal ay inilaan. Maaga noong 1881, lumabas ang ilang mga tract. Pagkatapos ay nilakipan ng karagdagang impormasyon ang materyal mula sa mga ito upang bumuo ng lalong malawak na Food for Thinking Christians, at 1,200,000 sipi nito ang inihanda upang ipamahagi. Subalit papaano maipamamahagi ang lahat ng ito ng maliit na grupo ng mga Estudyante ng Bibliya (na marahil noo’y may bilang lamang na 100)?

Inaabot ang mga Palasimba

Ang ilan ay ipinamigay sa mga kamag-anak at mga kaibigan. Ang ilang mga pahayagan ay pumayag na magpadala ng kopya sa bawat isa sa kanilang mga suskritor. (Ang ginamit lalo na ay ang lingguhan at buwanang mga pahayagan upang ang Food for Thinking Christians ay makarating sa maraming tao na nakatira sa may kabukiran.) Ngunit ang kalakhan ng pamamahagi ay ginawa sa ilang sunud-sunod na Linggo sa harapan ng mga simbahan sa Estados Unidos at Britanya. Kulang ang mga Estudyante ng Bibliya upang personal nilang gawin ang lahat ng ito, kaya inupahan nila ang iba upang tumulong.

Isinugo ni Brother Russell ang dalawang kasama niya, sina J. C. Sunderlin at J. J. Bender, sa Britanya upang pangasiwaan ang pamamahagi ng 300,000 sipi roon. Si Brother Sunderlin ay nagtungo sa London, samantalang si Brother Bender ay naglakbay pahilaga patungo sa Scotland at naglilingkod habang pabalik sa katimugan. Ang pangunahing binigyan ng pansin ay ang malalaking lunsod. Sa pamamagitan ng mga anunsiyo sa pahayagan, naghanap sila ng may-kakayahang mga lalaki, at gumawa ng mga kontrata sa kanila na organisahin ang sapat na mga katulong upang ipamahagi ang itinoka sa kanilang mga kopya. Halos 500 tagapamahagi ang kinalap sa London lamang. Mabilis na natapos ang gawain, sa dalawang magkasunod na Linggo.

Noong taon ding iyon, isinaayos na ang mga Estudyante ng Bibliya na maaaring mag-ukol ng kalahati o higit pa sa kanilang panahon sa gawain ng Panginoon ay maging mga colporteur, na namamahagi ng literatura para sa pag-aaral ng Bibliya. Ang unang mga kabilang na ito sa tinatawag ngayon na mga payunir ay nakagawa ng tunay na kamangha-manghang pamamahagi ng mabuting balita.

Nang sumunod na dekada, naghanda si Brother Russell ng sari-saring tract na madaling magagamit sa pagpapalaganap ng ilan sa pangunahing mga katotohanang natutuhan mula sa Bibliya. Siya’y sumulat din ng ilang tomo ng Millennial Dawn (na nang maglaon ay tinawag na Studies in the Scriptures). Pagkatapos ay nagsimula siyang maglakbay nang personal upang mag-ebanghelyo sa ibang lupain.

Naglakbay si Russell sa Ibang Lupain

Noong 1891 siya’y dumalaw sa Canada, na doon marami ang naging interesado mula noong 1880 anupat ang isang asambleang dinaluhan ng 700 ay nairaos sa Toronto. Siya’y naglakbay rin sa Europa noong 1891 upang tingnan kung ano ang magagawa upang mapabilis ang paglaganap ng katotohanan doon. Sa paglalakbay na ito siya’y nagtungo sa Irlandya, Scotland, Inglatera, marami sa mga lupain sa kontinente ng Europa, Rusya (ang bahaging tinatawag ngayon na Moldova), at ang Gitnang Silangan.

Ano ang komento niya sa mga nakausap niya sa paglalakbay na iyon? “Wala kaming nakitang handang makinig ng katotohanan sa Rusya . . . Wala kaming nakitang pag-asa ng anumang pag-aani sa Italya o Turkiya o Austria o Alemanya,” ang ulat niya. “Subalit ang Norway, Sweden, Denmark, Switzerland, at lalo na ang Inglatera, Irlandya at Scotland, ay mga bukiring hinog na at naghihintay na upang anihin. Ang mga bukiring ito ay waring nananawagan, Pumarito kayo at tulungan ninyo kami!” Noong panahong iyon ay ipinagbabawal pa ng Iglesya Katolika ang pagbabasa ng Bibliya, iniiwan ng maraming mga Protestante ang kanilang mga simbahan, at marami, palibhasa’y wala na silang tiwala sa mga iglesya, ay lubusang nagtatakwil sa Bibliya.

Upang matulungan ang mga taong nagugutom sa espirituwal, pagkatapos ng paglalakbay ni Brother Russell noong 1891 gumawa ng masidhing pagsisikap na isalin ang literatura sa mga wika ng Europa. Gayundin, gumawa ng kaayusan upang ilimbag at ibodega ang literatura sa London upang ito’y madaling magamit sa Britanya. Totoo nga na ang bukirin sa Britanya ay napatunayang hinog na upang anihin. Pagsapit ng 1900, mayroon nang siyam na kongregasyon at 138 Estudyante ng Bibliya lahat-lahat​—kabilang na rin ang ilang masigasig na colporteur. Nang muling dumalaw si Brother Russell sa Britanya noong 1903, isang libo ang nagtipon sa Glasgow upang makinig sa pahayag niyang “Mga Inaasahan at Inaasam sa Milenyo,” 800 ang dumalo sa London, at may nakinig na 500 hanggang 600 sa iba pang mga bayan.

Gayunman, bilang patunay sa napansin ni Brother Russell, lumipas muna ang 17 taon mula ng dalaw niya bago natatag ang unang kongregasyon ng mga Estudyante ng Bibliya sa Italya, sa Pinerolo. At kumusta naman ang Turkiya? Noong huling bahagi ng dekada ng 1880, si Basil Stephanoff ay nangaral sa Macedonia, na noo’y Europeong bahagi ng Turkiya. Bagaman ang ilan ay tila may interes, ang ilan na nagpanggap na mga kapatid ay gumawa ng maling bintang laban sa kaniya, na humantong sa pagkabilanggo niya. Noong 1909 saka lamang iniulat ng isang liham mula sa isang taga-Gresya sa Smyrna (ngayo’y Izmir), Turkiya, na may grupo roon na malugod na nag-aaral sa mga publikasyon ng Watch Tower. Tungkol naman sa Austria, si Brother Russell mismo ay bumalik noong 1911 upang magsalita sa Vienna, subalit ang pulong ay ginulo ng mga mang-uumog. Sa Alemanya din, mabagal ang naging tugon. Subalit higit na gising ang mga taga-Scandinavia sa kanilang espirituwal na pangangailangan.

Ang mga Taga-Scandinavia ay Nagtulung-tulong

Maraming taga-Sweden ang naninirahan noon sa Amerika. Noong 1883 isang sipi ng Watch Tower na isinalin sa Sweko ang ipinamahagi sa kanila. Di-nagtagal at ang mga ito’y nakarating sa mga kaibigan at kamag-anak sa Sweden sa pamamagitan ng koreo. Wala pang nailimbag noon na literaturang Norwego. Gayunman, noong 1892, isang taon pagkaraan ng paglalakbay ni Brother Russell sa Europa, si Knud Pederson Hammer, isang taga-Norway na natuto ng katotohanan sa Amerika, ay personal na bumalik sa Norway upang magpatotoo sa kaniyang mga kamag-anak.

Pagkatapos, noong 1894, nang simulang ilathala ang literatura sa Dano-Norwego, si Sophus Winter, isang 26-na-taóng-gulang na Dano-Amerikano, ay isinugo sa Denmark upang ipamahagi ito. Pagsapit ng kasunod na tagsibol, siya’y nakapamahagi na ng 500 tomo ng Millennial Dawn. Hindi naman nagtagal, ang ilan sa nakabasa ng mga publikasyong iyon ay nakibahagi sa gawain na kasama niya. Nakalulungkot, nang dakong huli nawala ang kaniyang pagpapahalaga sa mayamang pribilehiyong taglay niya; ngunit ang iba’y patuloy na nagpasikat ng liwanag.

Gayunman, bago niya iniwan ang paglilingkod, si Winter ay gumawa bilang colporteur sa Sweden. Di-nagtagal pagkatapos nito, sa tahanan ng isang kaibigan sa isla ng Sturkö, nakita ni August Lundborg, isang kabataang kapitan sa Salvation Army, ang dalawang tomo ng Millennial Dawn. Hiniram niya ang mga ito, sabik na binasa, nagbitiw sa simbahan, at nagsimulang ibahagi sa iba ang kaniyang natutuhan. Isa pang binata, si P. J. Johansson, ay naliwanagan nang mabasa niya ang isang tract na pinulot niya sa isang upuan sa parke.

Habang lumalaki ang grupong Sweko, ang ilan ay lumipat sa Norway upang mamahagi ng literatura sa Bibliya. Maging bago pa nito, ang ilang literatura ay ipinadala na sa Norway ng mga kamag-anak mula sa Amerika sa pamamagitan ng koreo. Sa ganitong paraan nagsimula si Rasmus Blindheim sa paglilingkod kay Jehova. Bukod pa sa ibang mga taga-Norway, si Theodor Simonsen, isang tagapangaral ng Free Mission, ay tumanggap ng katotohanan nang naunang mga taóng iyon. Sinimulan niyang pabulaanan ang turo ng apoy ng impiyerno sa kaniyang mga pahayag sa Free Mission. Napalukso sa tuwa ang mga tagapakinig sa kamangha-manghang balitang ito; subalit nang malaman na siya’y napaugnay sa “Millennial Dawn,” siya’y pinaalis sa simbahan. Gayunpaman, patuloy siyang nagsalita tungkol sa mabubuting bagay na kaniyang natutuhan. Isa pang kabataang lalaki na tumanggap ng ilang literatura ay si Andreas Øiseth. Nang makumbinsing taglay niya ang katotohanan, iniwan niya ang sakahan ng kaniyang pamilya at pumasok sa gawain bilang colporteur. Naglingkod siya sa sunud-sunod na mga lugar patungong hilaga, pagkatapos ay patimog sa baybayin ng mga lawa, na walang komunidad na nakaligtaan. Kapag taglamig ay nagdadala siya ng mga gamit​—pagkain, damit, at literatura​—na nakakarga sa isang paragos na pinadudulas sa yelo, at ang mga taong mapagpatuloy naman ang naglalaan ng kaniyang matutulugan. Sa isang paglalakbay na may habang walong taon, halos sinaklaw niya ang buong bansa na dala ang mabuting balita.

Ang asawa ni August Lundborg, si Ebba, ay lumipat mula sa Sweden tungo sa Pinlandya upang maglingkod bilang colporteur noong 1906. Halos kasabay nito, ang ilang lalaking bumabalik mula sa Estados Unidos ay nag-uwi ng ilang literaturang Watch Tower at nagsimulang ibahagi ang kanilang natututuhan. Kaya sa loob ng ilang taon, si Emil Österman, na naghahanap nang higit kaysa iniaalok ng mga simbahan, ay nakakuha ng The Divine Plan of the Ages. Ibinahagi niya ito sa kaniyang kaibigan na si Kaarlo Harteva, na naghahanap din. Yamang kinikilala niya ang kahalagahan nito, isinalin ito ni Harteva sa Pinlandes at, sa tulong ni Österman sa pinansiyal, ay ipinalimbag niya ito. Humayo silang dalawa upang ipamahagi ito. Taglay ang tunay na espiritu ng pag-eebanghelyo, nakipag-usap sila sa mga tao sa publiko, dumalaw sa bahay-bahay, at nagbigay ng mga pahayag sa malalaking awditoryum na halos umaapaw sa dami. Sa Helsinki, pagkatapos ilantad ang huwad na mga doktrina ng Sangkakristiyanuhan, inanyayahan ni Brother Harteva ang mga tagapakinig na gamitin ang Bibliya upang ipagtanggol ang paniniwala sa pagkawalang-kamatayan ng kaluluwa, kung kaya nila. Ang lahat ay napatingin sa klerigong naroroon. Natigilan sila; walang nakasagot sa malinaw na pangungusap na nasa Ezekiel 18:4. Ang ilan sa tagapakinig ay nagsabi na hindi sila nakatulog nang gabing iyon dahil sa kanilang narinig.

Hamak na Hardinero Naging Ebanghelisador sa Europa

Samantala, si Adolf Weber, dahil sa paghimok ng isang may-edad nang kaibigang Anabaptist, ay umalis sa Switzerland patungong Estados Unidos upang humanap ng higit na kaunawaan sa mga Kasulatan. Doon, bilang tugon sa isang anunsiyo, siya’y naging hardinero ni Brother Russell. Sa tulong ng The Divine Plan of the Ages (na makukuha noon sa Aleman) at ng mga pulong na pinangasiwaan ni Brother Russell, natamo ni Adolf ang kaalaman sa Bibliya na kaniyang hinahanap, at siya’y nabautismuhan noong 1890. Ang ‘mga mata ng kaniyang puso ay naliwanagan,’ anupat lubos niyang pinahalagahan ang magandang pagkakataong binuksan para sa kaniya. (Efe. 1:18) Pagkatapos ng panandaliang masigasig na pagpapatotoo sa Estados Unidos, siya’y bumalik sa sinilangan niyang lupain upang maglingkod doon “sa ubasan ng Panginoon.” Kaya, pagsapit ng kalagitnaan ng dekada ng 1890, siya’y nandoon na sa Switzerland upang ipamahagi ang katotohanan ng Bibliya sa mga may pusong tumatanggap.

Si Adolf ay naghanapbuhay bilang hardinero at manggugubat, ngunit ang pangunahing interes niya ay ang pag-eebanghelyo. Nagpatotoo siya sa mga kamanggagawa niya, gayundin sa mga tao sa karatig na mga bayan at nayon sa Switzerland. May alam siyang ilang wika, at ginamit niya ang kaalamang ito upang isalin ang mga publikasyon ng Samahan sa Pranses. Pagsapit ng taglamig ay pinunô niya ang kaniyang napsak ng literatura sa Bibliya at naglakad patungong Pransya, at may panahon na naglakbay siya sa hilagang-kanluran patungong Belgium at sa timog patungong Italya.

Upang marating ang mga taong hindi niya personal na makausap, nagpalagay siya ng mga anunsiyo sa mga pahayagan at mga magasin, na tumatawag-pansin sa makukuhang literatura para sa pag-aaral sa Bibliya. Si Elie Thérond, sa bahaging sentral ng Pransya, ay sumagot sa isa sa mga anunsiyo, nakilala ang taginting ng katotohanan sa kaniyang nabasa, at agad ay nagsimula ring mamahagi ng mensahe. Sa Belgium, si Jean-Baptiste Tilmant, Sr., ay nakakita rin ng isa sa mga anunsiyo noong 1901 at kumuha ng dalawang tomo ng Millennial Dawn. Anong laking tuwa niya sa malinaw na paghaharap ng katotohanan ng Bibliya! Papaanong hindi niya sasabihin ito sa kaniyang mga kaibigan! Nang sumunod na taon, ang isang grupo ng pag-aaral ay regular na nagpupulong sa kaniyang tahanan. Di-nagtagal pagkatapos nito ang gawain ng maliit na grupong iyon ay nagbunga kahit sa hilagang Pransya. Si Brother Weber ay laging nakikipag-alam sa kanila, na dinadalaw ang lahat ng bagong mga grupo sa pana-panahon, upang patibayin sila sa espirituwal at bigyan ng mga tagubilin sa pamamahagi ng mabuting balita sa iba.

Nang Marating ang Alemanya ng Mabuting Balita

Di-nagtagal matapos simulang lumabas sa wikang Aleman ang ilan sa mga publikasyon, noong kalagitnaan ng dekada ng 1880, ang mga Alemang-Amerikano na nagpahalaga rito ay nagpadala ng kopya sa mga kamag-anak sa sinilangan nilang lupain. Isang nars na nagtrabaho sa isang ospital sa Hamburg ang nagbigay ng mga kopya ng Millennial Dawn sa ibang nasa ospital. Noong 1896, si Adolf Weber, sa Switzerland, ay naglagay ng mga anunsiyo sa mga pahayagang Aleman ang wika at nagpadala ng mga tract sa Alemanya sa pamamagitan ng koreo. Nang sumunod na taon binuksan ang isang bodega ng literatura sa Alemanya upang madaling ipamahagi ang edisyon ng Watch Tower sa wikang Aleman, ngunit hindi ito kaagad nagkaroon ng bunga. Gayunman, noong 1902, si Margarethe Demut, na natuto ng katotohanan sa Switzerland, ay lumipat sa Tailfingen, sa may silangan ng Black Forest. Ang kaniyang masigasig na personal na pagpapatotoo ay tumulong upang ilatag ang pundasyon para sa isa sa naunang grupo ng mga Estudyante ng Bibliya sa Alemanya. Si Samuel Lauper, taga-Switzerland, ay lumipat sa Bergisches Land, sa hilagang-silangan ng Cologne, upang palaganapin ang mabuting balita roon. Pagsapit ng 1904, idinaos ang mga pulong doon sa Wermelskirchen. Kasama sa mga dumalo ay isang 80-taóng-gulang na lalaki, si Gottlieb Paas, na naghahanap ng katotohanan. Nang malapit na siyang mamatay, di-nagtagal matapos simulan ang mga pulong na iyan, si Paas ay nagtaas ng Watch Tower at nagsabi: “Ito ang katotohanan; manghawakan kayo rito.”

Ang bilang ng mga interesado sa mga katotohanang ito ng Bibliya ay unti-unting lumaki. Bagaman ito’y magastos, gumawa ng kaayusan na isingit ang libreng mga kopya ng Watch Tower sa mga pahayagan sa Alemanya. Isang ulat na inilathala noong 1905 ay nagsabi na mahigit sa 1,500,000 sipi ng mga libreng Watch Tower na ito ang ipinamahagi. Tunay na kamangha-manghang gawain ito para sa gayong napakaliit na grupo.

Hindi inisip ng mga Estudyante ng Bibliya na kapag naabot na nila ang mga taong malapit sa kanilang tahanan ay magiging sapat na. Sing-aga ng 1907, si Brother Erler, mula sa Alemanya, ay naglakbay patungo sa Bohemia sa tinawag noon na Austria-Hungarya (nang malao’y naging bahagi ng Czechoslovakia). Namahagi siya ng literaturang nagbababala hinggil sa Armagedon at nagbabalita ng mga pagpapalang tatamasahin ng sangkatauhan pagkatapos. Noong 1912 isa pang Estudyante ng Bibliya ang namahagi ng literatura sa Bibliya sa lugar ng Memel, sa tinatawag ngayon na Lithuania. Naging maganda ang tugon ng marami sa pabalita, at ilang malaki-laking grupo ng mga Estudyante ng Bibliya ang madaling naorganisa. Gayunman, nang mapag-alaman nilang dapat ding maging mga saksi ang tunay na mga Kristiyano, nagsimulang umunti ang kanilang bilang. Sa kabila nito, may ilan na napatunayang tunay na mga tagatulad ni Kristo, “ang saksing tapat at totoo.”​—Apoc. 3:14.

Nang si Nikolaus von Tornow, isang tituladong Aleman na may malawak na ari-arian sa Rusya, ay nasa Switzerland noong mga 1907, siya’y binigyan ng isa sa mga tract ng Samahang Watch Tower. Dalawang taon pagkaraan siya’y dumalo sa Kongregasyon ng Berlin, sa Alemanya, na nagagayakan ng pinakamaringal niyang kasuotan at kasama ang kaniyang personal na katiwala. Hindi niya agad naunawaan kung bakit ang tulad-hiyas na mga katotohanan ay ipagkakatiwala ng Diyos sa mga taong mabababang-loob tulad nila, ngunit ang nabasa niya sa 1 Corinto 1:26-29 ay nakatulong: “Masdan ninyo ang pagkatawag sa inyo, mga kapatid, na hindi ang maraming marunong ayon sa laman ang tinawag, hindi ang maraming may kapangyarihan, hindi ang maraming marangal na tao . . . , upang walang laman na magmapuri sa paningin ng Diyos.” Palibhasa’y kumbinsido na natagpuan na niya ang katotohanan, ipinagbili ni von Tornow ang kaniyang mga ari-arian sa Rusya at iniukol niya ang kaniyang sarili at ang kaniyang mga tinatangkilik sa pagpapaunlad ng kapakanan ng dalisay na pagsamba.

Noong 1911, nang magpakasal ang magkasintahang kabataang Aleman, na ang apelyido’y Herkendell, humiling ang kasintahang babae sa kaniyang ama, bilang dote, ng salapi para sa isang pambihirang pulot-gata. Nasa isip ng mag-asawa na gumawa ng mahirap na paglalakbay sa loob ng ilang buwan. Ang kanilang pulot-gata ay isang paglalakbay sa Rusya upang mangaral sa mga taong naroroon na nagsasalita ng Aleman. Kaya sa maraming paraan ipinamahagi ng iba’t ibang uri ng mga tao ang kanilang natutuhan tungkol sa maibiging layunin ng Diyos.

Paglago sa Larangan sa Britanya

Pagkatapos ng masinsinang pamamahagi ng literatura sa Britanya noong 1881, nakita ng ilang mga palasimba na kailangan silang kumilos ayon sa kanilang natutuhan. Si Tom Hart ng Islington, London, ay isa sa mga naantig ng maka-Kasulatang payo ng Watch Tower, “Magsilabas kayo sa kaniya, bayan ko”​—alalaong baga’y, lumabas mula sa maka-Babilonyang mga iglesya ng Sangkakristiyanuhan at sumunod sa turo ng Bibliya. (Apoc. 18:4) Nagbitiw siya mula sa kapilya noong 1884, at may ilan na rin na sumunod sa kaniya.

Marami sa mga nakisama sa mga grupo ng pag-aaral ang naging mabisang mga ebanghelisador. Ang ilan ay nag-alok ng literatura sa Bibliya sa mga parke ng London at sa iba pang mga dakong pinapasyalan ng mga tao. Ang iba’y nagbigay-pansin lalo na sa mga bahay kalakal. Gayunman, karaniwan na’y nagbabahay-bahay sila.

Si Sarah Ferrie, isang suskritor ng Watch Tower, ay sumulat kay Brother Russell na nagsasabi na siya at ang ilang kaibigan niya sa Glasgow ay nagnanais na magboluntaryo sa pamamahagi ng tract. Kaylaki ng kaniyang pagkamangha nang tumigil sa pinto niya ang isang trak na may dalang 30,000 pulyeto, na ipamamahaging lahat nang walang bayad! Sila’y kumilos agad. Si Minnie Greenlees, kasama ang kaniyang tatlong kabataang anak na lalaki, at sakay ng isang “pony and trap” (karuwaheng hila ng kabayo), ay masigasig na namahagi ng literatura sa Bibliya sa mga kabukiran ng Scotland. Nang dakong huli, habang sakay ng mga bisikleta, sina Alfred Greenlees at Alexander MacGillivray, ay namahagi ng mga tract sa kalakhang bahagi ng Scotland. Sa halip na bayaran ang iba upang ipamahagi ang literatura, ang gawain ngayon ay ginagawa ng tapat-pusong mga boluntaryo mismo.

Pinakilos Sila ng Kanilang Puso

Sa isa sa kaniyang mga talinghaga, sinabi ni Jesus na ang mga tao na ‘nakarinig ng salita ng Diyos na may pusong matimtiman at mabuti’ ay magbubunga. Ang taimtim na pagpapahalaga sa maibiging mga paglalaan ng Diyos ang magpapakilos sa kanila na ibahagi sa iba ang mabuting balita ng Kaharian ng Diyos. (Luc. 8:8, 11, 15) Anuman ang kanilang mga kalagayan, maghahanap sila ng paraan upang gawin ito.

Dahil dito ang isang manlalakbay na taga-Argentina ay nakakuha ng bahagi ng tract na Food for Thinking Christians mula sa isang Italyanong marinero. Samantalang nakadaong ang barko sa Peru, ang manlalakbay ay sumulat upang humingi ng higit pa, at dahil sa lumalaking interes siya’y muling sumulat, mula sa Argentina, noong 1885, sa patnugot ng Watch Tower upang humingi ng literatura. Nang taon ding yaon isang kaanib ng Hukbong-Dagat ng Britanya, na ipinadala sa Singapore kasama ng kaniyang yunit, ang may dalang kopya ng Watch Tower. Natuwa siya sa natutuhan niya sa magasin at madalas niyang ginamit ito upang ipaalam ang pangmalas ng Bibliya sa mga paksang pinag-uusapan ng madla. Noong 1910 isang barko na sinasakyan ng dalawang Kristiyanong babae ang tumigil sa daungan sa Colombo, Ceylon (ngayo’y Sri Lanka). Sinamantala nila ang pagkakataon upang magpatotoo kay G. Van Twest, ang nangangasiwa sa mga marinero, sa daungan. Buong-kataimtiman nila siyang kinausap hinggil sa mabubuting bagay na kanilang natutuhan sa aklat na The Divine Plan of the Ages. Bilang bunga, si G. Van Twest ay naging Estudyante ng Bibliya, at ang pangangaral ng mabuting balita ay napasimulan sa Sri Lanka.

Kahit yaong mga hindi makapaglakbay ay naghanap ng paraan upang ibahagi ang nakapupukaw-pusong mga katotohanan ng Bibliya sa mga tao sa ibang bansa. Tulad ng ipinakikita sa isang sulat ng pasasalamat na inilathala noong 1905, may isang tao sa Estados Unidos na nagpadala ng The Divine Plan of the Ages sa isang lalaki sa St. Thomas, sa tinatawag noon na Danish West Indies. Matapos basahin ito, ang tumanggap nito ay lumuhod at nagpahayag ng kaniyang taimtim na pagnanais na gamitin siya ng Diyos sa paggawa ng kaniyang kalooban. Noong 1911, tinukoy ni Bellona Ferguson ang kaniyang karanasan sa Brazil bilang “isang positibo, buháy na katunayan na walang tao gaano mang kalayo ang hindi maaabot” ng mga tubig ng katotohanan. Waring tumatanggap na siya ng mga publikasyon ng Samahan sa koreo mula pa noong 1899. Bago ang Digmaang Pandaigdig I, nasumpungan ng isang dayuhang Aleman sa Paraguay ang isa sa mga tract ng Samahan sa kaniyang buson. Pumidido siya ng karagdagang literatura at di-nagtagal ay pinutol ang kaniyang kaugnayan sa mga iglesya ng Sangkakristiyanuhan. Walang iba sa lupaing iyon ang makagagawa nito, kung kaya sila ng kaniyang bayaw ang siyang nagbautismo sa isa’t isa. Tunay nga, isang patotoo ang ibinibigay sa kadulu-duluhang bahagi ng lupa, at nagbubunga ito.

Napukaw ang iba pang mga Estudyante ng Bibliya na maglakbay sa dakong sinilangan nila o ng kanilang mga magulang upang ibalita sa mga kaibigan at kamag-anak ang kamangha-manghang layunin ni Jehova at kung papaano sila maaaring makibahagi rito. Kaya, noong 1895, si Brother Oleszynski ay bumalik sa Polandya taglay ang mabuting balita tungkol sa “pantubos, pagsasauli sa kasakdalan at makalangit na pagtawag”; bagaman, nakalulungkot, hindi siya nakapagtiis sa paglilingkurang iyon. Noong 1898 isang dating propesor, isang taga-Hungarya, ang umalis sa Canada upang ibalita ang mahalagang mensahe ng Bibliya sa kaniyang sariling bayan. Noong 1905 isang lalaki na naging isang Estudyante ng Bibliya sa Amerika ang umuwi sa Gresya upang magpatotoo. At noong 1913 isang kabataang lalaki ang nagdala ng mga binhi ng katotohanan ng Bibliya mula sa New York pauwi sa sariling bayan ng kaniyang pamilya, ang Ramallah, na hindi kalayuan sa Jerusalem.

Binubuksan ang Dakong Caribeano

Samantalang lumalaki ang bilang ng mga ebanghelisador sa Estados Unidos, Canada, at Europa, ang katotohanan ng Bibliya ay nagsisimula ring tumubo sa Panama, Costa Rica, Dutch Guiana (ngayo’y Suriname), at British Guiana (ngayo’y Guyana). Si Joseph Brathwaite, na nasa British Guiana nang siya’y matulungang makaunawa sa layunin ng Diyos, ay umalis patungong Barbados noong 1905 upang gumugol ng buo niyang panahon sa pagtuturo nito sa mga tagaroon. Sina Louis Facey at H. P. Clarke, na nakarinig ng mabuting balita habang nagtatrabaho sa Costa Rica, ay umuwi sa Jamaica noong 1897 upang ibahagi sa kanilang mga kababayan ang bagong-tuklas nilang pananampalataya. Ang mga tumanggap ng katotohanan doon ay naging masisigasig na manggagawa. Noong 1906 lamang, ang grupo sa Jamaica ay nakapamahagi ng mga 1,200,000 tract at iba pang literatura. Isa pang dayuhang manggagawa, na natuto ng katotohanan sa Panama, ang nagdala ng mensahe ng pag-asa ng Bibliya pauwi sa Grenada.

Ang rebolusyon sa Mexico noong 1910-11 ay naging paraan din upang makarating sa mga taong nagugutom sa katotohanan ang mensahe ng Kaharian ng Diyos. Maraming tao ang tumakas pahilaga tungo sa Estados Unidos. Doon ang ilan sa kanila’y nakausap ng mga Estudyante ng Bibliya, natuto hinggil sa layunin ni Jehova na magdulot ng namamalaging kapayapaan sa sangkatauhan, at nagpadala ng literatura pabalik sa Mexico. Subalit, hindi ito ang unang pagkakataon upang abutin ang Mexico ng mensaheng ito. Sing-aga ng 1893, inilathala ng Watch Tower ang isang liham mula kay F. de P. Stephenson, ng Mexico, na nakabasa ng ilang publikasyon ng Samahang Watch Tower at gusto pa ng higit upang ibahagi sa mga kaibigan niya kapuwa sa Mexico at sa Europa.

Upang buksan ang higit pang mga lupaing Caribeano sa pangangaral ng katotohanan ng Bibliya at organisahin ang regular na mga pulong para sa pag-aaral, isinugo ni Brother Russell si E. J. Coward sa Panama noong 1911 at pagkatapos ay sa mga pulo. Si Brother Coward ay isang matatag at masiglang tagapagpahayag, at madalas ay may daan-daang tagapakinig na dumaragsa upang pakinggan ang kaniyang mga pahayag na nagpapabulaan sa mga doktrina ng apoy ng impiyerno at pagkawalang-kamatayan ng kaluluwa, gayundin nagbabalita hinggil sa maluwahating kinabukasan para sa lupa. Palipat-lipat siya sa bayan-bayan, at sa iba’t ibang mga pulo​—St. Lucia, Dominica, St. Kitts, Barbados, Grenada, at Trinidad​—na inaabot hangga’t maaari ang pinakaraming tao. Siya’y nagsalita rin sa British Guiana. Samantalang nasa Panama, nakilala niya si W. R. Brown, isang masigasig na kabataang kapatid na taga-Jamaica, na pagkatapos ay naglingkod kasama ni Brother Coward sa ilang mga pulo ng Caribeano. Nang dakong huli, si Brother Brown ay tumulong upang mabuksan ang iba pang mga larangan.

Noong 1913, nagsalita si Brother Russell mismo sa Panama, Cuba, at Jamaica. Sa isang pahayag pangmadla na ibinigay niya sa Kingston, Jamaica, napunô ang dalawang awditoryum, at may 2,000 pa na hindi nakapasok. Nang walang sinabi ang tagapagsalita hinggil sa salapi at walang koleksiyong kinuha, pinansin ito ng mga pahayagan.

Umabot sa Aprika ang Liwanag ng Katotohanan

Noong panahong ito ang Aprika ay narating din ng liwanag ng katotohanan. Isang liham na ipinadala mula sa Liberia noong 1884 ang nagpakita na ang isang mambabasa ng Bibliya roon ay nakakuha ng kopya ng Food for Thinking Christians at gusto niya ng karagdagan pa upang ibahagi sa iba. Ilang taon pagkaraan nito, iniulat na isang klerigo sa Liberia ang nagbitiw sa kaniyang pulpito upang malaya niyang maipangaral ang katotohanan ng Bibliya na natututuhan niya sa tulong ng Watch Tower at na may regular na mga pulong na idinaraos doon ang isang grupo ng mga Estudyante ng Bibliya.

Isang ministro ng Dutch Reformed Church mula sa Olandiya ang nagdala ng ilang publikasyon ni C. T. Russell nang siya’y isugo sa Timog Aprika noong 1902. Bagaman hindi siya nagpatuloy na makinabang mula sa mga ito, sina Frans Ebersohn at Stoffel Fourie, na nakakita sa literaturang ito sa aklatan niya, ang siyang nakinabang. Pagkalipas ng ilang taon, naragdagan ang bilang sa bahaging iyon ng larangan nang ang dalawang masigasig na Estudyante ng Bibliya ay dumayo mula sa Scotland tungo sa Durban, Timog Aprika.

Nakalulungkot nga, ang ilan sa kabilang sa mga kumuha ng literaturang isinulat ni Brother Russell at nagturo nito sa iba, tulad nina Joseph Booth at Elliott Kamwana, ay naghalo ng kanilang sariling mga idea, sa layuning mag-udyok ng isang panlipunang pagbabago. Sa ilang mga tagamasid sa Timog Aprika at Nyasaland (nang huli’y Malawi), ito’y nagdulot ng pagkalito kung sino talaga ang tunay na mga Estudyante ng Bibliya. Gayunman, marami ang nakikinig at nagpapahalaga sa mensaheng umaakay ng pansin sa Kaharian ng Diyos bilang lunas sa mga suliranin ng sangkatauhan.

Subalit, kung ang pag-uusapan ay ang malawakang pangangaral sa Aprika, ito’y nasa hinaharap pa.

Patungong Silangan at sa mga Pulo ng Pasipiko

Di-natagalan matapos unang ipamahagi ang mga publikasyon ni C. T. Russell sa Britanya, nakarating din ang mga ito sa Silangan. Noong 1883, si Binibining C. B. Downing, isang misyonerang Presbiteryano sa Chefoo (Yantai), Tsina, ay tumanggap ng kopya ng Watch Tower. Pinahalagahan niya ang kaniyang natutuhan tungkol sa pagsasauli sa kasakdalan at ibinahagi niya ang literatura sa ibang mga misyonero, kabilang dito si Horace Randle, na kaanib ng Baptist Mission Board. Nang malaunan, higit na pinukaw ang interes niya dahil sa isang anunsiyo para sa Millennial Dawn na lumabas sa Times ng London, at sinundan pa ito ng mga kopya mismo ng aklat​—isa mula kay Binibining Downing at isa na ipinadala ng kaniyang ina sa Inglatera. Sa pasimula, siya ay nabigla sa kaniyang nabasa. Subalit dahil nakumbinse siya na ang Trinidad ay hindi turo ng Bibliya, siya’y nagbitiw sa Baptist Church at ibinahagi sa ibang mga misyonero ang kaniyang natutuhan. Noong 1900 siya’y nag-ulat na nagpadala siya ng 2,324 na liham at mga 5,000 tract sa mga misyonero sa Tsina, Hapon, Korea, at Siam (Thailand). Noong panahong iyon ang pagpapatotoo sa Silangan ay pangunahing ginagawa sa mga misyonero ng Sangkakristiyanuhan.

Noong panahon ding iyon, ang mga binhi ng katotohanan ay inihasik din sa Australia at New Zealand. Ang una sa “mga binhing” ito na dumating sa Australia ay maaaring dinala roon noong 1884 o hindi nagtagal pagkatapos nito ng isang lalaking unang nilapitan ng isang Estudyante ng Bibliya sa isang parke sa Inglatera. Ang ibang “mga binhi” ay nakarating sa pamamagitan ng koreo mula sa mga kaibigan at kamag-anak sa ibayong dagat.

Sa loob ng ilang taon pagkatapos maitatag ang Commonwealth of Australia noong 1901, ang daan-daang tao roon ay naging mga suskritor ng Watch Tower. Bilang bunga ng gawain niyaong mga nakakita ng pribilehiyong ibahagi ang katotohanan sa iba, libu-libong tract ang ipinadala sa mga taong nasa talaan ng mga botante. Marami pa ang naipamahagi sa mga lansangan, at mga pake-paketeng tract ang inihagis mula sa bintana ng tren sa mga manggagawa at paisa-isang naninirahan sa liblib na mga lugar sa tabi ng riles ng tren. Ang mga tao ay pinatatalastasan hinggil sa nalalapit nang katapusan ng Panahon ng mga Gentil sa 1914. Si Arthur Williams, Sr., ay nagsalita tungkol dito sa lahat ng parokyano sa kaniyang tindahan sa Western Australia at inanyayahan ang mga interesado sa kaniyang tahanan ukol sa higit pang mga pag-uusap.

Kung sino ang unang nakarating sa New Zealand na may dalang katotohanan ng Bibliya ay hindi nalalaman ngayon. Subalit noong 1898, si Andrew Anderson, isang taga-New Zealand, ay nakabasa ng sapat na mga publikasyon ng Watch Tower anupat napukaw siya na palaganapin ang katotohanan doon bilang colporteur. Ang kaniyang mga pagsisikap ay dinagdagan noong 1904 ng ibang mga colporteur na nanggaling sa Amerika at sa tanggapang pansangay ng Samahan na itinatag noong taóng iyon sa Australia. Si Gng. Thomas Barry, sa Christchurch, ay kumuha ng anim na tomo ng Studies in the Scriptures mula sa isa sa mga colporteur. Binasa ito ng kaniyang anak na si Bill noong 1909 habang nasa anim-na-linggong paglalakbay sa barko papuntang Inglatera at nakilala niya ang katotohanan ng nilalaman nito. Pagkalipas ng maraming taon ang kaniyang anak na si Lloyd ay naging miyembro ng Lupong Tagapamahala ng mga Saksi ni Jehova.

Isa sa masisigasig na manggagawa noong mga araw na iyon ay si Ed Nelson, na, bagaman hindi gaanong mataktika, ay gumugol ng buong panahon sa loob ng 50 taon sa pagpapalaganap ng mensahe ng Kaharian mula sa dulong hilaga ng New Zealand hanggang sa timog. Pagkalipas ng ilang taon, sinamahan siya ni Frank Grove, na naghasang mabuti sa kaniyang memorya yamang malabo ang kaniyang paningin at nagpayunir din ng mahigit sa 50 taon hanggang sa kaniyang kamatayan.

Paglibot sa Daigdig sa Ikauunlad ng Pangangaral ng Mabuting Balita

Isang malaking hakbang ang kinuha noong 1911-12 upang tulungan ang mga tao sa Silangan. Isinugo ng International Bible Students Association ang isang komite ng pitong lalaki, na pinangunahan ni C. T. Russell, upang personal na suriin ang mga kalagayan doon. Saanman sila pumaroon sila’y nagsalita hinggil sa layunin ng Diyos na magdala ng mga pagpapala sa sangkatauhan sa pamamagitan ng Mesianikong Kaharian. Kung minsan kakaunti lamang ang nakikinig, pero sa Pilipinas at sa India, umabot sa ilang libo. Hindi nila itinaguyod ang popular na kampanya noong panahong iyon na mangulekta ng pondo upang kumbertihin ang buong daigdig. Napansin nila na ang karamihan ng pagsisikap ng mga misyonero ng Sangkakristiyanuhan ay upang magpaunlad ng sekular na edukasyon. Ngunit naniwala si Brother Russell na ang kailangan ng mga tao ay “ang Ebanghelyo ng maibiging paglalaan ng Diyos sa darating na Kaharian ng Mesiyas.” Sa halip na umasang kumbertihin ang sanlibutan, naunawaan ng mga Estudyante ng Bibliya mula sa Kasulatan na ang dapat gawin ay ang magpatotoo at na ito’y magpapangyaring tipunin “ang ilang pinili mula sa lahat ng bansa, bayan, angkan at wika upang maging miyembro ng uring Kasintahan [ni Kristo]​—upang umupong kasama Niya sa Kaniyang luklukan sa loob ng isang libong taon, na tumutulong sa pagpapasakdal ng buong lahi ng sangkatauhan.”a​—Apoc. 5:9, 10; 14:1-5.

Pagkatapos na gumugol ng panahon sa Hapón, Tsina, Pilipinas, at iba pang mga lugar, ang mga miyembro ng komite ay naglakbay pa ng 6,400 kilometro sa India. Ang ilang indibiduwal sa India ay nakabasa na ng literatura ng Samahan at nakaliham na upang ipahayag ang kanilang pasasalamat noon pang 1887. Isang aktibong pagpapatotoo sa mga nagsasalita ng wikang Tamil mula noong 1905 ang naisagawa ng isang binata na, bilang estudyante sa Amerika, ay nakilala si Brother Russell at natuto ng katotohanan. Ang binatang ito ay tumulong upang maitatag ang 40 grupo ng pag-aaral sa Bibliya sa timog ng India. Subalit, matapos mangaral sa iba, siya mismo ay inalisan ng pagsang-ayon dahil sa pagtatakwil niya sa mga pamantayang Kristiyano.​—Ihambing ang 1 Corinto 9:26, 27.

Gayunman, halos kasabay nito, si A. J. Joseph, ng Travancore (Kerala), bilang tugon sa isang tanong na ipinakoreo niya sa isang prominenteng Adbentista, ay pinadalhan ng tomo ng Studies in the Scriptures. Nasumpungan niya rito ang kasiya-siyang maka-Kasulatang sagot sa kaniyang mga tanong tungkol sa Trinidad. Di-nagtagal siya at ang kaniyang mga kasambahay ay humayo sa mga palayan at niyugan ng timog India upang ibahagi ang bagong-tuklas nilang mga paniniwala. Pagkatapos ng dalaw ni Brother Russell noong 1912, si Brother Joseph ay pumasok sa buong-panahong paglilingkod. Sa pamamagitan ng tren, karetong hila ng baka, bangka, at paglalakad, siya’y naglakbay upang ipamahagi ang literatura sa Bibliya. Nang magpahayag siya sa madla, madalas ay ginugulo ito ng mga klero at ng kanilang mga tagasunod. Sa Kundara, habang sinusulsulan ng isang klerigong “Kristiyano” ang kaniyang mga tagasunod na guluhin ang gayong miting at batuhin ng dumi ng baka si Brother Joseph, isang may impluwensiyang lalaking Hindu ang lumapit upang alamin kung bakit maingay. Tinanong niya ang klerigo: ‘Iyan ba ang halimbawang iniwan ni Kristo para sundin ng mga Kristiyano, o iyan kaya ay katulad ng ginawa ng mga Fariseo noong panahon ni Jesus?’ Umatras ang klerigo.

Bago natapos ang apat-na-buwang paglibot sa daigdig ng komite ng IBSA, isinaayos ni Brother Russell na si R. R. Hollister ang gawing kinatawan ng Samahan sa Silangan at ipagpatuloy ang pagpapalaganap ng mensahe ng maibiging paglalaan ng Diyos na Mesianikong Kaharian sa mga tagaroon. May inihandang pantanging mga tract sa sampung wika, at angaw-angaw ang ipinamahagi sa India, Tsina, Hapón, at Korea ng lokal na mga tagapamahagi. Pagkatapos ay isinalin ang mga aklat sa apat sa mga wikang ito upang maglaan ng karagdagang espirituwal na pagkain sa mga nagpakita ng interes. Narito ang isang malawak na larangan, at marami pa ang kailangang gawin. Ngunit, ang naisagawa na hanggang sa panahong iyon ay tunay na kamangha-mangha.

Kapansin-pansing Patotoo ang Ibinigay

Bago sumiklab ang nakapangwawasak na unang digmaang pandaigdig, isang malawakang pagpapatotoo ang naibigay na sa buong daigdig. Si Brother Russell ay naglakbay upang magsalita sa daan-daang lunsod sa Estados Unidos at Canada, naglakbay ng ilang beses sa Europa, nakapagsalita sa Panama, Jamaica, at Cuba, bukod pa sa pangunahing mga lunsod ng Silangan. Sampu-sampung libong tao ang personal na nakarinig ng kaniyang nakapupukaw na mga pahayag sa Bibliya at nakapagmasid habang sinasagot niya sa publiko mula sa Kasulatan ang mga tanong na ibinangon ng kapuwa kaibigan at kaaway. Dahil dito malaking interes ang napukaw, at libu-libong pahayagan sa Amerika, Europa, Timog Aprika, at Australia ang regular na naglimbag ng mga sermon ni Brother Russell. Milyun-milyong aklat, gayundin daan-daang milyong tract at iba pang literatura sa 35 wika, ang naipamahagi ng mga Estudyante ng Bibliya.

Bagaman namumukud-tangi ang papel na ginampanan niya, hindi lamang si Brother Russell ang nangangaral noon. Ang iba rin, na nakakalat sa buong globo, ay nagkakaisa ng kanilang tinig bilang mga saksi ni Jehova at ng kaniyang Anak, si Jesu-Kristo. Hindi lahat ng mga nakibahagi ay mga tagapagpahayag sa madla. Sila’y nagmula sa lahat ng antas ng buhay, at ginamit nila ang bawat angkop na pamamaraan na mayroon sila upang palaganapin ang mabuting balita.

Noong Enero 1914, wala pang isang taon bago dumating ang katapusan ng Panahon ng mga Gentil, isa pang masinsinang patotoo ang inilunsad. Ito’y ang “Photo-Drama of Creation,” na sa isang bagong pamamaraan ay nagpatingkad ng layunin ng Diyos para sa lupa. Ginawa ito sa pamamagitan ng magagandang de-kulay na slides at pelikula, na sinasabayan ng tunog. Iniulat ng mga pahayagan sa Estados Unidos na ito’y pinanonood linggu-linggo ng daan-daang libong mga tao. Sa katapusan ng unang taon nito, ang kabuuang bilang ng mga nanood sa Estados Unidos at Canada ay umabot sa halos walong milyon. Sa London, Inglatera, umapaw ang mga tao sa Opera House at sa Royal Albert Hall upang panoorin ang presentasyon na binubuo ng apat na bahagi na may tig-2 oras. Sa loob lamang ng kalahating taon, mahigit sa 1,226,000 ang dumalo sa 98 lunsod sa British Isles. Napunô ng mga tao sa Alemanya at Switzerland ang ginamit na mga bulwagan doon. Napanood din ito ng maraming mga mánonóod sa Scandinavia at sa Timog Pasipiko.

Tunay na isang kapansin-pansin, masinsinan, at pambuong-daigdig na pagpapatotoo ang naibigay sa unang mga dekada ng modernong-panahong kasaysayan ng mga Saksi ni Jehova! Subalit, ang totoo, ito’y pasimula pa lamang ng gawain.

Iilang daan lamang ang aktibong nakikibahagi sa pagpapalaganap ng katotohanan ng Bibliya noong unang bahagi ng dekada ng 1880. Pagsapit ng 1914, ayon sa mga ulat na makukuha, mga 5,100 ang nakibahagi sa gawain. Ang iba ay maaaring paminsan-minsang namahagi ng ilang tract. Kakaunti pa ang mga manggagawa.

Pinalawak ng maliit na grupong ito ng mga ebanghelisador, sa iba’t ibang paraan, ang paghahayag ng Kaharian ng Diyos sa 68 lupain hanggang sa huling bahagi ng 1914. At ang gawain nila bilang mángangarál at tagapagturo ng Salita ng Diyos ay natatag na at may regular na kaayusan sa 30 lupaing ito.

Milyun-milyong aklat at daan-daang milyong tract ang naipamahagi bago nagtapos ang Panahon ng mga Gentil. Bukod pa rito, noong 1913 halos 2,000 pahayagan ang regular na naglilimbag ng mga sermon na inihanda ni C. T. Russell, at noong taóng 1914 ang mga tagapanood na may kabuuang mahigit na 9,000,000 katao sa tatlong kontinente ay nakapanood ng “Photo-Drama of Creation.”

Tunay nga, isang kamangha-manghang pagpapatotoo ang naibigay! Subalit may mas malaki pang darating.

Kabanata 22

Bahagi 2—Mga Saksi Hanggang sa Kadulu-duluhang Bahagi ng Lupa

Ang gawaing paghahayag ng Kaharian mula 1914 hanggang 1935 ay sinasaklaw sa mga pahina 423 hanggang 443. Tinutukoy ng mga Saksi ni Jehova ang 1914 bilang panahon ng pagkaluklok kay Jesu-Kristo bilang makalangit na Hari na may kapamahalaan sa mga bansa. Nang nasa lupa, inihula ni Jesus na ang pambuong-daigdig na pangangaral ng mensahe ng Kaharian sa kabila ng matinding pag-uusig ay magiging bahagi ng tanda ng kaniyang pagkanaririto taglay ang pang-Kahariang kapangyarihan. Ano ba talaga ang nangyari noong mga taon pagkaraan ng 1914?

MADALING sinakmal ng unang digmaang pandaigdig ang Europa noong 1914. Pagkatapos ito’y lumaganap upang idamay ang tinatayang 90 porsiyento ng populasyon ng daigdig. Papaano nakaapekto sa gawaing pangangaral ng mga lingkod ni Jehova ang mga naganap may kaugnayan sa digmaan?

Ang Malagim na mga Taon ng Digmaang Pandaigdig I

Noong unang mga taon ng digmaan, may kakaunting hadlang lamang maliban sa Alemanya at Pransya. Malayang naipamahagi ang mga tract sa maraming lugar, at patuloy na ginamit ang “Photo-Drama,” bagaman naging mas limitado ito pagkaraan ng 1914. Habang umiigting ang damdaming dulot ng digmaan, ipinamalita ng mga klero sa British West Indies na si E. J. Coward, na kumakatawan sa Samahang Watch Tower, ay isang tiktik diumano ng Aleman, kung kaya siya’y pinaalis. Nang magsimula ang pamamahagi ng aklat na The Finished Mystery noong 1917, lumaganap ang pagsalansang.

Ang publiko ay sabik na makakuha ng aklat na iyan. Ang unang pidido ng Samahan sa mga manlilimbag ay kinailangang dagdagan ng sampung ulit sa loob lamang ng ilang buwan. Subalit gayon na lamang ang pagkapoot ng mga klero ng Sangkakristiyanuhan dahil sa paghahantad nito sa kanilang huwad na mga doktrina. Sinamantala nila ang kaigtingang dulot ng digmaan upang isumbong ang mga Estudyante ng Bibliya sa mga opisyal ng pamahalaan. Sa buong Estados Unidos, ang mga lalaki at babae na may bahagi sa pamamahagi ng literatura ng mga Estudyante ng Bibliya ay inumog, binuhusan din ng alkitran at saka nilagyan ng mga balahibo. Sa Canada, hinalughog ang mga tahanan, at ang mga taong nasumpungang may partikular na mga publikasyon ng International Bible Students Association ay pinagmulta nang malaki o ipinabilanggo. Gayunman, iniulat ni Thomas J. Sullivan, na noo’y nasa Port Arthur, Ontario, na minsan, nang siya’y magdamag na mabilanggo, ang mga pulis sa lunsod na iyon ay nag-uwi ng mga kopya ng ipinagbabawal na literatura para sa kanilang sarili at sa mga kaibigan nila, sa gayo’y naipamahagi ang lahat ng natirang suplay​—mga 500 o 600 sipi.

Ang punong-tanggapan mismo ng Samahang Watch Tower ay sinalakay, at ang mga tauhan sa pangasiwaan ay sinintensiyahan ng mahabang pagkabilanggo. Sa pangmalas ng kanilang mga kaaway ay waring napatay na ang mga Estudyante ng Bibliya. Ang kanilang malaganap na pagpapatotoo na dati’y nakatatawag ng pansin ng madla ay halos huminto na.

Gayunman, kahit ang mga Estudyante ng Bibliya na nabilanggo ay nakasumpong ng pagkakataon upang kausapin ang kapuwa bilanggo hinggil sa layunin ng Diyos. Pagdating ng mga opisyal ng Samahan at ng kanilang matalik na mga kasamahan sa bilangguan sa Atlanta, Georgia, sila’y pinagbawalang mangaral sa pasimula. Ngunit sila-sila na lamang ang nag-usap hinggil sa Bibliya, at ang iba’y naakit dahil sa kanilang mga kilos, sa paraan ng kanilang pamumuhay. Pagkalipas ng ilang buwan, inatasan sila ng katulong na warden na magturo ng relihiyon sa ibang mga bilanggo. Lumaki ang bilang hanggang sa umabot sa mga 90 ang dumalo sa mga klase.

Ang iba pang tapat na mga Kristiyano ay gumawa ng paraan upang magpatotoo noong mga taóng iyon ng digmaan. Kung minsan ito’y nagbunga ng pagpapalaganap ng mensahe ng Kaharian sa mga lupaing hindi pa napangangaralan ng mabuting balita. Kaya, noong 1915 isang Estudyante ng Bibliya sa New York, isang taga-Colombia, ay nagpakoreo ng Kastilang edisyon ng The Divine Plan of the Ages sa isang lalaki sa Bogotá, Colombia. Pagkaraan ng mga anim na buwan, dumating ang sagot mula kay Ramón Salgar. Pinag-aralan niyang mabuti ang aklat, ikinalugod niya ito, at gusto niya ng 200 sipi upang ipamahagi sa iba. Si Brother J. L. Mayer, mula sa Brooklyn, New York, ay nagpakoreo rin ng maraming kopya ng Bible Students Monthly sa wikang Kastila. Marami sa mga ito ang ipinadala sa Espanya. At nang si Alfred Joseph, na noo’y nasa Barbados, ay kumontratang magtrabaho sa Sierra Leone, Kanlurang Aprika, sinamantala niya ang mga pagkakataon upang magpatotoo roon tungkol sa katatapos lamang niyang natutuhan na mga katotohanan sa Bibliya.

Para sa mga colporteur, na ang ministeryo ay ang pagdalaw sa mga tahanan at mga bahay kalakal, kadalasan ito’y naging mas mahirap. Ngunit ang ilan na nagtungo sa El Salvador, Honduras, at Guatemala ay naging abala roon noong 1916 sa pamamahagi ng nagbibigay-buhay na katotohanan sa mga tao. Noong panahong ito si Fanny Mackenzie, isang colporteur na taga-Britanya, ay naglakbay ng dalawang beses sa Silangan sa pamamagitan ng barko, na dumaraan sa Tsina, Hapón, at Korea upang mamahagi ng literatura sa Bibliya, at pagkatapos ay sinubaybayan niya ang interes sa pamamagitan ng pagsulat ng mga liham.

Gayunpaman, ayon sa makukuhang mga rekord, ang bilang ng mga Estudyante ng Bibliya na iniulat na may bahagi sa pangangaral ng mabuting balita sa iba noong 1918 ay bumaba ng 20 porsiyento sa buong daigdig kung ihahambing sa ulat noong 1914. Pagkatapos ng malupit na pagtrato sa kanila sa mga taon ng digmaan, magtitiyaga kaya sila sa kanilang ministeryo?

Pinuspos ng Panibagong Buhay

Noong Marso 26, 1919, ang presidente ng Samahang Watch Tower at ang kaniyang mga kasama ay pinalaya mula sa walang katarungang pagkabilanggo sa kanila. Agad ay gumawa ng plano upang paunlarin ang pambuong-daigdig na paghahayag ng mabuting balita ng Kaharian ng Diyos.

Sa isang panlahatang kombensiyon sa Cedar Point, Ohio, noong Setyembre ng taóng iyon, si J. F. Rutherford, presidente noon ng Samahan, ay nagbigay ng pahayag na nagdiriin sa paghahayag ng maluwalhating pagdating ng Mesianikong Kaharian ng Diyos bilang siyang pinakamahalagang gawain para sa mga lingkod ni Jehova.

Subalit, ang bilang ng aktuwal na nakikibahagi noon sa gawaing iyan ay kakaunti. Ang ilan na umurong dahil sa takot noong 1918 ay naging aktibong muli, at may iba pa na nakisama sa kanila. Ngunit ipinakikita ng makukuhang mga ulat na noong 1919 mayroon lamang mga 5,700 aktibong nagpapatotoo, sa 43 lupain. Gayunman inihula ni Jesus: “Ang mabuting balitang ito ng kaharian ay ipangangaral sa buong tinatahanang lupa bilang patotoo sa lahat ng mga bansa.” (Mat. 24:14) Papaano kaya maisasagawa ito? Hindi nila alam, at hindi rin nila alam kung hanggang kailan magpapatuloy ang pagpapatotoo. Magkaganito man, yaong mga tapat na lingkod ng Diyos ay nakahanda at sabik na ipagpatuloy ang gawain. May tiwala sila na ang mga bagay-bagay ay papatnubayan ni Jehova ayon sa kaniyang kalooban.

Yamang pinuspos ng sigasig sa kung ano ang malinaw na ipinahihiwatig ng Salita ng Diyos, sila’y nagsimulang gumawa. Sa loob ng tatlong taon ang bilang ng mga nakikibahagi sa pangmadlang paghahayag ng Kaharian ng Diyos ay halos natriple, ayon sa makukuhang mga ulat, at noong 1922 sila’y abala sa pangangaral sa 15 karagdagang lupain kaysa noong 1919.

Isang Nakatatawag-pansing Paksa

Tunay na nakapananabik ang paksang inihayag nila​—“Angaw-angaw na ngayo’y nabubuhay ay hindi na mamamatay kailanman!” Nagbigay na si Brother Rutherford ng pahayag sa paksang ito noon pang 1918. Ito rin ang pamagat ng isang 128-pahinang buklet na inilathala noong 1920. Mula 1920 hanggang 1925, ang paksa ring iyan ay paulit-ulit na itinampok sa buong daigdig sa mga pahayag pangmadla sa lahat ng lugar na may makukuhang tagapagsalita at sa mahigit na 30 wika. Sa halip na sabihin, tulad ng ginagawa ng Sangkakristiyanuhan, na lahat ng mabubuting tao ay aakyat sa langit, itinawag-pansin ng pahayag na ito ang salig-Bibliyang pag-asa ng walang-hanggang buhay sa isang paraisong lupa para sa masunuring sangkatauhan. (Isa. 45:18; Apoc. 21:1-5) At nagpahayag ito ng paniniwala na ang panahon ng katuparan ng pag-asang iyan ay napakalapit na.

Ginamit ang mga patalastas sa pahayagan at mga paskilan upang ianunsiyo ang mga pahayag. Ang paksa ay nakatatawag ng pansin. Noong Pebrero 26, 1922, mahigit sa 70,000 ang dumalo sa 121 lugar sa Alemanya lamang. Madalas na umaabot sa libu-libo ang dumadalo sa isang pahayag lamang. Sa Cape Town, Timog Aprika, halimbawa, 2,000 ang dumalo nang ibigay ang pahayag sa Opera House. Sa awditoryum ng unibersidad sa kabiserang lunsod ng Norway, hindi lamang napunô ang bawat upuan, kundi napakarami pa ang hindi nakapasok anupat kinailangang ulitin ang programa pagkaraan ng isang oras at kalahati​—at napunô uli ang awditoryum.

Sa Klagenfurt, Austria, sinabi ni Richard Heide sa kaniyang ama: “Makikinig ako sa pahayag na iyan anuman ang sabihin ng iba. Gusto kong malaman kung ito’y panlilinlang lamang o kung may anumang katotohanan doon!” Naantig siya ng kaniyang narinig, at di-natagalan siya at ang kapatid niyang babae, kasama ang kanilang mga magulang, ay nagbabalita na rin nito sa iba.

Ngunit ang mensahe ng Bibliya ay hindi lamang para sa mga taong dumadalo sa isang pahayag pangmadla. Dapat na ipaalam din ito sa iba. Dapat na marinig ito hindi lamang ng publiko sa pangkalahatan kundi ng pulitikal at relihiyosong mga lider din naman. Papaano maisasagawa ito?

Pamamahagi ng Mapuwersang mga Kapahayagan

Nilimbag na impormasyon ang ginamit upang maabot ang angaw-angaw na mga tao na dati’y ang alam lamang nila tungkol sa mga Estudyante ng Bibliya at sa mensaheng inihahayag nila ay ang narinig nila sa iba. Mula 1922 hanggang 1928, isang mabisang patotoo ang ibinigay sa pamamagitan ng pitong mapuwersang mga kapahayagan, mga resolusyon na pinagtibay sa taunang mga kombensiyon ng mga Estudyante ng Bibliya. Ang bilang ng nilimbag na sipi ng halos bawat resolusyon na ipinamahagi pagkatapos ng mga kombensiyong iyon ay umabot sa 45 hanggang 50 milyon​—tunay na kamangha-manghang bagay para sa maliit na grupo ng mga tagapaghayag ng Kaharian na naglilingkod noon!

Ang resolusyon noong 1922 ay pinamagatang “Isang Hamon sa mga Pinunò ng Daigdig”​—oo, isang hamon na patunayan ang kanilang pag-aangkin na maitatatag nila ang kapayapaan, kasaganaan, at kaligayahan para sa sangkatauhan o, kung mabigo, aminin nila na tanging ang Kaharian ng Diyos sa pamamagitan ng kaniyang Mesiyas ang makagagawa ng mga bagay na ito. Sa Alemanya, ang resolusyong iyan ay ipinadala sa desteradong kaiser ng Alemanya, sa presidente, at sa lahat ng miyembro ng Parlamentong Aleman sa pamamagitan ng rehistradong liham; at mga apat at kalahating milyong kopya ang ipinamahagi sa madla. Sa Timog Aprika, si Edwin Scott, na pasan ang bag ng literatura at may baston sa isang kamay upang itaboy ang mababagsik na aso, ay dumalaw sa 64 na bayan, personal na namamahagi ng 50,000 sipi. Pagkatapos nito, nang dumalaw sa mga tahanan ng kanilang miyembro ang mga klerong Olandes sa Timog Aprika upang humingi ng abuloy, iniwagwag ng marami sa mga miyembro ang resolusyon sa mukha ng kanilang klerigo at nagsabi: “Dapat ninyong basahin ito at nang hindi na kayo muling pumunta rito upang mangilak ng pera sa amin.”

Noong 1924 ang resolusyong pinamagatang “Ecclesiastics Indicted” ay nagbunyag sa di-makakasulatang mga turo at gawain ng mga klero, inilantad ang kanilang papel noong digmaang pandaigdig, at hinimok ang mga tao na mag-aral ng Bibliya upang personal nilang alamin ang kamangha-manghang mga paglalaan ng Diyos sa ikapagpapala ng sangkatauhan. Sa Italya noong panahong iyan, ang mga manlilimbag ay hinilingang maglagay ng pangalan nila sa anumang nililimbag nila, at may pananagutan sila sa mga nilalaman nito. Ang Estudyante ng Bibliyang nangangasiwa sa gawain sa Italya ay nagbigay ng kopya ng resolusyon sa mga kinatawan ng pamahalaan, na nagsuri nito at kaagad ay nagbigay ng permiso upang ito’y ilimbag at ipamahagi. Sumang-ayon din ang mga manlilimbag na ito’y ilathala. Ang mga kapatid sa Italya ay namahagi ng 100,000 sipi. Pinakátiyak nila na ang papa at iba pang matataas na opisyal sa Batikano ay tumanggap ng tig-iisang kopya.

Sa Pransya, ang pamamahagi ng resolusyong ito ay nagbunsod ng mapusok at kadalasa’y marahas na reaksiyon mula sa mga klero. Dahil sa pagkadesperado isang klerigo sa Pomerania, Alemanya, ang nagsampa ng demanda laban sa Samahan at sa tagapangasiwa nito, ngunit natalo ang klerigo sa kasong ito nang marinig ng hukuman ang nilalaman ng buong resolusyong ito. Upang ang kanilang gawain ay huwag mapigilan niyaong mga ayaw ipaalam sa mga tao ang katotohanan, ang mga Estudyante ng Bibliya sa lalawigan ng Quebec sa Canada, ay nag-iwan ng mga resolusyon sa mga tahanan sa madaling araw, simula sa ika–3:00 n.u. Tunay na kapana-panabik ang mga panahong yaon!

Nagpapasalamat Dahil sa Kasiya-siyang mga Kasagutan

Noong Digmaang Pandaigdig I, maraming taga-Armenia ang walang-awang itinaboy sa kanilang mga tahanan at sa kanilang lupang sinilangan. Dalawang dekada lamang bago nito, daan-daan libong taga-Armenia ang pinaslang, at ang iba’y tumakas upang makaligtas. Ang ilan sa mga taong ito ay nakabasa ng mga publikasyon ng Samahang Watch Tower sa kanilang sariling bayan. Subalit lalong marami ang nabigyan ng patotoo sa mga lupaing tinakasan nila.

Pagkatapos ng malulupit na karanasang napagtiisan nila, marami ang taimtim na nagtanong kung bakit pinapayagan ng Diyos ang kasamaan. Hanggang kailan pa kaya ito magpapatuloy? Kailan kaya ito magwawakas? Ang ilan sa kanila’y nagpasalamat nang malaman nila ang kasiya-siyang mga sagot mula sa Bibliya. Mabilis na nagkaroon ng mga grupo ng taga-Armeniang Estudyante ng Bibliya sa iba’t ibang mga lunsod sa Gitnang Silangan. Ang sigasig nila sa katotohanan ng Bibliya ay nakaapekto sa buhay ng iba. Sa Ethiopia, Argentina, at Estados Unidos, ang kasama nilang taga-Armenia ay yumakap sa mabuting balita at buong-lugod na tumanggap ng pananagutang ibahagi ito sa iba. Ang isa sa mga ito ay si Krikor Hatzakortzian, na bilang kaisa-isang payunir ay nagpalaganap ng mensahe ng Kaharian sa Ethiopia noong kalagitnaan ng dekada ng 1930. Sa isang okasyon, nang siya’y maling pagbintangan ng mga mananalansang, nagkaroon pa man din siya ng pagkakataon na magpatotoo sa emperador, kay Haile Selassie.

Nagdadala ng Mahahalagang Katotohanan Pabalik sa Kanilang Sariling Lupain

Isang nagniningas na hangaring ibahagi ang mahahalagang katotohanan ng Bibliya ang nagpakilos sa marami na bumalik sa kanilang lupang sinilangan upang mag-ebanghelyo. Ang kanilang tugon ay kagaya ng mga tao mula sa maraming lupain na nasa Jerusalem noong 33 C.E. at siyang naging mananampalataya nang pakilusin ng banal na espiritu ang mga apostol at ang kanilang mga kasamahan na salitain sa maraming wika “ang kagila-gilalas na mga bagay ng Diyos.” (Gawa 2:1-11) Kung papaano ang unang-siglong mga mananampalatayang iyon ay nagdala ng katotohanan pabalik sa sarili nilang bayan, gayon din ang ginawa ng modernong-panahong mga alagad na ito.

Kapuwa mga lalaki at mga babae na natuto ng katotohanan sa ibang bansa ay bumalik sa Italya. Sila’y nanggaling sa Amerika, Belgium, at Pransya at masigasig na naghayag ng mensahe ng Kaharian saanman sila nakatira. Ang mga colporteur mula sa nagsasalita-ng-Italyanong lalawigan ng Ticino sa Switzerland ay lumipat din sa Italya upang ipagpatuloy ang kanilang gawain. Bagaman iilan lamang sila, bilang bunga ng kanilang sama-samang paggawa hindi nagtagal at halos naabot nila ang lahat ng pangunahing mga lunsod at marami sa mga nayon sa Italya. Hindi nila binibilang ang oras na ginugol nila sa gawaing ito. Palibhasa’y kumbinsido sila na ang ipinangangaral nila ay mga katotohanang ibig ng Diyos na ipaalam sa mga tao, sila’y madalas na naglilingkod mula umaga hanggang gabi upang marating ang pinakamaraming tao hangga’t maaari.

Ang mga Griego na naging Estudyante ng Bibliya sa kalapit na Albania at sa malayong Amerika ay nagbigay-pansin din sa kanilang sariling bayan. Gayon na lamang ang tuwa nila nang malaman na ang pagsamba sa mga imahen ay hindi makakasulatan (Ex. 20:4, 5; 1 Juan 5:21), na ang mga makasalanan ay hindi sinusunog sa apoy ng impiyerno (Ecles. 9:5, 10; Ezek. 18:4; Apoc. 21:8), at na ang Kaharian ng Diyos ang tunay at tanging pag-asa ng sangkatauhan (Dan. 2:44; Mat. 6:9, 10). Sabik silang ibahagi ang mga katotohanang ito sa mga kababayan nila​—nang personal o sa pamamagitan ng pagsulat. Dahil dito, may nabuong mga grupo ng mga Saksi ni Jehova sa Gresya at sa mga islang sakop ng Gresya.

Pagkatapos ng Digmaang Pandaigdig I, libu-libong mga Polako ang lumipat sa Pransya upang magtrabaho sa minahan ng karbón. Hindi sila kinaligtaan ng mga kongregasyon sa Pransya dahil sa iba ang kanilang wika. Sila’y gumawa ng paraan upang ibahagi ang mga katotohanan ng Bibliya sa mga minerong ito at sa kanilang mga pamilya, at di-nagtagal ang bilang ng tumugon ay mas malaki kaysa sa mga Saksing Pranses. Nang, dahil sa utos ng pamahalaan na sila’y pauwiin, ang 280 ay napilitang umuwi sa Polandya noong 1935, pinag-ibayo lamang nito ang paglaganap ng mensahe ng Kaharian doon. Kaya, noong 1935, may 1,090 tagapaghayag ng Kaharian na nakikibahagi sa pagpapatotoo sa Polandya.

Ang iba’y tumugon sa mga paanyaya na iwanan ang kanilang sariling lupain upang maglingkod sa ibang mga bansa.

Ang Masisigasig na Ebanghelisador sa Europa ay Tumulong sa Ibang mga Lupain

Dahil sa tulong mula sa ibang bansa, ang Baltic States (Estonia, Latvia, at Lithuania) ay nakarinig ng nakapagpapasiglang katotohanan hinggil sa Kaharian ng Diyos. Noong mga dekada ng 1920 at 1930, masisigasig na mga kapatid na lalaki at babae mula sa Denmark, Inglatera, Pinlandya, at Alemanya ang malawakang nagpatotoo sa dakong ito. Maraming literatura ang ipinamahagi, at libu-libo ang nakinig sa mga pahayag mula sa Bibliya na ibinigay. Mula sa Estonia ang regular na pagsasahimpapawid sa radyo ng mga programa sa Bibliya sa iba’t ibang wika ay nakarating kahit hanggang sa tinatawag noon na Unyon Sobyet.

Mula sa Alemanya ang kusang-loob na mga manggagawa noong mga dekada ng 1920 at l930 ay tumanggap ng mga atas sa mga dakong tulad ng Austria, Belgium, Bulgaria, Czechoslovakia, Pransya, Luxembourg, Netherlands, Espanya, at Yugoslavia. Si Willy Unglaube ay isa sa mga ito. Matapos maglingkod sumandali sa Bethel sa Magdeburg, sa Alemanya, ginampanan niya ang mga atas bilang buong-panahong ebanghelisador sa Pransya, Algeria, Espanya, Singapore, Malaysia, at Thailand.

Nang humingi ng tulong ang Pransya noong dekada ng 1930, pinatunayan ng mga colporteur mula sa Britanya na batid nila na ang Kristiyanong atas na mangaral ay hindi lamang sa sariling lupain kundi sa ibang bahagi ng lupa rin naman. (Mar. 13:10) Si John Cooke ang isa sa masisigasig na manggagawa na tumugon sa panawagan mula sa Macedonia. (Ihambing ang Gawa 16:9, 10.) Sa susunod na anim na dekada, gumanap siya ng mga atas ng paglilingkod sa Pransya, Espanya, Irlandya, Portugal, Angola, Mozambique, at Timog Aprika. Ang kaniyang kuya na si Eric ay nag-iwan ng kaniyang trabaho sa Barclay’s Bank at sumama kay John sa buong-panahong ministeryo sa Pransya; pagkatapos ay naglingkod din siya sa Espanya at Irlandya at nakibahagi sa gawaing misyonero sa Southern Rhodesia (ngayo’y Zimbabwe) at Timog Aprika.

Noong Mayo 1926, sina George Wright at Edwin Skinner, sa Inglatera, ay tumugon sa paanyaya na tumulong sa ikalalawak ng gawaing pang-Kaharian sa India. Napakalaki ng atas nila! Saklaw nito ang buong Afghanistan, Burma (ngayo’y Myanmar), Ceylon (ngayo’y Sri Lanka), India, at Persia (ngayo’y Iran). Pagdating nila sa Bombay, sinalubong sila ng malakas na ulan. Subalit, yamang hindi labis na nababahala hinggil sa personal na kaginhawahan o kaalwanan, di-natagalan sila’y naglalakbay sa lahat ng sulok ng lupain upang hanapin at pasiglahin ang kilalang mga Estudyante ng Bibliya. Sila’y namahagi rin ng maraming literatura upang magpasigla ng interes sa iba. Isinagawa ang gawain nang buong kasigasigan. Kaya, noong 1928 ang 54 na tagapaghayag ng Kaharian sa Travancore (Kerala), sa timog India, ay nag-organisa ng 550 pahayag pangmadla na dinaluhan ng mga 40,000 katao. Noong 1929 apat pang mga payunir mula sa Britanya ang lumipat sa India upang tumulong sa gawain. At noong 1931 tatlo pa mula sa Inglatera ang dumating sa Bombay. Paulit-ulit, sinikap nilang abutin ang iba’t ibang bahagi ng malawak na lupaing ito, na namamahagi ng literatura hindi lamang sa Ingles kundi sa mga wikang Indian din naman.

Samantala, ano ang nangyayari sa Silangang Europa?

Isang Espirituwal na Anihin

Bago ang unang digmaang pandaigdig, ang mga binhi ng katotohanan ng Bibliya ay naihasik na sa Silangang Europa, at ang ilan ay nag-ugat. Noong 1908, si Andrásné Benedek, isang mababang-loob na babaing Hungaryano, ay bumalik sa Austria-Hungarya upang ibahagi sa iba ang mabubuting bagay na kaniyang natutuhan. Dalawang taon pagkaraan nito, sina Károly Szabó at József Kiss ay bumalik din sa lupaing iyan at nagpalaganap ng katotohanan ng Bibliya lalo na sa mga lugar na nang maglao’y tinawag na Romania at Czechoslovakia. Sa kabila ng marahas na pagsalansang mula sa galít na mga klero, itinatag ang mga grupo sa pag-aaral, at isang malawakang pagpapatotoo ang ibinigay. May iba pang nakisama sa kanila sa pangmadlang pagpapahayag ng kanilang pananampalataya, at noong 1935 ang bilang ng mga tagapaghayag ng Kaharian sa Hungarya ay umabot sa 348.

Halos nadoble ang laki ng Romania nang muling ayusin ang mapa ng Europa ng mga nagtagumpay matapos ang Digmaang Pandaigdig I. Iniulat na sa pinalaking lupaing ito, noong 1920, may mga 150 grupo ng mga Estudyante ng Bibliya, na binubuo ng 1,700 katao. Nang sumunod na taon, sa pagdiriwang ng Hapunan ng Panginoon, halos 2,000 ang nakibahagi sa mga emblema sa Memoryal, na nagpapahiwatig na sila’y naniniwalang kabilang sila sa pinahiran-ng-espiritung mga kapatid ni Kristo. Mabilis na dumami ito sa sumunod na apat na taon. Noong 1925, may 4,185 na dumalo sa Memoryal, at gaya ng kinagawian noon, karamihan sa kanila’y walang salang nakibahagi sa mga emblema. Gayunman, ang pananampalataya ng lahat ng ito ay malalagay sa pagsubok. Mapatutunayan kaya silang tunay na “trigo” o mga nagpapanggap lamang? (Mat. 13:24-30, 36-43) Talaga bang makikibahagi sila sa gawaing pagpapatotoo na iniatas ni Jesus sa kaniyang mga tagasunod? Magtitiyaga kaya sila rito sa kabila ng matinding pagsalansang? Mananatili kaya silang tapat kahit magpakita ang iba ng espiritung gaya ng kay Judas Iscariote?

Ang ulat para sa 1935 ay nagpapakita na hindi lahat ay may sapat na pananampalataya upang makapagtiis. Nang taóng iyon, may 1,188 lamang na nakibahagi sa pagpapatotoo sa Romania, bagaman halos doble ang nakikibahagi noon sa mga emblema sa Memoryal. Gayunpaman, nanatiling abala ang mga mapagtapat sa paglilingkod sa Panginoon. Ibinahagi nila sa ibang taong maaamo ang mga katotohanan ng Bibliya na nagpagalak sa kanilang sariling mga puso. Ang isang kapansin-pansing paraan ng paggawa nito ay sa pamamagitan ng pamamahagi ng literatura. Sa pagitan ng 1924 at 1935, nakapamahagi na sila sa mga taong interesado ng mahigit sa 800,000 aklat at buklet, bukod pa sa mga tract.

Kumusta naman ang Czechoslovakia, na naging isang bansa noong 1918 matapos bumagsak ang Imperyo ng Austro-Hungarya? Dito ang ibayo pang kasigasigan sa pagpapatotoo ay nagbunga ng espirituwal na anihin. Nagawa ang naunang pangangaral sa mga wikang Hungaryo, Ruso, Romaniano, at Aleman. Pagkatapos, noong 1922, ang ilang Estudyante ng Bibliya ay bumalik mula sa Amerika upang bigyang-pansin ang mga taong nagsasalita ng Slovak, at nang sumunod na taon isang mag-asawa mula sa Alemanya ang nagsimulang mangaral lalo na sa teritoryong Czech. Ang regular na mga asamblea, bagaman maliit lamang, ay nagpatibay at nagbuklod sa mga kapatid. Nang maging higit na organisado ang mga kongregasyon para sa pag-eebanghelyo sa bahay-bahay noong 1927, lalo pang nakita ang pagsulong. Noong 1932 nagdulot ng malaking pampasigla sa gawain ang isang internasyonal na kombensiyon sa Prague, na dinaluhan ng mga 1,500 mula sa Czechoslovakia at mga karatig na lupain. Karagdagan pa rito, malalaking pulutong ang nanood sa apat-na-oras na bersiyon ng “Photo-Drama of Creation” na pinalabas mula sa isang dulo ng bansa hanggang sa kabilang dulo. Sa loob lamang ng isang dekada, mahigit sa 2,700,000 babasahin sa Bibliya ang ipinamahagi sa mga taong may iba’t ibang mga wika sa lupaing ito. Lahat ng espirituwal na pagtatanim, paglinang, at pagdidilig na ito ay nagpangyaring dumami ang anihin anupat 1,198 tagapaghayag ng Kaharian ang nakibahagi noong taóng 1935.

Ang Yugoslavia (na nang una’y tinawag na Kaharian ng mga Serb, Croat, at Slovene) ay umiral dahil sa muling pag-aayos ng mapa ng Europa pagkatapos ng unang digmaang pandaigdig. Sing-aga ng 1923, iniulat na may grupo ng mga Estudyante ng Bibliya na nagpapatotoo sa Belgrade. Nang dakong huli ang “Photo-Drama of Creation” ay pinalabas sa malalaking pulutong sa buong bansa. Nang matinding usigin ang mga Saksi ni Jehova sa Alemanya, lalong dumami ang bilang sa Yugoslavia nang lumipat doon ang mga payunir na Aleman. Hindi inaalintana ang personal na kaalwanan, nakarating sila sa pinakaliblib na mga bahagi ng bulubunduking lupaing ito upang mangaral. Ang ibang mga payunir ay nagtungo sa Bulgaria. Gumawa rin ng pagsisikap na ipangaral ang mabuting balita sa Albania. Sa lahat ng mga dakong ito, inihasik ang mga binhi ng katotohanan ng Kaharian. Ang ilan sa mga binhi ay nagkabunga. Subalit pagkalipas ng ilang taon saka lamang nagkaroon ng lalong malaking pag-aani sa mga lugar na ito.

Sa gawing katimugan, sa kontinente ng Aprika, pinalalaganap din ang mabuting balita niyaong mga may mataas na pagpapahalaga sa pribilehiyong maging mga saksi ng Kataas-taasan.

Sumisikat ang Espirituwal na Liwanag sa Kanlurang Aprika

Mga pitong taon pagkatapos unang magtungo sa Kanlurang Aprika upang magtrabaho ang isang Estudyante ng Bibliya mula sa Barbados, siya’y sumulat sa tanggapan ng Samahang Watch Tower sa New York upang ipaalam sa kanila na marami-rami ring tao ang nagpapakita ng interes sa Bibliya. Pagkalipas ng ilang buwan, noong Abril 14, 1923, dahil sa imbitasyon ni Brother Rutherford, si W. R. Brown, na dating naglilingkod sa Trinidad, ay nakarating sa Freetown, Sierra Leone, kasama ang kaniyang pamilya.

Karaka-raka, gumawa ng mga kaayusan upang magpahayag si Brother Brown sa Wilberforce Memorial Hall. Noong Abril 19, may mga 500 na dumalo, kasali na rin ang karamihan ng mga klero sa Freetown. Nagsalita siyang muli nang sumunod na Linggo. Ang paksa niya ay isa na madalas gamitin ni C. T. Russell​—“Tumungo sa Impiyerno at Nagsibalik. Sino ang mga Naroroon?” Ang mga pahayag ni Brother Brown ay laging sinasabayan ng mga siniping Kasulatan na itinatanghal sa tagapakinig sa pamamagitan ng lantern slides. Habang nagsasalita, paulit-ulit niyang sinasabi: “Hindi ang sinasabi ni Brown, kundi ang sinasabi ng Bibliya.” Dahil dito, siya’y nakilala bilang “Bible Brown.” At dahil sa kaniyang may-lohika, maka-Kasulatang presentasyon, ang ilang prominenteng miyembro ng simbahan ay nagbitiw at nagsimulang maglingkod kay Jehova.

Malawakan siyang naglakbay upang itatag ang gawaing pang-Kaharian sa bagong mga lugar. Dahil dito siya’y nagbigay ng maraming pahayag sa Bibliya at namahagi ng napakaraming babasahin, at pinasigla niya ang iba na gumawa rin ng gayon. Ang pag-eebanghelyo niya ay umabot pa sa Gold Coast (ngayo’y Ghana), Liberia, Ang Gambia, at Nigeria. Mula sa Nigeria ang iba’y nagdala ng mensahe ng Kaharian sa Benin (na noo’y tinawag na Dahomey) at Cameroon. Alam ni Brother Brown na hindi gaanong iginagalang ng publiko ang tinatawag nilang “relihiyon ng mga puti,” kaya sa Glover Memorial Hall sa Lagos, siya’y nagsalita hinggil sa kabiguan ng relihiyon ng Sangkakristiyanuhan. Pagkatapos ng miting ang natutuwang mga tagapakinig ay kumuha ng 3,900 aklat upang basahin at ipamahagi sa iba.

Nang unang magtungo si Brother Brown sa Kanlurang Aprika, iilan lamang doon ang nakarinig ng mensahe ng Kaharian. Nang siya’y umalis pagkaraan ng 27 taon, mahigit sa 11,000 ang aktibong mga Saksi ni Jehova sa dakong iyon. Inilalantad na ang mga relihiyosong kamalian; nag-uugat na ang tunay na pagsamba at ito’y mabilis na lumalago.

Sa Buong Silangang Baybayin ng Aprika

Maaga pa sa ika-20 siglo, ang ilan sa mga publikasyon ni C. T. Russell ay ipinamahagi sa timog-silangang bahagi ng Aprika ng mga indibiduwal na gumamit ng ilang idea sa mga aklat ngunit pagkatapos ay hinaluan ang mga ito ng sarili nilang pilosopiya. Ang resulta’y iba’t ibang tinatawag na kilusang Watchtower na walang anumang kaugnayan sa mga Saksi ni Jehova. Ang ilan sa mga ito ay nakikialam sa pulitika, na nagsusulsol ng gulo sa gitna ng mga Aprikano. Sa loob ng maraming taon ang masamang reputasyon ng mga grupong ito ay nagsilbing hadlang sa gawain ng mga Saksi ni Jehova.

Magkaganito man, natalos ng ilang Aprikano ang kaibahan ng tunay sa di-tunay. Ang naglalakbay na mga manggagawa ay naghatid ng mabuting balita ng Kaharian ng Diyos sa karatig na mga lupain at ibinahagi ito sa mga taong nagsasalita ng mga wikang Aprikano. Ang mga nagsasalita ng Ingles sa timog-silangang Aprika ay tumanggap ng pabalita, karaniwan na, mula sa mga kakilala sa Timog Aprika. Gayunman, sa ilang lupain, ang matinding opisyal na pagsalansang, na sinulsulan ng klero ng Sangkakristiyanuhan, ay humadlang sa pangangaral ng mga Saksing Europeo sa mga grupong nagsasalita ng wikang Aprikano. Sa kabila nito, lumaganap ang katotohanan, bagaman marami na nagpakita ng interes sa mensahe ng Bibliya ang kinailangan pang tulungan upang wastong ikapit ang kanilang natututuhan.

May ilang walang-kinikilingang mga opisyal ng pamahalaan na hindi kaagad naniwala sa malisyosong mga bintang ng klero ng Sangkakristiyanuhan laban sa mga Saksi. Totoo ito sa isang komisyonado ng pulis sa Nyasaland (ngayo’y Malawi) na nagdamit-sibilyan at dumalo sa mga pulong ng mga Saksing Aprikano upang alamin kung anong uri ng tao sila. Nagkaroon siya ng mabuting impresyon. Nang sang-ayunan ng pamahalaan na magkaroon ng residenteng kinatawang Europeo, si Bert McLuckie at sa dakong huli ang kapatid niyang si Bill ay isinugo roon noong kalagitnaan ng dekada ng 1930. Sila’y laging nakikipag-ugnayan sa pulis at sa mga komisyonadong pandistrito upang maging malinaw sa mga ito ang gawain nila at nang hindi mapagkamalan ang mga Saksi ni Jehova na kasama sa anumang kilusan na maling tinawag na Watchtower. Kasabay nito, sila’y matiyagang gumawa, kasama ni Gresham Kwazizirah, isang maygulang na lokal na Saksi, upang tulungan ang daan-daan na gustong makisama sa mga kongregasyon na makilala na ang seksuwal na imoralidad, pag-aabuso sa inuming de alkohol, at pamahiin ay walang dako sa buhay ng mga Saksi ni Jehova.​—1 Cor. 5:9-13; 2 Cor. 7:1; Apoc. 22:15.

Noong 1930, mga isang daan lamang ang mga Saksi ni Jehova sa buong katimugang Aprika. Gayunman, may atas sila na, humigit-kumulang, ay sumasaklaw sa buong Aprika na nasa timog ng ekwador at sa ilang teritoryong lampas dito pahilaga. Ang pagsaklaw sa ganiyang kalawak na teritoryo sa mensahe ng Kaharian ay nangailangan ng tunay na mga payunir. Sina Frank at Gray Smith ay gayong uri ng mga payunir.

Sila’y naglayag ng 4,800 kilometro sa silangan at sa hilaga mula sa Cape Town saka naglakbay sa pamamagitan ng kotse sa baku-bakong mga daan upang marating ang Nairobi, Kenya (sa British East Africa). Wala pang isang buwan, naipamahagi nila ang 40 karton ng literatura sa Bibliya. Ngunit, nakalulungkot, nang papauwi na sila, namatay si Frank dahil sa malarya. Sa kabila nito, di-nagtagal at sina Robert Nisbet at David Norman ay naglakbay​—ngayo’y may dalang 200 karton ng literatura​—upang mangaral sa Kenya at Uganda, gayundin sa Tanganyika at Zanzibar (ngayo’y kapuwa Tanzania), na nararating ang pinakamaraming tao hangga’t maaari. Iba pang kahawig na mga paglalakbay ang nagpalaganap ng mensahe ng Kaharian sa mga pulo ng Mauritius at Madagascar sa Indian Ocean at sa St. Helena sa Karagatang Atlantiko. Naihasik ang mga binhi ng katotohanan, subalit hindi agad umusbong at lumago sa lahat ng lugar.

Mula sa Timog Aprika ang pangangaral ng mabuting balita ay lumaganap din sa Basutoland (ngayo’y Lesotho), Bechuanaland (ngayo’y Botswana), at Swaziland, noon pang 1925. Makalipas ang mga walong taon, nang muling mangaral ang mga payunir sa Swaziland, sila’y buong-lugod na tinanggap ni Haring Sobhuza II. Tinipon niya ang kaniyang mga tanod na binubuo ng isang daang mandirigma, nakinig sa isang masinsinang pagpapatotoo, saka kumuha ng lahat ng mga publikasyon ng Samahan na dala ng mga kapatid.

Unti-unting dumami ang mga Saksi ni Jehova sa bahaging ito ng pandaigdig na larangan. Ang iilan na nagpasimuno ng gawain sa Aprika noong pasimula ng ika-20 siglong ito ay sinamahan ngayon ng iba, at pagsapit ng 1935 may 1,407 sa kontinente ng Aprika na nag-ulat na may bahagi sa gawaing pagpapatotoo tungkol sa Kaharian ng Diyos. Karamihan sa mga ito ang nasa Timog Aprika at Nigeria. Ang iba pang malalaking grupo na kilala bilang mga Saksi ni Jehova ay nasa Nyasaland (ngayo’y Malawi), Northern Rhodesia (ngayo’y Zambia), at Southern Rhodesia (ngayo’y Zimbabwe).

Sa panahon ding iyon, pinag-uukulan din ng pansin ang mga lupaing nagsasalita ng Kastila at Portuges.

Paglinang sa mga Bukiring Kastila at Portuges

Habang pinaglalabanan pa ang Digmaang Pandaigdig I, ang The Watch Tower ay unang inilathala sa Kastila. Nakasulat dito ang direksiyon ng isang opisina sa Los Angeles, California, na itinatag upang magbigay ng pantanging pansin sa lugar na Kastila ang wika. Ang mga kapatid mula sa opisinang iyan ang personal na nagbigay ng malaking tulong sa mga interesado kapuwa sa Estados Unidos at sa mga lupain sa timog.

Si Juan Muñiz, na naging isa sa mga lingkod ni Jehova noong 1917, ay pinasigla ni Brother Rutherford noong 1920 na lisanin ang Estados Unidos at bumalik sa Espanya, ang kaniyang lupang tinubuan, upang organisahin doon ang gawaing pangangaral ng Kaharian. Subalit naging limitado lamang ang resulta, hindi dahil sa kakulangan niya ng sigasig, kundi sapagkat siya’y laging sinusubaybayan ng mga pulis; kaya pagkaraan ng ilang taon, siya’y inilipat sa Argentina.

Sa Brazil may ilang mananamba kay Jehova na nangangaral na. Walong maamong marinero ang natuto ng katotohanan nang dumaong ang bapor nila sa New York. Nang bumalik sa Brazil sa pagsisimula ng 1920, masigasig nilang ibinahagi ang mensahe ng Bibliya sa iba.

Si George Young, isang taga-Canada, ay isinugo sa Brazil noong 1923. Tiyak na tumulong siya upang mapasigla ang gawain. Sa pamamagitan ng maraming mga pahayag pangmadla sa tulong ng mga tagapagsalin, ipinakita niya kung ano ang sinasabi ng Bibliya hinggil sa kalagayan ng mga patay, inilantad ang espiritismo bilang demonismo, at ipinaliwanag ang layunin ng Diyos sa ikapagpapala ng lahat ng sambahayan sa lupa. Higit na nakakukumbinse ang kaniyang mga pahayag sapagkat kung minsan ay itinatanghal niya sa isang telon ang mga teksto sa Bibliya na pinag-uusapan upang makita ang mga ito ng tagapakinig sa kanilang sariling wika. Habang siya’y nasa Brazil, si Bellona Ferguson, ng São Paulo, sa wakas ay nabautismuhan, kasama ng apat sa kaniyang mga anak. Naghintay siya ng 25 taon para sa pagkakataong ito. Kabilang sa mga tumanggap ng katotohanan ang ilan na noo’y nagboluntaryong tumulong sa pagsasalin ng literatura sa Portuges. Di-nagtagal at nagkaroon ng maraming publikasyon sa wikang iyan.

Mula sa Brazil, si Brother Young ay nagtungo sa Argentina noong 1924 at isinaayos ang walang-bayad na pamamahagi ng 300,000 babasahin sa Kastila sa 25 pangunahing mga bayan at lunsod. Nang taon ding iyon siya’y personal na nagtungo sa Chile, Peru, at Bolivia upang mamahagi ng mga tract.

Di-natagalan at si George Young ay patungo na naman sa isang bagong atas. Sa pagkakataong ito’y ang Espanya at Portugal. Matapos siyang ipakilala ng embahador ng Britanya sa lokal na mga opisyal ng pamahalaan, nakapagsaayos siya na magpahayag si Brother Rutherford sa mga tagapakinig sa Barcelona at Madrid, gayundin sa kabisera ng Portugal. Pagkatapos ng mga pahayag na ito, mahigit sa 2,350 tao ang nagbigay ng kanilang pangalan at direksiyon upang humingi ng karagdagang impormasyon. Pagkatapos nito, ang pahayag ay inilathala sa isa sa malalaking pahayagan sa Espanya, at bilang isang tract ito’y ipinakoreo sa mga tao sa buong lupain. Lumabas din ito sa mga pahayagan sa Portugal.

Sa pamamagitan ng pamamaraang ito ang mensahe ay nakarating sa mga dakong lampas pa sa mga hangganan ng Espanya at Portugal. Sa pagtatapos ng 1925, ang mabuting balita ay nakapasok na sa Cape Verde Islands (ngayo’y Republika ng Cape Verde), Madeira, Portuguese East Africa (ngayo’y Mozambique), Portuguese West Africa (ngayo’y Angola), at sa mga isla ng Indian Ocean.

Nang sumunod na taon gumawa ng mga kaayusan na ipalimbag ang mapuwersang resolusyon na “Isang Patotoo sa mga Pinunò ng Daigdig” sa pahayagang Kastila na La Libertad. Ang mga pagsasahimpapawid sa radyo at pamamahagi ng mga aklat, buklet, at tract, gayundin ang pagpapalabas ng “Photo-Drama of Creation,” ay higit pang nagpatindi sa pagpapatotoo. Noong 1932 tumugon ang ilang payunir na Ingles sa panawagang tumulong sa larangang ito, at sistematikong nilaganapan nila ng literatura sa Bibliya ang malaking bahagi ng lupain hanggang sa napilitan silang umalis dahil sa Gera Sibil sa Espanya.

Samantala, pagdating sa Argentina, si Brother Muñiz ay nagsimulang mangaral kaagad, habang sinusuportahan ang sarili sa pagkukumpuni ng mga relo. Bukod sa kaniyang gawain sa Argentina, siya’y nagbigay-pansin sa Chile, Paraguay, at Uruguay. Dahil sa kahilingan niya ang ilang kapatid ay dumating mula sa Europa upang magpatotoo sa mga taong nagsasalita ng Aleman. Pagkaraan ng maraming taon sinabi ni Carlos Ott na sila’y nagsisimula tuwing ika–4:00 n.u. sa paglalagay ng tract sa ilalim ng bawat pinto sa teritoryo. Sa bandang hapon, sila’y dumadalaw upang magbigay ng karagdagang pagpapatotoo at mag-alok ng higit na literatura sa Bibliya sa interesadong mga maybahay. Mula sa Buenos Aires ang mga nakibahagi sa buong-panahong ministeryo ay kumalat sa buong bansa, una sa pagsunod sa riles ng tren na nagsasanga nang daan-daang kilometro mula sa kabisera katulad ng nakabukang daliri sa iyong kamay, saka sa paggamit ng anumang ibang sasakyang masumpungan nila. Wala silang gaano sa materyal at nagtiis sila ng maraming hirap, subalit mayaman sila sa espirituwal.

Isa sa masisigasig na manggagawang ito sa Argentina ay si Nicolás Argyrós, isang Griego. Noong unang bahagi ng 1930, nang siya’y nakakuha ng literaturang limbag ng Samahang Watch Tower, higit siyang natawagan ng pansin ng isang buklet na pinamagatang Impiyerno, na may mga subtitulong nagtatanong “Ano ba Ito? Sino ang mga Naroroon? Makalalabas Kaya Sila?” Nagtaka siya na hindi sinabi ng buklet na ito na ang mga makasalanan ay iniihaw sa isang ihawan. Kaylaki ng pagkamangha niya nang malaman niya na ang apoy ng impiyerno ay isang relihiyosong kabulaanan na inimbento upang takutin ang mga tao, kung papaanong siya’y tinakot din! Humayo siya agad upang ibahagi ang katotohanan​—una sa mga Griego; saka sa mga iba, nang sumulong ang kaniyang pagsasalita ng Kastila. Bawat buwan ay gumugol siya ng 200 hanggang 300 oras upang ibahagi ang mabuting balita sa iba. Sa pamamagitan ng paglalakad at anumang ibang makuhang transportasyon, pinalaganap niya ang mga katotohanan ng Bibliya sa 14 sa 22 lalawigan ng Argentina. Habang palipat-lipat siya sa iba’t ibang dako, natutulog siya sa kama kapag ito’y inialok ng mapagpatuloy na mga tao, madalas ay sa labas, at maging sa isang kamalig na kasama ng isang buriko bilang alarmang orasan!

Ang isa pang may espiritu ng tunay na payunir ay si Richard Traub, na natuto ng katotohanan sa Buenos Aires. Gustung-gusto niyang ibahagi ang mabuting balita sa mga tao sa ibayo ng Andes, sa Chile. Noong 1930, limang taon pagkatapos ng kaniyang bautismo, siya’y nakarating sa Chile​—ang kaisa-isang Saksi sa isang lupaing may 4,000,000 katao. Noong pasimula, wala siyang magamit kundi ang Bibliya, ngunit nagsimula siyang magbahay-bahay. Walang madadaluhang mga pulong, kaya kung Linggo, sa pangkaraniwang oras ng pulong, siya’y pumapasyal sa Bundok San Cristóbal, umuupo sa lilim ng isang punungkahoy, at ibinubuhos ang kaniyang pag-iisip sa personal na pag-aaral at panalangin. Pagkatapos na umupa ng apartment, niyaya niya ang mga tao sa mga pulong doon. Walang ibang taong dumating sa unang pulong kundi si Juan Flores, na nagtanong: “At yaong mga iba, kailan ba sila darating?” Sagot lamang ni Brother Traub: “Darating din sila.” At dumating nga sila. Wala pang isang taon pagkaraan, 13 ang naging bautisadong mga lingkod ni Jehova.

Apat na taon pagkatapos nito, dalawang babaing Saksi na hindi dating magkakilala ang nagsama upang ipangaral ang mabuting balita sa Colombia. Pagkatapos ng isang mabungang taon doon, si Hilma Sjoberg ay kailangang umuwi sa Estados Unidos. Ngunit si Kathe Palm ay sumakay ng bapor patungong Chile, na ginamit ang 17 araw sa dagat upang magpatotoo kapuwa sa tripulante at sa mga pasahero. Nang sumunod na dekada, siya’y nangaral mula sa dulong-hilagang daungan ng Chile, ang Arica, hanggang sa dulong-timog ng nasasakupan nito, ang Tierra del Fuego. Dumalaw siya sa mga bahay kalakal at nagpatotoo sa mga opisyal ng pamahalaan. May nakakarga sa balikat niyang isang bag para sa literatura, at kinalalagyan din ng mga pangangailangan niya tulad ng kumot na tinutulugan, narating niya ang pinakamalalayong kampong minahan at mga rantso ng tupa. Ito’y buhay ng isang tunay na payunir. At mayroon pang iba na may gayunding espiritu​—ang iba’y binata’t dalaga, ang iba’y may asawa, bata’t matanda.

Noong taóng 1932, may pantanging pagsisikap na ginawa upang palaganapin ang mensahe ng Kaharian sa mga lupain sa Latin Amerika na hindi pa gaanong napangangaralan. Noong taóng iyan bukod-tanging ipinamahagi ang buklet na The Kingdom, the Hope of the World. Ang buklet na ito ay naglaman ng isang pahayag na dati nang napakinggan sa pambuong-daigdig na pagsasahimpapawid sa radyo. Ngayon mga 40,000 sipi ng nakalimbag na pahayag ang ipinamahagi sa Chile, 25,000 sipi sa Bolivia, 25,000 sa Peru, 15,000 sa Ecuador, 20,000 sa Colombia, 10,000 sa Santo Domingo (ngayo’y Dominican Republic), at 10,000 pa sa Puerto Rico. Tunay nga, ang mensahe ng Kaharian ay inihahayag na, at ginagawa ito nang buong kasigasigan.

Pagsapit ng 1935, sa Timog Amerika ay may 247 lamang na nagtataas ng kanilang tinig upang ihayag na tanging ang Kaharian ng Diyos lamang ang magdadala ng tunay na kaligayahan sa sangkatauhan. Ngunit kaylaking patotoo ang ibinibigay nila!

Nararating ang mga Tao Kahit sa Liblib na mga Lugar

Hindi ipinagpalagay ng mga Saksi ni Jehova na tapos na ang kanilang pananagutan sa Diyos basta makipag-usap lamang sila sa ilan sa kanilang mga kapitbahay. Sila’y nagsikap na ipaabot sa lahat ang mabuting balita.

Ang mga taong nakatira sa mga dakong hindi personal na mararating noon ng mga Saksi ay maaaring abutin sa ibang mga paraan. Kaya, noong dakong huli ng dekada ng 1920, ang mga Saksi sa Cape Town, Timog Aprika, ay naghulog ng 50,000 buklet sa koreo sa lahat ng mga magsasaka, mga katiwala ng parola, mga tanod-gubat, at iba pa na nakatira sa liblib na mga lugar. Isang kumpletong direktoryo ng koreo para sa buong Timog-Kanlurang Aprika (ngayo’y tinawag na Namibia) ang nakuha rin, at isang kopya ng buklet na The People’s Friend ang ipinadala sa bawat pangalang nakatala sa direktoryong iyon.

Noong 1929, si F. J. Franske ay inilagay na tagapangasiwa sa barko ng Samahang Watch Tower na ang pangala’y Morton at inatasan,kasama si Jimmy James, upang abutin ang mga tao sa Labrador at sa lahat ng malalayong daungan ng Newfoundland. Kapag taglamig naglalakbay si Brother Franske sa baybayin na ang gamit ay paragos na hila ng mga aso. Upang matakpan ang halaga ng literatura sa Bibliyang iniiwan sa kanila, ang mga Eskimo at taga-Newfoundland ay nagbigay sa kaniya ng mga bagay na yari sa katad at ng mga isda. Makalipas ang ilang taon, pinagsikapan niyang dalawin ang mga minero, mga magtotroso, mga manghuhuli ng hayop, mga rantsero, at mga Indian sa mahirap-puntahang lugar ng Cariboo sa British Columbia. Habang naglalakbay, nangaso siya upang magkaroon ng karne, pumitas ng ligaw na mga beri, at nagluto ng kaniyang tinapay sa isang kawali sa ibabaw ng siga. Saka, minsan, siya at ang kaniyang kasama ay sumakay sa isang bangkang ginagamit sa panghuhuli ng salmon upang ihatid ang mensahe ng Kaharian sa bawat isla, loók, trosohan, parola, at nayon sa kanlurang baybayin ng Canada. Isa lamang siya sa marami na gumagawa ng pantanging pagsisikap upang abutin ang mga taong nakatira sa liblib na mga lugar sa lupa.

Pasimula sa huling bahagi ng dekada ng 1920, si Frank Day ay naglakbay patungong hilaga sa mga nayon ng Alaska, nangangaral, namamahagi ng literatura, at nagtitinda ng salamin ng mata para sa kaniyang materyal na mga pangangailangan. Bagaman paika-ikâ siya dahil sa isang artipisyal na paa, nasaklawan niya ang teritoryo mula sa Ketchikan hanggang sa Nome, isang distansiyang may 1,900 kilometro. Sing-aga ng 1897, isang minero ng ginto ang nakakuha ng mga kopya ng Millennial Dawn at Watch Tower noong siya’y nasa California at binalak niyang iuwi ang mga ito sa Alaska. At noong 1910, si Kapitan Beams, ang lider ng isang barkong nanghuhuli ng balyena, ay namahagi ng literatura sa mga dinadaungan niya sa Alaska. Ngunit higit na pinalawak ang gawaing pangangaral dahil sa paulit-ulit na paglalakbay ni Brother Day sa Alaska tuwing tag-araw sa loob ng mahigit sa 12 taon.

Dalawa pang Saksi, na ginagamit ang isang 12-metrong lantsa na may pangalang Esther, ay gumawa sa buong baybayin ng Norway hanggang sa Arctic. Sila’y nagpatotoo sa mga isla, sa mga parola, sa mga nayon sa baybayin, at sa liblib na mga lugar sa malalayong kabundukan. Maraming tao ang malugod na tumanggap sa kanila, at sa loob ng isang taon, sila’y nakapamahagi ng 10,000 hanggang 15,000 aklat at buklet na nagpapaliwanag ng layunin ng Diyos para sa sangkatauhan.

Naririnig ng mga Isla ang mga Papuri kay Jehova

Hindi lamang mga islang malapit sa mga kontinente ang binigyan ng patotoo. Doon sa kalagitnaan ng Karagatang Pasipiko, nang unang bahagi ng dekada ng 1930, si Sydney Shepherd ay gumugol ng dalawang taon sa paglalayag sa Cook Islands at Tahiti. Sa bandang kanluran naman, si George Winton ay dumalaw sa New Hebrides (ngayo’y Vanuatu) na dala ang mabuting balita.

Halos kasabay nito, si Joseph Dos Santos, isang Portuges-Amerikano, ay naglakbay rin upang abutin ang teritoryong hindi pa napangangaralan. Una’y nagpatotoo siya sa mga isla sa may labas ng Hawaii; pagkatapos ay nagsimulang lumibot sa buong daigdig upang mangaral. Gayunman, nang siya’y dumating sa Pilipinas, tumanggap siya ng sulat mula kay Brother Rutherford na humihiling sa kaniya na manatili roon upang patibayin at organisahin ang pangangaral ng Kaharian. Ginawa niya ito, sa loob ng 15 taon.

Noong panahong iyon ang sangay ng Samahan sa Australia ay nagbibigay-pansin sa gawain sa loob at palibot ng Timog Pasipiko. Dalawang payunir na isinugo mula roon ang nagbigay ng malawakang patotoo sa Fiji noong 1930-31. Ang Samoa ay tumanggap ng patotoo noong 1931. Ang New Caledonia ay inabot noong 1932. Isang mag-asawang payunir mula sa Australia ang naglingkod pa man din sa Tsina noong 1933 at nagpatotoo sa 13 sa pangunahing mga lunsod nito sa loob ng sumunod na ilang taon.

Natalos ng mga kapatid sa Australia na higit ang magagawa kung mayroon silang magagamit na barko. Nang malaunan ay nakakuha sila ng 16-na-metrong barko na tinawag nilang Lightbearer at, simula noong kaagahan ng 1935, ginamit ito nang ilang taon bilang sentro ng gawain ng isang grupo ng masisigasig na kapatid samantalang nagpapatotoo sila sa Netherlands East Indies (ngayo’y Indonesia), Singapore, at Malaya. Ang pagdating ng barko ay laging nakatatawag ng pansin, at madalas na ito’y nagbubukas ng daan para sa mga kapatid upang mangaral at mamahagi ng maraming literatura.

Samantala, sa kabilang panig ng lupa, dalawang payunir na babae mula sa Denmark noong 1935 ang nagpasiyang maglakbay sa kanilang bakasyon patungo sa Faeroe Islands sa Hilagang Karagatang Atlantiko. Subalit ang nasa isip nila’y hindi pagliliwaliw lamang. Dala nila ang libu-libong mga babasahin, at ginamit nilang mabuti ang mga ito. Pinaglabanan nila ang hangin at ulan at ang pagkapoot ng mga klero, nilaganapan nila ang lahat ng maaabot nilang tinatahanang mga isla habang naroon sila.

Sa dakong kanluran naman, si Georg Lindal, isang taga-Iceland na nakatira sa Canada, ay tumanggap ng atas na lalong tumagal. Bilang pagsunod sa mungkahi ni Brother Rutherford, siya ay lumipat sa Iceland upang magpayunir noong 1929. Kaylaking pagtitiis ang kaniyang ipinakita! Sa kalakhang bahagi ng sumunod na 18 taon, siya’y naglingkod nang walang kasama. Muli’t muli niyang dinalaw ang mga bayan at mga nayon. Sampu-sampung libong babasahin ang naipamahagi, ngunit noong panahong iyon walang taga-Iceland ang nakisama sa kaniya sa paglilingkod kay Jehova. Maliban lamang sa iisang taon, wala siyang makasalamuhang mga Saksi sa Iceland hanggang noong 1947, nang dumating ang dalawang misyonerong sinanay sa Gilead.

Kapag Ipinagbawal ng Tao ang Iniuutos ng Diyos

Samantalang nakikibahagi sa kanilang pangmadlang ministeryo, lalo na mula sa mga dekada ng 1920 hanggang 1940, karaniwan nang napapaharap ang mga Saksi sa pagsalansang, na kadalasa’y inuudyukan ng lokal na mga klerigo at kung minsan ng mga opisyal ng pamahalaan.

Sa isang lugar sa may kabukiran sa bandang hilaga ng Vienna, Austria, napaharap ang mga Saksi sa isang masungit na pulutong ng mga taganayon na sinulsulan ng lokal na pari, na tinangkilik naman ng pulis. Determinado ang mga pari na walang Saksi ni Jehova ang makapangangaral sa kanilang mga nayon. Subalit ang mga Saksi, na determinadong gumanap ng kanilang bigay-Diyos na atas, ay nagbago ng daan at bumalik sa ibang araw, na paikot na pinapasok ang mga nayon.

Sa kabila ng mga banta at utos ng mga tao, natalos ng mga Saksi ni Jehova na pananagutan nila sa Diyos ang ihayag ang kaniyang Kaharian. Pinili nilang sumunod sa Diyos bilang pinunò kaysa sa mga tao. (Gawa 5:29) Kung saan ang lokal na mga opisyal ay nagkakait ng relihiyosong kalayaan sa mga Saksi ni Jehova, dinagsaan na lamang ng maraming mga Saksi ang lugar na iyon.

Pagkatapos na ilang ulit na arestuhin ang mga kapatid sa isang bahagi ng Bavaria, sa Alemanya, noong 1929, sila’y umarkila ng dalawang pantanging tren​—isa na magsisimula sa Berlin at ang isa sa Dresden. Ang mga ito’y pinagsanib sa Reichenbach, at noong ika–2:00 n.u. ang pinag-isang tren ay nakarating sa Regensburg na may 1,200 pasaherong nananabik na makibahagi sa pagpapatotoo. Mahal ang pamasahe, at bawat isa’y nagbayad ng kaniyang sarili. Sa bawat istasyon ng tren, ang ilan ay bumaba. Ang ilan ay nagdala ng bisikleta upang mapuntahan nila ang bukid. Ang buong distrito ay nalaganapan sa loob lamang ng isang araw. Nang masdan nila ang resulta ng kanilang sama-samang pagsisikap, hindi maaaring hindi nila maalaala ang pangako ng Diyos sa kaniyang mga lingkod: “Walang sandatang ginawa laban sa iyo ang magtatagumpay.”​—Isa. 54:17.

Gayon na lamang ang sigasig ng mga Saksi sa Alemanya anupat sa pagitan ng 1919 at 1933, tinataya na namahagi sila ng di-kukulangin sa 125,000,000 aklat, buklet, at magasin, bukod pa sa milyun-milyong tract. Ngunit noong panahong iyon, mayroon lamang halos 15,000,000 pamilya sa Alemanya. Noong mga taóng iyon tumanggap ang Alemanya ng masinsinang patotoo na kagaya ng ibinigay sa alinmang bansa sa lupa. Nasa dakong yaon ng lupa ang pinakamalaking grupo ng mga taong nagpapakilalang pinahirang mga tagasunod ni Kristo. Subalit nang sumunod na mga taon, nakaranas din sila ng pinakamabigat na pagsubok sa kanilang katapatan.​—Apoc. 14:12.

Noong taóng 1933, lalong sumidhi ang opisyal na pagsalansang sa gawain ng mga Saksi ni Jehova sa Alemanya. Paulit-ulit na hinalughog ng Gestapo ang mga tahanan ng mga Saksi at ang tanggapang pansangay ng Samahan. Ipinagbawal ang gawain ng mga Saksi sa karamihan ng mga estadong Aleman, at ang ilan ay inaresto. Tone-tonelada ng kanilang mga Bibliya at literatura sa Bibliya ang sinunog sa harap ng madla. Noong Abril 1, 1935, pinagtibay ang isang pambansang batas na nagbabawal sa Ernste Bibelforscher (ang Taimtim na mga Estudyante ng Bibliya, o mga Saksi ni Jehova), at puspusang pagsisikap ang ginawa upang pagkaitan sila ng hanapbuhay. Bilang tugon, inilipat ng mga Saksi ang lahat ng kanilang mga pulong sa maliliit na grupo, isinaayos na malimbag ang materyal sa pag-aaral ng Bibliya sa paraang hindi agad makikilala ng Gestapo, at ginamit ang mga pamamaraan sa pangangaral na hindi gaanong nakatatawag ng pansin.

Kahit bago pa nito, mula noong 1925, ang mga kapatid sa Italya ay nabubuhay na sa ilalim ng diktadurang Pasista, at noong 1929 nilagdaan ang isang kasunduan sa pagitan ng Iglesya Katolika at ng Estadong Pasista. Ang tunay na mga Kristiyano ay tinugis nang walang awa. Ang ilan ay nagtagpo sa mga kamalig at bangan ng dayami upang iwasan ang pag-aresto. Kakaunti lamang ang mga Saksi ni Jehova sa Italya noong panahong iyon; gayunman, lalong pinatibay ang kanilang mga pagsisikap na palaganapin ang mensahe ng Kaharian noong 1932 nang 20 Saksi mula sa Switzerland ang tumawid sa Italya at gumawa ng tulad-kidlat na pamamahagi ng 300,000 sipi ng buklet na The Kingdom, the Hope of the World.

Sa Malayong Silangan din naman, nagiging higit na maigting ang kalagayan. Inaresto ang mga Saksi ni Jehova sa Hapón. Marami sa kanilang literatura sa Bibliya ang sinira ng mga opisyal sa Seoul (na ngayo’y nasa Republika ng Korea) at Pyongyang (na ngayo’y nasa Republika ng Demoktratikong Bayan ng Korea).

Sa panahong ito ng sumisidhing kaigtingan, noong 1935, nagtamo ang mga Saksi ni Jehova ng malinaw na pagkaunawa mula sa Bibliya hinggil sa pagkakakilanlan ng “lubhang karamihan,” o “malaking pulutong,” ng Apocalipsis 7:9-17. (KJ, NW) Ang pagkaunawang ito ay nagpagising sa kanila sa isang di-inaasahan at apurahang gawain. (Isa. 55:5) Hindi na nila iniisip na lahat ng hindi kabilang sa “munting kawan” ng mga tagapagmana sa makalangit na Kaharian ay sa hinaharap pa bibigyan ng pagkakataon upang iayon ang kanilang mga buhay sa mga kahilingan ni Jehova. (Luc. 12:32) Napagtanto nila na sumapit na ang panahon upang ang gayong mga tao ay gawing alagad ngayon sa layuning maligtas sila tungo sa bagong sanlibutan ng Diyos. Kung hanggang kailan magpapatuloy ang pagtitipong ito ng malaking pulutong mula sa lahat ng bansa ay hindi nila alam, bagaman nadama nilang napakalapit na ang katapusan ng balakyot na sistema. Kung papaano maisasagawa ang gawain sa kabila ng pag-uusig na noo’y lumalaganap na at nagiging higit na malupit, hindi nila matiyak. Subalit, may pagtitiwala sila sa bagay na ito​—yamang ‘hindi maigsi ang kamay ni Jehova,’ siya’y magbubukas ng daan upang maisagawa nila ang kaniyang kalooban.​—Isa. 59:1.

Noong taóng 1935, kakaunti pa ang mga Saksi ni Jehova​—sa buong daigdig ay 56,153 lamang.

Sila’y nangangaral sa 115 lupain noong taóng iyon; subalit sa halos kalahati ng mga lupain, wala pang sampung Saksi. Dalawa lamang sa mga lupain ang may 10,000 o higit pang aktibong Saksi ni Jehova (ang Estados Unidos, na may 23,808; Alemanya, na tinatayang may 10,000 mula sa 19,268 na nakapag-ulat dalawang taon bago nito). Pito pang lupain (Australia, Britanya, Canada, Czechoslovakia, Pransya, Polandya, at Romania) ang nag-ulat ng mahigit sa tig-1,000 subalit wala pang 6,000 Saksi. Ang ulat ng gawain sa 21 ibang lupain ay nasa pagitan ng 100 at 1,000 Saksi ang bawat isa. Sa kabila nito, sa loob ng taóng iyon, ang masigasig na pulutong na ito ng mga Saksi sa buong daigdig ay gumugol ng 8,161,424 oras sa paghahayag ng Kaharian ng Diyos bilang tanging pag-asa ng sangkatauhan.

Bukod pa sa mga lupain kung saan sila abala noong 1935, sila’y nakapagpalaganap na ng mabuting balita sa ibang mga dako, anupat 149 lupain at kapuluan ang naabot na noon ng mensahe ng Kaharian.

[Blurb sa pahina 424]

Bagaman nakabilanggo, sila’y nakasumpong ng mga pagkakataon na makapangaral

[Blurb sa pahina 425]

Nakahanda at sabik na ipagpatuloy ang gawain!

[Blurb sa pahina 441]

Nilabanan nila ang hangin, ulan, at ang pagkapoot ng mga klero

[Blurb sa pahina 442]

Isang tunay na di-pangkaraniwang patotoo ang naibigay sa Alemanya bago pagbawalan doon ang “Ernste Bibelforscher”

[Mapa/Mga larawan sa pahina 423]

Samantalang ang sanlibutan ay napapasangkot sa digmaan, sina R. R. Hollister at Fanny Mackenzie ay abala sa pagdadala ng mensahe ng kapayapaan sa mga tao sa Tsina, Hapón, at Korea

[Mapa]

(Para sa aktuwal na format, tingnan ang publikasyon)

KOREA

HAPÓN

TSINA

KARAGATANG PASIPIKO

[Mapa sa pahina 428]

(Para sa aktuwal na format, tingnan ang publikasyon)

Nang ang mga dayuhan mula sa mga lupaing nasa mapang ito ay matuto tungkol sa kamangha-manghang layunin ng Diyos na pagpalain ang sangkatauhan, napakilos sila na dalhin ang balitang iyan pauwi sa kani-kanilang sariling lupain

ANG AMERIKA

↓ ↓

AUSTRIA

BULGARIA

CYPRUS

CZECHOSLOVAKIA

DENMARK

PINLANDYA

ALEMANYA

GRESYA

HUNGARYA

ITALYA

NETHERLANDS

NORWAY

POLANDYA

PORTUGAL

ROMANIA

ESPANYA

SWEDEN

SWITZERLAND

TURKIYA

YUGOSLAVIA

[Mapa sa pahina 432]

(Para sa aktuwal na format, tingnan ang publikasyon)

Noong mga dekada ng 1920 at 1930, ang mga ebanghelisador ay umalis sa Alemanya at nagtungo sa maraming lupain upang magpatotoo

ALEMANYA

↓ ↓

TIMOG AMERIKA

HILAGANG APRIKA

ASIA

[Mapa/Mga larawan sa pahina 435]

Masisigasig na payunir tulad ni Frank Smith at ng kapatid niyang si Gray (makikita sa larawan sa itaas) ang nagpalaganap ng mabuting balita sa silangang baybayin ng Aprika

[Mapa]

(Para sa aktuwal na format, tingnan ang publikasyon)

UGANDA

KENYA

TANZANIA

TIMOG APRIKA

[Mapa/Larawan sa pahina 439]

Sa buong Timog-Kanlurang Aprika (ngayo’y Namibia) ang mga tao ay tumanggap ng buklet na ito sa pamamagitan ng koreo noong 1928

[Mapa]

(Para sa aktuwal na format, tingnan ang publikasyon)

NAMIBIA

[Mapa/Mga larawan sa pahina 440]

Nakasakay sa “Lightbearer,” masisigasig na payunir ang nagpalaganap ng mensahe ng Kaharian sa Timog-silangang Asia

[Mapa]

(Para sa aktuwal na format, tingnan ang publikasyon)

MALAYA

BORNEO

CELEBES

SUMATRA

JAVA

TIMOR

NEW GUINEA

AUSTRALIA

KARAGATANG PASIPIKO

[Mga larawan sa pahina 426]

Sa maraming lupain ang pahayag na “Angaw-angaw na Ngayo’y Nabubuhay Ay Hindi Na Mamamatay Kailanman” ay nakaakit ng maraming tagapakinig

[Mga larawan sa pahina 427]

Si Edwin Scott, sa Timog Aprika, ay personal na namahagi ng 50,000 sipi ng “Isang Hamon sa mga Pinunò ng Daigdig”

[Larawan sa pahina 429]

Bilang pagtugon sa panawagan para sa mga ebanghelisador, si Willy Unglaube ay naglingkod sa Europa, Aprika, at sa Silangan

[Mga larawan sa pahina 430]

Noong 1992, si Eric Cooke at ang kapatid niyang si John (nakaupo) ay parehong gumugol ng mahigit sa 60 taon sa buong-panahong paglilingkuran, na nagtatamasa ng nakapananabik na mga karanasan sa Europa at sa Aprika

[Larawan sa pahina 431]

Nang siya’y magtungo sa India noong 1926, si Edwin Skinner ay may atas na sumaklaw sa limang bansa; patuloy siyang nangaral doon nang may katapatan sa loob ng 64 na taon

[Larawan sa pahina 433]

Sina Alfred at Frieda Tuček, dala ang kailangan nila sa buhay at ang literatura para sa pagpapatotoo, ay naglingkod bilang mga payunir sa Old Yugoslavia

[Mga larawan sa pahina 434]

Sa buong Kanlurang Aprika, si “Bible Brown” ay buong-sigasig na nakibahagi sa paglalantad sa huwad na pagsamba

[Larawan sa pahina 436]

Si George Young ay nakibahagi sa malawakang paghahayag ng Kaharian ng Diyos sa Timog Amerika, Espanya, at Portugal

[Larawan sa pahina 437]

Si Juan Muñiz (kaliwa), na nangaral sa Timog Amerika mula noong 1924, ay naroon upang salubungin si N. H. Knorr nang unang dalaw niya sa Argentina pagkalipas ng mahigit sa 20 taon

[Larawan sa pahina 438]

Si Nicolás Argyrós ay nagpalaganap ng nagpapalayang katotohanan ng Bibliya sa 14 sa mga lalawigan ng Argentina

[Mga larawan sa pahina 439]

Si F. J. Franske, na naglakbay sa katihan at sa dagat, ay nagsikap na abutin ang liblib na mga kapookan taglay ang katotohanan ng Bibliya

Kabanata 22

Bahagi 3—Mga Saksi Hanggang sa Kadulu-duluhang Bahagi ng Lupa

Isang pambuong-daigdig na ulat ng pangangaral ng mensahe ng Kaharian mula 1935 hanggang 1945 ang inilalahad sa mga pahina 444 hanggang 461. Tunay na makahulugan ang taóng 1935 sapagkat noong panahong iyon ang lubhang karamihan, o malaking pulutong, ng Apocalipsis 7:9 ay ipinakilala. May kaugnayan sa pagtitipon ng grupong iyon, sinimulang matalos ng mga Saksi ni Jehova na inihaharap sa kanila ng Bibliya ang isang higit na malawak na gawain kaysa anumang nauna rito. Papaano nila naisagawa ito samantalang napasangkot ang mga bansa sa Digmaang Pandaigdig II at sila at ang kanilang literatura sa Bibliya ay ipinagbawal na sa karamihan ng mga lupain?

SAMANTALANG ang mga Saksi ni Jehova ay nakikibahagi sa kanilang ministeryo noong dekada ng 1930, ang tunguhin nila ay ang abutin ang pinakamaraming tao hangga’t maaari ng mensahe ng Kaharian. Kung may nakita silang di-pangkaraniwang interes, ang ilan sa kanila’y nagpupuyat sa gabi na nagpapaliwanag ng mga katotohanan ng Bibliya at sumasagot sa mga tanong upang mabigyang-kasiyahan ang mga nagugutom sa espirituwal. Ngunit kalimitan, gumamit ang mga Saksi ng maikling mga presentasyon na may layuning pukawin ang interes ng mga maybahay, at pagkatapos ang iba pang paliwanag ay ipinauubaya nila sa literatura o sa mga pahayag pangmadla sa Bibliya. Ang kanila ay isang gawain ng pagbibigay-alam sa mga tao, ng paghahasik ng mga binhi ng katotohanang pang-Kaharian.

Masinsinang Pagsisikap Upang Abutin ang Marami ng Mabuting Balita

Ang gawain ay ginawang may pagkaapurahan. Halimbawa, maaga noong dekada ng 1930, nang binasa ni Armando Menazzi, sa Córdoba, Argentina, ang malinaw na paglalahad ng katotohanan ng Bibliya sa mga buklet na Impiyerno at Saan Naroon ang mga Patay?, siya’y kumilos agad. (Awit 145:20; Ecles. 9:5; Gawa 24:15) Yamang napakilos dahil sa kaniyang natutuhan, at napasigla dahil sa sigasig na ipinakita ni Nicolás Argyrós, ipinagbili niya ang kaniyang talyer ng sasakyan upang iukol ang kaniyang sarili sa pangangaral ng katotohanan bilang payunir. Pagkatapos, nang unang bahagi ng dekada ng 1940, pinasigla niya ang mga Saksi sa Córdoba na bilhin ang isang lumang bus, palagyan ito ng mga higaan, at gamitin ang sasakyang ito upang ihatid ang sampu o higit pang mga mamamahayag sa mga paglalakbay upang mangaral na tumatagal nang isang linggo, dalawang linggo, o maging tatlong buwan pa nga. Samantalang pinaplano ang mga paglalakbay na ito, iba’t ibang mga kapatid sa kongregasyon ang binigyan ng pagkakataong sumama. Bawat isa sa grupo ay may sariling atas na gawain​—paglilinis, pagluluto, o pangingisda at pangangaso para sa pagkain. Sa di-kukulangin na sampung lalawigan ng Argentina, ang masigasig na grupong ito ay nangaral sa bahay-bahay, na pinupuntahan ang mga lunsod gayundin ang mga nayon at umaabot pa hanggang sa magkakahiwaláy na mga sakahan.

Isang nakakatulad na espiritu ang ipinakita sa larangan sa Australia. Malaking pagpapatotoo ang nagawa sa mataong mga lunsod na nasa mga baybayin. Ngunit sinikap ng mga Saksi roon na abutin din ang mga tao sa mga liblib na lugar. Kaya, noong Marso 31, 1936, upang maabot ang mga tao sa magkakahiwaláy na mga rantso ng tupa at baka sa gawing looban ng lupain, sina Arthur Willis at Bill Newlands ay nagsimula sa isang paglalakbay na umabot sa distansiyang 19,710 kilometro. Kalimitan sa kanilang paglalakbay ay walang mga daan​—mga landas lamang patawid sa walang-punungkahoy na disyerto na sasalunga sa matinding init at humuhugong na malakas na hangin na may dalang alikabok. Subalit sila’y patuloy na nagtiyaga. Kapag may nasumpungang interes, pinatutugtog nila ang isinaplakang mga pahayag sa Bibliya at nag-iiwan ng literatura. Sa iba namang pagkakataon, sumama sa kanila si John E. (Ted) Sewell; at pagkatapos ay nagboluntaryo siyang maglingkod sa Timog-silangang Asia.

Ang teritoryong pinangasiwaan ng sangay ng Samahan sa Australia ay malayo pa ang naabot kaysa Australia lamang. Saklaw nito ang Tsina at ang mga kapuluan at mga bansa mula sa Tahiti sa silangan hanggang sa Burma (ngayo’y Myanmar) sa kanluran, isang distansiyang may 13,700 kilometro. Sakop nito ang mga lugar tulad ng Hong Kong, Indochina (ngayo’y Cambodia, Laos, at Vietnam), ang Netherlands East Indies (kasali ang mga pulo gaya ng Sumatra, Java, at Borneo), New Zealand, Siam (ngayo’y Thailand), at Malaya. Kadalasan ang tagapangasiwa ng sangay, si Alexander MacGillivray, isang taga-Scotland, ay nag-aanyaya ng isang masigasig na kabataang payunir sa kaniyang opisina, ipakikita sa kaniya ang mapa ng teritoryong sakop ng sangay, at nagtatanong: ‘Gusto mo bang maging misyonero?’ Pagkatapos, habang nakaturo sa isang lugar na hindi pa napangangaralan o bahagya pa lamang na napangangaralan, magtatanong siya: ‘Gusto mo bang buksan ang gawain sa teritoryong ito?’

Noong unang bahagi ng dekada ng 1930, ang ilan sa mga payunir na ito ay marami nang nagawa sa Netherlands East Indies (ngayo’y Indonesia) at Singapore. Noong 1935, si Frank Dewer, na taga-New Zealand, ay sumabay sa isang grupo ng mga payunir na ito na nakasakay sa lantsa ng Samahan na Lightbearer hanggang sa Singapore. Pagkatapos, bago umalis ang lantsa patungo sa hilagang-kanlurang baybayin ng Malaya, sinabi ni Kapitan Eric Ewins: “Buweno, Frank, nandito na tayo. Hanggang dito ka na lamang namin puwedeng ihatid. Pinili mo ang Siam. Kaya, bumaba ka na!” Ngunit halos nakalimutan na ni Frank ang Siam. Nasiyahan siya sa paglilingkod kasama ng grupo sa lantsa. Ngayon ay nag-iisa na siya.

Tumigil muna siya sa Kuala Lumpur hanggang makaipon siya ng sapat na salapi para sa natitirang paglalakbay niya, subalit, habang nandoon, naaksidente siya​—nabundol siya ng isang trak samantalang nakabisikleta at siya’y tumilapon. Pagkatapos magpagaling, sumakay siya sa tren mula sa Singapore papuntang Bangkok, na lilimang dolyar ang laman ng bulsa niya. Subalit taglay ang pananampalataya sa kakayahan ni Jehova na maglaan, nagpatuloy siya sa gawain. Si Claude Goodman ay sandaling nakapangaral doon noong 1931; ngunit nang dumating si Frank noong Hulyo 1936, walang Saksi na nandoon upang sumalubong sa kaniya. Gayunman, sa loob ng sumunod na ilang taon, tumulong ang iba sa gawain​—sina Willy Unglaube, Hans Thomas, at Kurt Gruber mula sa Alemanya, at si Ted Sewell mula sa Australia. Nakapamahagi sila ng maraming literatura, bagaman ang karamihan nito ay sa Ingles, Intsik, at Hapones.

Nang may ipinadalang sulat sa punong-tanggapan ng Samahan na nagsasabing kailangan ng mga kapatid ang literatura sa wikang Thai subalit wala silang tagapagsalin, sumagot si Brother Rutherford: “Wala ako sa Thailand; kayo ang naririyan. Manampalataya kayo kay Jehova at gumawang may pagtitiyaga, at makasusumpong kayo ng tagapagsalin.” At nangyari nga ito. Si Chomchai Inthaphan, isang dating punungguro sa Presbyterian Girls’ School sa Chiang Mai, ay tumanggap ng katotohanan, at pagsapit ng 1941 ay isinasalin na niya ang literatura ng Bibliya sa wikang Thai.

Isang linggo matapos magsimulang mangaral si Frank Dewar sa Bangkok, si Frank Rice, na unang nagsimula ng gawaing pang-Kaharian sa Java (ngayo’y bahagi ng Indonesia), ay dumaan doon samantalang papunta siya sa isang bagong atas sa tinatawag noon na French Indochina. Tulad ng kaniyang ginawa sa nauna niyang teritoryo, siya’y nangaral sa mga nagsasalita ng Ingles habang pinag-aaralan niya ang lokal na wika. Pagkatapos malaganapan ang Saigon (ngayo’y Ho Chi Minh City), siya’y nagturo ng Ingles upang makabili ng isang lumang kotse na magagamit niya sa pag-abot sa hilagang bahagi ng lupain. Ang pinagkaabalahan niya ay hindi materyal na kaalwanan kundi ang intereses ng Kaharian. (Heb. 13:5) Ginagamit ang kotseng binili niya, siya’y nagpatotoo sa mga bayan at mga nayon at sa nakahiwalay na mga bahay hanggang sa marating niya ang Hanoi.

May Tapang na Publisidad

Upang pukawin ang interes sa mensahe ng Kaharian at gisingin ang mga tao sa pangangailangang kumilos nang positibo, gumamit ang mga Saksi ng nakatatawag-pansing mga paraan sa maraming lupain. Pasimula noong 1936 sa Glasgow, Scotland, inianunsiyo ng mga Saksi ang mga pahayag sa kombensiyon sa pamamagitan ng pagsusuot ng mga plakard at pamamahagi ng mga pulyeto sa mga pamilihan. Dalawang taon pagkaraan nito, noong 1938, kaugnay ng isang kombensiyon sa London, Inglatera, may idinagdag na bagong paraan. Sina Nathan H. Knorr at Albert D. Schroeder, na nang dakong huli ay magkasamang naglingkod sa Lupong Tagapamahala, ay nanguna sa isang parada ng halos isang libong Saksi sa sentro ng mga bahay-kalakal sa London. Bawat ikalawang nagmamartsa ay may suot na plakard na nag-aanunsiyo sa pahayag pangmadla na “Harapin ang mga Katotohanan,” na ibibigay ni J. F. Rutherford sa Royal Albert Hall. Yaong mga nasa pagitan nila ay may dalang mga karatulang nagsasabing “Ang Relihiyon ay Silo at Pangungulimbat.” (Noong panahong iyon ang unawa nila sa relihiyon ay yaong lahat ng pagsamba na hindi kasuwato ng Salita ng Diyos, ang Bibliya.) Nang dakong huli ng sanlinggong iyon, upang maibsan ang galit ng ilan sa madla, mga karatulang nagsasabing “Maglingkod sa Diyos at kay Kristong Hari” ang isinalit sa mga nauna. Ang gawaing ito ay hindi madali para sa marami sa mga Saksi ni Jehova, subalit ito’y itinuring nila bilang karagdagan pang paraan upang paglingkuran si Jehova, karagdagan pang pagsubok sa kanilang katapatan sa kaniya.

Hindi nalulugod ang lahat sa matapang na publisidad na ibinibigay ng mga Saksi ni Jehova sa kanilang mensahe. Ginipit ng mga klero sa Australia at New Zealand ang mga tagapangasiwa ng mga istasyon ng radyo upang huwag isahimpapawid ang lahat ng mga brodkast ng mga Saksi ni Jehova. Noong Abril 1938, habang naglalakbay si Brother Rutherford patungong Australia upang magbigay ng pahayag sa radyo, ang mga opisyal ng bayan ay naimpluwensiyahan na kanselahin ang mga kaayusang ginawa upang gamitin niya ang Sydney Town Hall at ang mga pasilidad sa radyo. Karaka-raka’y inarkila ang Sydney Sports Grounds, at bilang resulta ng malawakang publisidad tungkol sa pagsalansang sa pagdalaw ni Brother Rutherford, mas malaking pulutong ang nakinig sa kaniyang pahayag. Sa iba namang pagkakataon, nang pagkaitan ang mga Saksing gumamit ng mga pasilidad sa radyo, sila’y tumugon sa pamamagitan ng pagbibigay ng maraming publisidad sa mga pulong na doon pinatutugtog sa mga ponograpo ang isinaplakang mga pahayag ni Brother Rutherford.

Ang mga klero sa Belgium ay nag-utos sa mga bata na batuhin ang mga Saksi, at personal na lumilibot ang mga pari sa mga tahanan upang samsamin ang literaturang naipamahagi. Ngunit naibigan ng ilan sa mga taganayon ang kanilang natututuhan mula sa mga Saksi ni Jehova. Madalas ay sinasabi nila: “Bigyan mo ako ng ilan sa inyong mga buklet; pagdating ng pari, ibibigay ko sa kaniya ang isa upang paluguran siya at nasa akin naman ang iba para basahin!”

Subalit, nang sumunod na mga taon lalong sumidhi ang pagsalansang sa mga Saksi ni Jehova at sa mensahe ng Kaharian na kanilang inihahayag.

Nangangaral sa Europa sa Kabila ng Pag-uusig sa Panahon ng Digmaan

Sapagkat ayaw nilang talikuran ang kanilang pananampalataya at itigil ang pangangaral, libu-libong mga Saksi ni Jehova sa Austria, Belgium, Pransya, Alemanya, at Netherlands ang ibinilanggo o itinapon sa mga kampong piitan ng Nazi. Doon ay palasak ang malupit na pagtrato. Yaong mga hindi pa nabibilanggo ay lihim na nagpatuloy sa kanilang ministeryo. Madalas na sila’y gumamit lamang ng Bibliya at nag-alok lamang ng literatura kapag dumadalaw-muli sa mga taong interesado. Upang huwag maaresto, dumadalaw ang mga Saksi sa isang pinto sa isang apartment at pagkatapos ay lumilipat sa ibang gusali, o kaya, pagkadalaw sa isang bahay sila’y lumilipat sa ibang kalye at doon naman pupunta sa ibang bahay. Ngunit kailanma’y hindi sila umurong sa pagpapatotoo dahil sa takot.

Noong Disyembre 12, 1936, mga ilang buwan lamang matapos arestuhin ng mga Gestapo ang libu-libong mga Saksi at ibang taong interesado sa isang pambansang kampanya upang pahintuin ang kanilang gawain, ang mga Saksi mismo ay nangampanya rin. Taglay ang bilis na tulad-kidlat sila’y naglagay ng sampu-sampung libong kopya ng isang limbag na resolusyon sa mga buson at sa ilalim ng mga pintuan ng mga tao sa buong Alemanya. Ang mga ito’y hinggil sa pagtutol nila sa malupit na pagtratong ginagawa sa kanilang Kristiyanong mga kapatid. Mga isang oras matapos simulan ang pamamahagi, nagtakbuhan ang mga pulis upang sikaping hulihin ang mga namamahagi, subalit ang nahuli nila ay mga isang dosena lamang sa buong lupain.

Nagulat ang mga opisyal na kayang isagawa ang gayong kampanya sa kabila ng lahat ng ginawa ng pamahalaang Nazi upang sugpuin ang gawain. Bukod dito, natakot sila sa mga taong-bayan. Bakit? Sapagkat nang pumunta ang pulis at ibang nakaunipormeng mga opisyal sa mga tahanan at nagtanong kung tinanggap ng mga naninirahan ang gayong pulyeto, ikinaila naman ito ng karamihan ng mga tao. Ang totoo, karamihan sa kanila ay walang tinanggap. Ang mga kopya ay ipinamahagi lamang sa dalawa o tatlong sambahayan sa bawat gusali. Ngunit hindi ito alam ng pulis. Ipinalagay nila na may isang naiwan sa bawat pintuan.

Nang sumunod na mga buwan, hayagang itinatwa ng mga opisyal ng Nazi ang mga paratang na nakalahad sa nakalimbag na resolusyong iyon. Kaya, noong Hunyo 20, 1937, ang mga Saksing malaya pa ay namahagi ng isa pang mensahe, isang bukás na sulat na walang anumang inilingid na mga detalye tungkol sa pag-uusig, isang dokumento na bumanggit ng pangalan ng mga opisyal at bumanggit ng mga petsa at mga lugar. Malaki ang pagkabahala ng Gestapo sa paglalantad na ito at sa pambihirang kakayahan ng mga Saksi na maisagawa ang gayong kalawak na pamamahagi.

Ang maraming karanasan ng pamilyang Kusserow, mula sa Bad Lippspringe, Alemanya, ay nagpakita ng gayunding determinasyon na magpatotoo. Ang isang halimbawa ay may kaugnayan sa nangyari matapos na si Wilhelm Kusserow ay bitayin sa publiko sa Münster ng rehimeng Nazi dahil sa pagtangging ikompromiso ang kaniyang pananampalataya. Ang ina ni Wilhelm, si Hilda, ay nagpunta kaagad sa bilangguan upang hingin ang bangkay para ilibing. Sinabi niya sa kaniyang pamilya: “Magbibigay tayo ng malaking patotoo sa mga taong nakakakilala sa kaniya.” Sa libing ang ama ni Wilhelm, si Franz, ay naghandog ng panalangin na nagpahayag ng pananampalataya sa maibiging mga paglalaan ni Jehova. Sa libingan ang kapatid ni Wilhelm na si Karl-Heinz ay nagpahayag ng mga salita ng kaaliwan mula sa Bibliya. Sila’y pinarusahan dahil dito, ngunit para sa kanila ang mahalagang bagay ay ang parangalan si Jehova sa pamamagitan ng pagpapatotoo tungkol sa kaniyang pangalan at Kaharian.

Samantalang lalong humihigpit ang mga kalagayan sa Netherlands dahil sa digmaan, may katalinuhang binago ng mga Saksi ang kaayusan ng kanilang mga pulong. Ang mga ito ngayo’y idinaos sa pribadong mga tahanan sa mga grupong sampu lamang o kulang pa. Malimit na binago ang lugar ng pagpupulong. Ang bawat Saksi ay dumalo lamang sa kaniyang sariling grupo, at walang nagbibigay ng direksiyon ng pag-aaral, kahit na sa mapagkakatiwalaan niyang kaibigan. Nang panahong iyon, nang ang lahat ng mamamayan ay pinalalayas mula sa kanilang mga tahanan dahil sa digmaan, alam ng mga Saksi ni Jehova na kailangang-kailangan ng mga tao ang nakaaaliw na mensaheng masusumpungan lamang sa Salita ng Diyos, at walang-takot nilang ibinahagi ito sa kanila. Ngunit isang sulat mula sa tanggapang sangay ang nagpaalaala sa mga kapatid hinggil sa pag-iingat na ipinakita ni Jesus sa iba’t ibang mga okasyon nang siya’y mapaharap sa mga mananalansang. (Mat. 10:16; 22:15-22) Bilang bunga nito, kapag napapaharap sila sa isang taong nagpakita ng pagkagalit, maingat nilang isinusulat ang direksiyon upang makapag-ingat na mabuti sakaling gagawing muli ang teritoryong iyon sa hinaharap.

Sa Gresya ay naging palasak na ang paghihirap na dinanas ng mga tao noong panahon ng pananakop ng Aleman. Subalit, ang pinakamatinding pagtrato laban sa mga Saksi ni Jehova ay nangyari udyok ng may malisyang pagbibintang ng mga klero ng Greek Orthodox Church, na pumipilit sa pulis at sa mga hukuman na kumilos laban sa kanila. Marami sa mga Saksi ang nabilanggo o itinaboy mula sa kanilang sariling bayan at ipinadala sa liblib na mga nayon o itinapon sa mga islang walang halaman sa ilalim ng mahirap na mga kalagayan. Sa kabila nito, nagpatuloy pa rin sila sa pagpapatotoo. (Ihambing ang Gawa 8:1, 4.) Madalas na ito’y ginagawa sa pamamagitan ng pakikipag-usap sa mga tao sa mga parke at halamanang pampubliko, habang katabi nila sa mga upuan at kinakausap hinggil sa Kaharian ng Diyos. Kapag may nasumpungang tunay na interes, isang mahalagang sipi ng literatura sa Bibliya ang ipinahihiram sa taong iyon. Ang gayong literatura ay isinasauli sa dakong huli at paulit-ulit na ginagamit. Maraming mga umiibig sa katotohanan ang malugod na tumanggap ng tulong ng mga Saksi at nakibahagi pa man ding kasama nila sa pangangaral ng mabuting balita sa iba, bagaman ito’y nagdulot ng matinding pag-uusig sa kanila.

Ang isang mahalagang salik sa tibay-loob at pagtitiyaga ng mga Saksi ay ang bagay na sila’y pinatibay ng espirituwal na pagkain. Bagaman ang suplay ng literatura para sa pamamahagi sa iba sa bandang huli ay halos maubos na sa ibang bahagi ng Europa noong panahon ng digmaan, nakaya pa rin nilang ilibot sa bawat isa ang nakapagpapatibay-pananampalatayang materyales na inihanda ng Samahan upang pag-aralan ng mga Saksi ni Jehova sa buong daigdig. Bagaman isinasapanganib nila ang kanilang buhay, sina August Kraft, Peter Gölles, Ludwig Cyranek, Therese Schreiber, at marami pang iba ay nakibahagi sa pag-iimprenta at pamamahagi ng materyales para sa pag-aaral na palihim na ipinasok sa Austria mula sa Czechoslovakia, Italya, at Switzerland. Sa Netherlands, isang mabait na bantay sa bilangguan ang tumulong kay Arthur Winkler na makakuha ng isang Bibliya. Sa kabila ng lahat ng pag-iingat ng kaaway, ang nakapagpapaginhawang mga tubig ng katotohanan ng Bibliya na halaw sa Ang Bantayan ay nakarating maging sa loob ng mga kampong piitan ng Aleman at nagpalipat-lipat sa mga Saksing naroon.

Ang pagkapiit sa mga bilangguan at mga kampo ay hindi humadlang sa pagpapatotoo ng mga Saksi ni Jehova. Nang si apostol Pablo ay nabilanggo sa Roma, sumulat siya: “Nagtitiis ako ng kahirapan anupat may tanikala ako sa bilangguan . . . Gayunman, ang salita ng Diyos ay hindi natatanikalaan.” (2 Tim. 2:9) Ito’y napatunayang totoo rin sa kaso ng mga Saksi ni Jehova sa Europa noong Digmaang Pandaigdig II. Napansin ng mga bantay ang kanilang ugali; ang iba’y nagtanong, at ang ilan ay naging kapananampalataya, bagaman ito’y nangahulugan ng pagkawala ng sarili nilang kalayaan. Maraming bilanggong nakulong na kasama ng mga Saksi ay nanggaling sa mga lupaing tulad ng Rusya, na noon ay bahagya pa lamang napangangaralan ng mabuting balita. Pagkatapos ng digmaan ang ilan sa mga ito ay bumalik sa kanilang lupang tinubuan bilang mga Saksi ni Jehova, na sabik na palaganapin doon ang mensahe ng Kaharian.

Ang malupit na pag-uusig at ang epekto ng pangmalawakang digmaan ay hindi makahahadlang sa inihulang pagtitipon ng mga tao sa dakilang espirituwal na bahay ni Jehova ukol sa pagsamba. (Isa. 2:2-4) Mula 1938 hanggang 1945, ang karamihan ng mga lupain sa Europa ay sumulong sa bilang ng mga nakikibahagi sa gayong pangmadlang pagsamba sa pamamagitan ng paghahayag ng Kaharian ng Diyos. Sa Britanya, Pinlandya, Pransya, at Switzerland, sumulong ang mga Saksi nang humigit-kumulang na 100 porsiyento. Sa Gresya, nagkaroon ng pagsulong na halos pitong ulit ang dami. Sa Netherlands, labindalawang ulit ang dami. Subalit hanggang sa magtapos ang 1945, hindi pa dumarating ang mga detalye mula sa Alemanya o Romania, at madalang lamang ang mga ulat na tinanggap mula sa iba pang mga lupain.

Sa Labas ng Europa Noong Panahon ng Digmaan

Sa Silangan din, ang digmaang pandaigdig ay naging sanhi ng matinding paghihirap sa mga Saksi ni Jehova. Sa Hapón at Korea, sila’y inaresto at pinagbubugbog at labis na pinahirapan sapagkat kanilang itinaguyod ang Kaharian ng Diyos at tumanggi silang sumamba sa emperador ng Hapón. Nang dakong huli ay naputol ang lahat ng kaugnayan nila sa mga Saksi sa ibang mga lupain. Para sa marami sa kanila, ang tanging pagkakataon nilang magpatotoo ay kung sila’y iniimbistiga o nililitis sa hukuman. Nang magtapos ang digmaan, ang pangmadlang ministeryo ng mga Saksi ni Jehova sa mga lupaing ito ay halos huminto na.

Nang dumating ang digmaan sa Pilipinas, ang mga Saksi ay pinahirapan ng magkabilang panig dahil sa pagtanggi nila na sumuporta alinman sa mga Hapones o sa mga puwersang lumalaban dito. Upang iwasan ang pagkadakip, iniwan ng maraming Saksi ang kanilang mga tahanan. Subalit habang palipat-lipat sila sa iba’t ibang dako, sila’y nangaral​—na pinahihiram ang literatura kapag mayroon, at nang dakong huli ay gumagamit na lamang ng Bibliya. Nang humupa ang kainitan ng labanan, sila’y naghanda ng ilang mga bangka upang ihatid ang malalaking grupo ng Saksi tungo sa mga isla na babahagya pa lamang o hindi pa nabibigyan ng pagpapatotoo.

Sa Burma (ngayo’y Myanmar), hindi ang paglusob ng mga Hapones kundi ang panggigipit ng mga klerigong Anglikano, Methodist, Romano Katoliko, at American Baptist sa mga opisyal ng kolonya ang siyang naging dahilan ng pagbabawal sa literatura ng mga Saksi ni Jehova noong Mayo 1941. Nakita ng dalawang Saksing nagtatrabaho sa opisina ng kablegrama ang isang telegrama na nagbigay ng hiwatig sa kanila hinggil sa malapit nang mangyari, kaya dali-daling inilipat ng mga kapatid ang literatura mula sa bodega ng Samahan upang huwag itong makumpiska. Pagkatapos ay gumawa sila ng mga pagsisikap na ipahakot ang marami sa literaturang ito patungo sa Tsina.

Noong panahong iyon ang gobyerno ng E.U. ay naghahakot ng napakaraming materyales para sa digmaan sa pamamagitan ng Burma Road upang suportahan ang gobyernong Nasyonalista ng Tsina. Sinikap ng mga kapatid na makakuha ng espasyo sa isa sa mga trak na iyon subalit sila’y tinanggihan. Ang mga pagsisikap na kumuha ng sasakyan mula sa Singapore ay nabigo rin. Gayunman, nang si Mick Engel, na noo’y nangangasiwa sa bodega ng Samahan sa Rangoon (ngayo’y Yangon), ay lumapit sa isang mataas na opisyal ng E.U., siya’y binigyan ng permiso na ipahakot ang literatura sa mga trak ng sundalo.

Gayunpaman, pagkatapos nito nang sina Fred Paton at Hector Oates ay lumapit sa opisyal na nangangasiwa sa kumboy patungong Tsina upang mabigyan sila ng espasyo, sumiklab ang kaniyang galit! “Ano?” ang sigaw niya. “Papaano ko kayo mabibigyan ng mahalagang espasyo sa aking mga trak para sa walang kuwentang mga tract ninyo samantalang walang-wala akong lugar para sa apurahang mga suplay ng militar at ng gamot na nabubulok dito sa labas?” Tumigil muna si Fred, may kinuha sa kaniyang bag, ipinakita sa kaniya ang sulat ng awtorisasyon at sinabi na magiging maselang na bagay kung kaniyang wawaling-bahala ang tagubiling ibinigay ng mga opisyal sa Rangoon. Hindi lamang isinaayos ng tagapangasiwa ng kumboy na maghakot ng dalawang tonelada ng mga aklat kundi ipinagamit pa niya sa mga kapatid ang isang maliit na trak, kasama ang isang tsuper at mga suplay. Sila’y naglakbay sa hilagang-silangan sa mapanganib na bulubunduking daan patungong Tsina na dala ang kanilang mahalagang kargamento. Pagkatapos magpatotoo sa Pao-shan, sila’y nagpatuloy hanggang sa Chungking (Pahsien). Libu-libong sipi ng literatura na nagbabalita ng Kaharian ni Jehova ang ipinamahagi sa loob ng isang taon na inilagi nila sa Tsina. Kabilang sa mga personal na pinatotohanan nila ay si Chiang Kai-shek, ang presidente ng Nasyonalistang gobyerno ng Tsina.

Samantala, habang tumitindi ang pagbobomba sa Burma, ang lahat ng mga Saksi roon maliban lamang sa tatlo ay umalis sa lupain, karamihan ay patungo sa India. Sabihin pa, ang gawain ng tatlong naiwan ay limitado lamang. Gayunman sila’y patuloy na nagpatotoo sa impormal na paraan, at nagbunga ang kanilang mga pagsisikap pagkatapos ng digmaan.

Sa Hilagang Amerika rin naman, ang mga Saksi ni Jehova ay napaharap sa matinding mga hadlang noong panahon ng digmaan. Ang laganap na karahasan ng mga mang-uumog at ang labag-sa-konstitusyong pagkakapit ng lokal na mga batas ay lubhang nagpahirap sa gawaing pangangaral. Libu-libo ang nabilanggo dahil sa paninindigan nila bilang neutral na mga Kristiyano. Subalit, hindi ito nagpabagal sa ministeryo sa bahay-bahay ng mga Saksi. Bukod pa rito, pasimula noong Pebrero 1940, karaniwang makikita sila sa mga lansangan sa lugar ng mga bahay-kalakal na nag-aalok ng Ang Bantayan at Consolation (ngayo’y Gumising!). Lalong tumindi ang kanilang sigasig. Bagaman tinitiis nila ang pinakamatinding pag-uusig na naranasan sa dakong iyon ng daigdig, mahigit na nadoble ang bilang ng mga Saksi kapuwa sa Estados Unidos at sa Canada mula 1938 hanggang 1945, at nag-ibayo nang tatlong ulit ang oras na ginugol nila sa kanilang pangmadlang ministeryo.

Sa maraming lupaing kabilang sa British Commonwealth (sa Hilagang Amerika, Aprika, Asia, at mga isla ng Caribeano at Pasipiko) alinman sa mga Saksi ni Jehova mismo o sa kanilang literatura ang ipinagbawal ng gobyerno. Ang isa sa mga lupaing iyon ay ang Australia. Sa isang opisyal na pahiwatig na inilathala roon noong Enero 17, 1941, ayon sa utos ng gobernador-heneral, ang mga Saksi ni Jehova ay pinagbawalang magtipon para sa pagsamba, mamahagi ng alinman sa kanilang literatura, o magtaglay man lamang nito. Sa ilalim ng batas ay maaaring ipaglaban ang pagbabawal na ito sa hukuman, at ito’y ginawa kaagad. Ngunit lumipas pa ang mahigit na dalawang taon bago ipahayag ni G. Justice Starke ng Mataas na Hukuman na ang mga regulasyon na doon ibinatay ang pagbabawal ay “di-makatuwiran, makapritso, at mapang-api.” Inalis ang pagbabawal ng buong Mataas na Hukuman. Ano ang ginawa ng mga Saksi pansamantala?

Bilang pagtulad sa mga apostol ni Jesu-Kristo, sila’y ‘tumalima sa Diyos bilang pinunò sa halip na sa mga tao.’ (Gawa 4:19, 20; 5:29) Sila’y patuloy na nangaral. Sa kabila ng napakaraming hadlang, sila’y nagsaayos pa ng isang kombensiyon sa Hargrave Park, malapit sa Sydney, noong Disyembre 25-29, 1941. Nang tumanggi ang gobyerno na isakay sa tren ang ilang mga delegado, isang grupo mula sa Kanlurang Australia ang nagsangkap sa kanilang mga sasakyan ng motor na pinatatakbo ng gas na nagmumula sa karbón at nagsimulang maglakbay ng 14 na araw patawid sa lupain, kalakip na ang buong isang linggo upang tawirin nila ang tulad-disyertong Nullarbor Plain. Nakarating silang maluwalhati at nasiyahan sa programa kasama ang anim na libong iba pang mga delegado. Nang sumunod na taon idinaos ang isa pang asamblea, ngunit ito’y hinati-hati sa 150 mas maliliit na grupo sa pitong malalaking siyudad sa buong bansa, samantalang ang mga tagapagsalita ay nagparoo’t-parito sa iba’t ibang mga lokasyon.

Samantalang lumulubha ang mga kalagayan sa Europa noong 1939, ang ilang ministrong payunir ng mga Saksi ni Jehova ay nagboluntaryong maglingkod sa ibang mga larangan. (Ihambing ang Mateo 10:23; Gawa 8:4.) Tatlong bilanggong Aleman ang isinugo mula sa Switzerland patungong Shanghai, Tsina. Ang ilan ay nagtungo sa Timog Amerika. Kabilang sa mga inilipat sa Brazil ay si Otto Estelmann, na dating dumadalaw at tumutulong sa mga kongregasyon sa Czechoslovakia, at si Erich Kattner, na dating naglilingkod sa opisina ng Samahang Watch Tower sa Prague. Ang kanilang bagong atas ay hindi madali. Nasumpungan nila na sa ibang dakong may mga sakahan, ang mga Saksi ay bumabangong maaga at nangangaral hanggang alas 7:00 n.u. at pagkatapos ang ibang paglilingkod sa larangan ay ginagawa hanggang sa kalaliman ng gabi. Naalaala ni Brother Kattner na samantalang palipat-lipat siya sa iba’t ibang dako, siya’y madalas na natutulog sa labas, na ginagamit niya bilang unan ang kaniyang bag ng literatura.​—Ihambing ang Mateo 8:20.

Sina Brother Estelmann at Brother Kattner ay parehong tinugis ng mga sekretang Nazi sa Europa. Sila ba’y napalibre sa pag-uusig dahil sa kanilang paglipat sa Brazil? Sa kabaligtaran, pagkaraan lamang ng isang taon, sila’y ipiniit sa sariling bahay at sa mga bilangguan udyok ng mga opisyal na malamang na mga tagapagtaguyod ng Nazi! Naging karaniwan na rin ang pagsalansang mula sa mga klerong Katoliko, subalit patuloy na nagtiyaga ang mga Saksi sa kanilang bigay-Diyos na gawain. Sila’y nagsikap na abutin ang mga lunsod at mga bayan sa Brazil na hindi pa napangangaralan ng mensahe ng Kaharian.

Isang pagmamasid sa pambuong-daigdig na situwasyon ang nagpapakita na sa karamihan ng mga lupain kung saan may mga Saksi ni Jehova noong Digmaang Pandaigdig II, sila’y napaharap sa mga pagbabawal ng gobyerno alinman sa kanilang organisasyon o sa kanilang literatura. Bagaman sila’y nangangaral na sa 117 lupain noong 1938, noong mga taon ng digmaan (1939-45) ay ipinagbawal ang kanilang organisasyon o literatura, o pinalayas sa lupain ang kanilang mga ministro, sa mahigit na 60 ng mga lupaing iyon. Kahit sa mga lugar na walang pagbabawal, sila’y napaharap sa marahas na mga pang-uumog at madalas silang dinarakip. Sa kabila ng lahat ng ito, hindi tumigil ang pangangaral ng mabuting balita.

Nagsimulang Lumitaw ang Malaking Pulutong sa Latin Amerika

Nang kainitan mismo ng digmaan, noong Pebrero 1943, habang isinasaplano ang gawain pagkatapos ng digmaan, sinimulan ng Samahang Watch Tower ang Paaralang Gilead sa New York State upang sanayin ang mga misyonero para sa paglilingkod sa ibang mga bansa. Bago nagtapos ang taon, 12 sa mga misyonerong ito ang nagsimula nang maglingkod sa Cuba. Nasumpungan nilang tunay na mabunga ang bukirin doon.

Sing-aga ng 1910, may ilang binhi ng katotohanan ng Bibliya na naihasik na sa Cuba. Si C. T. Russell ay nakapagbigay ng pahayag doon noong 1913. Si J. F. Rutherford ay nakapagsalita sa radyo sa Havana noong 1932, at muli itong isinahimpapawid sa wikang Kastila. Ngunit mabagal ang naging pagsulong. Noon ay marami ang hindi marunong bumasa’t sumulat at marami ang mga panatiko sa relihiyon. Noong pasimula ang karamihang nagpapakita ng interes ay yaong mga marunong ng Ingles na galing sa Jamaica at iba pang mga lugar. Pagsapit ng 1936 mayroon lamang 40 tagapaghayag ng Kaharian sa Cuba. Subalit noong panahong iyon ang pagtatanim at pagdidilig ng mga binhi ng katotohanan ng Kaharian ay nagsimulang magbunga nang higit.

Noong 1934 ang unang mga Cubano ay nabautismuhan; mga iba pa ang sumunod. Pasimula noong 1940, ang araw-araw na mga brodkast sa radyo at ang may tibay-loob na pagpapatotoo sa lansangan ay idinagdag sa ministeryo sa bahay-bahay roon. Kahit bago dumating ang mga misyonerong sinanay sa Gilead noong 1943, mayroon nang 950 sa Cuba na nanghawakan na sa mabuting balita at ipinangangaral ito sa iba, bagaman hindi lahat ay palagiang nakikibahagi. Dalawang taon matapos dumating ang mga misyonero, ang pagsulong sa bilang ay higit pang bumilis. Pagsapit ng 1945, ang mga Saksi ni Jehova sa Cuba ay may bilang na 1,894. Bagaman ang karamihan sa kanila ay nanggaling sa isang relihiyon na nagtuturo na lahat ng tapat na tagapagtaguyod ng simbahan ay aakyat sa langit, ang malaking bahagi niyaong naging mga Saksi ni Jehova ay buong pananabik na nanghahawakan sa pag-asa ng walang-hanggang buhay sa lupa sa isang isinauling paraiso. (Gen. 1:28; 2:15; Awit 37:9, 29; Apoc. 21:3, 4) May 1.4 porsiyento lamang sa mga ito ang nagsasabing sila’y pinahiran-ng-espiritung mga kapatid ni Kristo.

Sa iba pang paraan, ang pandaigdig na punong-tanggapan ng Samahan ay naglaan ng tulong para sa Latin Amerika. Sa kaagahan ng 1944, sina N. H. Knorr, F. W. Franz, W. E. Van Amburgh, at M. G. Henschel ay gumugol ng sampung araw sa Cuba upang palakasin sa espirituwal ang mga kapatid doon. Nang panahong iyon may kombensiyon na idinaos sa Havana, at may binalangkas na mga kaayusan upang pagbutihin pa ang pangangasiwa sa gawaing pangangaral. Sa paglalakbay na ito nagpunta rin sina Brother Knorr at Brother Henschel sa Costa Rica, Guatemala, at Mexico upang tulungan ang mga Saksi ni Jehova sa mga lupaing iyon.

Noong 1945 at 1946, sina N. H. Knorr at F. W. Franz ay gumawa ng mga paglalakbay upang magpahayag at maglingkod kasama ng mga Saksi sa 24 na mga lupain sa mga dako mula sa Mexico hanggang sa dulong timugan ng Timog Amerika gayundin sa Caribeano. Sila’y personal na gumugol ng limang buwan sa dakong iyon ng daigdig, na nagbibigay ng maibiging tulong at patnubay. Sa ilang lugar ang nakausap lamang nila ay isang maliit na grupo ng mga taong interesado. Upang tiyakin na may regular na mga kaayusan para sa mga pulong at paglilingkod sa larangan, sila’y personal na tumulong sa pag-oorganisa sa unang mga kongregasyon sa Lima, Peru, at Caracas, Venezuela. Sa mga lugar na may idinaraos nang mga pulong, dumalo sila sa mga ito at, kung minsan, ay naglaan ng payo kung papaano mapabubuti pa ang praktikal na kahalagahan ng mga ito may kaugnayan sa gawaing pag-eebanghelyo.

Hangga’t maaari, nagsasaayos ng mga pahayag pangmadla sa Bibliya sa panahon ng mga dalaw na ito. Ang mga pahayag ay malawak na inianunsiyo sa pamamagitan ng mga plakard na suot ng mga Saksi at ng mga pulyeto na ipinamahagi sa mga lansangan. Bunga nito, ang 394 na mga Saksi sa Brazil ay natuwa nang may dumalong 765 sa kanilang kombensiyon sa São Paulo. Sa Chile, kung saan may 83 mga tagapaghayag ng Kaharian, 340 ang nakinig sa pantanging inianunsiyong pahayag. Sa Costa Rica ang 253 lokal na mga Saksi ay natuwa na may kabuuang 849 na dumalo sa kanilang dalawang asamblea. Ang mga ito ay mga pagkakataon ng mainit na pagsasamahan sa gitna ng mga kapatid.

Gayunman, ang layunin ay hindi lamang ang magkaroon ng di-malilimot na mga kombensiyon. Sa mga paglalakbay na ito ang mga kinatawan mula sa punong-tanggapan ay nagbigay ng pantanging pagdiriin sa kahalagahan ng pagdalaw-muli sa interesadong mga tao at pagdaraos ng pantahanang mga pag-aaral sa Bibliya sa kanila. Upang ang mga tao ay maging tunay na mga alagad, kailangan nila ang regular na pagtuturo mula sa Salita ng Diyos. Bunga nito, ang bilang ng mga pantahanang mga pag-aaral sa Bibliya ay sumulong sa dakong ito ng daigdig.

Samantalang ginagawa nina Brother Knorr at Brother Franz ang mga paglalakbay na ito ukol sa paglilingkod, lalong maraming mga misyonerong sinanay sa Gilead ang dumarating sa kani-kanilang mga atas. Pagsapit ng katapusan ng 1944, ang ilan ay naglilingkod na sa Costa Rica, Mexico, at Puerto Rico. Noong 1945, ang iba pang mga misyonero ay tumutulong upang higit na organisahing mabuti ang gawain sa Barbados, Brazil, British Honduras (ngayo’y Belize), Chile, Colombia, El Salvador, Guatemala, Haiti, Jamaica, Nicaragua, Panama, at Uruguay. Nang dumating ang unang dalawang misyonero sa Dominican Republic noong 1945, sila lamang ang mga Saksi sa buong lupaing iyon. Ang epekto ng ministeryo ng unang mga misyonero ay nakita agad. Sinabi ni Trinidad Paniagua tungkol sa unang mga misyonerong ipinadala sa Guatemala: “Ito ang talagang kailangan namin​—mga guro ng Salita ng Diyos na tutulong sa amin kung papaano gaganapin ang gawain.”

Kaya inilalatag na ang pundasyon para sa higit na pagpapalawak sa bahaging ito ng pandaigdig na larangan. Sa mga kapuluan ng Caribeano, may 3,394 na mga tagapaghayag ng Kaharian noong katapusan ng 1945. Sa Mexico, may 3,276, at may 404 pa sa Sentral Amerika. Sa Timog Amerika, 1,042. Para sa dakong ito ng daigdig, iyan ay 386 na porsiyentong pagsulong sa nakalipas na pitong taon, na naging totoong maligalig na panahon sa kasaysayan ng tao. Subalit ito’y pasimula pa lamang. Nasa unahan pa ang isang pambihirang bilis na pagsulong! Inihula ng Bibliya na “isang malaking pulutong . . . mula sa lahat ng mga bansa at angkan at bayan at wika” ang titipunin bilang mga mananamba kay Jehova bago dumating ang malaking kapighatian.​—Apoc. 7:9, 10, 14.

Nang magsimula ang Digmaang Pandaigdig II noong 1939, mayroon lamang 72,475 Saksi ni Jehova na nangangaral sa 115 lupain (Kung bibilangin ayon sa paghahati ng bansa maaga noong dekada ng 1990). Sa kabila ng matinding pag-uusig na dinanas nila sa buong daigdig, ang bilang nila ay mahigit na nadoble hanggang sa natapos ang digmaan. Kaya, ang ulat para sa 1945 ay nagpapakita na may 156,299 aktibong mga Saksi sa 107 lupain ayon sa natipong mga ulat. Gayunman, noong panahong iyon may 163 lupain na aktuwal na inabot ng mensahe ng Kaharian.

Ang pagpapatotoong ibinigay sa pagitan ng 1936 at 1945 ay tunay na kamangha-mangha. Noong dekadang iyon ng pambuong-daigdig na kaligaligan, ang masisigasig na Saksing ito ni Jehova ay gumugol ng kabuuang 212,069,285 oras sa paghahayag sa daigdig na ang Kaharian ng Diyos ang siyang tanging pag-asa para sa sangkatauhan. Sila’y nakapamahagi rin ng 343,054,579 na mga aklat, mga buklet, at mga magasin upang tulungan ang mga tao na maunawaan ang maka-Kasulatang saligan para sa pag-asang iyan. Upang tulungan ang mga taong tunay na interesado, noong 1945 sila’y nagdaraos, bilang aberids, ng 104,814 na walang-bayad na pantahanang mga pag-aaral sa Bibliya.

[Blurb sa pahina 455]

Bagaman napilitan silang tumakas dahil sa kalagayan dulot ng digmaan, nagpatuloy pa rin sila sa pangangaral

[Kahon/Mga larawan sa pahina 451-453]

Tumanggi Silang Huminto sa Pagpapatotoo Kahit Nakabilanggo

Ang makikita rito ay iilan lamang sa libu-libong nagdusa sa mga bilangguan at mga kampong piitan dahil sa kanilang pananampalataya noong Digmaang Pandaigdig II

1. Adrian Thompson, New Zealand. Nabilanggo noong 1941 sa Australia; ang kaniyang aplikasyon para sa eksemsiyon sa pagsusundalo ay tinanggihan nang ipagbawal sa Australia ang mga Saksi ni Jehova. Matapos mapalaya, bilang naglalakbay na tagapangasiwa, pinatibay niya ang mga kongregasyon sa kanilang pangmadlang ministeryo. Naglingkod bilang misyonero at bilang unang naglalakbay na tagapangasiwa sa Hapón pagkatapos ng digmaan; patuloy na nangaral nang may kasigasigan hanggang sa kaniyang kamatayan noong 1976.

2. Alois Moser, Austria. Nakulong sa pitong bilangguan at kampong piitan. Aktibong Saksi pa rin noong 1992 sa edad na 92.

3. Franz Wohlfahrt, Austria. Ang pagbitay sa kaniyang ama at kapatid na lalaki ay hindi humadlang kay Franz. Nakulong sa Rollwald Camp sa Alemanya sa loob ng limang taon. Nagpapatotoo pa rin noong 1992 sa edad na 70.

4. Thomas Jones, Canada. Nabilanggo noong 1944, pagkatapos ay sapilitang pinapagtrabaho sa dalawang kampo. Pagkaraan ng 34 na taon ng buong-panahong paglilingkuran, siya’y inatasan noong 1977 bilang miyembro ng Komite ng Sangay na nangangasiwa sa gawaing pangangaral sa buong Canada.

5. Maria Hombach, Alemanya. Paulit-ulit na inaresto; nag-iisa sa selda sa loob ng tatlo at kalahating taon. Bilang tagahatid ng literatura, isinapanganib niya ang kaniyang buhay upang dalhin ang literatura sa Bibliya sa kapuwa mga Saksi. Noong 1992, nananatiling isang tapat na miyembro ng pamilyang Bethel sa edad na 90.

6. Max at Konrad Franke, Alemanya. Mag-ama, kapuwa paulit-ulit na nabilanggo, at sa loob ng maraming taon. (Ang asawa ni Konrad, si Gertrud, ay nabilanggo rin.) Lahat ay nanatiling tapat, masigasig na mga lingkod ni Jehova, at si Konrad ang nanguna sa muling-pagtatayo ng gawaing pangangaral ng mga Saksi sa Alemanya pagkatapos ng digmaan.

7. A. Pryce Hughes, Inglatera. Sinentensiyahang mabilanggo nang dalawang ulit sa Wormwood Scrubs, London; nabilanggo rin dahil sa kaniyang pananampalataya noong Digmaang Pandaigdig I. Nanguna sa gawain ng pangangaral ng Kaharian sa Britanya hanggang sa kaniyang kamatayan noong 1978.

8. Adolphe at Emma Arnold kasama ang anak nilang babae na si Simone, Pransya. Matapos mabilanggo si Adolphe, sina Emma at Simone ay patuloy na nagpatotoo, at namahagi pa rin ng literatura sa ibang mga Saksi. Si Emma, noong nasa bilangguan, ay ikinulong na nag-iisa dahil sa walang-tigil niyang pagpapatotoo sa ibang mga bilanggo. Si Simone ay ipinadala sa isang repormatoryo. Lahat ay nagpatuloy bilang masisigasig na Saksi.

9. Ernst at Hildegard Seliger, Alemanya. Kung pagsasamahin, silang dalawa ay nakaranas ng mahigit na 40 taon sa bilangguan at sa mga kampong piitan dahil sa kanilang pananampalataya. Kahit nasa bilangguan kanilang patuloy na ibinahagi ang katotohanan ng Bibliya sa iba. Nang mapalaya ginugol nila ang kanilang buong panahon sa pangangaral ng mabuting balita. Si Brother Seliger ay namatay bilang tapat na lingkod ng Diyos noong 1985; si Sister Seliger, noong 1992.

10. Carl Johnson, Estados Unidos. Dalawang taon matapos mabautismuhan, nabilanggo kasama ng daan-daang ibang mga Saksi sa Ashland, Kentucky. Nakapaglingkod bilang payunir at bilang tagapangasiwa ng sirkito; noong 1992, nangunguna pa rin sa ministeryo sa larangan bilang isang elder.

11. August Peters, Alemanya. Pilit na inihiwalay sa kaniyang asawa at apat na anak, siya’y nabilanggo noong 1936-37, at muli noong 1937-45. Matapos mapalaya, sa halip na bawasan ang pangangaral, siya’y gumawa ng higit pa, sa buong-panahong paglilingkod. Noong 1992, sa edad na 99, siya’y naglilingkod pa rin bilang miyembro ng pamilyang Bethel at nakita niyang lumago ang bilang ng mga Saksi ni Jehova sa Alemanya tungo sa 163,095.

12. Gertrud Ott, Alemanya. Nabilanggo sa Lodz, Polandya, pagkatapos sa kampong piitan sa Auschwitz; sumunod sa Gross-Rosen at Bergen-Belsen sa Alemanya. Pagkatapos ng digmaan siya’y masigasig na naglingkod bilang misyonera sa Indonesia, Iran, at Luxembourg.

13. Katsuo Miura, Hapón. Pitong taon matapos siyang madakip at mabilanggo sa Hiroshima, ang kalakhang bahagi ng bilangguan na kaniyang pinagpiitan ay niwasak ng bomba atomika na naggiba sa buong lunsod. Gayunman, ang mga doktor ay walang makitang ebidensiya na siya’y pininsala ng radyasyon. Ginamit niya ang huling mga taon ng kaniyang buhay bilang isang payunir.

14. Martin at Gertrud Poetzinger, Alemanya. Ilang buwan pa lamang pagkatapos ng kanilang kasal, sila’y inaresto at pilit na pinaghiwalay sa loob ng siyam na taon. Si Martin ay ipinadala sa Dachau at Mauthausen; si Gertrud, sa Ravensbrück. Sa kabila ng malupit na pagtrato, hindi nanghina ang kanilang pananampalataya. Matapos mapalaya ginugol nila ang buong lakas nila sa paglilingkuran kay Jehova. Sa loob ng 29 na taon siya’y naglingkod bilang naglalakbay na tagapangasiwa sa buong Alemanya; pagkatapos, bilang miyembro ng Lupong Tagapamahala hanggang sa kaniyang kamatayan noong 1988. Noong 1992, si Gertrud ay nagpatuloy pa bilang isang masigasig na ebanghelisador.

15. Jizo at Matsue Ishii, Hapón. Pagkatapos ng isang dekada ng pamamahagi ng literatura sa Bibliya sa buong Hapón, sila’y nabilanggo. Bagaman ang gawain ng mga Saksi ni Jehova sa Hapón ay pilit na pinahinto noong digmaan, sina Brother at Sister Ishii ay muling nagpatotoo nang may kasigasigan pagkatapos ng digmaan. Noong 1992, nakita ni Matsue Ishii na sumulong tungo sa mahigit na 171,000 ang bilang ng aktibong mga Saksi sa Hapón.

16. Victor Bruch, Luxembourg. Nabilanggo sa Buchenwald, Lublin, Auschwitz, at Ravensbrück. Sa edad na 90, aktibo pa rin bilang isang elder ng mga Saksi ni Jehova.

17. Karl Schurstein, Alemanya. Isang naglalakbay na tagapangasiwa bago nagsimulang mamahala si Hitler. Nabilanggo nang walong taon, pagkatapos ay pinatay ng SS sa Dachau noong 1944. Kahit sa loob ng kampo, patuloy niyang pinatibay ang iba sa espirituwal.

18. Kim Bong-nyu, Korea. Nabilanggo nang anim na taon. Sa edad na 72, nagbabalita pa rin sa iba hinggil sa Kaharian ng Diyos.

19. Pamfil Albu, Romania. Pagkatapos ng malupit na pagtrato, ipinadala siya sa isang kampo sa Yugoslavia at sapilitang pinagtrabaho nang dalawa at kalahating taon. Pagkatapos ng digmaan siya’y nabilanggo nang dalawang beses pa, para sa 12 taon. Hindi siya huminto sa pagsasalita hinggil sa layunin ng Diyos. Bago siya namatay tumulong siya sa libu-libo sa Romania na maglingkod na kasama ng pambuong-daigdig na organisasyon ng mga Saksi ni Jehova.

20. Wilhelm Scheider, Polandya. Nasa mga kampong piitan ng Nazi 1939-45. Nasa Komunistang mga bilangguan 1950-56, gayundin 1960-64. Hanggang sa kamatayan niya noong 1971, siya’y walang-pag-aatubiling gumamit ng kaniyang lakas sa paghahayag ng Kaharian ng Diyos.

21. Harald at Elsa Abt, Polandya. Noong panahon ng digmaan at pagkatapos, si Harald ay nakaranas ng 14 na taon sa bilangguan at mga kampong piitan dahil sa kaniyang pananampalataya ngunit patuloy na nangaral kahit doon. Si Elsa ay pilit na inihiwalay sa kaniyang anak na babaing sanggol at pagkatapos ay ikinulong sa anim na kampo sa Polandya, Alemanya, at Austria. Sa kabila ng isang 40-taóng pagbabawal sa mga Saksi ni Jehova sa Polandya kahit pagkatapos ng digmaan, lahat sila’y nanatiling masisigasig na lingkod ni Jehova.

22. Ádám Szinger, Hungarya. Sa anim na mga paglilitis sa hukuman, sinintensiyahan ng 23 taon, at aktuwal na nanatili sa bilangguan at mga kampo para sa sapilitang pagtatrabaho nang 8 1/2 taon. Nang mapalaya, naglingkod bilang naglalakbay na tagapangasiwa sa kabuuang 30 taon. Sa edad na 69, nananatili siyang isang tapat na elder sa kongregasyon.

23. Joseph Dos Santos, Pilipinas. Nakagugol na ng 12 taon bilang buong-panahong tagapaghayag ng mensahe ng Kaharian bago siya nabilanggo noong 1942. Muling pinasigla ang gawain ng mga Saksi ni Jehova sa Pilipinas pagkatapos ng digmaan at personal na nagpatuloy sa paglilingkurang payunir hanggang sa kaniyang kamatayan noong 1983.

24. Rudolph Sunal, Estados Unidos. Nabilanggo sa Mill Point, West Virgina. Matapos mapalaya ginugol ang buong panahon niya sa pagpapalaganap ng kaalaman ng Kaharian ng Diyos​—bilang payunir, miyembro ng pamilyang Bethel, at tagapangasiwa ng sirkito. Nagpapayunir pa rin noong 1992, sa edad na 78.

25. Martin Magyarosi, Romania. Mula sa bilangguan, 1942-44, nagpatuloy na magbigay ng mga tagubilin para sa pangangaral ng mabuting balita sa Transylvania. Nang mapalaya, malawak siyang naglakbay upang patibayin ang kapuwa mga Saksi sa kanilang pangangaral at naging walang-takot na Saksi mismo. Muling nabilanggo noong 1950, siya’y namatay sa loob ng isang kampo noong 1953, isang tapat na lingkod ni Jehova.

26. R. Arthur Winkler, Alemanya at Netherlands. Unang ipinadala sa kampong piitan sa Esterwegen; patuloy na nangaral sa loob ng kampo. Nang dakong huli, sa Netherlands, siya’y binugbog ng Gestapo hanggang sa halos hindi na siya makilala. Sa wakas ay ipinadala siya sa Sachsenhausen. Isang tapat, masigasig na Saksi hanggang sa kaniyang kamatayan noong 1972.

27. Park Ock-hi, Korea. Tatlong taon sa Sodaemun Prison, Seoul; sumailalim ng di-mailalarawang pagpapahirap. Sa edad na 91, noong 1992, masigasig na nangangaral pa rin, bilang isang special pioneer.

[Mapa/Larawan sa pahina 446]

Si Alexander MacGillivray, bilang tagapangasiwa ng sangay sa Australia, ay tumulong sa pagpaplano ng mga paglalakbay upang mangaral sa maraming bansa at kapuluan

[Mapa]

(Para sa aktuwal na format, tingnan ang publikasyon)

AUSTRALIA

NEW ZEALAND

TAHITI

TONGA

FIJI

NEW GUINEA

JAVA

BORNEO

SUMATRA

BURMA

HONG KONG

MALAYA

SINGAPORE

SIAM

INDOCHINA

TSINA

KARAGATANG PASIPIKO

Mga Pangalan ng Lugar ang Ginagamit Noong Dekada ng 1930

[Mapa/Mga larawan sa pahina 460]

(Para sa aktuwal na format, tingnan ang publikasyon)

Pagsapit ng huling bahagi ng 1945, ang mga misyonero mula sa Paaralang Gilead ay nakapaglilingkod na sa 18 na lupain sa dakong ito ng daigdig

Charles and Lorene Eisenhower

Cuba

John and Adda Parker

Guatemala

Emil Van Daalen

Puerto Rico

Olaf Olson

Colombia

Don Burt

Costa Rica

Gladys Wilson

El Salvador

Hazel Burford

Panama

Louise Stubbs

Chile

[Mapa]

(Para sa aktuwal na format, tingnan ang publikasyon)

BARBADOS

BELIZE

BOLIVIA

BRAZIL

CHILE

COLOMBIA

COSTA RICA

CUBA

DOMINICAN REPUBLIC

EL SALVADOR

GUATEMALA

HAITI

JAMAICA

MEXICO

NICARAGUA

PANAMA

PUERTO RICO

URUGUAY

[Larawan sa pahina 444]

Ang ilang colporteur ay nakapamahagi ng maraming karton ng literatura; ang mga maybahay ay tumanggap ng maraming sermon sa Bibliya sa bawat aklat

[Larawan sa pahina 445]

Si Armando Menazzi (sa gitna sa harap) at isang maligayang grupo na kasama niya sa isang paglalakbay upang mangaral sakay ng kanilang “de-gulong na tahanang pampayunir”

[Larawan sa pahina 445]

Sina Arthur Willis, Ted Sewell, at Bill Newlands​—tatlo na nagdala ng mensahe ng Kaharian sa dakong looban ng Australia

[Larawan sa pahina 447]

Si Frank Dewar (makikita rito kasama ang kaniyang asawa at kanilang dalawang anak na babae) ay nagtungo sa Thailand bilang nag-iisang payunir noong 1936 at siya’y special pioneer pa rin noong 1992

[Larawan sa pahina 447]

Ginamit ni Chomchai Inthaphan ang kaniyang kakayahan bilang tagapagsalin upang maabot ang mga taga-Thailand ng mabuting balita na matatagpuan sa Bibliya

[Larawan sa pahina 448]

Sa Alemanya, malawak na ipinamahagi sa madla ng mga Saksi ni Jehova ang bukás na sulat na ito noong 1937, bagaman ang pagsamba nila ay ipinagbabawal noon ng gobyerno

[Larawan sa pahina 449]

Ang pamilya nina Franz at Hilda Kusserow​—bawat isa sa kanila ay isang tapat na Saksi ni Jehova, bagaman ang lahat sa pamilya (maliban sa isang anak na lalaki na namatay sa isang aksidente) ay itinapon sa mga kampong piitan, bilangguan, o repormatoryo dahil sa kanilang pananampalataya

[Mga larawan sa pahina 450]

Ang ilan sa Austria at Alemanya na nagsapanganib ng kanilang buhay upang imprentahin o ipamahagi ang mahalagang materyal para sa pag-aaral sa Bibliya, gaya ng makikita sa may likuran

Therese Schreiber

Peter Gölles

Elfriede Löhr

Albert Wandres

August Kraft

Ilse Unterdörfer

[Larawan sa pahina 454]

Mga Saksi sa isang kombensiyon sa Shanghai, Tsina, noong 1936; siyam sa grupong ito ang nabautismuhan sa pagkakataong iyon

[Larawan sa pahina 456]

Sa kabila ng pagbabawal sa kanilang pagsamba, ang mga Saksing ito ay nagdaos ng kombensiyon sa Hargrave Park, malapit sa Sydney, Australia, noong 1941

[Larawan sa pahina 458]

Mga Saksing Cubano sa isang kombensiyon sa Cienfuegos noong 1939

[Larawan sa pahina 459]

Si N. H. Knorr (kaliwa) sa kombensiyon sa São Paulo noong 1945, na isinasalin ni Erich Kattner

Kabanata 22

Bahagi 4—Mga Saksi Hanggang sa Kadulu-duluhang Bahagi ng Lupa

Samantalang patuloy pa ang Digmaang Pandaigdig II, ang mga Saksi ni Jehova ay gumagawa na ng mga plano para sa pinag-ibayong gawain pagkatapos ng digmaan. Ang ulat sa mga pahina 462 hanggang 501 ay naglalahad ng kaakit-akit na mga detalye tungkol sa aktuwal na naganap mula 1945 hanggang 1975 habang lumalaki ang bilang nila, umaabot sa higit pang mga lupain, at nangangaral at nagtuturo ng Salita ng Diyos nang higit na masinsinan kaysa noong una.

KARAMIHAN ng mga isla sa West Indies ay narating na ng mensahe ng Kaharian pagsapit ng 1945. Subalit isang higit na masinsinang pagpapatotoo ang kailangang ibigay. Mahalaga ang papel na gagampanan ng mga misyonerong sinanay sa Paaralang Gilead.

Pinag-ibayo ng mga Misyonero ang Pagpapatotoo sa West Indies

Pagsapit ng 1960 ang mga misyonerong ito ay nakapaglingkod na sa 27 isla o kapuluan sa Caribeano. Kalahati sa mga lugar na ito ang wala pang kongregasyon ng mga Saksi ni Jehova nang dumating ang mga misyonero. Ang mga misyonero ay nagsimulang magdaos ng pantahanang mga pag-aaral sa Bibliya sa mga taong interesado, at nag-organisa sila ng regular na mga pulong. Sa mga lugar na mayroon nang kongregasyon, nagbigay sila ng mabisang pagsasanay sa lokal na mga mamamahayag. Dahil dito, sumulong ang uri ng mga pulong at ang bisa ng kanilang ministeryo.

Ang naunang mga Estudyante ng Bibliya ay nagpapatotoo na sa Trinidad kahit bago pa ang Digmaang Pandaigdig I, ngunit pagdating ng mga misyonero mula sa Gilead noong 1946, ang pagdaraos ng pantahanang mga pag-aaral sa Bibliya sa mga taong interesado ay higit na pinasigla. Sa Jamaica ang pangangaral ng mabuting balita ay ginagawa na sa loob ng halos kalahating siglo, at mayroon nang isang libong lokal na mga Saksi nang dumating ang unang misyonero, subalit nagalak silang matulungan na marating ang mga taong may mataas na pinag-aralan, lalo na sa mga dako sa may labas at paligid ng kabiserang lunsod. Sa kabilang dako naman, sa Aruba maraming pagpapatotoo ang nagawa na sa mga taong nagsasalita ng Ingles, kaya ang pinag-ukulan ng pansin ng mga misyonero ay ang mga katutubong tagaroon. Kailangang marinig ng lahat ang mabuting balita.

Upang tiyakin na ang mga tao sa lahat ng mga isla sa bahaging ito ng lupa ay may pagkakataong makarinig tungkol sa Kaharian ng Diyos, noong 1948 inihanda ng Samahang Watch Tower ang 18-metrong lantsa na Sibia bilang isang lumulutang na tahanang misyonero. Ang mga tauhan nito ay inatasang maghatid ng mensahe ng Kaharian sa bawat isla sa West Indies na walang aktibong tagapangaral ng mabuting balita. Si Gust Maki ang kapitan, at kasama niya sina Stanley Carter, Ronald Parkin, at Arthur Worsley. Nagsimula sila sa Out Islands ng Bahamas, saka gumawang patungo sa timog-silangan na dumadaan sa Leeward Islands at Windward Islands. Ano ang naging epekto ng kanilang mga pagdalaw? Sa St. Maarten, sinabi ng isang negosyante sa kanila: “Dati’y wala ritong nag-uusap tungkol sa Bibliya, ngunit mula nang dumating kayo rito ang lahat ay nag-uusap na tungkol sa Bibliya.” Nang maglaon, ang Sibia ay pinalitan ng mas malaking lantsa, ang Light. Nagkaroon din ng pagbabago sa mga tauhan. Pagkaraan ng isang dekada ang pantanging gawain sa paggamit ng mga lantsang ito ay naisagawa na, at ang mga tagapaghayag naman ng mabuting balita sa katihan ang sumusubaybay sa interes.

Pagpapatotoo Muna sa Malalaking Lunsod

Kung papaano sa West Indies, gayundin sa Sentral at Timog Amerika, mayroon nang mga tao sa maraming lugar na may mga publikasyon ng Samahang Watch Tower bago pa dumating ang mga misyonero mula sa Paaralang Gilead. Gayunman, upang abutin ang lahat ng mabuting balita at tulungan ang mga taimtim na tao na maging tunay na mga alagad, higit na mahusay na organisasyon ang kinailangan.

Nang magtapos ang ikalawang digmaang pandaigdig noong 1945, may ilang daan nang mga Saksi ni Jehova sa Argentina at Brazil; mga tatlong libo sa Mexico; ilang napakaliliit na mga kongregasyon sa British Guiana (ngayo’y Guyana), Chile, Dutch Guiana (ngayo’y Suriname), Paraguay, at Uruguay; at pailan-ilang mamamahayag sa Colombia, Guatemala, at Venezuela. Ngunit tungkol sa Bolivia, Ecuador, El Salvador, Honduras, at Nicaragua, ang gawain ng mga Saksi ni Jehova ay hindi permanenteng naitatag hanggang sa pagdating ng mga misyonerong sinanay sa Paaralang Gilead.

Ang mga misyonero ay nag-ukol muna ng pantanging pansin sa pangunahing mga lunsod. Kapansin-pansin na noong unang siglo, si apostol Pablo ay kadalasang nangaral sa mga lunsod sa pangunahing mga dinaanan niya sa paglalakbay sa Asia Minor at sa Gresya. Sa Corinto, isa sa pinakamalaking mga lunsod sa sinaunang Gresya, gumugol si Pablo ng 18 buwan sa pagtuturo ng Salita ng Diyos. (Gawa 18:1-11) Sa Efeso, isang sangandaan para sa paglalakbay at komersiyo sa sinaunang daigdig, inihayag niya ang Kaharian ng Diyos nang mahigit sa dalawang taon.​—Gawa 19:8-10; 20:31.

Sa gayon ding paraan, nang dumating sa Bolivia noong 1945 sina Edward Michalec at Harold Morris, mga misyonerong nagtapos sa Paaralang Gilead, hindi nila hinanap ang lugar na may kaaya-ayang klima. Sa halip, pinag-ukulan muna nila ng pansin ang La Paz, ang kabisera, na nakalagay sa kabundukan ng Andes sa taas na halos 3,700 metro. Napakahirap para sa mga baguhan na akyatin ang matatarik na mga lansangan sa ganitong taas; madalas na kumakabog ang kanilang dibdib tulad sa pukpok ng martilyo. Ngunit maraming taong interesado sa mensahe ng Bibliya ang nasumpungan ng mga misyonero. Doon sa kabisera, madalas na sinasabi sa kanila: “Ako’y isang apostolikong Romano Katoliko, ngunit hindi ko gusto ang mga pari.” Pagkaraan lamang ng dalawang buwan, ang dalawang misyonero ay nagdaraos na ng 41 pantahanang mga pag-aaral sa Bibliya.

Nang sumunod na dekada, matapos dumating ang higit na mga misyonero at lumaki ang bilang ng lokal na mga Saksi, binigyang-pansin ang iba pang mga lunsod sa Bolivia: Cochabamba, Oruro, Santa Cruz, Sucre, Potosí, at Tarija. Pagkatapos, saka nabigyan ng higit na pansin ang lalong maliliit na lunsod at bayan pati na ang mga lugar sa kabukiran.

Kahawig nito, sa Colombia ang mga misyonero ay nagsimula ng organisadong pangangaral sa kabisera, ang Bogotá, noong 1945, at sa may-baybaying lunsod ng Barranquilla nang sumunod na taon. Pagkatapos nito, unti-unting iniukol ang pansin sa Cartagena, Santa Marta, Cali, at Medellín. Higit na maraming tao ang maaabot sa maikling panahon sa paggawa muna sa malalaking lunsod. Sa tulong ng mga natuto ng katotohanan doon, di-magtatagal at ang mensahe ay maihahatid sa nakapaligid na mga dako.

Kapag kakaunti lamang ang interes na ipinakita sa isang lunsod, inililipat ang mga misyonero sa ibang lugar. Kaya, sa Ecuador, nang ang tatlong taóng paggawa sa kalagitnaan ng dekada ng 1950 ay hindi nagbunga ng kahit isang tao na may lakas-loob na manindigan sa katotohanan sa may-pagka-panatikong relihiyosong Cuenca, si Carl Dochow ay inilipat sa Machala, isang lunsod na may mga taong mapagpaubaya at bukás ang kaisipan. Gayunman, pagkaraan ng mga isang dekada, binigyan ng panibagong pagkakataon ang mga tao sa Cuenca. Ibang espiritu ang nasumpungan, napagtagumpayan ang mga hadlang, at pagsapit ng 1992 sa loob at palibot ng Cuenca, mahigit sa 1,200 ang naging mga Saksi ni Jehova at inorganisa sa 25 kongregasyon.

Matiyagang Naghahanap ng mga Tulad-Tupa

Kailangan ang malaking tiyaga upang hanapin ang mga taong tunay na tulad-tupa. Upang hanapin ang mga ito sa Suriname, ang mga Saksi ni Jehova ay nangaral sa mga Amerindian, Intsik, taga-Indonesia, Judio, taga-Lebanon, inapo ng mga dayuhang Olandes, at mga tribo sa kagubatan na binubuo ng mga Bush Negro, na inapo ng mga takas na alipin. Nasumpungan sa mga ito ang mga daan-daan na tunay na nagugutom sa katotohanan. Ang ilan ay kinailangang kumalas mula sa lubhang pagkakasangkot sa animismo at espiritismo. Ang isa sa mga ito ay si Paitu, isang doktor sa kulam, na isinapuso ang mensahe ng Bibliya at pagkatapos ay itinapon sa ilog ang kaniyang mga idolo, anting-anting, at mga panggamot. (Ihambing ang Deuteronomio 7:25; 18:9-14; Gawa 19:19, 20.) Noong 1975 inialay niya ang kaniyang sarili kay Jehova, ang tunay na Diyos.

Marami sa mga naninirahan sa Peru ay nakatira sa maliliit na nayon na nakakalat sa kaitaasan ng Andes at sa kagubatan sa palibot ng pinagmumulan ng mga tubig ng ilog Amazon. Papaano maaabot ang mga ito? Noong 1971 isang pamilya ng mga Saksi mula sa Estados Unidos ang naglakbay sa Peru upang dalawin ang kanilang misyonerong anak, na si Joe Leydig. Nang mapag-alaman nila ang napakaraming mga nayong nakakalat kung saan-saan sa mga libis ng mga bundok, ang kanilang pagkabahala sa mga taong ito ang nagpakilos sa kanila. Sila’y tumulong upang maglaan muna ng isang trailer, saka dalawa pa, gayundin ang mga maliliit na motorsiklo na magagamit sa pangmatagalang mga paglalakbay upang mangaral sa liblib na mga lugar na ito.

Sa kabila ng pagsisikap na ginawa, sa maraming lugar ay tila iilan lamang ang nagpakita ng interes sa mensahe ng Bibliya. Mauunawaan ninyo marahil ang nadama ng anim na kabataang mga misyonero sa Barquisimeto, Venezuela, sa pasimula ng dekada ng 1950 nang, pagkatapos ng isang buong taon ng masikap na pangangaral, halos wala silang nakitang pagsulong. Bagaman palakaibigan naman ang mga tao, karamihan sa kanila’y lubhang napasangkot sa mga pamahiin at itinuturing nilang kasalanan ang magbasa ng kahit isang teksto mula sa Bibliya. Ang sinumang nagpapakita ng interes ay agad pinahihina ng loob ng mga kasambahay o mga kapitbahay. (Mat. 13:19-21) Subalit, taglay ang pagtitiwala na may mga tulad-tupa sa Barquisimeto at na ang mga ito’y titipunin ni Jehova sa kaniyang takdang panahon, patuloy na dumalaw sa bahay-bahay ang mga misyonero. Kaya, tunay na nakapagpapagalak-puso para kay Penny Gavette nang isang araw ay isang babaing may uban ang nakinig sa kaniya at pagkatapos ay nagsabi:

“Senyorita, mula pa sa aking pagkabata, hinintay ko nang may pumunta sa bahay ko at magpaliwanag ng mga bagay na kasasabi mo lamang sa akin. Alam mo, noong ako’y dalagita, naglilinis ako sa bahay ng pari, at may Bibliya siya sa kaniyang aklatan. Alam kong pinagbabawalan kaming basahin ito, ngunit gayon na lamang ang pagnanais kong malaman kung bakit anupat, isang araw nang walang nakakakita, iniuwi ko ito at lihim kong binasa. Sa nabasa ko ay napagtanto ko na hindi kami tinuruan ng Iglesya Katolika ng katotohanan at dahil dito hindi iyan ang tunay na relihiyon. Natakot akong sabihin ito sa iba, ngunit nakatitiyak ako na balang araw ay darating sa aming bayan ang mga nagtuturo ng tunay na relihiyon. Nang dumating ang relihiyong Protestante, sa pasimula ang akala ko’y sila na nga ito, ngunit di-nagtagal at natuklasan ko na sila’y nagtuturo rin ng marami sa mga kamaliang itinuturo ng Iglesya Katolika. Ngayon, ang kasasabi mo lamang sa akin ang siyang nabasa ko sa Bibliyang iyon maraming taon na ang nakalipas.” Buong-sabik na sumang-ayon siya sa pag-aaral ng Bibliya at naging isa sa mga Saksi ni Jehova. Sa kabila ng pagsalansang ng pamilya, siya’y naglingkod nang may katapatan kay Jehova hanggang sa kaniyang kamatayan.

Malaking pagsisikap ang kinailangan upang tipunin ang gayong mga tulad-tupa sa mga kongregasyon at sanayin sila upang makibahagi sa paglilingkod kay Jehova. Halimbawa, sa Argentina, si Rosendo Ojeda ay regular na naglalakbay ng mga 60 kilometro mula sa General San Martín, Chaco, upang magdaos ng pulong sa bahay ni Alejandro Sozoñiuk, isang taong interesado. Madalas na gumugugol siya ng sampung oras sa paglalakbay, namimisikleta, naglalakad, at kung minsan naman ay tumatawid sa tubig na may lalim na hanggang dibdib. Minsan sa isang buwan sa loob ng limang taon ay nilakbay niya ito, na sa bawat pagkakataon siya’y nananatili nang isang linggo upang magpatotoo sa dakong iyon. Sulit ba ang kaniyang pagsisikap? Wala siyang alinlangan dito sapagkat ang resulta’y isang maligayang kongregasyon ng mga tagapuri kay Jehova.

Nagtataguyod ng Edukasyon Ukol sa Buhay

Sa Mexico, ang gawain ng mga Saksi ni Jehova ay ginampanan kaalinsunod ng mga batas doon na may kinalaman sa mga organisasyong kultural. Ang layunin ng mga Saksi ay higit pa kaysa pagdaraos lamang ng kanilang mga pulong na doo’y ibinibigay ang mga pahayag. Nais nilang ang mga tao ay maging tulad ng mga taga-Berea noong kaarawan ni apostol Pablo na ‘buong-ingat na sinisiyasat ang Kasulatan upang tingnan kung tunay nga ang mga bagay na ito.’ (Gawa 17:11) Sa Mexico, tulad sa maraming ibang lupain, nasasangkot dito ang paglalaan ng pantanging tulong sa mga taong hindi nakapag-aral subalit may pagnanais na matutong bumasa ng kinasihang Salita ng Diyos para sa kanilang mga sarili.

Mga klase para sa pagbasa at pagsulat na idinaraos ng mga Saksi ni Jehova sa Mexico ang nakatulong sa sampu-sampung libong tao roon na matutong bumasa at sumulat. Ang gawaing ito ay pinahahalagahan ng Kagawaran ng Edukasyong Pampubliko ng Mexico, at noong 1974 isang direktor sa kanilang Pangkalahatang Tanggapan para sa Edukasyong Pangmaysapat na Gulang ang sumulat ng liham sa La Torre del Vigía de México, isang samahang sibil na ginagamit ng mga Saksi ni Jehova, na nagsasabi: “Sinasamantala ko ang pagkakataong ito upang malugod kayong batiin . . . dahil sa kapuri-puring pakikipagtulungang ibinibigay taun-taon ng inyong samahan sa kapakinabangan ng ating mga kababayan.”

Samantalang inihahanda ang mga tao para sa buhay na walang-hanggan bilang mga sakop ng Kaharian ng Diyos, ang edukasyong inilalaan ng mga Saksi ay nagpapaunlad din ng kanilang buhay pampamilya sa ngayon. Pagkatapos na ang isang huwes sa El Salto, Durango State, ay makapangasiwa sa mga seremonya ng kasal sa iba’t ibang okasyon para sa mga Saksi ni Jehova, sinabi niya noong 1952: “Inaangkin natin na tayo’y makabayan at mabubuting mamamayan subalit napapalagay tayo sa kahihiyan dahil sa mga Saksi ni Jehova. Sila’y halimbawa para sa atin sapagkat hindi nila pinapayagang makapasok sa kanilang organisasyon ang kahit isang tao lamang na nakikisamang hindi kasal. At, kayong mga Katoliko, halos lahat kayo ay namumuhay nang imoral at hindi nagpapakasal.”

Ang programang ito ng edukasyon ay tumutulong din sa mga tao na matutong mapayapang makisama sa iba, na magmahalan sa isa’t isa sa halip na nagkakapootan at nagpapatayan. Nang magsimulang mangaral ang isang Saksi sa Venado, Guanajuato State, nakita niya na ang lahat ng mga tao ay pawang nasasandatahan ng mga riple at rebolber. Ang mga pag-aalitan ay humantong sa pagkakaubos ng mga pamilya. Subalit ang turo mula sa Bibliya ay nagdulot ng malalaking pagbabago. Ang mga riple ay ipinagbili upang bumili ng mga Bibliya. Mahigit sa 150 sa dakong iyon ang naging mga Saksi ni Jehova. Sa makasagisag na paraan, kanila nang ‘pinanday ang kanilang mga tabak upang maging mga sudsod’ at sinimulan nang tahakin ang mga daan ng kapayapaan.​—Mik. 4:3.

Isinapuso ng maraming may-takot sa Diyos na taga-Mexico ang itinuturo sa kanila ng mga Saksi ni Jehova mula sa Salita ng Diyos. Bunga nito, ang ilang libong mamamahayag sa Mexico pagkaraan ng Digmaang Pandaigdig II ay naging 10,000 agad, pagkatapos, 20,000, 40,000, 80,000, at higit pa samantalang ipinakikita ng mga Saksi sa iba kung papaano maikakapit ang payo ng Salita ng Diyos at kung papaano ito maituturo naman sa iba.

Nagtitipong Sama-sama sa Ilalim ng Kagipitan

Gayunman, habang lumalaki ang bilang ng mga Saksi ni Jehova, nasumpungan nila na sa sunud-sunod na lupain, kailangang mapagtagumpayan nila ang mabibigat na mga hadlang upang magdaos ng mga asamblea para sa pagtuturong Kristiyano. Sa Argentina sumailalim sila ng pagbabawal ng gobyerno noong 1950. Sa kabila nito, bilang pagtalima sa Diyos, hindi sila huminto sa pangangaral, ni pinabayaan man nila ang kanilang pagtitipong sama-sama. Naging higit na masalimuot ang mga kaayusan, subalit naidaos pa rin ang mga asamblea.

Halimbawa, sa huling bahagi ng 1953, si Brother Knorr at si Brother Henschel ay dumalaw sa Argentina upang paglingkuran ang isang asambleang idinaraos sa buong bansa. Si Brother Knorr ay pumasok sa lupain mula sa kanluran, at si Brother Henschel naman ay nagsimula ng kaniyang mga pagdalaw sa timog. Nagsalita sila sa mga grupong nagtitipon sa mga sakahan, sa isang taniman ng prutas, sa isang piknikan sa tabi ng isang batis sa bundok, at sa pribadong mga tahanan. Madalas na kailangan silang maglakbay nang malayo mula sa isang grupo tungo sa susunod. Pagdating sa Buenos Aires, ang bawat isa sa kanila’y naglingkod sa mga programa sa siyam na lugar sa isang araw, at sa labing-isang mga tahanan sa kinabukasan. Lahat-lahat, nagsalita sila sa 56 na grupo, na may kabuuang dumalo na 2,505. Ito’y nakapapagod na iskedyul, ngunit maligaya sila na makapaglingkod sa kanilang mga kapatid sa paraang iyan.

Nang pinaghahandaan ang isang asamblea sa Colombia noong 1955, kinontrata ng mga Saksi na gamitin ang isang bulwagan sa Barranquilla. Subalit, dahil sa panggigipit ng obispo, nakialam ang meyor at ang gobernador, at kinansela ang kontrata. Isang araw na lamang bago magsimula, inilipat ng mga kapatid ang asamblea, at idinaos ito sa looban ng tanggapang pansangay ng Samahan. Ngunit nagsisimula pa lamang ang unang panggabing sesyon, nasasandatahang mga pulis ang dumating na may utos na buwagin ang asamblea. Nanindigan ang mga kapatid. Isang apelasyon sa meyor kinabukasan ang naging dahilan ng paghingi ng paumanhin mula sa kaniyang sekretaryo, at halos 1,000 tao ang nagsiksikan sa looban ng Samahan para sa huling araw ng programa ng “Matagumpay na Kaharian” na Asambleang iyan. Sa kabila ng mga kalagayang umiiral noon, sa ganitong paraan ang mga kapatid ay napatibay ng kinakailangang espirituwal na payo.

Naglilingkod Kung Saan Mas Malaki ang Pangangailangan

Malawak ang bukirin, at malaki ang pangangailangan para sa mga manggagawa sa Latin Amerika, katulad na rin sa maraming ibang lugar. Noong 1957, sa mga kombensiyon sa buong daigdig, ang mga indibiduwal at mga pamilya na maygulang na mga Saksi ni Jehova ay hinimok na isaalang-alang ang paglipat mismo sa mga lugar na may malaking pangangailangan upang doon manirahan at magpatuloy sa kanilang ministeryo. Nakakatulad na pampasigla ang ibinigay sa iba’t ibang paraan pagkatapos nito. Ang paanyaya ay kahawig niyaong iniharap ng Diyos kay apostol Pablo, na nakakita sa pangitain ng isang lalaki na namamanhik sa kaniya: “Tumawid ka sa Macedonia at tulungan mo kami.” (Gawa 16:9, 10) Ano ang naging tugon sa makabagong paanyaya? Ang mga lingkod ni Jehova ay kusang naghandog ng kanilang mga sarili.​—Awit 110:3.

Para sa isang pamilya na may maliliit na anak, malaking pananampalataya ang kailangan upang lisanin ang sariling lugar, iwanan ang mga kamag-anak at tahanan at hanapbuhay, at maglakbay patungo sa isang lubusang bagong kapaligiran. Ang paglipat na ito ay maaaring mangahulugan ng pakikibagay sa isang totoong kakaibang pamantayan ng pamumuhay at kung minsan, ng pag-aaral ng isang bagong wika. Gayunman, libu-libong indibiduwal na mga Saksi at mga pamilya ang gumawa ng gayong paglipat upang tulungan ang iba na matuto tungkol sa maibiging mga paglalaan ni Jehova para sa buhay na walang-hanggan.

Di-nag-atubili sa pagtugon, ang ilan sa mga Saksi ni Jehova ay lumipat noong huling bahagi ng dekada ng 1950; ang iba sa dekada ng 1960; lalong marami sa dekada ng 1970. At ang paglipat ng mga Saksi sa mga dakong may higit na pangangailangan ay nagpapatuloy pa rin hanggang sa kasalukuyan.

Saan-saan sila nagmula? Malaking bilang ang nagmula sa Australia, Canada, New Zealand, at sa Estados Unidos. Marami ay mula sa Britanya, Pransya, at Alemanya. Gayundin mula sa Austria, Belgium, Denmark, Pinlandya, Italya, Hapón, Republika ng Korea, Norway, Espanya, Sweden, at Switzerland, bukod pa sa iba. Habang lumalaki ang bilang ng mga Saksi ni Jehova sa Argentina, Brazil, Mexico, at iba pang mga lupain sa Latin Amerika, ang mga ito ay nagpadala rin ng mga manggagawa na handang maglingkod sa ibang mga lupain kung saan may malaking pangangailangan. Gayundin, sa Aprika ang masisigasig na manggagawa ay lumipat mula sa isang lupain tungo sa iba upang tumulong sa pagbibigay ng patotoo.

Saan-saan sila lumipat? Sa mga lupaing tulad ng Afghanistan, Malaysia, at Senegal, at mga isla tulad ng Réunion at St. Lucia. Mga 1,000 ang lumipat sa Irlandya, kung saan sila naglingkod sa iba’t ibang haba ng panahon. Malaki-laking bilang ang nagtungo sa Iceland, sa kabila ng mahaba, madilim na mga taglamig doon, at ang ilan ay nanatili, na nagiging mga haligi sa mga kongregasyon at naglalaan ng maibiging tulong sa mga baguhan. Malaking tulong lalo na ang naidulot sa Sentral at Timog Amerika. Mahigit na 1,000 Saksi ang lumipat sa Colombia, mahigit na 870 sa Ecuador, mahigit na 110 sa El Salvador.

Sina Harold at Anne Zimmerman ay kasama sa mga nagsilipat. Dati na silang naglilingkod bilang misyonerong mga guro sa Ethiopia. Gayunman, noong 1959, nang sila’y gumagawa ng mga kaayusan na lumipat mula sa Estados Unidos tungo sa Colombia upang makibahagi sa pagpapalaganap ng mensahe ng Kaharian doon, sila’y nagpapalaki ng apat na anak, na may mga edad mula sa limang buwan hanggang sa limang taon. Nauna si Harold upang maghanap ng trabaho. Nang siya’y dumating sa lupain, naligalig siya dahil sa mga ulat ng lokal na balita. May aktuwal na nagaganap na gera sibil, at may lansakang mga pagpatay sa looban ng bansa. ‘Talaga bang gusto kong dalhin ang aking pamilya rito upang mamuhay sa ganitong mga kalagayan?’ ang tanong niya sa sarili. Nag-isip siyang mabuti para sa ilang halimbawa o simulain sa Bibliya na gagabay sa kaniya. Ang naalaala niya ay ang salaysay ng Bibliya tungkol sa nahintakutang mga tiktik na nag-uwi sa kampo ng mga Israelita ng masamang ulat hinggil sa Lupang Pangako. (Bil. 13:25–14:4, 11) Iyan ang sagot; hindi niya gustong maging gaya nila! Kaagad ay isinaayos niyang pumaroon ang kaniyang pamilya. Nang unti-unting maubos ang kanilang salapi hanggang maging tatlong dolyar na lamang ay saka siya nakakita ng trabaho, subalit taglay naman nila ang talagang kailangan nila. Ang panahon ng paghahanapbuhay na kinailangan niyang gugulin upang suportahan ang kaniyang pamilya ay hindi laging pare-pareho, ngunit lagi niyang sinisikap na ilagay sa pangunahing dako ang kapakanan ng Kaharian. Nang una silang pumunta sa Colombia, may mga 1,400 Saksi sa lupain. Tunay na kamangha-mangha ang nakita nilang pagsulong mula noon!

Ang paglilingkod kung saan mas kailangan ang mga Saksi ay hindi naman nangangahulugan na kailangang laging lumipat ang isa sa ibang bansa. Libu-libong indibiduwal na Saksi at mga pamilya ang lumipat sa ibang mga lugar sa kanilang sariling bansa. Isang pamilya sa Bahia State, Brazil, ang lumipat sa bayan ng Prado, na doo’y wala pang mga Saksi. Sa kabila ng mga pagtutol mula sa mga klero, sila’y nanirahan at naglingkod sa bayang iyon at sa mga karatig na lugar nang tatlong taon. Isang dating simbahang hindi na ginagamit ang binili at ginawang Kingdom Hall. Di-nagtagal, nagkaroon ng mahigit na isang daang aktibong mga Saksi roon. At iyo’y pasimula pa lamang.

Sa parami nang paraming bilang, ang mga umiibig sa katuwiran sa Latin Amerika ay tumutugon sa paanyayang nakaulat sa Awit 148: ‘Purihin sa Jah, kayong mga tao! Purihin si Jehova mula sa lupa, kayong lahat na mga bansa.’ (Aw 148 Tal. 1, 7-11) Sa katunayan, pagsapit ng 1975 nagkaroon ng mga tagapuri kay Jehova sa bawat lupain sa Latin Amerika. Ang ulat para sa taóng iyon ay nagpakita na may 80,481, na inorganisa sa 2,998 kongregasyon, na naglilingkod sa Mexico. May 24,703 pa, sa 462 kongregasyon, na nagsasalita tungkol sa kaharian ni Jehova sa Sentral Amerika. At sa Timog Amerika, may 206,457 pangmadlang mga tagapuri kay Jehova sa 3,620 kongregasyon.

Nararating Hanggang sa mga Isla ng Pasipiko

Samantalang mabilis na sumusulong sa Timog Amerika, ang mga Saksi ni Jehova ay nagbibigay-pansin din sa mga isla ng Pasipiko. Daan-daan sa mga islang ito ang nakakalat sa pagitan ng Australia at Amerika, na marami sa mga ito’y bahagya nang nakalitaw sa karagatan. Sa mga ilan ay kakaunting mga pamilya ang nakatira; sa iba, may sampu-sampung libo ng mga tao. Nang unang bahagi ng dekada ng 1950, naging imposible para sa Samahang Watch Tower na magpadala ng mga misyonero sa marami sa mga islang ito dahil sa pagtutol ng mga opisyal. Ngunit kailangang marinig din ng mga tao roon ang tungkol kay Jehova at sa kaniyang Kaharian. Ito’y kaayon ng hulang nakaulat sa Isaias 42:10-12, na nagsasabi: “Magsiawit kay Jehova ng bagong awit, ng kapurihan niya mula sa wakas ng lupa . . . Sa mga pulo ay magpahayag sila ng kaniyang kapurihan.” Kaya, noong 1951, sa isang kombensiyon sa Sydney, Australia, ang mga payunir at tagapangasiwa ng sirkito na interesado na magkaroon ng bahagi sa pagpapalaganap ng mensahe ng Kaharian sa mga isla ay inanyayahang makipagkita kay Brother Knorr. Noong panahong iyon may mga 30 na nagboluntaryo na mangaral sa tropikong mga isla.

Kabilang sa mga ito ay sina Tom at Rowena Kitto, na madaling nakarating sa Papua, na doon ay walang mga Saksi noong panahong iyon. Sinimulan nila ang kanilang gawain sa mga Europeo sa Port Moresby. Di-natagalan, ang mga gabi nila ay ginugugol nila sa Hanuabada, ang “Big Village,” kasama ng isang grupo ng 30 hanggang 40 taga-Papua na nagugutom sa espirituwal na katotohanan. Mula sa kanila, kumalat ang balita sa ibang mga nayon. Sa sandaling panahon, ang mga tao sa tribo ng Kerema ay nagsugo ng mga kinatawan upang humingi na maidaos sa kanila ang isang pag-aaral sa Bibliya. Pagkatapos ay dumating ang isang pinunò mula sa Haima, na nakikiusap: “Pakisuyong pumarito kayo at ituro ang katotohanan sa aking mga nasasakupan!” Kaya ito’y lumaganap.

Isa pang mag-asawa, sina John at Ellen Hubler, ang nagtungo sa New Caledonia upang maitatag ang gawain doon. Nang sila’y dumating noong 1954, ang hawak lamang nila ay tourist visa para sa isang buwan. Ngunit nakakuha si John ng sekular na trabaho, at ito’y tumulong sa kanila sa pagkuha ng ekstensiyon. Nang maglaon, iba pang mga Saksi​—31 sa kabuuan—​ang lumipat din. Sa pasimula, ang kanilang ministeryo ay ginawa sa may labas ng siyudad upang huwag masyadong makatawag ng pansin. Nang dakong huli, nagsimula silang mangaral sa kabisera, ang Nouméa. Isang kongregasyon ang naitatag. Pagkatapos, noong 1959, isang miyembro ng Catholic Action ang nailagay sa isang pangunahing puwesto sa gobyerno. Wala na ngayong ibinigay na mga ekstensiyon ng visa para sa mga Saksi. Napilitang umalis ang mag-asawang Hubler. Ipinagbawal ang mga publikasyon ng Watch Tower. Gayunman, nakapasok na ang mabuting balita ng Kaharian, at ang bilang ng mga Saksi ay patuloy na lumaki.

Sa Tahiti maraming tao ang nagpakita ng interes sa gawain ng mga Saksi ni Jehova nang dumalaw roon sumandali ang mga kapatid. Subalit noong 1957, walang lokal na mga Saksi, ang kanilang gawain ay ipinagbawal, at pinagbawalang makapasok ang mga misyonero ng Watch Tower. Gayunman, si Agnes Schenck, isang mamamayan ng Tahiti na noo’y nakatira sa Estados Unidos, ay naging isa sa mga Saksi ni Jehova. Nang malaman niya na kailangan ang mga tagapaghayag ng Kaharian sa Tahiti, siya, ang kaniyang asawang lalaki, at ang kanilang anak na lalaki ay naglayag mula sa California noong Mayo 1958. Di-nagtagal pagkatapos niyaon, dalawa pang pamilya ang nakisama sa kanila, bagaman ang nakuha lamang nila ay tourist visa para sa tatlong buwan. Nang sumunod na taon, isang kongregasyon ang naitatag sa Papeete. At noong 1960 ang gobyerno ay nagkaloob ng legal na pagkilala sa isang lokal na asosasyon ng mga Saksi ni Jehova.

Upang palaganapin ang mensahe ng Kaharian, ang dalawang kapatid na misyonera na pabalik sa kanilang atas ay dumaan muna upang dalawin ang isang kamag-anak sa isla ng Niue. Naging mabunga ang isang buwang pananatili nila roon; maraming interes ang nasumpungan. Ngunit nang dumating ang kasunod na barkong galing sa ibang isla, kinailangang umalis sila. Gayunman, di-natagalan, si Seremaia Raibe, isang taga-Fiji, ang nakakuha ng kontrata bilang empleyado sa Kagawaran ng Pagawaing Bayan sa Niue at pagkatapos ay ginamit ang lahat ng libreng panahon niya upang mangaral. Subalit, dahil sa panggigipit ng mga klero, ang permiso sa paninirahan ni Brother Raibe ay kinansela makaraan ang ilang buwan, at noong Setyembre 1961 pinagpasiyahan ng Kapulungang Pambatasan na hindi na papápasúkin ang mga Saksi ni Jehova sa lupain. Sa kabila nito, nagpatuloy pa rin ang pangangaral ng mabuting balita doon. Papaano? Ang lokal na mga Saksi, bagaman baguhan pa, ay nagmatiyaga sa paglilingkuran nila kay Jehova. Bukod dito, tinanggap na ng gobyernong panlokal si William Lovini bilang empleyado, isang katutubong taga-Niue na nakatira sa New Zealand. Bakit sabik siyang bumalik sa Niue? Sapagkat siya’y naging isa sa mga Saksi ni Jehova at nais niyang maglingkod kung saan mas malaki ang pangangailangan. Pagsapit ng 1964 ang bilang ng mga Saksi roon ay nakaabot na sa 34.

Noong 1973, si David Wolfgramm, isang mamamayan ng Tonga, kasama ang kaniyang asawa at walong anak, ay nakatira sa isang komportableng tahanan sa New Zealand. Ngunit iniwan nila ito at lumipat sa Tonga upang paunlarin ang mga kapakanan ng Kaharian. Mula roon sila’y nakibahagi sa pagpapalaganap ng gawain sa mga isla ng Tonga, na mga 30 sa mga ito ang may mga nakatira.

Malaking panahon, pagsisikap, at gastos ang kinailangan upang abutin ang mga islang ito. Subalit itinuturing ng mga Saksi ni Jehova na mahalaga ang buhay ng kanilang mga kapuwa-tao at hindi sila nagkakait ng anumang bagay sa pagsisikap nilang tulungan ang mga ito na makinabang sa maibiging paglalaan ni Jehova na buhay na walang-hanggan sa kaniyang bagong sanlibutan.

Isang pamilya na nagbili ng kanilang sakahan sa Australia at lumipat sa isa sa mga isla ng Pasipiko ang naghayag ng kanilang damdamin ng ganito: “Ang marinig ang mga taga-isla na sabihing kilala na nila si Jehova, at na ang aming anak ay kanilang anak, sapagkat mahal nila ang mga ito dahil sa katotohanan, ang makitang sumulong kapuwa ang interes sa Kaharian at ang bilang ng dumadalo, ang marinig ang kaibig-ibig na mga taong ito na sinasabing: ‘Ang aking mga anak ay mag-aasawa lamang sa Panginoon,’ at ito’y matapos mapaugnay sila sa mga tradisyon at uring pag-aasawa sa Silangan na umiral nang maraming siglo, ang masdan silang ituwid at linisin ang kanilang masalimuot na kalalagayan sa pag-aasawa, . . . ang makita silang nag-aaral samantalang binabantayan nila ang mga baka sa tabi ng daan, matapos ang mabigat na trabaho sa palayan, ang malaman na pinag-uusap-usapan nila ang kamalian ng idolatriya, ang kagandahan ng pangalan ni Jehova sa lokal na tindahan at sa ibang mga lugar, ang tawagin kang kapatid ng isang may-edad nang inang Indian at hilinging makisama sa iyo upang sabihin sa mga tao ang hinggil sa tunay na Diyos . . . Lahat ng ito ay nakadaragdag sa nagsisilbing isang di-mapapantayang gantimpala dahil sa kinuha naming hakbang upang tugunin ang panawagan mula sa Timog Pasipiko.”

Gayunman, hindi lamang ang mga taga-islang ito sa Pasipiko ang binibigyan ng pansin. Pasimula noong 1964, may-karanasang mga payunir mula sa Pilipinas ang inatasan upang tulungan ang masisigasig na misyonerong dati nang naglilingkod sa Hong Kong, Indonesia, Republika ng Korea, Laos, Malaysia, Taiwan, Thailand, at Vietnam.

Sa Harap ng Panggigipit ng Pamilya at Komunidad

Kapag naging Saksi ni Jehova ang isang tao, hindi ito palaging tinatanggap ng kaniyang pamilya at ng komunidad bilang personal na desisyon lamang.​—Mat. 10:34-36; 1 Ped. 4:4.

Karamihan ng mga naging Saksi ni Jehova sa Hong Kong ay mga kabataan. Ngunit matinding panggigipit ang nararanasan ng mga kabataang ito dahil sa sistema roon na laging inuuna ang mataas na edukasyon at ang trabaho na may malaking sahod. Ang mga anak ay itinuturing ng mga magulang na pinaka-puhunan na tumitiyak sa pagkakaroon nila ng maalwang pamumuhay kapag sila’y tumanda na. Kaya, nang makita ng mga magulang ng isang binata sa Kwun Tong na ang pag-aaral sa Bibliya, pagdalo sa pulong, at paglilingkod sa larangan ng kanilang anak ay hahadlang sa kaniya na kumita ng salapi, tumindi na ang kanilang pagsalansang. Hinabol siya ng kaniyang ama na may dalang panghiwa ng karne; dinuraan siya ng kaniyang ina sa publiko. Walang hinto ang pagmumura sa loob ng maraming buwan. Minsan ay tinanong niya ang kaniyang mga magulang: “Hindi ba pinalaki ninyo ako dahil sa pag-ibig?” At sumagot sila: “Hindi, dahil sa pera!” Sa kabila nito, patuloy na inuna ng binatang ito ang pagsamba kay Jehova; ngunit nang lisanin niya ang kanilang tahanan, patuloy pa rin niyang tinustusan ang kaniyang mga magulang sa abot ng kaniyang kaya, sapagkat alam niyang ito’y magbibigay-lugod kay Jehova.​—Mat. 15:3-9; 19:19.

Sa mga komunidad na malapit ang ugnayan, madalas na higit kaysa malalapit na kamag-anak lamang ang pinagmumulan ng matinding panggigipit. Ang isa na nakaranas nito ay si Fuaiupolu Pele sa Western Samoa. Itinuturing na isang bagay na di-sukat akalain kung itatakwil ng isang taga-Samoa ang mga kostumbre at relihiyon ng kaniyang mga ninuno, at alam ni Pele na siya’y pagsusulitin doon. Siya’y nag-aral na mabuti at taimtim na nanalangin kay Jehova. Nang siya’y ipinatawag ng mataas na pinunò ng pamilya sa isang miting sa Faleasiu, hinarap siya ng anim na mga pinunò, tatlong orador, sampung pastor, dalawang teologong guro, ang mataas na pinunò na namamahala, at ang matatandang lalaki at babae sa pamilya. Isinumpa at hinatulan nila kapuwa siya at isa pang miyembro ng pamilya na may interes din sa mga Saksi ni Jehova. Sinundan ito ng isang debate; tumagal ito hanggang alas kuwatro ng umaga. Ang paggamit ni Pele ng Bibliya ay nakainis naman sa ibang naroon, at sumigaw sila: “Alisin mo ang Bibliyang iyan! Itigil mo na ang Bibliyang iyan!” Ngunit sa wakas ay sinabi ng mataas na pinunò sa mahinang tinig: “Nanalo ka, Pele.” Ngunit sumagot si Pele: “Mawalang-galang nga po, hindi po ako nanalo. Sa gabing ito ay narinig ninyo ang mensahe ng Kaharian. Taimtim po akong umaasa na ito’y inyong papansinin.”

Kapag May Matinding Pagsalansang Mula sa mga Klero

Ang mga misyonero ng Sangkakristiyanuhan ay nakarating sa mga isla ng Pasipiko noon pang mga taon ng 1800. Ang pagdating nila, sa maraming lugar, ay naging mapayapa; sa ibang lugar ito’y inalalayan ng puwersang militar. Sa ilang dako ay hinati-hati nila sa kanilang sarili ang mga isla sa pamamagitan ng “maginoong kasunduan.” Ngunit nagkaroon din ng relihiyosong mga digmaan, na doon naglabanan ang Katoliko at Protestante para sa kontrol ng mga lugar. Ang relihiyosong “mga pastol” na ito, ang mga klero, ay gumamit na ngayon ng lahat ng paraang maiisip nila upang huwag papasukin ang mga Saksi ni Jehova sa itinuturing nilang kanilang nasasakupan. Kung minsan ay ginigipit nila ang mga opisyal upang palayasin ang mga Saksi mula sa ilang isla. Sa ibang pagkakataon sila mismo ang gumagawa ng paraan upang mangyari ang kanilang kagustuhan.

Sa isla ng New Britain, sa nayon ng Vunabal, isang grupo mula sa tribo ng Sulka ang nagpakita ng tunay na interes sa katotohanan ng Bibliya. Ngunit isang araw ng Linggo noong 1959, habang si John Davison ay nagdaraos ng pag-aaral sa Bibliya sa kanila, isang magulong pangkat ng mga Katoliko, sa pangunguna ng Katolikong katesista, ang pilit na pumasok sa bahay at pinahinto ang pag-aaral sa pamamagitan ng kanilang pagsisigawan at pag-aalipusta. Ito’y inireport sa pulis sa Kokopo.

Sa halip na iwan na lamang ang mga tupa, bumalik ang mga Saksi nang sumunod na linggo upang patuloy na maglaan ng espirituwal na tulong para sa mga taong nagpapahalaga sa Vunabal. Naroon din ang paring Katoliko, bagaman hindi siya inanyayahan ng mga taganayon, at isinama niya ang ilang daang mga Katoliko mula sa ibang tribo. Matapos sulsulan ng pari, ang mga Saksi ay pinagsalitaan ng mga galing sa kaniyang simbahan, dinuraan sila, inambaang susuntukin, at pinagpunit-punit ang mga Bibliya ng mga taganayon, samantalang ang pari ay nakatayong nakahalukipkip at nakangiti. Ang mga pulis na nagsikap payapain ang nangyayari ay kitang-kitang nabigla. Marami sa mga taganayon ang nahintakutan din. Subalit may isang taganayon na nagpakita ng lakas ng loob at nanindigan sa alam niyang katotohanan. Ngayon, daan-daan pa sa islang iyon ang gumawa rin ng gayon.

Gayunman, hindi lahat ng mga relihiyosong tagapagturo ay nagpakita ng espiritu ng pagkagalit sa mga Saksi ni Jehova. Si Shem Irofa’alu, sa Solomon Islands, ay taimtim na nakadama na may pananagutan siya sa mga tumitingin sa kaniya bilang kanilang relihiyosong lider. Matapos basahin ang aklat ng Samahang Watch Tower na Mula sa Nawalang Paraiso Hanggang sa Natamo-muling Paraiso, napagtanto niya na may nagsinungaling sa kaniya. Siya at ang mga tagapagturong relihiyosong pinangangasiwaan niya ay nakinig sa mga pagtalakay ng mga Saksi, nagtanong, at binuklat ang mga teksto sa Bibliya. Pagkatapos ay sumang-ayon sila na gusto nilang maging mga Saksi ni Jehova, kaya sinimulan nilang gawing mga Kingdom Hall ang mga simbahan sa kanilang 28 nayon.

Isang Rumaragasang Daluyong ng Katotohanan sa Aprika

Lalo na mula sa pasimula ng dekada ng 1920, malaking pagsisikap ang ginawa upang bigyan ng pagkakataon ang mga tao sa lahat ng bahagi ng Aprika na makilala si Jehova, ang tunay na Diyos, at makinabang mula sa kaniyang maibiging mga paglalaan. Nang magwakas ang ikalawang digmaang pandaigdig, may aktibong mga Saksi ni Jehova sa 14 na lupain sa kontinente ng Aprika. May 14 pang mga lupain sa Aprika na narating na ng mensahe ng Kaharian, ngunit noong 1945 ay walang mga Saksi na nag-uulat ng gawain sa mga ito. Nang sumunod na 30 taon, hanggang noong 1975, ang pangangaral ng mabuting balita ay nakarating na sa 19 pang mga bansa sa Aprika. Sa halos lahat ng mga lupaing ito, gayundin sa nakapalibot na mga isla, inorganisa ang mga kongregasyon​—may ilan sa ibang lupain, mahigit na isang libo sa Zambia, halos dalawang libo sa Nigeria. Papaano nangyari ang lahat ng ito?

Ang paglaganap ng mensahe ng Kaharian ay gaya ng rumaragasang daluyong ng tubig. Pangkaraniwan, ang tubig ay umaagos sa mga dinaraanan ng ilog, bagaman may kaunti na umaapaw sa karatig na lupa; at kung may humaharang sa daan, hinahanap ng tubig ang ibang daan o nag-iipon ng lakas at puwersa hanggang sa maapawan niya ito.

Sa pamamagitan ng regular na pang-organisasyong mga kaayusan nito, inatasan ng Samahang Watch Tower ang buong-panahong mga ministro​—mga payunir, mga special pioneer, at mga misyonero—​sa mga lupaing hindi pa gaano o talagang hindi pa napangangaralan. Saanman sila pumaroon, inanyayahan nila ang mga tao na “kumuhang walang bayad ng tubig ng buhay.” (Apoc. 22:17) Bilang halimbawa, sa hilagang Aprika, ipinaabot ng apat na special pioneer mula sa Pransya ang paanyayang iyan sa mga tao sa Algeria noong 1952. Di-nagtagal at ang isang manghuhula roon ay tumanggap ng katotohanan, nakita na kailangan niyang iwanan ang kaniyang hanapbuhay upang makalugod kay Jehova, at nagsimulang magpatotoo sa kaniyang dating mga kliyente. (Deut. 18:10-12) Mabisang ginamit ng mga payunir ang aklat na “Hayaang ang Diyos ang Maging Tapat” upang tulungan ang mga taong taimtim na makita ang kaibahan ng Banal na Bibliya sa relihiyosong tradisyon. Gayon na lamang ang puwersa nito sa pagpapalaya sa mga tao mula sa huwad na mga gawaing relihiyoso kung kaya ang aklat ay itinanghal ng isang klerigo sa kaniyang pulpito at isinumpa niya ito, yaong mga namamahagi nito, at yaong mga bumabasa nito.

Noong 1954 pinalayas ang isang misyonero mula sa Katolikong Espanya dahil sa pagtuturo ng Bibliya na walang pagsang-ayon ng mga klero; kaya nang sumunod na taon, siya at ang kaniyang kasamang payunir ay nagsimulang mangaral sa Morocco. Di-natagalan sila’y sinamahan pa ng isang pamilyang binubuo ng limang Saksi ni Jehova na pinalayas mula sa Tunisia, kung saan nagkaroon ng malaking gulo nang tanggapin ng isang mag-asawang Judio si Jesus bilang Mesiyas at kaagad ay nagsimulang ibahagi ang bago nilang pananampalataya sa iba. Doon naman sa may timugan, ang mga payunir mula sa Ghana ay inatasan sa Mali noong 1962. Pagkatapos, ang mga payunir na Pranses sa Algeria ay inanyayahan ding tumulong sa Mali. Gayundin naman, marami na sa dakong huli ay naging mga Saksi roon ay pumasok sa buong-panahong paglilingkuran. Noong 1966 walong special pioneer mula sa Nigeria ang tumanggap ng atas sa Niger, isang lupaing kakaunti ang populasyon na sumasakop sa bahagi ng Sahara Desert. Ang Burundi ay binigyan ng pagkakataong makarinig ng mensahe ng Kaharian nang suguin doon ang dalawang special pioneer mula sa Northern Rhodesia (ngayo’y Zambia) noong 1963, na sinundan pa ng apat na misyonerong sinanay sa Paaralang Gilead.

May mga misyonero rin sa Ethiopia nang unang bahagi ng dekada ng 1950. Hinilingan sila ng gobyerno sa Ethiopia na magtatag ng regular na misyon at magturo sa paaralan, na siyang ginawa nila. Subalit, bukod dito, sila’y abala sa pagtuturo ng Bibliya, at di-natagalan may patuluyang dagsaan ng mga tao na pumupunta sa tahanang misyonero, na araw-araw may mga bagong dumarating upang humiling na may tumulong sa kanila na maunawaan ang Bibliya. Sa loob ng tatlong dekada pagkaraan ng Digmaang Pandaigdig II, 39 na bansa sa kontinente ng Aprika ang nakinabang mula sa tulong ng mga misyonerong iyon na sinanay sa Gilead.

Kasabay nito, ang mga tubig ng katotohanan ay umaapaw tungo sa mga dakong tigang sa espirituwal sa pamamagitan ng mga Saksi ni Jehova na kailangang makipagtagpo sa ibang mga tao sa kanilang sekular na trabaho. Kaya, ang mga Saksi mula sa Ehipto na lumipat sa Libya noong 1950 dahil sa kanilang trabaho ay masigasig na nangaral sa panahong libre sila. Nang taon ding iyon isang Saksi na mangangalakal ng lana, kasama ang kaniyang pamilya, ay lumipat mula sa Ehipto tungo sa Khartoum, Sudan. Kinagawian niyang patotohanan ang mga parokyano bago makipagnegosyo sa kanila. Isa sa unang mga Saksi sa Senegal (na noo’y bahagi ng French West Africa) ay pumunta roon, noong 1951, bilang kinatawan ng isang kompanyang pangkalakalan. Pinahalagahan din niya ang kaniyang pananagutan bilang isang Saksi ng Kataas-taasan. Noong 1959, may kaugnayan sa sekular na trabaho, isang Saksi ang nagpunta sa Fort-Lamy (ngayo’y N’Djamena), sa lugar na sa dakong huli ay naging Chad, at ginamit niya ang pagkakataon upang palaganapin ang mensahe ng Kaharian sa lupaing iyon. Sa mga lupaing karatig ng Niger ay may mga negosyanteng Saksi ni Jehova; kaya, habang abala ang mga special pioneer sa Niger simula noong 1966 patuloy, ang mga negosyanteng ito ay nangangaral din sa mga taga-Niger na parokyano nila sa kalakal. At dalawang Saksi na may mga asawang lalaking nagtungo sa Mauritania upang magtrabaho noong 1966 ang nagsamantala ng pagkakataon upang magpatotoo sa dakong iyon.

Ibinahagi ito sa iba ng mga taong narepreskuhan ng ‘tubig ng buhay.’ Halimbawa, noong 1947 isang tao na nakadalo sa ilang mga pulong bagaman hindi mismong Saksi ni Jehova ang lumipat mula sa Cameroon tungo sa Ubangi-Shari (ngayo’y Central African Republic). Nang mabalitaan niya ang isang tao sa Bangui na may malaking interes sa Bibliya, may kabaitan niyang isinaayos na mapadalhan ito ng aklat ng tanggapan ng Samahang Watch Tower sa Switzerland. Si Etienne Nkounkou, ang tumanggap nito, ay nagalak nang gayon na lamang sa saganang espirituwal na pagkain na nilalaman nito, at linggu-linggo ang aklat na iyan ay kaniyang binasa sa isang grupo ng ibang mga interesado. Sila’y nakipag-ugnayan sa punong-tanggapan ng Samahan. Habang sumusulong ang kanilang kaalaman, ang grupong iyon na nag-aaral ay naging grupong nangangaral din. Bagaman ang panggigipit ng mga klero ay humantong sa pagbabawal ng gobyerno sa literatura ng Watch Tower, ang bagong mga Saksing ito ay patuloy na nangaral na taglay lamang ang Bibliya. Gustung-gusto ng mga tao sa lupaing iyan na marinig ang mga usapan sa Bibliya, kaya nang alisin ang pagbabawal sa ilan sa mga publikasyon ng Samahan noong 1957, ang bilang ng mga Saksi roon ay nakaabot na sa mahigit na 500.

Kapag Ibinangon ang mga Hadlang

Kapag may mga bagay na humadlang sa agos ng nagbibigay-buhay na tubig, di-nagtatagal at ito’y nakapapasok sa iba namang paraan. Si Ayité Sessi, isang payunir mula sa Dahomey (ngayo’y Benin), ay nakapangaral sa French Togo (ngayo’y Togo) nang maigsing panahon lamang noong 1949 nang siya’y pilit na pinaalis ng gobyerno. Subalit nang sumunod na taon si Akakpo Agbetor, isang dating boksingero, na katutubong taga-Togo, ay umuwi sa sarili niyang lupain kasama ng kaniyang kapatid. Sapagkat ito ang tinubuan niyang lupain, malaya siyang nakapagpatotoo, na nagdaraos pa nga ng mga pulong. Bagaman ang mga payunir na inatasan sa Fernando Po (ngayo’y bahagi ng Equatorial Guinea) noong mga 1950 ay pinaalis kaagad dahil sa relihiyosong panatismo, ang ibang mga Saksi ay nakakuha ng mga kontrata sa trabaho na nagpangyaring makapanirahan sila sa lugar na iyon. At, sabihin pa, kasuwato ng utos ni Jesus, sila’y nangaral.​—Mar. 13:10.

Si Emmanuel Mama, isang tagapangasiwa ng sirkito mula sa Ghana, ay isinugo sa Upper Volta (ngayo’y tinatawag na Burkina Faso) nang ilang linggo noong 1959 at nakapagpatotoong mabuti sa Ouagadougou, ang kabisera. Subalit wala pang mga Saksing nakatira sa lupain. Pagkaraan ng apat na taon, pitong Saksi, na katutubong taga-Togo, Dahomey (ngayo’y Benin), at Congo, ang lumipat sa Ouagadougou at naghanap ng trabaho upang sila’y makapaglingkod sa dakong ito. Makalipas ang ilang buwan, sila’y sinamahan pa ng ilang special pioneer mula sa Ghana. Gayunman, bunga ng panggigipit ng mga klero sa mga opisyal, noong 1964, nang ang mga Saksi ay wala pang isang taon doon, sila’y inaresto, ibinilanggo nang 13 araw, saka pinalayas mula sa lupain. Naging sulit ba ang kanilang mga pagsisikap? Natutuhan ni Emmanuel Johnson, isang naninirahan sa bansang iyon, kung saan masusumpungan ang katotohanan ng Bibliya. Patuloy siyang nakipag-aral sa mga Saksi ni Jehova sa pamamagitan ng koreo, at siya’y nagpabautismo noong 1969. Oo, nakapagsimula na ang gawaing pang-Kaharian sa isa na namang lupain.

Nang gumawa ng aplikasyon para sa mga visa upang makapaglingkod ang mga misyonerong sinanay sa Gilead sa Ivory Coast (ngayo’y tinatawag na Côte d’Ivoire), ang mga ito’y hindi noon sinang-ayunan ng mga opisyal na Pranses. Kaya, noong 1950, si Alfred Shooter, mula sa Gold Coast (ngayo’y Ghana), ay isinugo sa kabisera ng Ivory Coast bilang payunir. Nang maging maayos ang kalagayan niya roon, sinamahan siya ng kaniyang asawa; at pagkaraan ng ilang buwan, dumating ang isang mag-asawang misyonero, sina Gabriel at Florence Paterson. Bumangon ang mga problema. Isang araw, ang kanilang literatura ay kinumpiska sapagkat hindi ito sinang-ayunan ng gobyerno, at pinapagmulta ang mga kapatid. Ngunit nang dakong huli’y nakita nila ang kanilang mga aklat na ipinagbibili sa palengke, kaya binili nila ang mga ito at ginamit na mabuti.

Samantala, ang mga kapatid na ito ay pumunta sa maraming mga opisina ng gobyerno sa pagsisikap na makakuha ng permanenteng mga visa. Si G. Houphouët-Boigny, na nang dakong huli ay naging presidente ng Ivory Coast, ay nag-alok ng tulong. “Sa katotohanan,” aniya, “ay walang anumang makasasagabal. Ito’y tulad ng isang malakas na ilog; lagyan mo ito ng prinsa at aapawin nito ang prinsa.” Nang nagsikap na makialam ang isang paring Katoliko at isang ministrong Metodista, si Ouezzin Coulibaly, isang kinatawan ng gobyerno, ay nagsabi: “Ako’y kinatawan ng mga tao sa lupaing ito. Kami ang mga tao, at gusto namin ang mga Saksi ni Jehova kaya gusto namin silang manatili rito sa lupaing ito.”

Mga Alagad na Tunay na Nakauunawa

Nang ibigay ang mga tagubilin na “gawing mga alagad ang mga tao sa lahat ng mga bansa,” nag-utos din si Jesus na yaong mga magiging alagad​—yaong mga naniniwala sa mga turo ni Jesus at ikinakapit ang mga yaon—​ay dapat magpabautismo. (Mat. 28:19, 20) Kasuwato nito, may kaayusan para sa bautismo ng bagong mga alagad sa pana-panahong mga asamblea at mga kombensiyon ng mga Saksi ni Jehova. Maaaring kakaunti lamang ang mga nababautismuhan sa bawat pagkakataon. Subalit, sa isang kombensiyon sa Nigeria noong 1970, may 3,775 bagong mga Saksi na nabautismuhan. Gayunman, ang layunin ay hindi ang pag-abot lamang sa matataas na bilang.

Nang mapagtanto, noong 1956, na ang ilan sa nagpapabautismo sa Gold Coast ay hindi nakapagtayo ng kanilang pananampalataya sa matibay na pundasyon, pinasimulan doon ang isang kaayusan upang suriing mabuti ang mga kandidato sa bautismo. Inilagay ang pananagutan sa lokal na mga tagapangasiwa ng kongregasyon sa Gold Coast upang personal na suriin ang bawat kandidato sa bautismo upang tiyakin na may wastong kaalaman siya ng saligang mga katotohanan ng Bibliya, na siya’y namumuhay kaayon ng mga pamantayan ng Bibliya, at na malinaw na nauunawaan niya ang mga pananagutang kaakibat sa pagiging naaalay, bautisadong Saksi ni Jehova. Nang malaunan, isang nakakatulad na kaayusan ang pinasimulan sa buong daigdig. Isang detalyadong balangkas na ginamit upang repasuhin ang saligang mga turo ng Bibliya kasama ang mga kandidato sa bautismo ang inilaan noong 1967 sa aklat na “Ang Iyong Salita ay Ilawan sa Aking Paa” (sa Ingles). Pagkatapos ng maraming taóng karanasan, ang balangkas na iyon ay higit na pinagbuti at inilathala noong 1983 sa aklat na Organisado Upang Ganapin ang Ating Ministeryo (sa Ingles).

Sa gayong kaayusan, naisaalang-alang ba ang pangangailangan ng mga taong may kakaunti o walang pinag-aralan?

Pananagumpay sa mga Suliranin ng mga Di-nakapag-aral

Noong 1957 tinataya ng United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization na humigit-kumulang na 44 na porsiyento ng populasyon sa daigdig na may edad na 15 o higit pa ang hindi marunong bumasa’t sumulat. Iniuulat na sa 42 bansa sa Aprika, 2 sa kontinente ng Amerika, 28 sa Asia, at 4 sa Oceania, 75 porsiyento ng mga maygulang na ay hindi marunong bumasa’t sumulat. Gayunman, sila rin ay dapat bigyan ng pagkakataong matuto sa kautusan ng Diyos upang makapaghanda sila na maging mga sakop ng kaniyang Kaharian. Marami sa mga hindi marunong bumasa ay may matalas na kaisipan at kaya nilang alalahanin ang karamihan sa kanilang naririnig, ngunit hindi pa rin nila mismo mababasa ang mahalagang Salita ng Diyos ni magagamit ang nakalimbag na mga pantulong sa pag-aaral ng Bibliya.

Sa loob ng marami nang taon ang indibiduwal na mga Saksi ay nakapagbibigay ng personal na tulong sa mga tao na nagnanais matutong bumasa. Gayunman, noong 1949 at 1950, mga klase sa pagbasa at pagsulat ang pinasimulan ng mga Saksi ni Jehova sa bawat kongregasyon nila sa maraming lupaing Aprikano. Pangkaraniwang idinaraos sa mga Kingdom Hall ang mga klase, at sa ilang dako ang buong nayon ay inanyayahang dumalo upang makinabang mula sa programa.

Sa mga lugar kung saan itinataguyod ng gobyerno ang isang programa sa pagbasa at pagsulat, malugod na nakipagtulungan dito ang mga Saksi ni Jehova. Gayunman, sa maraming lugar kinailangang ihanda at gamitin ng mga Saksi ang kanilang sariling mga manwal sa pagtuturo. Sampu-sampung libong mga tao, kabilang din ang libu-libong mga babae at mga may-edad na, ang natulungang bumasa at sumulat dahil sa mga klaseng ito na idinaraos ng mga Saksi ni Jehova. Dahil sa disenyo ng kurso, hindi lamang sila natutong bumasa at sumulat kundi kasabay nito’y napag-alaman din nila ang saligang mga katotohanan mula sa Banal na Salita ng Diyos. Ito’y nakatulong sa kanilang maging kuwalipikadong makibahagi sa gawaing paggawa ng alagad na ipinag-utos ni Jesus. Ang pagnanais nilang mabisang gawin ito ang siyang nag-udyok sa marami na magsumikap na mabuti upang matutong bumasa.

Nang ang isang bagong Saksi sa Dahomey (ngayo’y Benin), Kanlurang Aprika, ay hindi pinansin ng isang maybahay sapagkat hindi marunong bumasa ang Saksi, pinagpasiyahan ng Saksi na pagtagumpayan niya ang problemang ito. Bilang karagdagan sa pagdalo sa mga klase sa pagbasa at pagsulat, gumawa siya ng kaniyang sariling personal na pagsisikap. Pagkaraan ng anim na linggo ay dinalaw niya muli ang maybahay na iyon; gayon na lamang ang pagkamangha ng lalaki nang marinig ang taong ito, na kailan lamang ay hindi makabasa, na nagbabasa sa kaniya mula sa Salita ng Diyos anupat nagpakita rin siya ng interes sa itinuturo ng Saksi. Ang ilan na tinuruan sa mga klaseng ito sa pagbasa at pagsulat, nang malaunan, ay naging naglalakbay na mga tagapangasiwa, na nagtuturo sa ilang mga kongregasyon. Totoo ito kay Ezekiel Ovbiagele sa Nigeria.

Nagtuturo sa Pamamagitan ng mga Pelikula at mga Palabas ng Slide

Upang matulungan ang mga nagpapakita ng interes sa Bibliya na maunawaan ang lawak ng nakikitang organisasyon ni Jehova, isang pelikula ang inilabas noong 1954. Ang pelikulang ito, The New World Society in Action, ay nakatulong din upang maalis ang mga maling pangmalas ng mga komunidad.

Sa tinatawag ngayon na Zambia, isang bitbiting generator ang madalas kailanganin upang maipalabas ang pelikula. Isang lonang puti na binanat sa pagitan ng dalawang punungkahoy ang nagsilbing telon. Sa Barotse Province pinanood ng punong pangulo ang pelikula kasama ang kaniyang maharlikang pamilya, pagkatapos ay gusto niyang ipalabas ito sa publiko. Dahil dito, nang sumunod na gabi ito’y napanood ng 2,500 katao. Ang kabuuang bilang ng dumalo sa mga palabas ng pelikula sa Zambia sa loob ng 17 taon ay lampas pa sa isang milyon. Gayon na lamang ang katuwaan ng mga nagsidalo sa kanilang napanood. Mula sa karatig na Tanganyika (ngayo’y bahagi ng Tanzania), iniulat na pagkatapos ipalabas ang pelikula, umalingawngaw sa himpapawid ang hiyawan ng mga pulutong na nagsasabing, “Ndaka, ndaka” (Salamat po, salamat po).

Pagkatapos ng pelikulang The New World Society in Action, sinundan ito ng ibang mga pelikula: The Happiness of the New World Society, Proclaiming “Everlasting Good News” Around the World, God Cannot Lie, at Heritage. Nagkaroon din ng mga palabas ng slide, na may komentaryo, hinggil sa praktikalidad ng Bibliya sa ating kapanahunan, ang paganong pinagmulan ng mga doktrina at gawain ng Sangkakristiyanuhan, at ang kahulugan ng mga kalagayan sa daigdig sa liwanag ng hula sa Bibliya, gayundin ng mga palabas ng slide hinggil sa mga Saksi ni Jehova bilang isang organisasyon, na itinatampok ang isang pagdalaw sa pandaigdig na punong-tanggapan, kapana-panabik na mga kombensiyon sa mga lupaing dating nagbabawal sa kanila, at isang repaso sa kanilang modernong kasaysayan. Lahat ng mga ito ay nakatulong upang makilala ng mga tao na tunay ngang may bayan si Jehova sa lupa at na ang Bibliya ang Kaniyang kinasihang Salita.

Pagkakilala sa Tunay na mga Tupa

Sa ilang mga lupain, ang mga tao na may taglay lamang na ilan sa mga publikasyon ng Watch Tower ay nag-angking sila’y mga Saksi ni Jehova o gumamit ng pangalang Watch Tower. Subalit nabago ba nila ang kanilang mga paniniwala at paraan ng pamumuhay upang iayon ito sa mga pamantayan ng Bibliya? Kapag binigyan ng kinakailangang mga tagubilin, sila ba’y mapatutunayang tunay na tulad-tupang mga tao na nakikinig sa tinig ng Panginoon, si Jesu-Kristo?​—Juan 10:4, 5.

Isang nakagigitlang sulat ang tinanggap sa tanggapang pansangay ng Samahang Watch Tower sa Timog Aprika, noong 1954, mula sa isang grupo ng mga Aprikano sa Baía dos Tigres, isang kolonya ng mga bilanggo sa may timog ng Angola. Ang sumulat, si João Mancoca, ay nagsabi: “Ang grupo ng mga Saksi ni Jehova sa Angola ay binubuo ng 1,000 miyembro. Ang mga ito’y pinangungunahan ni Simão Gonçalves Toco.” Sino itong si Toco? Ang kaniyang mga tagasunod ba’y talagang mga Saksi ni Jehova?

Gumawa ng mga kaayusan upang dumalaw sa Angola si John Cooke, isang misyonerong marunong magsalita ng Portuges. Pagkatapos ng matagal na pakikipanayam ng isang opisyal ng kolonya, si Brother Cooke ay binigyang pahintulot na dalawin si Mancoca. Napag-alaman ni Brother Cooke na noon pang dekada ng 1940, nang si Toco ay kasama ng isang misyon ng Baptist sa Belgian Congo (ngayo’y Zaire), siya’y nakakuha ng ilang literatura ng Watch Tower at naibahagi sa ilan sa kaniyang matalik na mga kasamahan ang kaniyang natutuhan. Ngunit pagkaraan, naimpluwensiyahan ng mga espiritista ang grupo, at nang maglaon ay lubusang itinigil ni Toco ang paggamit ng literatura ng Watch Tower at ng Bibliya. Sa halip, humingi siya ng patnubay sa pamamagitan ng espiritung midyum. Ang kaniyang mga tagasunod ay pinabalik ng gobyerno sa Angola at pagkatapos ay ikinalat sa iba’t ibang bahagi ng bansa.

Si Mancoca ay naging isa sa mga kasamahan ni Toco, subalit pinagsikapan ni Mancoca na hikayatin ang iba na itigil ang espiritismo at manghawakan sa Bibliya. Hindi ito nagustuhan ng ilan sa mga tagasunod ni Toco at, sa pamamagitan ng maling mga paratang, pinagbintangan si Mancoca sa harap ng mga awtoridad na Portuges. Bilang resulta, si Mancoca at yaong mga sumang-ayon sa kaniya ay ipinatapon sa isang kolonya ng mga bilanggo. Mula roon ay sumulat siya sa Samahang Watch Tower at kumuha ng karagdagang literatura sa Bibliya. Siya’y mababang-loob, palaisip sa espirituwal, at talagang interesadong gumawang matalik na kasama ng organisasyon na nagturo sa kaniya ng katotohanan. Matapos gugulin ni Brother Cooke ang maraming oras sa pagtalakay ng mga katotohanan ng Bibliya sa grupong ito, wala siyang pag-aalinlangan na si João Mancoca ay tunay na isa sa mga tupa ng Panginoon. Sa ilalim ng totoong mahirap na mga kalagayan, iyan ay pinatunayan ni Brother Mancoca sa loob ng maraming taon hanggang sa ngayon.

Kinapanayam din si Toco at ang ilan sa kaniyang mga tagasunod. Gayunman, maliban lamang sa iilan, hindi sila kinasumpungan ng tulad-tupang mga katangian ng mga tagasunod ni Kristo. Kaya, noong panahong iyon, walang 1,000 Saksi ni Jehova sa Angola kundi mga 25 lamang.

Samantala, sa Belgian Congo (ngayo’y Zaire), isa na namang kalituhan sa pagkakakilanlan ang naganap. May isang kilusan na pinaghalong relihiyon at pulitika na tinawag na Kitawala, na kung minsan ay gumagamit din ng pangalang Watch Tower. Sa bahay ng ilan sa mga miyembro nito ay may masumpungang mga publikasyon ng mga Saksi ni Jehova, na nakuha nila sa pamamagitan ng koreo. Ngunit ang mga paniniwala at paggawi ng Kitawala (na may kasamang pagtatangi ng lahi, paghihimagsik laban sa awtoridad upang pangyarihing mabago ang pulitika o lipunan, at mahalay na seksuwal na imoralidad sa ngalan ng pagsamba) ay walang anumang kaugnayan sa mga Saksi ni Jehova. Gayunman, sinikap ng ilang inilathalang mga ulat na isangkot ang Samahang Watch Tower ng mga Saksi ni Jehova sa Kitawala.

Paulit-ulit na hinadlangan ng mga opisyal na taga-Belgium ang pagsisikap ng mga Saksi ni Jehova na magpadala ng sinanay na mga tagapangasiwa sa lupain. Tuwang-tuwa ang grupo ng mga Protestante at mga Katoliko. Lalo na mula noong 1949 patuloy, malupit na panggigipit ang isinagawa sa Belgian Congo laban sa mga nagsikap na mag-aral ng Bibliya sa tulong ng literatura ng Watch Tower. Subalit ito’y katulad ng sinabi ng isa sa tapat na mga Saksi roon: “Tayo’y katulad ng isang supot ng mais sa Aprika. Saanman nila tayo dalhin, ang Salita ay isa’t isang malalaglag, hanggang sa ito’y datnan ng patak ng ulan, at kanilang masaksihang tayo’y sumisibol saanmang dako.” Kaya kahit sa ilalim ng mahihirap na kalagayan, mula 1949 hanggang 1960, ang bilang na nag-ulat ng gawain bilang mga Saksi ni Jehova ay sumulong mula sa 48 tungo sa 1,528.

Unti-unting napag-unawa ng mga opisyal na ang mga Saksi ni Jehova ay totoong kakaiba sa Kitawala. Nang pagkalooban ang mga Saksi ng kaunting kalayaan upang magtipun-tipon, ang mga tagamasid sa gobyerno ay madalas na nagkomento hinggil sa kanilang mabuting paggawi at kaayusan. Nang magkaroon ng mararahas na demonstrasyon upang humingi ng pulitikal na kasarinlan, alam ng mga tao na hindi kasangkot dito ang mga Saksi ni Jehova. Noong 1961 isang kuwalipikadong tagapangasiwa ng mga Saksi, si Ernest Heuse, Jr., mula sa Belgium, ang sa wakas ay nakapasok na sa lupain. Sa pamamagitan ng masinsinang pagsisikap, naging posible na unti-unting iayon pang higit ng mga kapatid ang kanilang mga kongregasyon at ang kanilang personal na pamumuhay sa Salita ng Diyos. Maraming dapat na matutuhan, at nangangailangan ito ng ibayong pagtitiyaga.

Sa pag-aakalang ito’y magiging pabor sa kanila, ang Kitawala sa ilang lugar ay nagpadala ng mahahabang listahan ng kanilang mga tauhan na gustong makilala bilang mga Saksi ni Jehova. Kumikilos nang may katalinuhan, ipinadala ni Brother Heuse ang kuwalipikadong mga kapatid sa mga dakong ito upang alamin kung ano ngang uri ng mga tao ito. Sa halip na tanggapin ang malalaking grupo, sila’y nagdaos ng mga pag-aaral sa Bibliya sa mga indibiduwal.

Nang maglaon, ang talagang mga tupa, yaong tunay na tumitingin kay Jesu-Kristo bilang kanilang Pastol, ay nahayag. At naging marami ang mga ito. Sila rin ay nagturo naman sa mga iba. Sa nagdaang mga taon, maraming misyonero ng Watch Tower mula sa ibang bansa ang dumating upang gumawang kasama nila, upang tulungan silang magtamo ng higit na wastong kaalaman sa Salita ng Diyos at upang maglaan ng kinakailangang pagsasanay. Nang sumapit ang 1975, may 17,477 Saksi ni Jehova sa Zaire, na inorganisa sa 526 na kongregasyon, na abalang nangangaral at nagtuturo ng Salita ng Diyos sa iba.

Niwawasak ang Kapangyarihan ng Agimat

Sa may kanluran ng Nigeria ay ang lupain ng Benin (dati’y tinawag na Dahomey), na may populasyong hinahati sa 60 lipi na nagsasalita ng mga 50 wika at diyalekto. Katulad din sa halos buong Aprika, ang animismo ang katutubong relihiyon, at ito’y may kasamang pagsamba sa mga ninuno. Ang gayong relihiyosong kapaligiran ay nagdulot ng pamahiin at takot sa buhay ng mga tao. Marami sa mga nag-aangking Kristiyano ang nagsasagawa rin ng animismo.

Mula sa huling bahagi ng dekada ng 1920 hanggang sa dekada ng 1940, maraming mga binhi ng katotohanan ng Bibliya ang ipinamudmod sa Dahomey ng mga Saksi ni Jehova mula sa Nigeria sa kanilang pana-panahong mga pagdalaw roon upang mamahagi ng literatura sa Bibliya. Marami sa mga binhing yaon ang nangangailangan lamang ng kaunting pagdidilig upang magbunga. Ang pangangalagang ito ay inilaan noong 1948 nang si Nouru Akintoundé, isang taga-Dahomey na nakatira sa Nigeria, ay bumalik sa Dahomey upang magpayunir. Sa loob ng apat na buwan, 300 tao ang madaling tumugon sa katotohanan at nakibahaging kasama niya sa ministeryo sa larangan. Ang ganitong tugon ay higit pa sa lahat ng makatuwirang maaasahan.

Dahil sa gawaing ito, madaling napukaw ang panliligalig hindi lamang ng mga klero ng Sangkakristiyanuhan kundi pati ng mga animista. Nang ang sekretarya ng kumbento ng agimat sa Porto-Novo ay nagpakita ng interes sa katotohanan, inihayag ng pinunò ng agimat na ang sekretarya ay mamamatay sa loob ng pitong araw. Subalit may-katatagang sinabi ng dating sekretaryang ito ng kumbento: “Kung si Jehova ay ginawa lamang ng agimat, mamamatay nga ako; subalit kung si Jehova ang kataas-taasang Diyos, kung gayon ay dadaigin niya ang agimat.” (Ihambing ang Deuteronomio 4:35; Juan 17:3.) Upang pangyarihin niyang magkatotoo ang kaniyang hula, sa gabi ng ikaanim na araw, ginamit ng pinunò ng agimat ang lahat ng uri ng pangkukulam at pagkatapos ay inihayag niya na ang dating sekretaryang ito ay patay na. Gayunman, nagkaroon ng malaking ligalig sa gitna ng mga mananamba ng agimat kinabukasan nang siya’y pumaroon sa palengke sa Cotonou na buháy na buháy. Pagkatapos, ang isa sa mga kapatid ay umarkila ng kotse at dinala siya sa palibot ng Porto-Novo upang makita mismo ng mga tao na siya’y buháy pa. Pagkaraan nito, maraming iba pang mga mananamba ng agimat ang nanindigang matatag sa katotohanan.​—Ihambing ang Jeremias 10:5.

Di-nagtagal, dahil sa matinding relihiyosong panggigipit, ang mga publikasyon ng Watch Tower ay ipinagbawal sa Dahomey. Subalit, bilang pagtalima sa Diyos na Jehova, patuloy na nangaral ang mga Saksi, na madalas ay ginagamit lamang ang Bibliya. Kung minsan sila’y magbabahay-bahay bilang “mga negosyante,” na may iba’t ibang mga itinitinda. Kapag maganda ang usapan, ibabaling nila ang pansin sa Bibliya, at maaaring maglabas din sila mula sa malaking panloob na bulsa ng kanilang kasuotan ng isang mahalagang sipi ng literatura sa Bibliya.

Kapag sila’y nahihirapan sa lunsod dahil sa mga pulis, sila’y nangangaral naman sa mga lugar ng kabukiran. (Ihambing ang Mateo 10:23.) At pagka sila’y itinatapon sa bilangguan, sila’y nangangaral doon. Noong 1955, ang mga Saksing nasa bilangguan ay nakasumpong ng di-kukulangin sa 18 interesadong mga tao mula sa mga bilanggo at mga opisyal ng bilangguan sa Abomey.

Pagkaraan lamang ng isang dekada matapos bumalik ang kapatid na payunir na taga-Dahomey upang mangaral sa kaniyang tinubuang lupain, mayroon nang 1,426 na nakikibahagi sa ministeryo​—at ito’y sa kabila ng bagay na ang kanilang gawain ay ipinagbawal noon ng gobyerno!

Higit na mga Manggagawa ang Nakikibahagi sa Pag-aani

Maliwanag na sa buong Aprika maraming tao ang nagugutom sa katotohanan. Malaki ang aanihin, ngunit kakaunti ang mga manggagawa. Kaya, napatibay ang mga kapatid nang makita nila kung papaano sinagot ng Panginoon ng pag-aani, si Jesu-Kristo, ang kanilang mga panalangin ukol sa higit na mga manggagawa na tutulong sa espirituwal na pagtitipon.​—Mat. 9:37, 38.

Maraming literatura ang ipinamahagi sa Kenya ng naglalakbay na mga payunir noong dekada ng 1930, ngunit hindi ito gaanong nabalikan. Subalit, noong 1949, si Mary Whittington, kasama ang kaniyang tatlong maliliit na anak, ay lumipat mula sa Inglatera upang manirahan sa Nairobi kasama ng kaniyang asawa, na may trabaho roon. Wala pang isang taon na nababautismuhan si Sister Whittington ngunit taglay na niya ang espiritu ng isang payunir. Bagaman wala siyang kilalang mga Saksi sa Kenya, siya’y humayo upang tulungan ang iba sa malawak na teritoryong ito na matuto ng katotohanan. Sa kabila ng mga hadlang, hindi siya umurong. Dumating din ang ibang mga Saksi​—mula sa Australia, Britanya, Canada, Timog Aprika, Sweden, Estados Unidos, at Zambia​—na personal na nagsaayos na lumipat doon upang ibahagi ang pag-asa ng Kaharian sa mga tao.

Bukod dito, ang mga mag-asawang misyonero ay isinugo upang tumulong sa pag-aani. Nang pasimula napilitan ang mga lalaki na maghanapbuhay upang makapanatili sa lupain, kaya limitado lamang ang panahong magagamit nila sa ministeryo. Ngunit ang kani-kanilang mga asawa ay malayang nakapaglingkod bilang mga payunir. Nang maglaon, umabot sa mahigit na isang daang misyonerong sinanay sa Gilead ang nakarating sa Kenya. Nang malapit na ang kasarinlan, at inalis ang pagbubukud-bukod ng lahi na dating ipinatupad ng gobyernong kolonyal ng Britanya, ang mga Saksing Europeano ay nag-aral ng Swahili at kaagad ay pinalawak ang kanilang gawain upang maabot ang katutubong mga Aprikano. Mabilis na lumaki ang bilang ng mga Saksi sa bahaging ito ng pandaigdig na larangan.

Noong 1972, ang Botswana rin ay tumanggap ng tulong sa espirituwal na pag-aani nang lumipat sa malalaking lunsod nito ang mga Saksi mula sa Britanya, Kenya, at Timog Aprika. Pagkaraan ng tatlong taon, dumating din ang mga misyonerong sinanay sa Gilead. Subalit, sa kalakhang bahagi ang mga tao ay nakatira sa mga nayon sa kabukiran. Upang maabot ang mga ito, ang mga Saksi mula sa Timog Aprika ay naglakbay patawid sa disyertong tinatawag na Kalahari. Sa malalayong komunidad ay nangaral sila sa mga pinunò ng nayon, sa mga guro, at madalas sa mga grupo ng 10 o 20 nalulugod na mga tagapakinig. Sinabi ng isang lalaking may-edad na: “Ibig ba ninyong sabihin na ganiyang kalayo ang nilakbay ninyo upang kausapin kami tungkol sa mga bagay na ito? Mababait kayo, napakababait.”

Nakapagbigay na si “Bible Brown” ng mapuwersang mga pahayag sa Bibliya sa Liberia noon pang dekada ng 1920, ngunit marami ang pagsalansang noon. Ang espirituwal na pag-aani roon ay hindi talagang lumago hanggang sa pagdating ng mga misyonerong sinanay sa Paaralang Gilead. Si Harry Behannan, na dumating noong 1946, ang nauna. Marami pa ang nakibahagi nang sumunod na mga taon. Unti-unting nakisama sa kanila sa gawain ang mga katutubong taga-Liberia, at pagsapit ng 1975 ang bilang ng mga tagapuri kay Jehova ay lampas na sa isang libo.

Higit na maraming pangangaral ang nagawa ni “Bible Brown” sa Nigeria. Ito’y isang bansang nahahati sa napakaraming mga kaharian, mga estadong-siyudad, at mga sistemang panlipunan, na ang mga tao ay nagsasalita ng mahigit sa 250 wika at diyalekto. Nababahagi rin sila dahil sa relihiyon. Hindi gaanong gumagamit ng taktika subalit taglay ang makapangyarihang mga argumento mula sa Kasulatan, inilantad ng unang mga Saksi roon ang mga klero at ang kanilang huwad na mga turo. Nang ipagbawal ang kanilang literatura noong Digmaang Pandaigdig II, nangaral ang mga kapatid na gumagamit lamang ng Bibliya. Ang mga taong umiibig sa katotohanan ay malugod na tumugon. Iniwan nila ang mga simbahan, pagkatapos ay tinanggihan nila ang poligamya at tinalikuran ang kanilang mga juju, na pinayagan ng mga iglesya. Pagsapit ng 1950 ang bilang ng mga Saksi ni Jehova na nakikibahagi sa paghahayag ng mensahe ng Kaharian sa Nigeria ay 8,370. Pagsapit ng 1970, naragdagan ang bilang nang mahigit sa sampung ulit.

Kinailangang mapagtagumpayan ang sunud-sunod na legal na mga hadlang upang magbigay ng espirituwal na tulong sa mga taong interesado sa Southern Rhodesia (ngayo’y tinatawag na Zimbabwe). Ang mga pagsisikap upang legal na makilala ay nagsimula noon pang kalagitnaan ng dekada ng 1920. Noong 1932, ang mga payunir mula sa Timog Aprika ay pinaalis sa bansa at di-makatuwiran na sinabihang hindi na sila maaaring maghabol pa. Subalit, naghabol pa rin sila. Ang mga bintang na ang literatura ng Watch Tower ay laban sa gobyerno ay kailangang harapin sa mga hukuman. Noong unang bahagi ng dekada ng 1940, nabilanggo ang ilang mga kapatid dahil sa pamamahagi ng mga publikasyong nagpapaliwanag ng Bibliya. Noong 1966 saka lamang binigyan ang mga Saksi ni Jehova sa Zimbabwe ng legal na pagkilala bilang isang relihiyosong organisasyon. Sa loob ng mahigit sa 40 taon, ang espirituwal na pag-aani ay ginawa sa ilalim ng maraming paghihirap, subalit nang panahong iyon ang may tibay-loob na mga manggagawa ay nakatulong sa mahigit na 11,000 upang maging mga lingkod ng Diyos na Jehova.

Pagpapatotoo sa mga Gobernador at mga Hari

Alam ni Jesus na ang kaniyang mga alagad ay mapapaharap sa pagsalansang sa kanilang ministeryo. Sinabihan niya sila na sila’y dadalhin sa harap ng “lokal na mga hukuman,” at maging sa harap ng “mga gobernador at mga hari,” at na ito’y magiging “pagpapatotoo sa kanila at sa mga bansa.” (Mat. 10:17, 18) Ang naranasan ng mga Saksi ni Jehova ay katulad na katulad ng inihula ni Jesus, at kaayon ng kaniyang sinabi, sinikap nilang gamitin ang pagkakataon upang magpatotoo.

Ang ilang mga opisyal ay napigilan na gumawa ng mabuti sa mga tagasunod ni Kristo dahil sa takot. (Juan 12:42, 43) Nakita ni Llewelyn Phillips ang katunayan nito noong 1948 nang pribado niyang kapanayamin ang ilan sa mga opisyal ng gobyerno sa Belgian Congo, na may layuning matulungan ang mga Saksing pinag-uusig doon. Ipinaliwanag niya ang mga paniniwala at gawain ng mga Saksi ni Jehova sa mga lalaking ito. Subalit sa panahon ng pakikipanayam, malungkot na nagtanong ang gobernador-heneral: “At kung tutulungan ko kayo, ano naman ang maaaring mangyari sa akin?” Alam niya na malakas ang impluwensiya ng Iglesya Katolika Romana sa lupaing iyon.

Gayunman, ang punong pangulo ng bansang Swazi, si Haring Sobhuza II, ay hindi gaanong nababahala sa kung ano ang sabihin ng mga klero. Nakakausap niyang madalas ang mga Saksi ni Jehova, hawak niya ang marami sa kanilang literatura, at mabait ang kaniyang pakikitungo sa kanila. Tuwing “Biyernes Santo” taun-taon, inanyayahan niya ang mga klerong Aprikano sa kaniyang maharlikang kraal. Pinababayaan niya silang magsalita, ngunit tinatawag rin niya ang isa sa mga Saksi ni Jehova upang magsalita. Noong 1956 ang Saksi ay nagpaliwanag hinggil sa doktrina ng pagkawalang-kamatayan ng kaluluwa at sa nagpaparangal na mga titulo ng mga pinunong relihiyoso. Nang siya’y matapos, tinanong ng punong pangulo ang mga klerigo: “Ang mga bagay bang ito na sinabi rito ng mga saksi ni Jehova ay tama o mali? Kung mali, ipaliwanag.” Hindi nila mapabulaanan ang mga ito. Minsan ang punong pangulo ay napatawa nang malakas nang makita niya ang kalituhan ng mga klero dahil sa sinabi ng isang Saksi.

Madalas na ang mga pulis ang inutusang humingi sa mga Saksi ng dahilan sa kanilang ginagawa. Mula sa kongregasyon sa Tangier, Morocco, regular na naglalakbay noon ang mga Saksi patungo sa Ceuta, isang daungan sa ilalim ng kontrol ng Espanya bagaman nasa baybayin ito ng Morocco. Minsan nang sila’y pinatigil ng mga pulis noong 1967, ang mga Saksi ay inimbistigahan nang dalawang oras, na sa panahong iyon isang mainam na patotoo ang ibinigay. Minsan ay nagtanong ang dalawang inspektor ng pulis kung ang mga Saksi ay naniniwala kay “Birheng Maria.” Nang sabihan sila na ipinakikita ng mga salaysay ng Ebanghelyo na nagkaroon si Maria ng ibang mga anak pagkatapos maipanganak si Jesus nang siya’y birhen, at na ang mga ito’y mga kapatid ni Jesus sa ina, ang mga opisyal ay natigilan at namangha at nagsabing ang gayong bagay kailanma’y hindi masusumpungan sa Bibliya. Nang ipakita sa kanila ang Juan 7:3-5, matagal na ito’y tahimik na tiningnan ng isa sa mga opisyal; kaya sinabi ng isa: “Ákiná ang Bibliyang iyan. Ako ang magpapaliwanag ng teksto!” Sumagot ang unang opisyal: “Huwag na. Ang tekstong ito ay napakaliwanag na.” Maraming ibang mga bagay ang itinanong at sinagot nang may kahinahunan. Pagkatapos nito, wala nang gaanong hadlang mula sa mga awtoridad kapag nangangaral ang mga Saksi sa lugar na iyon.

Ang mga prominenteng tao sa gobyerno ay lubos na nakakakilala sa mga Saksi ni Jehova at sa kanilang ministeryo. Ang ilan sa kanila ay nakauunawa na ang gawain ng mga Saksi ni Jehova ay totoong kapaki-pakinabang para sa mga tao. Nang huling bahagi ng 1959, nang kasalukuyang naghahanda sila para sa kasarinlan ng Nigeria, ang gobernador-heneral, si Dr. Nnamdi Azikiwe, ay humiling na dumoon si W. R. Brown bilang kinatawan ng mga Saksi ni Jehova. Sinabi niya sa kaniyang Konseho ng mga Ministro: “Kung lahat ng relihiyosong mga denominasyon ay magiging katulad ng mga Saksi ni Jehova, hindi na tayo magkakaroon pa ng mga patayan, ng mga nakawan, ng mga delingkuwente, ng mga bilanggo at ng mga bomba atomika. Hindi na kailangang palaging kandaduhan ang mga pinto.”

Tunay na isang malaking espirituwal na anihin ang tinitipon sa Aprika. Pagsapit ng 1975, mayroon nang 312,754 na mga Saksing nangangaral ng mabuting balita sa 44 na mga bansa sa kontinente ng Aprika. Sa siyam sa mga lupaing iyon, wala pang 50 ang naninindigan sa katotohanan ng Bibliya at nakikibahagi sa pag-eebanghelyo. Subalit minamalas ng mga Saksi na ang buhay ng bawat isa ay mahalaga. Sa 19 sa mga bansang iyon, ang bilang ng mga nakikibahagi sa ministeryo sa bahay-bahay bilang mga Saksi ni Jehova ay umabot na sa mga libu-libo. Malalaking pagsulong ang iniulat sa ilang mga lugar. Sa Angola, halimbawa, mula 1970 hanggang 1975, ang bilang ng mga Saksi ay sumulong mula sa 355 tungo sa 3,055. Sa Nigeria, noong 1975, may 112,164 na mga Saksi ni Jehova. Ang mga ito ay hindi lamang mga taong nagnanais na bumasa ng literatura ng Watch Tower, ni yaong mga paminsan-minsan lamang na dumadalo sa mga pulong sa isang Kingdom Hall. Lahat sa kanila ay aktibong mga tagapaghayag ng Kaharian ng Diyos.

Ang Silangan ay Nagbunga ng mga Tagapuri kay Jehova

Katulad sa maraming ibang dako, ang gawain ng mga Saksi ni Jehova sa Pilipinas ay mabilis na lumaganap pagkaraan ng Digmaang Pandaigdig II. Sa pinakamaagang pagkakataon matapos makalaya sa bilangguan noong Marso 13, 1945, si Joseph Dos Santos ay nakipag-ugnayan sa tanggapan ng Samahang Watch Tower sa New York. Ibig niyang makuha ang lahat ng materyal sa pag-aaral ng Bibliya at mga tagubilin ng organisasyon na hindi tinanggap ng mga kapatid sa Pilipinas noong panahon ng digmaan. Pagkatapos ay personal niyang dinalaw ang mga kongregasyon upang pagkaisahin at palakasin ang mga ito. Nang taon ding iyon isang pambansang kombensiyon ang idinaos sa Lingayen, Pangasinan, na doon ang mga instruksiyon ay ibinigay kung papaano tuturuan ang mga taong nagugutom sa katotohanan sa pamamagitan ng mga pag-aaral sa Bibliya. Nang sumunod na mga taon may malaking pagsisikap na ginawa upang isalin at ilathala ang higit na materyal sa lokal na mga wika​—Tagalog, Iloko, at Cebuano. Nailatag na ang pundasyon para sa higit na pagpapalawak, at mabilis itong naganap.

Wala pang isang dekada pagkatapos ng digmaan, ang bilang ng mga Saksi sa Pilipinas ay sumulong mula sa mga 2,000 tungo sa mahigit na 24,000. Pagkaraan ng 20 taon pa, may mahigit sa 78,000 mga tagapuri kay Jehova doon.

Isa sa naunang mga bansa sa Silangan na pinadalhan ng mga misyonerong sinanay sa Paaralang Gilead ay ang Tsina. Sina Harold King at Stanley Jones ay dumating sa Shanghai noong 1947; si Lew Ti Himm, noong 1949. Ang tatlong payunir na Aleman na nagsimulang gumawa roon noong 1939 ay naroon upang salubungin sila. Ito’y isang lupain kung saan ang karamihan ng mga tao ay Buddhista at hindi madaling tumutugon sa mga pagtalakay tungkol sa Bibliya. Sa kanilang mga bahay ay may mga dambana at mga altar. Sa pamamagitan ng mga salamin na nakabitin sa itaas ng mga pintuan, sinikap nilang palayasin ang masasamang espiritu. Ang mga telang pula na may tatak ng mga sawikain ukol sa ‘mabuting kapalaran’ at nakatatakot na mga larawan ng mga diyos ng Buddhista ang nakagayak sa mga pintuang-daan. Ngunit iyon ay mga panahon ng malaking pagbabago sa Tsina. Sa ilalim ng pamamahala ng Komunista inuutusan ang lahat na pag-aralan ‘ang mga kaisipan ni Mao Tse-tung.’ Pagkatapos ng kanilang sekular na trabaho, sila’y kinailangang dumalo sa mahahabang pulong kung saan ipinaliliwanag ang Komunismo. Sa gitna ng lahat ng ito, patuloy na naging abala ang ating mga kapatid sa pangangaral ng mabuting balita ng Kaharian ng Diyos.

Marami sa mga nagnanais makipag-aral sa mga Saksi ni Jehova ay may dating kabatiran sa Bibliya mula sa mga simbahan ng Sangkakristiyanuhan. Totoo ito kay Nancy Yuen, nagtatrabaho sa simbahan at maybahay na nagpahalaga sa ipinakita sa kaniya ng mga Saksi mula sa Bibliya. Di-nagtagal at siya’y masigasig na nakikibahagi na sa pagbabahay-bahay at nagdaraos mismo ng mga pag-aaral sa Bibliya. Ang iba na pinangaralan nila ay likas na Intsik at Buddhista ang kinagisnan at wala pang kabatiran sa Bibliya. Noong 1956 naabot ang pinakamataas na bilang na 57 mamamahayag. Subalit, nang taon ding iyon, matapos hulihin nang anim na beses dahil sa pangangaral, tuluyan nang nabilanggo si Nancy Yuen. Ang iba’y alinman sa inaresto o pilit na pinaalis sa bansa. Sina Stanley Jones at Harold King ay inaresto noong Oktubre 14, 1958. Bago sila litisin, nabilanggo sila nang dalawang taon. Noong panahong iyon sila’y paulit-ulit na inimbistigahan. Nang sa wakas ay inihabla sila sa hukuman noong 1960, sinintensiyahan sila ng mahabang pagkabilanggo. Kaya, noong Oktubre 1958 ang pangmadlang gawain ng mga Saksi ni Jehova sa Tsina ay sapilitang pinahinto. Subalit hindi kailanman lubusang tumigil ang kanilang pangangaral. Maging sa bilangguan at sa mga kampo ng sapilitang pagtatrabaho, may mga paraan upang magpatotoo. Sa hinaharap higit pa ba ang gagawin sa napakalawak na bansang ito? Ito’y mababatid sa takdang panahon.

Samantala, ano kaya ang nangyayari sa Hapón? Bago ang ikalawang digmaang pandaigdig mayroon lamang mga isang daang Saksi ni Jehova na nangangaral doon. Nang mapaharap sa malulupit na panggigipit noong mga taon ng digmaan, marami sa mga ito ay nakipagkompromiso. Bagaman ang ilan ay nanatiling tapat, ang organisadong pangangaral sa madla ay tumigil. Gayunman, ang paghahayag ng Kaharian ni Jehova sa bahaging iyon ng daigdig ay nabigyan ng panibagong sigla nang si Don Haslett, isang misyonerong sinanay sa Gilead, ay dumating sa Tokyo noong Enero 1949. Makalipas ang dalawang buwan, nakasama niya si Mabel, ang kaniyang asawa. Ito’y isang larangan kung saan maraming tao ang nagugutom sa katotohanan. Tinalikdan na ng emperador ang kaniyang pag-aangkin na siya’y diyos. Ang Shinto, Buddhismo, Katolisismo, at Kyodan (na binubuo ng iba’t ibang mga grupong Protestante sa Hapón) ay pawang napahiya sa mga tao dahil sa pakikisama nila sa pagtangkilik ng Hapón sa digmaan, na nauwi naman sa pagkatalo.

Pagsapit ng katapusan ng 1949, 13 misyonero mula sa Paaralang Gilead ang abalang-abala sa Hapón. Marami pa ang sumunod​—mahigit sa 160 lahat-lahat. Kaunti lamang ang literaturang nagamit nila. Ang ilan sa mga misyonero ay dati nang nagsasalita ng lumang-istilong Hapones sa Hawaii, ngunit kailangang matutuhan nila ang makabagong wika. Ang iba ay natuto na ng ilang simpleng mga salita ngunit kailangang laging buklatin ang kanilang mga diksyunaryong Hapones-Ingles hanggang maging higit na bihasa sa bago nilang wika. Di-nagtagal, ang mga pamilyang Ishii at Miura, na hindi tumalikod sa kanilang pananampalataya noong mga taon ng digmaan, ay nakipag-ugnayan sa organisasyon at minsan pa’y nagsimulang makibahagi sa pangmadlang ministeryo.

Sunud-sunod na binuksan ang mga tahanang misyonero sa Kobe, Nagoya, Osaka, Yokohama, Kyoto, at Sendai. Mula 1949 hanggang 1957, ang pangunahing layunin ay ang maitatag ang gawaing pang-Kaharian sa malalaking lunsod sa pinakamalaking isla sa Hapón. Pagkatapos ang mga manggagawa ay nagsimulang lumipat sa iba pang mga lunsod. Napakalawak ang larangan. Maliwanag na upang mabigyan ng lubusang patotoo ang buong Hapón, kakailanganin ang maraming mga payunir na ministro. Idiniin ito, marami ang nagboluntaryo, at kamangha-mangha ang naging tugon sa sama-samang mga pagsisikap ng masisipag na ministrong ito! Sa unang dekada nagkaroon ng 1,390 mga tagapuri kay Jehova. Pagsapit ng kalagitnaan ng dekada ng 1970, may 33,480 masisigasig na tagapuri kay Jehova na nakakalat sa buong Hapón. At higit na bumibilis ang gawaing pagtitipon.

Noong taon din ng pagdating ni Don Haslett sa Hapón, ang 1949, ang gawaing pang-Kaharian sa Republika ng Korea ay higit ding pinasigla. Ang Korea ay napasailalim ng pagsupil ng Hapón noong digmaang pandaigdig, at malupit na pinag-usig doon ang mga Saksi. Bagaman may maliit na grupong nagtipon upang mag-aral pagkatapos ng digmaan, hindi nagkaroon ng pakikipag-ugnayan sa internasyonal na organisasyon kundi noong matapos makita ni Choi Young-won ang isang ulat tungkol sa mga Saksi ni Jehova noong 1948 sa pahayagan ng Hukbong Amerikano na Stars and Stripes. Nang sumunod na taon naitatag ang isang kongregasyon ng 12 mamamahayag sa Seoul. Nang huling bahagi ng taóng iyon sina Don at Earlene Steele, ang unang mga misyonero mula sa Paaralang Gilead, ay dumating. Makalipas ang pitong buwan, anim pang mga misyonero ang sumunod.

Napakainam ang natatamasa nilang resulta​—isang aberids ng 20 pag-aaral sa Bibliya bawat isa at umaabot sa 336 ang dumadalo sa mga pulong. Pagkatapos ay sumiklab ang Digmaang Koreano. Halos tatlong buwan lamang mula sa pagdating ng huling grupo ng mga misyonero, silang lahat ay inilipat sa Hapón. Mahigit na isang taon ang lumipas bago nakabalik si Don Steele sa Seoul, at isa pang taon bago nakasama sa kaniya si Earlene. Samantala ang mga kapatid na Koreano ay nanatiling matatag at naging masigasig sa pangangaral, sa kabila ng bagay na nawalan ng mga bahay at marami sa kanila’y mga takas. Subalit ngayon, yamang natapos na ang digmaan, nabigyan ng pansin ang paglalaan ng higit na literatura sa wikang Koreano. Ang mga kombensiyon at ang pagpasok ng higit pang mga misyonero ang nagpasigla sa gawain. Pagsapit ng 1975, may 32,693 mga Saksi ni Jehova sa Republika ng Korea​—halos kasindami ng nasa Hapón—​at may mahusay na potensiyal para sa higit na pagsulong, sapagkat mahigit sa 32,000 pag-aaral sa Bibliya ang idinaraos.

Ano Kaya ang Kalagayan sa Europa?

Ang pagtatapos ng Digmaang Pandaigdig II sa Europa ay hindi nagdulot ng lubos na kalayaan para sa mga Saksi ni Jehova roon upang magampanan ang kanilang gawaing pagtuturo nang walang hadlang. Sa ilang dako iginagalang sila ng mga opisyal dahil sa matatag nilang paninindigan noong panahon ng digmaan. Subalit sa ibang dako ang makapangyarihang mga puwersa ng nasyonalismo at relihiyosong kapootan ay humantong sa higit pang pag-uusig.

Kasama sa mga Saksi sa Belgium ay ang ilan na nanggaling sa Alemanya upang makibahagi sa pangangaral ng mabuting balita. Sapagkat ayaw nilang suportahan ang rehimeng Nazi, tinugis sila ng Gestapo na parang mga hayop sa gubat. Subalit ngayon ang ilan sa mismong mga Saksing ito ay pinagbintangang mga Nazi ng mga opisyal sa Belgium at sila’y ibinilanggo at pagkatapos ay pinalayas sa bansa. Sa kabila ng lahat ng ito, ang bilang ng mga Saksing nakikibahagi sa ministeryo sa larangan sa Belgium ay nag-ibayo nang higit sa tatlong ulit sa unang limang taon pagkaraan ng digmaan.

Ano ang nasa likod ng kalakhan ng pag-uusig na ito? Ang Iglesya Katolika Romana. Kailanman at may kapangyarihang gawin iyon, ito’y walang-tigil na nakipagbaka sa pagsisikap na lubos na pawiin ang mga Saksi ni Jehova.

Sa pagkaalam na ang maraming tao sa Kanluran ay natatakot sa Komunismo, ang mga Katolikong klero sa lunsod ng Cork sa Irlandya, noong 1948, ay nagbunsod ng pagsalansang laban sa mga Saksi ni Jehova sa pamamagitan ng laging pagtawag sa kanila na “mga diyablong Komunista.” Dahil dito, nang si Fred Metcalfe ay nakikibahagi sa ministeryo sa larangan, siya’y napaharap sa mga mang-uumog na sumuntok at sumipa sa kaniya at nagtapon ng kaniyang literatura sa Bibliya sa lansangan. Mabuti naman, sa oras na iyan may dumating na pulis at pinaalis ang mga mang-uumog. Sa kabila ng lahat ng ito, patuloy na nagmatiyaga ang mga Saksi. Hindi lahat ng mga taga-Irlandya ay sang-ayon sa karahasang ito. Nang maglaon, maging ang ilan na nakibahagi roon ay nagsisi. Karamihan ng mga Katoliko sa Irlandya noon ay hindi pa kailanman nakakakita ng Bibliya. Ngunit, taglay ang maibiging pagtitiyaga, ang ilan sa kanila ay tinulungang manghawakan sa katotohanan na nagpapalaya sa mga tao.​—Juan 8:32.

Bagaman ang mga Saksi sa Italya ay may bilang lamang na mga isang daan noong 1946, pagkalipas ng tatlong taon ay nagkaroon sila ng 64 na mga kongregasyon​—maliliit lamang ngunit masisipag naman. Nababalisa ang mga klero. Palibhasa’y hindi nila mapabulaanan ang mga katotohanan ng Bibliyang ipinangangaral ng mga Saksi ni Jehova, pinuwersa ng Katolikong klero sa Italya ang mga awtoridad ng gobyerno na sikaping sugpuin sila. Kaya, noong 1949, ang mga misyonerong Saksi ay pinaalis mula sa bansa.

Paulit-ulit na sinikap ng Romanong Katolikong klero na guluhin o hadlangan ang mga asamblea ng mga Saksi sa Italya. Gumamit sila ng mga manggugulo upang sikaping lansagin ang isang asamblea sa Sulmona noong 1948. Sa Milan pinuwersa nila ang hepe ng pulisya na kanselahin ang permiso para sa isang kombensiyon sa Teatro dell’Arte noong 1950. Muli, noong 1951, sinulsulan nila ang pulis na kanselahin ang permiso para sa isang asamblea sa Cerignola. Ngunit noong 1957, nang pahintuin ng pulis ang isang kombensiyon ng Saksi sa Milan, tumutol ang Italyanong mga pahayagan, at ibinangon ang mga tanong sa parlamento. Ang lingguhang Il Mondo ng Roma, ng Hulyo 30, 1957, ay hindi nag-atubiling magsabi pa na ang pagkilos na ito ay ginawa “upang pagbigyan ang arsobispo,” si Giovanni Battista Montini, na nang maglaon ay naging Papa Paul VI. Hindi lingid sa mga tao na sa nakalipas na maraming dantaon ipinagbawal ng Iglesya Katolika ang pagpapalaganap ng Bibliya sa mga wikang ginagamit ng balana. Ngunit patuloy na hinayaan ng mga Saksi ni Jehova ang taimtim na mga Katoliko na makita para sa kanilang sarili kung ano ang sinasabi ng Bibliya. Ang kaibahan ng Bibliya sa mga doktrina ng simbahan ay madaling makita. Sa kabila ng matinding pagsisikap ng Iglesya Katolika na hadlangan ito, libu-libo ang umaalis sa simbahan, at pagsapit ng 1975 may 51,248 mga Saksi ni Jehova sa Italya. Lahat ng mga ito ay aktibong mga ebanghelisador, at mabilis na lumalaki ang bilang nila.

Sa Katolikong Espanya nang unti-unting mabuhay muli ang organisadong gawain ng mga Saksi ni Jehova pagkatapos ng 1946, hindi naging kataka-taka na malaman na ginipit din ng klero doon ang sekular na mga opisyal upang sila’y pahintuin. Ginulo ang mga pulong ng mga kongregasyon ng mga Saksi ni Jehova. Ang mga misyonero ay pinaalis sa lupain. Ang mga Saksi ay inaresto dahil lamang sa may dala silang Bibliya o literatura tungkol sa Bibliya. Madalas silang mabilanggo sa maruruming piitan hanggang tatlong araw, saka palalayain​—upang muli lamang arestuhin, imbestigahan, at ibilanggo. Marami ay nabilanggo nang isang buwan o higit pa. Sinulsulan ng mga pari ang sekular na mga awtoridad na tuntunín ang sinumang nakikipag-aral ng Bibliya sa mga Saksi ni Jehova. Kahit matapos malagdaan ang Religious Liberty Law noong 1967, matagal pa rin bago nagkaroon ng pagbabago. Gayunpaman, nang sa wakas ang mga Saksi ni Jehova ay pagkalooban ng legal na pagkilala noong 1970, mayroon nang mahigit na 11,000 sa kanila sa Espanya. At pagkalipas ng limang taon pa, sila’y may bilang na mahigit sa 30,000, at bawat isa’y naging isang aktibong ebanghelisador.

Kumusta naman ang Portugal? Dito rin ay pinaalis ang mga misyonero sa lupain. Dahil sa sinulsulan ng Katolikong klero, hinalughog ng pulis ang mga tahanan ng mga Saksi ni Jehova, kinumpiska ang kanilang literatura, at ginulo ang kanilang mga pulong. Noong Enero 1963 ang kumander ng Public Security Police ng Caldas da Rainha ay nagpalabas pa man din ng isang nasusulat na utos na pinagbabawalan silang ‘isagawa ang kanilang pagbabasa ng Bibliya.’ Ngunit hindi tinalikuran ng mga Saksi ang kanilang paglilingkod sa Diyos. May mahigit na 13,000 sa kanila nang sila’y pagkalooban ng legal na pagkilala sa Portugal noong 1974.

Sa ibang bahagi ng Europa, sinikap ng sekular na mga awtoridad na hadlangan ang pangangaral ng mabuting balita sa pamamagitan ng pagtuturing na ang pamamahagi ng literatura sa Bibliya ay isang gawang komersiyo, anupat nasasakop ng mga batas sa negosyo. Sa ilan sa mga estado ng Switzerland, ang mga batas sa paglalako ay ikinapit sa literatura ng mga Saksi ni Jehova na ipinamamahagi sa pamamagitan ng kusang-loob na mga abuloy. Habang ginagawa ito ng mga Saksi, sila’y malimit na inaaresto at inihahabla sa mga hukuman. Gayunman, kapag nililitis ang mga kaso, ang ilang mga hukuman, kasama na rin ang Mataas na Hukuman ng estado ng Vaud, noong 1953, ay nagpasiya na ang gawain ng mga Saksi ni Jehova ay hindi wastong maituturing na paglalako. Samantala, sa Denmark, may pagsisikap na ginawa upang mabawasan ang oras na maaaring ipamahagi ng mga Saksi ang literatura, na nililimitahan ang kanilang gawain sa mga panahon lamang na awtorisado ng batas para sa pagbubukas ng mga tindahang komersiyal. Ito rin ay kailangang ipakipaglaban sa mga korte. Sa kabila ng mga hadlang, ang mga Saksi ni Jehova ay patuloy na naghayag ng Kaharian ng Diyos bilang tanging pag-asa ng sangkatauhan.

Ang isa pang isyu na nakaapekto sa mga Saksi ni Jehova sa Europa, gayundin sa iba pang bahagi ng lupa, ay ang Kristiyanong neutralidad. Dahil sa hindi ipinahihintulot ng kanilang Kristiyanong budhi na masangkot sa mga labanan sa pagitan ng iba’t ibang mga pangkat sa sanlibutan, sila’y sinintensiyahang mabilanggo sa sunud-sunod na mga lupain. (Isa. 2:2-4) Dahil dito ang mga binata ay nailayo sa kanilang regular na ministeryo sa bahay-bahay. Subalit ang isang kapaki-pakinabang na resulta ay ang isang masinsinang patotoo na ibinigay sa mga manananggol, mga hukom, mga opisyal ng hukbo, at mga bantay sa bilangguan. Kahit sa bilangguan ang mga Saksi ay naghanap ng paraan upang mangaral. Bagaman ang trato sa ibang mga bilangguan ay malupit, ang mga Saksing nakulong sa bilangguan ng Santa Catalina sa Cádiz, Espanya, ay nakuhang magamit ang bahagi ng panahon nila upang magpatotoo sa pamamagitan ng koreo. At sa Sweden ang paraan ng paghawak ng mga kaso tungkol sa neutralidad ng mga Saksi ni Jehova ay hayagang inilathala sa madla. Kaya, sa maraming paraan nalaman ng mga tao na si Jehova ay may mga saksi sa lupa at na sila’y mahigpit na nanghahawakan sa mga simulain ng Bibliya.

May isa pang bagay na nagpangyaring malawakang makilala ng madla ang mga Saksi. Mayroon din itong makapangyarihan, nakapagpapasiglang epekto sa kanilang gawaing pag-eebanghelyo.

Ang mga Kombensiyon ay Nakatulong sa Pagpapatotoo

Nang idaos ng mga Saksi ni Jehova ang isang internasyonal na kombensiyon sa Paris, Pransya, noong 1955, ang buong bansa ay binigyan ng mga ulat sa telebisyon ng mga sulyap sa nagaganap doon. Noong 1969 isa na namang kombensiyon ang idinaos malapit sa Paris, at maliwanag na ang ministeryo ng mga Saksi ay naging mabunga. Ang mga nabautismuhan sa kombensiyon ay may bilang na 3,619, o mga 10 porsiyento ng aberids na bilang ng dumalo. Tungkol dito, ang popular na panggabing pahayagan sa Paris na France-Soir ng Agosto 6, 1969, ay nagsabi: “Ang nakababahala sa klero ng ibang mga relihiyon ay hindi ang kamangha-manghang paraan ng pamamahagi ng literatura na ginagamit ng mga saksi ni Jehova, kundi, sa halip, ang kanilang gawaing pangungumberte. Bawat isa sa mga saksi ni Jehova ay may obligasyong magpatotoo o magpahayag ng kaniyang pananampalataya sa paggamit ng Bibliya sa bahay-bahay.”

Sa loob ng tatlong linggo noong tag-araw na iyan ng 1969, apat pang malalaking internasyonal na kombensiyon ang idinaos sa Europa​—sa London, Copenhagen, Roma, at Nuremberg. Ang kombensiyon sa Nuremberg ay dinaluhan ng 150,645 mula sa 78 bansa. Bukod sa mga eroplano at mga bapor, mga 20,000 kotse, 250 bus, at 40 espesyal na mga tren ang kinailangan upang ihatid ang mga delegado sa kombensiyong iyon.

Ang mga kombensiyon ay hindi lamang nagpatibay at nagsanay sa mga Saksi ni Jehova para sa kanilang ministeryo, kundi nagbigay rin ng pagkakataong makita mismo ng madla kung anong uri ng mga tao ang mga Saksi ni Jehova. Nang may naka-eskedyul na internasyonal na kombensiyon sa Dublin, Irlandya, noong 1965, ginamit ang matinding relihiyosong panggigipit upang pilit na kanselahin ang mga kaayusan. Subalit nairaos na rin ang kombensiyon, at maraming mga maybahay sa Dublin ang nagbigay ng mga tuluyan para sa mga delegado. Ano ang resulta? “Hindi sinabi sa amin ang katotohanan hinggil sa inyo,” ang komento ng ilan sa mga maybahay pagkatapos ng kombensiyon. “Nagsinungaling sa amin ang mga pari, ngunit ngayong nakilala na namin kayo, lagi kaming malulugod na kayo’y tanggapin.”

Kapag Nagsasalita ang mga Tao ng Ibang Wika

Sa nakaraang mga dekada nasumpungan ng mga Saksi ni Jehova sa Europa na ang pakikipagtalastasan sa mga tao mula sa ibang nasyonalidad ay nagharap ng di-pangkaraniwang hamon. Maraming tao ang lumipat mula sa isang bansa tungo sa iba upang samantalahin ang mga pagkakataong magtrabaho. Ang ibang mga lunsod sa Europa ay naging sentro ng pangunahing internasyonal na mga institusyon, na hindi lahat ng mga tauhan nito ay nakapagsasalita ng lokal na wika.

Sabihin pa, sa ilang lugar, ang teritoryong may maraming iba’t ibang wika ay naging pangkaraniwang bahagi ng buhay sa loob ng marami nang siglo. Sa India, halimbawa, may 14 na pangunahing mga wika at marahil ay 1,000 mas maliliit na wika at diyalekto. Sa Papua New Guinea ay may mahigit na 700 wika. Ngunit noon lamang mga dekada ng 1960 at 1970 na nasumpungan ng mga Saksi sa Luxembourg na ang kanilang teritoryo ay naging isa na binubuo ng mga tao mula sa mahigit na 30 iba’t ibang bansa​—at pagkatapos nito ay dumating pa na di-kukulangin sa 70 pang nasyonalidad. Nag-uulat ang Sweden na nagbago ito mula sa isang bansang iisa ang wika na ginagamit ng halos lahat tungo sa isang lipunan na nagsasalita ng 100 iba’t ibang mga wika. Papaano ito hinarap ng mga Saksi ni Jehova?

Nang pasimula, sinikap nilang basta alamin lamang ang wika ng maybahay at pagkatapos ay sinubok na kumuha ng literaturang mababasa niya. Sa Denmark, gumawa ng mga tape recording upang maiparinig ang mensahe sa mga taimtim na taga-Turkey sa kanilang sariling wika. Sa Switzerland ay marami ang mga dayuhang manggagawa mula sa Italya at Espanya. Ang karanasan ni Rudolf Wiederkehr sa pagtulong sa ilan sa mga ito ay nagpapakita kung papaano nagsimula ito. Sinikap niyang patotohanan ang isang lalaking Italyano, ngunit wala sa kanila ang nakababatid ng wika ng isa’t isa. Ano ang maaaring gawin? Iniwan ng ating kapatid sa kaniya ang isang Italyanong Bantayan. Sa kabila ng problema sa wika, bumalik si Brother Wiederkehr. Pinasimulan ang isang pag-aaral sa Bibliya sa lalaki, sa asawa niya, at sa kanilang 12-taóng-gulang na anak na lalaki. Ang aklat ni Brother Wiederkehr ay Aleman, ngunit naglaan siya ng Italyanong mga sipi para sa pamilya. Kapag kinakapos ng salita, mga pagkumpas ang ginagamit. Kung minsan ang batang lalaki, na nag-aaral ng Aleman sa paaralan, ang nagiging tagapagsalin. Tinanggap ng buong pamilyang iyan ang katotohanan at kaagad ay sinimulang ibahagi ito sa iba.

Ngunit literal na angaw-angaw na mga manggagawa mula sa Gresya, Italya, Portugal, Espanya, Turkey, at Yugoslavia ang lumilipat sa Alemanya at sa ibang mga lupain. Mas mabisang maibibigay ang espirituwal na tulong sa kanilang sariling mga wika. Di-nagtagal ang ilan sa lokal na mga Saksi ay nagsimulang matuto ng wika ng mga dayuhang manggagawa. Sa Alemanya, ang mga klase upang mag-aral ng wikang Turko ay isinaayos pa ng tanggapang pansangay. Ang mga Saksi sa ibang bansa na nakaaalam ng wikang kinakailangan ay inanyayahang lumipat sa mga lugar na nangangailangan ng pantanging tulong.

Ang ilan sa mga dayuhang manggagawa ay noon lamang nakausap ng mga Saksi ni Jehova at tunay na gutóm sa espirituwal na mga bagay. Sila’y nagpasalamat sa pagsisikap na ginagawa upang sila’y matulungan. Maraming mga kongregasyong gumagamit ng wikang banyaga ang naitatag. Nang malaunan, ang ilan sa mga dayuhang manggagawang ito ay bumalik sa kanilang sariling lupain upang ipagpatuloy ang ministeryo sa mga lugar na dati’y hindi lubusang nabigyan ng pagpapatotoo hinggil sa Kaharian ng Diyos.

Isang Saganang Pag-aani sa Kabila ng mga Hadlang

Ang mga Saksi ni Jehova ay gumagamit ng gayunding mga pamamaraan ng pangangaral sa buong lupa. Sa Hilagang Amerika sila’y naging aktibo sa pag-eebanghelyo sa loob ng mahigit na isang siglo. Dahil dito, hindi kataka-taka na nagkakaroon ng saganang espirituwal na pag-aani roon. Noong 1975, may 624,097 aktibong mga Saksi ni Jehova sa kontinente ng E.U. at sa Canada. Gayunman, ito’y hindi dahil sa walang pagsalansang sa kanilang pangangaral sa Hilagang Amerika.

Bagaman inalis na ng gobyerno ng Canada ang pagbabawal nito sa mga Saksi ni Jehova at sa legal na mga korporasyon nila noon pang 1945, ang mga pakinabang mula sa desisyong iyon ay hindi kaagad naranasan sa lalawigan ng Quebec. Noong Setyembre 1945, ang mga Saksi ni Jehova sa Châteauguay at Lachine ay sinalakay ng Katolikong mga mang-uumog. Ang mga Saksi ay inaresto at pinaratangang lumalaban sa gobyerno sapagkat ang literaturang ipinamamahagi nila ay pumupuna sa Iglesya Katolika Romana. Ang iba’y nabilanggo sapagkat namahagi sila ng literatura sa Bibliya na hindi sinang-ayunan ng hepe ng pulisya. Noong 1947, may 1,700 kaso laban sa mga Saksi na nabibinbin sa mga hukuman ng Quebec.

Samantalang ang mga kasong pamamarisan ay sinisikap na unahing dinggin sa mga korte, tinagubilinan ang mga Saksi na ipangaral ang ebanghelyo nang bibigan, na gumagamit lamang ng Bibliya​—ang Douay Version ng Katoliko hangga’t maaari. Ang buong-panahong mga ministro mula sa ibang bahagi ng Canada ay nagboluntaryong mag-aral ng Pranses at lumipat sa Quebec upang makibahagi sa pagpapalaganap ng tunay na pagsamba roon.

Ang mga Saksi ay inanyayahan ng maraming taimtim na mga Katoliko sa kanilang mga tahanan at marami ang itinanong, bagaman madalas ay sinasabi nila: ‘Ako’y Romanong Katoliko at kailanman ay hindi ako magbabago.’ Ngunit nang makita nila mismo ang sinasabi ng Bibliya, sampu-sampung libo sa kanila, dahil sa pag-ibig nila sa katotohanan at sa paghahangad na magbigay-lugod sa Diyos, ang nagbago nga.

Sa Estados Unidos din, kinailangang ipakipaglaban sa mga hukuman ang karapatan ng mga Saksi ni Jehova na mangaral sa madla at sa bahay-bahay. Mula 1937 hanggang 1953, may 59 na gayong mga kasong kinasasangkutan ng mga Saksi na isinampa hanggang sa Korte Suprema sa Washington, D.C.

Pagbibigay-pansin sa Di-naiatas na mga Teritoryo

Ang layunin ng mga Saksi ni Jehova ay hindi lamang upang basta may magawa sa pangangaral ng mabuting balita kundi upang maabot ng mensahe ng Kaharian ang bawat isa hangga’t maaari. Sa layuning iyan, iniaatas ng Lupong Tagapamahala ng mga Saksi ni Jehova sa bawat tanggapang pansangay ang pananagutan para sa isang partikular na bahagi ng pandaigdig na larangan. Samantalang inoorganisa ang mga kongregasyon sa teritoryo ng sangay, ang bawat kongregasyon ay binibigyan ng bahagi ng teritoryong iyan upang pangaralan. Pagkatapos ay hinahati-hati ng kongregasyon ang dakong iyon sa maliliit na seksiyon na maaaring iatas sa mga grupo at sa indibiduwal na mga ministro sa kongregasyon. Sinisikap ng mga ito na regular na abutin ang bawat sambahayan. Subalit kumusta naman ang mga lugar na hindi pa naiaatas sa mga kongregasyon?

Noong 1951 isang talaan ang ginawa ng lahat ng mga county sa Estados Unidos upang tiyakin kung alin sa mga ito ang hindi regular na dinadalaw ng mga Saksi ni Jehova. Noong panahong iyon, halos 50 porsiyento ang hindi ginagawa o bahagya lamang ginagawa. Ang mga kaayusan ay ginawa upang gawin ng mga Saksi ang kanilang ministeryo sa mga lugar na ito sa mga buwan ng tag-araw o sa ibang angkop na mga panahon, sa layuning magtatag ng mga kongregasyon. Kapag wala sa bahay ang mga tao, iniiwan kung minsan ang isang nakalimbag na mensahe, kasama ng isang sipi ng literatura sa Bibliya. Ang mga pag-aaral sa Bibliya ay idinaos sa pamamagitan ng koreo. Nang malaunan, isinugo ang mga special pioneer sa gayong mga teritoryo upang masubaybayan ang interes na nasumpungan.

Ang gawaing ito ay hindi lamang ginawa noong dekada ng 1950. Sa palibot ng daigdig, sa mga lupain na ang pangunahing mga lunsod ay tumatanggap ng patotoo subalit may ilang teritoryo na hindi pa naiaatas, ipinagpapatuloy ang puspusang pagsisikap upang abutin ang mga tao na hindi regular na pinupuntahan. Sa Alaska noong dekada ng 1970, mga 20 porsiyento ng populasyon ang nakatira sa liblib na mga nayon. Marami sa mga taong ito ay mas madaling masumpungan sa taglamig kapag halos humihinto na ang pangingisda. Ngunit sa panahong iyan mapanganib ang pag-eeroplano dahil sa matinding pagyeyelo at mga sigwada ng niyebe. Sa kabila nito, ang mga Eskimo, Indian, at Aleut ay kailangang bigyan ng pagkakataong matuto hinggil sa paglalaan ng buhay na walang hanggan sa ilalim ng Kaharian ng Diyos. Upang maabot ang mga ito, isang grupo ng 11 Saksi na sakay ng maliliit na eroplano ay lumipad patungo sa mga 200 nayon na nakakalat sa isang lugar na may lawak na 844,000 kilometro kuwadrado sa loob ng dalawang taon. Lahat ng ito ay tinustusan ng boluntaryong mga abuloy na inilaan ng lokal na mga Saksi.

Bilang karagdagan sa gayong mga paglalakbay upang mangaral, ang maygulang na mga Kristiyano ay pinasiglang isaalang-alang kung maaari silang lumipat sa mga lugar sa loob ng kanilang sariling bansa kung saan mas malaki ang pangangailangan para sa mga tagapaghayag ng Kaharian. Libu-libo ang tumugon. Kabilang sa mga gumawa nito sa Estados Unidos ay sina Eugene at Delia Shuster, na umalis sa Illinois noong 1958 upang maglingkod sa Hope, Arkansas. Nanatili na sila roon nang tatlong dekada upang hanapin ang interesadong mga tao, organisahin sila sa isang kongregasyon, at tulungan silang sumulong tungo sa Kristiyanong pagkamaygulang.

Dahil sa pampasiglang ibinigay ng kanilang tagapangasiwa ng sirkito, noong 1957, si Alexander B. Green at ang kaniyang asawa ay umalis sa Dayton, Ohio, upang maglingkod sa Mississippi. Una ay inatasan sila sa Jackson at pagkaraan ng dalawang taon ay sa Clarksdale. Nang malaunan, si Brother Green ay naglingkod sa lima pang mga dako. Lahat ng mga ito ay may maliliit na kongregasyon na nangangailangan ng tulong. Tinustusan niya ang kaniyang sarili sa pamamagitan ng pagtatrabaho bilang diyanitor, hardinero, barnisador ng muwebles, mekaniko ng sasakyan, at iba pa. Ngunit ang pangunahing pinagkakaabalahan niya ay ang pangangaral ng mabuting balita. Tinulungan niya ang lokal na mga Saksi na sumulong sa espirituwal, nakisama sa kanila upang abutin ang mga tao sa kanilang teritoryo, at malimit ay tinulungan pa niya sila sa pagtatayo ng isang Kingdom Hall bago siya lumipat sa ibang lugar.

Noong 1967, nang si Gerald Cain ay naging Saksi sa kanlurang bahagi ng Estados Unidos, matinding nadama niya at ng kaniyang pamilya ang pagkaapurahan ng gawaing pag-eebanghelyo. Kahit bago mabautismuhan ang sinuman sa kanila, gumagawa na sila ng kaayusan upang maglingkod kung saan mas malaki ang pangangailangan. Sa loob ng apat na taon sila’y gumawang kasama ng kongregasyon sa Needles, California. Ito’y may pananagutan sa isang teritoryong sumasaklaw sa bahagi ng tatlong estado sa kanlurang bahagi ng Estados Unidos. Nang mapilitan silang lumipat dahil sa kalusugan, muli ang pinili nila’y isang lugar na may pantanging pangangailangan ng tulong, at ang bahagi ng kanilang tahanan doon ay ginawa nilang Kingdom Hall. Ilang beses silang lumipat mula noon, subalit ang laging pangunahing isinasaalang-alang nila ay ang pumunta sa isang lugar kung saan higit silang makatutulong sa pagpapatotoo.

Habang dumarami ang mga kongregasyon, sa ilang lugar ay matinding nadama ang pangangailangan para sa kuwalipikadong matatanda. Upang tugunin ang pangangailangang ito, libu-libong matatanda ang nagboluntaryong regular na maglakbay (at sarili nila ang gastusin) tungo sa mga kongregasyong may kalayuan sa kanilang mga komunidad. Sila’y nagpapabalik-balik ng tatlo, apat, lima, o higit pang ulit bawat sanlinggo​—upang makibahagi sa mga pulong ng kongregasyon at sa ministeryo sa larangan at gayundin upang akayin ang kawan. Ito’y nagawa hindi lamang sa Estados Unidos kundi sa El Salvador, Hapón, Netherlands, Espanya, at marami pang mga lupain din naman. Kung minsan ang matatanda at ang kanilang mga pamilya ay lumilipat ng bahay upang tugunin ang pangangailangang ito.

Ano ang naging mga resulta nito? Isaalang-alang ang isang bansa. Noon pang 1951, nang unang ipatalastas ang mga kaayusan na gumawa sa di-naiatas na teritoryo, may mga 3,000 kongregasyon sa Estados Unidos, na may aberids na 45 mamamahayag sa bawat kongregasyon. Pagsapit ng 1975, mayroon nang 7,117 kongregasyon, at ang katamtamang bilang ng aktibong mga Saksing nakikiugnay sa bawat kongregasyon ay umabot na sa halos 80.

Ang patotoong ibinigay sa pangalan at Kaharian ni Jehova mula 1945 hanggang 1975 ay makapupung higit kaysa lahat ng naisagawa na bago ang panahong iyon.

Ang bilang ng mga Saksi ay lumaki mula 156,299 noong 1945 tungo sa 2,179,256 sa palibot ng globo noong 1975. Ang bawat isa sa mga ito ay may personal na bahagi sa pangmadlang pangangaral tungkol sa Kaharian ng Diyos.

Noong 1975, ang mga Saksi ni Jehova ay abala sa 212 lupain (Binilang ayon sa paraan ng paghahati ng mapa noong kaagahan ng dekada ng 1990). Sa kontinente ng E.U. at Canada, 624,097 sa kanila ang gumaganap ng kanilang ministeryo. Sa Europa, maliban sa tinawag noon na Unyon Sobyet, mayroon pang 614,826. Ang Aprika ay nakaririnig ng mensahe ng katotohanan mula sa 312,754 mga Saksi na nakikibahagi sa gawain doon. Ang Mexico, Sentral Amerika, at Timog Amerika ay pinaglilingkuran ng 311,641 mga Saksi; ang Asia, ng 161,598; ang Australia at ang maraming mga kapuluan sa buong daigdig, ng 131,707.

Sa loob ng 30 taon hanggang 1975, ang mga Saksi ni Jehova ay gumugol ng 4,635,265,939 na oras sa pangmadlang pangangaral at pagtuturo. Sila’y nakapamahagi rin ng 3,914,971,158 aklat, buklet, at magasin sa mga taong interesado upang tulungan silang makita kung papaano sila maaaring makinabang mula sa maibiging layunin ni Jehova. Kaayon ng utos ni Jesus na gumawa ng mga alagad, sila’y gumawa ng 1,788,147,329 na mga pagdalaw-muli sa mga taong interesado, at noong 1975 sila’y nagdaraos ng aberids na 1,411,256 na walang-bayad na pantahanang mga pag-aaral sa Bibliya sa mga indibiduwal at sa mga pamilya.

Pagsapit ng 1975 ang pangangaral ng mabuting balita ay aktuwal na nakarating sa 225 lupain. Sa mahigit na 80 lupain na inabutan ng mabuting balita noong 1945 subalit wala pang mga kongregasyon noong taóng iyon, dumami ang mga kongregasyon ng masisigasig na Saksi pagsapit ng 1975. Kabilang sa mga lugar na ito ay ang Republika ng Korea na may 470 kongregasyon, Espanya na may 513, Zaire na may 526, Hapón na may 787, at Italya na may 1,031.

Noong panahon mula 1945 hanggang 1975, ang karamihan sa mga naging Saksi ni Jehova ay hindi nag-angkin na sila’y pinahiran ng espiritu ng Diyos na may pag-asa sa makalangit na buhay. Noong tagsibol ng 1935, ang bilang ng mga nakibahagi sa mga emblema sa Hapunan ng Panginoon ay umabot sa 93 porsiyento niyaong mga nakikibahagi sa ministeryo sa larangan. (Nang dakong huli ng taóng iyon, ang “malaking pulutong” ng Apocalipsis 7:9 ay ipinakilala na binubuo ng mga taong mabubuhay magpakailanman sa lupa.) Pagsapit ng 1945 ang bilang ng mga Saksi na umaasa sa buhay sa isang lupang paraiso ay sumulong hanggang sa punto na sila’y bumuo ng 86 na porsiyento niyaong mga nakikibahagi noon sa pangangaral ng mabuting balita. Sa pagsapit ng 1975 yaong mga umaasang sila’y pinahiran-ng-espiritung mga Kristiyano ay wala pang kalahati ng 1 porsiyento ng kabuuang pandaigdig na organisasyon ng mga Saksi ni Jehova. Bagaman nakakalat sa mga 115 lupain noong panahong iyon, ang mga pinahirang ito ay patuloy na naglilingkod bilang nagkakaisang grupo sa ilalim ni Jesu-Kristo.

[Blurb sa pahina 463]

“Mula nang dumating kayo rito ang lahat ay nag-uusap na tungkol sa Bibliya”

[Blurb sa pahina 466]

“Ang kasasabi mo lamang sa akin ang siyang nabasa ko sa Bibliyang iyon maraming taon na ang nakalipas”

[Blurb sa pahina 470]

Libu-libo ang lumilipat sa mga lugar sa kanilang sariling bansa kung saan mas malaki ang pangangailangan sa mga Saksi

[Blurb sa pahina 472]

“Isang di-mapapantayang gantimpala”

[Blurb sa pahina 475]

Ipinadala ang kuwalipikadong mga Saksi sa mga lupaing may pantanging pangangailangan

[Blurb sa pahina 486]

Taglay ang makapangyarihang mga argumento mula sa Kasulatan, inilantad ng unang mga Saksi sa Nigeria ang mga klero at ang kanilang huwad na mga turo

[Blurb sa pahina 497]

Kapag kinakapos ng salita, mga pagkumpas ang ginagamit

[Blurb sa pahina 499]

Ang layunin? Maabot ng mensahe ng Kaharian ang bawat isa hangga’t maaari

[Mapa/Mga larawan sa pahina 489]

Malaking pagsisikap ang ginawa upang maabot ang mga tao sa Tsina ng mabuting balita ng Kaharian ni Jehova

Mula sa Chefoo, libu-libong mga sulat, tract, at aklat ang ipinadala sa pagitan ng 1891 at 1900

Si C. T. Russell ay nagpahayag sa Shanghai at dumalaw sa 15 lunsod at nayon, 1912

Namahagi ang mga colporteur ng mga literatura sa buong baybayin ng Tsina, na naglalakbay hanggang sa looban, 1912-18

Ang mga colporteur mula sa Hapon ay naglingkod dito, 1930-31

Ang mga pagsasahimpapawid sa radyo ay ginawa sa Intsik mula sa Shanghai, Peking, at Tientsin, noong dekada ng 1930; bunga nito, mga sulat na humihingi ng literatura ang dumating mula sa maraming bahagi ng Tsina

Ang mga payunir mula sa Australia at Europa ay nagpatotoo sa Shanghai, Peking, Tientsin, Tsingtao, Pei-tai-ho, Chefoo, Weihaiwei, Canton, Swatow, Amoy, Foochow, Hankow, at Nanking noong mga dekada ng 1930 at 1940. Ang iba ay pumasok sa pamamagitan ng Burma Road at nagpatotoo sa Pao-shan, Chungking, Ch’eng-tu. Ang lokal na mga payunir ay naglingkod sa Shensi at Ningpo

[Larawan]

Ang mga misyonerong sinanay sa Gilead, tulad nina Stanley Jones (kaliwa) at Harold King (kanan), ay naglingkod dito mula 1947 hanggang 1958, kasama ng mga pamilya ng masisigasig na lokal na Saksi

[Mapa]

TSINA

[Mapa/Mga larawan sa pahina 462]

Ang “Sibia” ay naglingkod bilang lumulutang na tahanang misyonero sa West Indies

G. Maki

S. Carter

R. Parkin

A. Worsley

[Mapa]

(Para sa aktuwal na format, tingnan ang publikasyon)

BAHAMAS

LEEWARD ISLANDS

VIRGIN ISLANDS (E.U.)

VIRGIN ISLANDS (BRITANYA)

WINDWARD ISLANDS

[Mapa sa pahina 477]

(Para sa aktuwal na format, tingnan ang publikasyon)

Nagbibigay-buhay na mga tubig ng katotohanan ang umapaw sa pambansang mga hangganan tungo sa maraming iba’t ibang lugar sa Aprika

EHIPTO

SENEGAL

KENYA

TIMOG APRIKA

GHANA

KENYA

MALAWI

NIGERIA

SIERRA LEONE

ZAMBIA

[Mga larawan sa pahina 464]

Bilang mga misyonero sa Bolivia, sina Edward Michalec (kaliwa) at Harold Morris (kanan) ay unang nangaral dito sa La Paz

[Larawan sa pahina 465]

Ang lantsang “El Refugio,” na ginawa ng mga Saksi sa Peru, ay ginamit upang ihatid ang mensahe ng Kaharian sa mga taong nasa tabi ng mga ilog sa may kaitaasan ng rehiyon ng Amazon

[Larawan sa pahina 467]

Mga klase para sa pagbasa at pagsulat na idinaos ng mga Saksi sa Mexico ang tumulong sa sampu-sampung libong tao na makabasa ng Salita ng Diyos

[Larawan sa pahina 468]

Si Brother Knorr (kanan, sa harap) ay nakipagpulong sa mga Saksi sa maliliit na asamblea sa mga sakahan at sa kabundukan ng Argentina nang sila’y pagkaitang makipagtipon nang hayagan

[Larawan sa pahina 469]

Kabilang sa libu-libong mga Saksi na lumipat sa ibang mga lupain upang maglingkod kung saan mas malaki ang pangangailangan ay pami-pamilya, tulad nina Harold at Anne Zimmerman kasama ang kanilang apat na maliliit na anak (Colombia)

[Larawan sa pahina 471]

Bilang tugon sa panawagan para sa mga boluntaryo, sina Tom at Rowena Kitto ay lumipat sa Papua upang magturo ng katotohanan sa Bibliya

[Larawan sa pahina 471]

Sina John at Ellen Hubler, na sinundan pa ng 31 ibang mga Saksi, ay lumipat sa New Caledonia. Bago sila napilitang umalis, matibay na naitatag muna ang isang kongregasyon doon

[Larawan sa pahina 473]

Bilang isang binata sa Western Samoa, si Fuaiupolu Pele ay humarap sa matinding panggigipit mula sa pamilya at sa komunidad nang siya’y magpasiyang maging isa sa mga Saksi ni Jehova

[Larawan sa pahina 474]

Matapos makumbinsi si Shem Irofa’alu at ang kaniyang mga kasamahan na ang itinuturo ng mga Saksi ni Jehova ay talagang katotohanan, ang mga simbahan sa 28 nayon sa Solomon Islands ay ginawang mga Kingdom Hall

[Mga larawan sa pahina 476]

Upang makapangaral sa Ethiopia noong pasimula ng dekada ng 1950, ang mga Saksi ay hinilingang magtatag ng misyon at magturo sa paaralan

[Larawan sa pahina 478]

Nang siya’y pagbantaang paalisin sa bansa, si Gabriel Paterson (ipinakikita rito) ay pinalakas-loob ng isang prominenteng opisyal: ‘Ang katotohanan ay tulad ng isang malakas na ilog; lagyan mo ito ng prinsa at aapawin nito ang prinsa’

[Mga larawan sa pahina 479]

Noong 1970 sa isang kombensiyon sa Nigeria, 3,775 bagong mga Saksi ang nabautismuhan; maingat na tiniyak nila na talagang kuwalipikado ang bawat isa

[Mga larawan sa pahina 481]

Ang mga palabas ng pelikula (sa Aprika at sa buong daigdig) ay nagpakita sa mga tagapanood ng isang sulyap sa lawak ng nakikitang organisasyon ni Jehova

[Larawan sa pahina 482]

Si João Mancoca (na makikita rito kasama ang kaniyang asawa, si Mary) ay tapat na nakapaglingkod kay Jehova nang maraming dekada sa kabila ng napakahirap na mga kalagayan

[Larawan sa pahina 483]

Noong 1961, si Ernest Heuse, Jr., kasama ang kaniyang pamilya, ay nakapasok sa Zaire (noo’y tinawag na Congo) upang tumulong na maglaan ng espirituwal na pagtuturo sa mga tunay na nagnanais maglingkod kay Jehova

[Mga larawan sa pahina 485]

Bagaman isang taon pa lamang siya nababautismuhan at wala siyang kilalang ibang mga Saksi sa Kenya, si Mary Whittington ay humayo upang tulungan ang iba na matuto ng katotohanan

[Larawan sa pahina 487]

Si Mary Nisbet (sentro sa harap), na napagigitnaan ng kaniyang mga anak na sina Robert at George, na nagpayunir sa Silangang Aprika noong dekada ng 1930, at (sa likod) ang kaniyang anak na si William at ang asawa niyang si Muriel, na naglingkod sa Silangang Aprika mula 1956 hanggang 1973

[Mga larawan sa pahina 488]

Sa isang kombensiyon sa Pilipinas noong 1945, ang mga instruksiyon ay ibinigay kung papaano magturo sa pamamagitan ng pantahanang mga pag-aaral sa Bibliya

[Mga larawan sa pahina 490]

Sina Don at Mabel Haslett, ang unang mga misyonero sa Hapón pagkatapos ng digmaan, na nagpapatotoo sa lansangan

[Larawan sa pahina 491]

Sa loob ng 25 taon si Lloyd Barry (kanan) ay naglingkod sa Hapón, una bilang misyonero at pagkatapos bilang tagapangasiwa ng sangay

[Larawan sa pahina 491]

Sina Don at Earlene Steele, ang una sa maraming misyonero na naglingkod sa Republika ng Korea

[Larawan sa pahina 492]

Noong nakalipas na mga taon, si Fred Metcalfe nang minsan ay hinabol ng mga mang-uumog nang siya’y nagsikap na mangaral mula sa Bibliya sa Irlandiya; ngunit nang maglaon nang ang mga tao ay tumigil upang makinig, libu-libo ang naging Saksi ni Jehova

[Larawan sa pahina 493]

Sa kabila ng pagsalansang ng mga klero, libu-libo ang dumagsa sa mga kombensiyon ng Saksi sa Italya (Roma, 1969)

[Larawan sa pahina 494]

Sa panahon ng mga pagbabawal, ang mga pulong ng kongregasyon ay madalas na idinaos sa may kabukiran, na parang piknik, tulad dito sa Portugal

[Mga larawan sa pahina 495]

Ang mga Saksi sa bilangguan sa Cádiz, Espanya, ay patuloy na nangaral sa pamamagitan ng pagsulat ng mga liham

[Mga larawan sa pahina 496]

Ang malalaking kombensiyon ay nagsilbing pagkakataon upang makita at marinig mismo ng madla kung anong uri ng mga tao ang mga Saksi

Paris, Pransya (1955)

Nuremberg, Alemanya (1955)

[Mga larawan sa pahina 498]

Upang maabot ng mabuting balita ang bawat isa sa Luxembourg, kinakailangang gamitin ng mga Saksi ni Jehova ang literatura sa di-kukulangin sa isang daang wika

Kabanata 22

Bahagi 5—Mga Saksi Hanggang sa Kadulu-duluhang Bahagi ng Lupa

Noong 1975 mahahalagang desisyon ang ginawa hinggil sa paraan ng pangangasiwa sa gawain ng mga Saksi ni Jehova mula sa kanilang pandaigdig na punong-tanggapan. Hindi nila alam noon kung anong mga teritoryo ang maaari pang mabuksan upang mabigyan ng malawakang patotoo bago magwakas ang kasalukuyang sistema sa daigdig o kung gaano pang pangangaral ang gagawin sa mga lupaing hayagang pinangangaralan nila sa loob ng maraming taon. Subalit ibig nilang samantalahing mabuti ang bawat pagkakataon hangga’t maaari. Ang mga pahina 502 hanggang 520 ay nagsasaad ng ilan sa nakapananabik na mga pangyayari.

MALALAKING pagbabago ang naganap sa Timog Amerika. Ilang taon lamang ang nakararaan nang ang mga Saksi ni Jehova sa Ecuador ay napaharap sa Katolikong mga mang-uumog, ang mga paring Katoliko sa Mexico ay namahala na mistulang mga hari sa maraming nayon, at ipinagbawal ng gobyerno ang mga Saksi ni Jehova sa Argentina at Brazil. Ngunit malaki ang ipinagbago ng mga kalagayan. Ngayon marami sa mga tinuruang matakot o mapoot sa mga Saksi ay naging mga Saksi ni Jehova mismo. Ang iba’y malugod na nakikinig kapag sila’y dinadalaw ng mga Saksi upang ibahagi ang mensahe ng kapayapaan mula sa Bibliya. Ang mga Saksi ni Jehova ay kilalang-kilala at iginagalang ng marami.

Ang laki ng kanilang mga kombensiyon at ang Kristiyanong paggawi ng mga nagsisidalo ay nakatawag-pansin. Dalawa sa gayong mga kombensiyon, na idinaos nang magkasabay sa São Paulo at Rio de Janeiro, Brazil, noong 1985, ay dinaluhan ng pinakamaraming bilang na 249,351. Pagkatapos nito, 23 karagdagang mga kombensiyong idinaos para sa interesadong mga tao sa ibang bahagi ng Brazil, ang nagpangyaring umabot sa 389,387 ang kabuuang bilang ng mga nagsidalo. Ang resulta ng gawain ng mga Saksi ni Jehova sa Brazil sa pagtuturo ng Salita ng Diyos ay maliwanag na nakita nang 4,825 katao ang nagsagisag ng kanilang pag-aalay kay Jehova sa pamamagitan ng pagpapalubog sa tubig sa seryeng iyon ng mga kombensiyon. Limang taon lamang pagkaraan nito, noong 1990, kinailangang magdaos ng 110 kombensiyon sa buong Brazil upang pagkasiyahin ang 548,517 na dumalo. Nang panahong iyon 13,448 ang nagpabautismo sa tubig. Sa buong lupain ay daan-daang libong mga tao at mga pamilya ang malugod na tumatanggap ng pagtuturo sa Salita ng Diyos mula sa mga Saksi ni Jehova.

Kumusta naman ang Argentina? Pagkatapos ng ilang dekada ng paghihigpit mula sa gobyerno, ang mga Saksi ni Jehova roon ay muling binigyan ng kalayaang magtipun-tipon noong 1985. Kaylaking kagalakan ng 97,167 na nagsidalo sa unang serye ng mga kombensiyon! Sa ilalim ng ulong-paksang “Isang Kaharian na Lumalago​—Yaong sa mga Saksi ni Jehova,” ikinamangha ng lokal na pahayagang Ahora ang kaayusan ng mga pulutong sa kombensiyon sa Buenos Aires, ang lubos na kawalang pagtatangi nila sa lahi o sa lipunan, ang kanilang pagkamapagpayapa, at ang pag-ibig na kanilang ipinakita. Saka ito’y nagtapos nang ganito: “Sang-ayon man tayo o hindi sa kanilang mga idea at turo, ang buong pulutong na ito ay karapat-dapat na pag-ukulan natin ng pinakamataas na paggalang.” Subalit, maraming taga-Argentina ang gumawa nang higit kaysa riyan. Sila’y nagsimulang mag-aral ng Bibliya kasama ng mga Saksi ni Jehova, at dumalo sila sa mga pulong sa Kingdom Hall upang pagmasdan kung papaano ikinakapit ng mga Saksi ang mga simulain sa Bibliya sa kanilang mga buhay. Pagkatapos ang mga tagapagmasid na ito ay gumawa ng desisyon. Nang sumunod na pitong taon, sampu-sampung libo sa kanila ang nag-alay ng kanilang buhay kay Jehova, at ang bilang ng mga Saksi sa Argentina ay sumulong ng 71 porsiyento!

Higit na kapansin-pansin ang pagtugon sa mabuting balita ng Kaharian ng Diyos sa Mexico. Noong unang mga taon, ang mga Saksi ni Jehova roon ay madalas na sinalakay ng mga mang-uumog na sinulsulan ng mga pari. Subalit nang hindi lumaban o naghiganti ang mga Saksi ito’y nakatawag-pansin sa mga taong tapat-puso. (Roma 12:17-19) Napansin din nila na lahat ng mga paniniwala ng mga Saksi ay nakasalig sa Bibliya, ang kinasihang Salita ng Diyos, sa halip na sa tradisyon ng tao. (Mat. 15:7-9; 2 Tim. 3:16, 17) Nakita nila na may pananampalataya ang mga Saksi na nagpapalakas sa kanila sa harap ng kagipitan. Lalong maraming mga pamilya ang malugod na tumanggap sa mga Saksi ni Jehova kapag nag-aalok ng walang-bayad na pag-aaral ng Bibliya sa kanila. Sa katunayan, noong 1992, 12 porsiyento ng mga pag-aaral sa Bibliya sa buong daigdig na idinaos ng mga Saksi ang nasa Mexico, at marami sa mga ito ay sa malalaking pamilya. Bunga nito, ang bilang ng mga Saksi ni Jehova sa Mexico​—hindi lamang ang mga dumadalo sa kanilang mga pulong kundi yaong aktibong mga tagapaghayag sa madla ng Kaharian ng Diyos—​ay sumulong mula 80,481 noong 1975 tungo sa 354,023 noong 1992!

Sa Europa rin, pambihirang mga pangyayari ang nagdagdag sa higit na pagpapalaganap ng mensahe ng Kaharian.

Kamangha-manghang mga Pangyayari sa Polandya

Bagaman ang gawain ng mga Saksi ni Jehova ay ipinagbawal sa Polandya mula 1939 hanggang 1945 (noong panahon ng pamamahala ng Nazi at Sobyet) at muli simula noong Hulyo 1950 (sa ilalim ng pamamahala ng Sobyet), hindi huminto sa pangangaral ang mga Saksi ni Jehova roon. Bagaman may bilang lamang sila na 1,039 noong 1939, noong 1950 ay may 18,116 na tagapaghayag ng Kaharian, at sila’y nagpatuloy bilang masisigasig (bagaman maiingat) na mga ebanghelisador. (Mat. 10:16) Gayunman, kung tungkol sa mga asamblea, ang mga ito’y idinaos sa kubling mga dako​—sa bukid, sa mga kamalig, sa kagubatan. Ngunit, simula noong 1982, pinahintulutan sila ng gobyerno sa Polandya na magdaos ng isang-araw na mga asamblea na hindi gaanong malaki sa arkiladong mga pasilidad.

Pagkatapos, noong 1985 ang pinakamalalaking istadyum sa Polandya ay ipinagamit sa mga Saksi ni Jehova para sa apat na malalaking kombensiyon noong buwan ng Agosto. Nang dumating ang isang delegado mula sa Austria sakay ng eroplano, nagtaka siya nang marinig niya ang isang patalastas sa loudspeaker na malugod na tinatanggap ang mga Saksi ni Jehova sa Polandya para sa kanilang kombensiyon. Yamang batid niyang ito’y nagpapahiwatig ng malaking pagbabago sa saloobin ng gobyerno, isang may-edad nang Saksing Polako na naroon upang salubungin ang bisita ay hindi nakapigil sa kaniyang luha ng kagalakan. Ang dumalo sa mga kombensiyong iyon ay 94,134 delegado, kabilang ang mga grupo mula sa 16 na lupain. Alam ba ng madla ang nagaganap? Tiyak iyon! Sa panahon ng kombensiyon at pagkatapos, nabasa nila ang mga ulat sa pangunahing mga pahayagan, napanood nila sa telebisyon ang mga pulutong sa kombensiyon, at narinig nila ang ilang bahagi ng programa sa pambansang radyo. Nagustuhan ng marami ang kanilang nakita at narinig.

Kasalukuyang nagpaplano ng mas malalaking kombensiyon sa Polandya nang, noong Mayo 12, 1989, ang gobyerno ay nagkaloob ng legal na pagkilala sa mga Saksi ni Jehova bilang isang relihiyosong samahan. Wala pang tatlong buwan, tatlong internasyonal na kombensiyon ang ginanap​—sa Chorzów, Poznan, at Warsaw—​na may kabuuang dumalo na 166,518. Ang nakapagtataka, libu-libong mga Saksi mula sa dating Unyong Sobyet (U.S.S.R.) at Czechoslovakia ang binigyan ng permisong maglakbay at sila’y nakadalo. Ang gawain ba ng paggawa ng alagad ng mga Saksi ni Jehova ay nagbubunga sa mga lupaing ito kung saan sa loob ng ilang dekada ang Estado ay hayagang nagtataguyod ng ateismo? Maliwanag ang naging sagot nang ang 6,093, marami’y mga kabataan, ang nagpabautismo sa tubig sa mga kombensiyong iyon.

Hindi maaaring hindi mapansin ng publiko na ang mga Saksi ay kakaiba​—sa isang kalugud-lugod na paraan. Sa mga pahayagan, nabasa nila ang mga salitang tulad ng sumusunod: “Yaong mga sumasamba sa Diyos na Jehova​—tulad ng sinasabi nila mismo—​ay talagang nagpapahalaga sa kanilang mga pagtitipon, na walang-alinlangang nagtatanghal ng pagkakaisa nila. . . . Kung tungkol sa pagiging maayos, payapa, at malinis, ang mga dumadalo sa kombensiyon ay mga huwarang dapat tularan.” (Życie Warszawy) Ang ilan sa mga taga-Polandya ay hindi lamang nagnais na magmasid sa mga kombensiyonista. Gusto nilang mag-aral ng Bibliya kasama ng mga Saksi ni Jehova. Dahil sa gayong pagtuturo sa Salita ng Diyos, ang bilang ng mga Saksi ni Jehova sa Polandya ay sumulong mula 72,887 noong 1985 tungo sa 107,876 noong 1992; at sa huling binanggit na taon, sila’y gumugol ng mahigit sa 16,800,000 oras upang ibalita sa mga iba pa ang kamangha-manghang pag-asang nakalahad sa Kasulatan.

Subalit, hindi lamang sa Polandya nagaganap ang nakapananabik ng mga pagbabago.

Higit pa sa Silangang Europa ang Nagbukas ng Kani-kanilang Pintuan

Ang Hungarya ay nagkaloob ng legal na pagkilala sa mga Saksi ni Jehova noong 1989. Binawi ng dating German Democratic Republic (GDR) ang 40-taóng pagbabawal nito sa mga Saksi noong 1990, mga apat na buwan pagkatapos buwagin ang Pader ng Berlin. Nang sumunod na buwan ang Kristiyanong Samahan ng mga Saksi ni Jehova sa Romania ay opisyal na kinilala ng bagong gobyernong Romaniano. Noong 1991 ang Ministri ng Katarungan sa Moscow ay nagpahayag na ang Karta ng “Relihiyosong Organisasyon ng mga Saksi ni Jehova sa U.S.S.R.” ay opisyal na nakarehistro. Noong taon ding yaon ipinagkaloob ang legal na pagkilala sa gawain ng mga Saksi ni Jehova sa Bulgaria. Noong 1992, ang mga Saksi ni Jehova sa Albania ay pinagkalooban ng legal na karapatan.

Ano ang ginawa ng mga Saksi ni Jehova sa kalayaang ipinagkaloob sa kanila? Isang peryodista ang nagtanong kay Helmut Martin, coordinator ng gawain ng mga Saksi ni Jehova sa GDR: “Mapapasangkot ba kayo sa pulitika?” Tutal, iyan ang ginagawa ng marami sa mga klero ng Sangkakristiyanuhan. “Hindi,” ang tugon ni Brother Martin, “si Jesus ay nagbigay sa kaniyang mga alagad ng maka-Kasulatang atas, at ito ang itinuturing naming pinakamahalagang gawain namin.”​—Mat. 24:14; 28:19, 20.

Tiyak na hindi ito pasimula lamang ng pagganap ng mga Saksi ni Jehova sa pananagutang iyan sa bahaging ito ng daigdig. Bagaman napilitan silang gumawa sa ilalim ng napakahirap na mga kalagayan sa loob ng maraming taon, sa karamihan ng mga lupaing ito ang mga kongregasyon (na nagpupulong sa maliliit na grupo) ay kumikilos, at ang pagpapatotoo ay ginagawa. Subalit ngayon isang bagong pagkakataon ang nabuksan. Maaari na silang magdaos ng mga pulong na puwedeng ipag-anyaya sa madla. Maaari na silang hayagang mangaral sa bahay-bahay, na walang takot na sila’y mabilanggo. Sa mga lupaing ito na may pinagsamang populasyon na mahigit sa 390,000,000, ay may malaking gawain na dapat pang isagawa. Yamang nabatid nilang nabubuhay tayo sa huling araw ng kasalukuyang pandaigdig na sistema ng mga bagay, kumilos agad ang mga Saksi ni Jehova.

Kahit bago pa man ipagkaloob ang legal na pagkilala, ang mga miyembro ng Lupong Tagapamahala ay dumalaw na sa ilan sa mga lupain upang tingnan kung ano ang magagawa upang tulungan ang kanilang Kristiyanong mga kapatid. Nang alisin ang mga pagbabawal, naglakbay pa sila sa lalong marami sa mga lugar na ito upang tumulong sa pag-oorganisa ng gawain. Sa loob ng ilang taon, sila’y personal na nakipagkita at nakipag-usap sa mga Saksi sa Polandya, Hungarya, Romania, Czechoslovakia, Rusya, Ukraine, Estonia, at Belarus.

Isinaayos ang mga kombensiyon upang patibayin ang mga Saksing naninirahan sa mga lupaing ito at upang maitanghal sa madla ang mensahe ng Kaharian ng Diyos. Wala pang limang buwan matapos alisin ang pagbabawal sa dating GDR, may kombensiyong idinaos sa Olympia Stadium sa Berlin. Ang mga Saksi mula sa 64 na iba pang lupain ay tumugon sa imbitasyong dumalo. Itinuring nilang isang pribilehiyo na tamasahin ang pagkakataong iyon kasama ng Kristiyanong mga kapatid na sa loob ng ilang dekada ay nagpakita ng katapatan kay Jehova sa kabila ng matinding pag-uusig.

Kapuwa noong 1990 at 1991, may iba pang mga kombensiyon na idinaos sa Silangang Europa. Matapos idaos ang apat na lokal na asamblea sa Hungarya noong 1990, isinaayos ang isang internasyonal na pagtitipon sa Népstadion sa Budapest noong 1991. Ang dumalo ay 40,601 mula sa 35 bansa. Sa kauna-unahang pagkakataon sa loob ng mahigit na 40 taon, ang mga Saksi ni Jehova ay nakapagdaos ng pangmadlang mga kombensiyon sa Romania noong 1990. Isang serye ng mga asamblea sa buong bansa, at nang dakong huli dalawang mas malalaking kombensiyon ang idinaos noong taóng iyon. Nagkaroon ng walo pang kombensiyon noong 1991, na dinaluhan ng 34,808. Noong 1990, sa tinatawag noon na Yugoslavia, may mga kombensiyong idinaos sa bawat isa sa mga republikang bumubuo sa bansang iyon. Nang sumunod na taon, bagaman ang lupain ay nasa bingit ng gera sibil, 14,684 sa mga Saksi ni Jehova ang nasiyahan sa isang internasyonal na kombensiyon sa Zagreb, ang kabisera ng Croatia. Namangha ang mga pulis nang makita nila ang mga Croat, Montenegrin, Serbiano, Sloveniano, at iba pa na mapayapang nagtipon upang makinig sa programa.

Sa noo’y Czechoslovakia rin, isinaayos kaagad ang mga kombensiyon. Isang pambansang kombensiyon sa Prague noong 1990 ay dinaluhan ng 23,876. Gayon na lamang ang katuwaan ng mga nangangasiwa sa istadyum sa kanilang nasaksihan kung kaya ipinagamit sa mga Saksi ang pinakamalaking pasilidad sa bansa para sa sumunod nilang kombensiyon. Sa makasaysayang okasyong iyon, noong 1991, pinunô ng 74,587 masisiglang kombensiyonista ang Strahov Stadium sa Prague. Ang mga delegadong Czech at Slovak ay natuwa at malakas na pinalakpakan ang patalastas hinggil sa paglabas ng kompletong New World Translation of the Holy Scriptures sa kanilang sariling mga wika, na gagamitin sa pangmadlang ministeryo at gayundin sa personal at pang-kongregasyong pag-aaral.

Noong 1991 rin, sa kauna-unahang pagkakataon sa kasaysayan, ang mga Saksi ni Jehova ay hayagang nakapagdaos ng mga kombensiyon sa mga dakong dati ay nasa loob ng Unyong Sobyet. Pagkatapos ng kombensiyon sa Tallinn, Estonia, nagkaroon ng isa sa Siberia. Apat ang idinaos sa malalaking lunsod sa Ukraine, at isa sa Kazakhstan. Ang kabuuang dumalo ay 74,252. At bilang bagong bunga ng gawaing paggawa ng alagad ng mga Saksi ni Jehova sa mga dakong ito, 7,820 ang nagpabautismo sa tubig. Ito’y hindi emosyonal na desisyong ginawa dahil sa simbuyo ng damdamin na likha ng kombensiyon. Ang mga kandidato sa bautismo ay buong-ingat na inihanda nang patiuna sa loob ng ilang buwan​—at kung minsan, ng ilang taon.

Saan nanggaling ang lahat ng mga taong ito? Maliwanag na ang gawain ng mga Saksi ni Jehova sa bahaging iyon ng lupa ay hindi lamang noon nagsisimula. Ang mga publikasyon ng Watch Tower ay ipinadala na sa pamamagitan ng koreo sa isang interesadong tao sa Rusya noon pang 1887. Ang unang presidente ng Samahang Watch Tower ay personal na dumalaw sa Kishinev (ngayo’y nasa Moldova) noong 1891. Ang ilang mga Estudyante ng Bibliya ay pumasok sa Rusya upang mangaral noong dekada ng 1920; subalit may malaking hadlang mula sa mga opisyal, at ang ilang mga grupong nagpakita ng interes sa mensahe ng Bibliya ay maliliit lamang. Gayunman, nagbago ang situwasyon noong Digmaang Pandaigdig II at pagkatapos nito. Nagbago ang hangganan ng mga bansa, at maraming mga tao ang napapunta sa ibang lupain. Dahil dito, mahigit na isang libong Saksi na nagsasalita ng Ukrainyano mula sa dati’y silangang Polandya ang napapasok sa loob ng Unyong Sobyet. Ang ibang mga Saksi na nakatira sa Romania at Czechoslovakia ay nakasumpong na ang tinitirhan nila ay naging bahagi ngayon ng Unyong Sobyet. Karagdagan pa, ang mga Ruso na naging mga Saksi ni Jehova nang sila’y nasa mga kampong piitan ng Alemanya ay bumalik sa tinubuan nilang lupain, at dala nila ang mabuting balita ng Kaharian ng Diyos. Pagsapit ng 1946, may 4,797 aktibong mga Saksi sa Unyong Sobyet. Marami sa mga ito ang pinalipat ng gobyerno sa iba’t ibang mga lugar sa nagdaang mga taon. Ang ilan ay ibinilanggo sa mga kampong piitan. Saanman sila pumaroon sila’y nagpapatotoo. Lumaki ang bilang nila. Kahit bago pa sila pinagkalooban ng gobyerno ng legal na pagkilala, may aktibong mga grupo mula sa Lviv sa kanluran hanggang sa Vladivostok sa dulong silangan ng Unyong Sobyet, na nasa kabilang dagat mula sa Hapón.

Marami Na Ngayon ang Nais Makinig

Nang idaos ng mga Saksi ang mga kombensiyon sa dating U.S.S.R. noong 1991, nagkaroon ng pagkakataon ang publiko na mapagmasdan silang mabuti. Ano ang kanilang reaksyon? Sa Lviv, Ukraine, isang opisyal ng pulis ang nagsabi sa isang kombensiyonista: “Magaling kayo sa pagtuturo ng mabuti sa iba, nagsasalita kayo tungkol sa Diyos, at hindi kayo gumagawa ng karahasan. Pinag-uusapan namin kung bakit namin kayo pinag-uusig noon, at ang naging konklusyon namin ay na hindi kami nakinig sa inyo noon at wala kaming nalalaman tungkol sa inyo.” Ngunit ngayon marami na ang nakikinig, at gusto ng mga Saksi ni Jehova na tulungan sila.

Upang mabisang magampanan ang kanilang gawain sa mga lupaing ito, kailangan ang literatura sa Bibliya. Malaking pagsisikap ang ginawa upang ito’y mailaan kaagad. Sa Selters/Taunus, Alemanya, halos dinoble ng mga Saksi ni Jehova ang kanilang pasilidad sa paglilimbag. Bagaman hindi pa tapos noon ang pagpapalaking ito, mga dalawang linggo lamang matapos alisin ang pagbabawal sa dating Silangang Alemanya, 25 tonelada ng literatura ang ipinadala sa lugar na ito mula sa palimbagan sa Selters. Mula nang alisin ang mga pagbabawal sa mga lupain ng Silangang Europa hanggang 1992, halos 10,000 tonelada ng literatura sa 14 na pangunahing wika ang ipinadala sa iba’t ibang mga bansang ito mula sa Alemanya, 698 tonelada pa mula sa Italya, at karagdagan pa mula sa Pinlandya.

Palibhasa’y napahiwalay sila sa loob ng maraming taon, ang mga Saksi sa ibang lupain ay nangailangan ng tulong may kaugnayan sa pangangasiwa sa kongregasyon at pangasiwaan sa organisasyon. Upang tugunin ang apurahang pangangailangang ito, ang may-karanasang matatanda​—yaong makapagsasalita ng wika ng lupain hangga’t maaari​—ay kinausap sa Alemanya, Estados Unidos, Canada, at iba pang mga lugar. Sila ba’y handang lumipat sa isa sa mga lupaing ito sa Silangang Europa upang tugunin ang pangangailangan? Tunay na nakatutuwa ang naging tugon! Saanma’t magagawa, ang mga matandang sinanay sa Paaralang Gilead o sa Ministerial Training School ay isinugo rin.

Pagkatapos, noong 1992 isang kapansin-pansing internasyonal na kombensiyon ang idinaos sa St. Petersburg, pangalawa sa pinakamalaking lunsod sa Rusya. Mga 17,000 sa mga delegado ay mula sa 27 lupain sa labas ng Rusya. Malawakang inianunsiyo ang kombensiyon. Kabilang sa mga dumalo ay mga tao na noon lamang nakarinig tungkol sa mga Saksi ni Jehova. Ang bilang ng dumalo ay umabot sa pinakamataas na 46,214. Ang mga delegado ay naroon mula sa lahat ng bahagi ng Rusya, ang ilan ay mula sa dulong silangan sa Sakhalin Island, malapit sa Hapón. Malalaking grupo ang nanggaling sa Ukraine, Moldova, at sa iba pang mga bansa na dati ay bahagi ng U.S.S.R. Dala-dala nila ang mabubuting balita. Ipinakita ng mga ulat na sa bawat kongregasyon sa mga lunsod tulad ng Kiev, Moscow, at St. Petersburg, ang karaniwang dumadalo sa kanilang mga pulong ay doble o higit pa kaysa sa bilang ng mga Saksi. Maraming mga tao na gustong makipag-aral ng Bibliya sa mga Saksi ni Jehova ang kinailangang maghintay muna dahil sa dami. Mula sa Latvia, mga 600 delegado ang dumating, at mas marami pa mula sa Estonia. Isang kongregasyon sa St. Petersburg ang may mahigit sa isang daan na handang magpabautismo sa kombensiyon. Marami sa mga nagpapakita ng interes ay mga kabataan o mga taong may pinag-aralan. Tunay, isang dakilang espirituwal na pag-aani ang nagaganap sa napakalawak na teritoryong ito na malaon nang minalas ng daigdig bilang matibay na tanggulan ng ateismo!

Mga Bukid na Mapuputi Na Upang Anihin

Samantalang nagbabago ang mga saloobin hinggil sa relihiyosong kalayaan, may iba pa ring mga bansa ang nag-alis ng mga paghihigpit sa mga Saksi ni Jehova o nagkaloob sa kanila ng legal na pagkilala na matagal nang ipinagkait. Sa marami sa mga dakong ito, isang saganang espirituwal na ani ang hinog na upang gapasin. Ang mga kalagayan ay katulad ng inilarawan ni Jesus sa kaniyang mga alagad nang sabihin niya: “Itaas ninyo ang inyong mga mata at masdan ang mga bukid, na mapuputi na upang anihin.” (Juan 4:35) Isaalang-alang ang ilang mga dako kung saan naging totoo ito sa Aprika.

Ipinagbawal na ang ministeryo sa bahay-bahay ng mga Saksi ni Jehova sa Zambia noon pang 1969. Bunga nito, ang mga Saksi roon ay gumugol ng higit na panahon sa pagdaraos ng mga pag-aaral sa Bibliya sa mga interesado. Sinimulang hanapin din ng iba ang mga Saksi upang sila’y makatanggap ng pagtuturo. Unti-unting niluwagan ang mga paghihigpit ng gobyerno, at dumami ang mga dumadalo sa mga pulong. Noong 1992, may 365,828 na dumalo sa Hapunan ng Panginoon sa Zambia, 1 sa bawat 23 ng populasyon!

Sa bandang hilaga ng Zambia, sa Zaire, ibig matutuhan ng libu-libo pa kung ano ang itinuturo ng mga Saksi ni Jehova tungkol sa Kristiyanong pamumuhay at sa layunin ng Diyos para sa sangkatauhan. Noong 1990 nang pahintulutang buksan muli ng mga Saksi ang kanilang mga Kingdom Hall, umabot pa sa 500 katao ang dumagsa sa kanilang mga pulong sa ilang lugar. Sa loob ng dalawang taon ang 67,917 Saksi sa Zaire ay nagdaraos ng 141,859 na pantahanang pag-aaral sa Bibliya sa gayong uri ng mga tao.

Totoong kagila-gilalas ang dami ng mga lupaing nabubuksan. Noong 1990, ang mga misyonero ng Watch Tower na pinalayas mula sa Benin 14 na taon ang nakalipas ay opisyal na binigyan ngayon ng pagkakataong makabalik, at bukás ang pintuan upang pumasok din ang iba. Noong taon ding iyon ang Ministro ng Katarungan sa Cape Verde Republic ay lumagda ng dokumento na sumang-ayon sa karta ng lokal na Asosasyon ng mga Saksi ni Jehova, sa gayo’y pinagkakalooban sila ng legal na pagkilala. Pagkatapos, noong 1991 inalis ang pagbabawal sa mga Saksi ni Jehova sa Mozambique (kung saan malupit silang pinag-usig ng dating mga namamahala), sa Ghana (kung saan opisyal na hinigpitan ang kanilang gawain), at sa Ethiopia (kung saan hindi sila nakapangaral sa madla o nakapagdaos ng mga asamblea sa loob ng 34 na taon). Bago nagtapos ang taon, ang Niger at Congo ay nagkaloob din sa kanila ng legal na pagkilala. Sa unang bahagi ng 1992, inalis ang mga pagbabawal o ipinagkaloob ang legal na pagkilala sa mga Saksi ni Jehova sa Chad, Kenya, Rwanda, Togo, at Angola.

Narito ang mga bukiring hinog na upang anihin. Sa Angola, halimbawa, nagkaroon kaagad ang mga Saksi ng 31-porsiyentong pagsulong; bukod pa rito, ang halos 19,000 tagapaghayag ng Kaharian doon ay nagdaraos ng halos 53,000 pantahanang pag-aaral sa Bibliya. Upang maglaan ng tulong sa pangangasiwa para sa malawakang programang ito ng edukasyon sa Bibliya sa Angola gayundin sa Mozambique (kung saan marami ang nagsasalita ng Portuges), kuwalipikadong matatanda mula sa Portugal at Brazil ang inanyayahang lumipat sa Aprika upang doon ipagpatuloy ang kanilang ministeryo. Mga misyonerong nagsasalita ng Portuges ang inatasan sa bagong bukás na teritoryo ng Guinea-Bissau. At may-kakayahang mga Saksi sa Pransya at sa ibang lupain ang inanyayahang tumulong sa apurahang gawaing pangangaral at paggawa ng alagad sa Benin, Chad, at Togo, kung saan marami ang nagsasalita ng Pranses.

Kabilang sa mga dako na doo’y di-pangkaraniwan ang dami ng inaning mga tagapuri kay Jehova ay yaong mga dating tanggulan ng Romano Katoliko. Bukod sa Latin Amerika, naging totoo ito sa Pransya (kung saan ang ulat noong 1992 ay nagpakitang may 119,674 ebanghelisador na Saksi), sa Espanya (kung saan may 92,282), sa Pilipinas (na may 114,335), sa Irlandya (kung saan ang pagdami ng mga Saksi ay 8 hanggang 10 porsiyento bawat taon), at sa Portugal.

Nang may 37,567 na dumalo sa isang kombensiyon ng Saksi sa Lisbon, Portugal, noong 1978, ang peryodikong Opção ay nagsabi: “Para sa sinuman na nakapunta sa Fátima sa panahon ng peregrinasyon, talagang malaki ang kaibahan nito. . . . Dito [sa kombensiyon ng mga Saksi ni Jehova] nawawala ang mistisismo, at ito’y pinapalitan ng pagdaraos ng isang pulong kung saan may pagkakaisang tinatalakay ng mga mananampalataya ang kanilang mga problema, ang kanilang pananampalataya, at ang kanilang saloobing espirituwal. Nababanaag sa kanilang pakikitungo sa isa’t isa ang maliwanag na tanda ng isang ugnayang may pagmamalasakitan.” Nang sumunod na dekada, ang bilang ng mga Saksi sa Portugal ay sumulong nang halos 70 porsiyento.

At kumusta naman ang Italya? Dahil sa kulang na kulang ang mga kandidato sa pagkaparing Katoliko ang ilang mga seminaryo ay kinailangang magsara. Maraming simbahan ang wala nang lokal na pari. Maraming pagkakataon na ang dating mga simbahan ay ginagamit bilang tindahan o opisina. Sa kabila ng lahat ng ito, nakipaglaban nang gayon na lamang ang iglesya upang pahintuin ang mga Saksi ni Jehova. Sa nakaraang mga taon ay ginipit nila ang mga opisyal na paalisin sa bansa ang mga misyonerong Saksi at hinilingan nila ang mga pulis na patigilin ang kanilang mga pulong. Sa ilang mga dako noong dekada ng 1980, ang lokal na mga pari ay nagpapaskil sa bawat pinto (pati sa iba na nagkataong mga Saksi ni Jehova), ng pananalitang: “Huwag Kayong Kumatok. Mga Katoliko Kami.” Ang ulong-balita sa mga pahayagan ay ganito ang sinabi: “Sigaw ng Pagkabahala ng Iglesya Laban sa mga Saksi ni Jehova” at “‘Banal na Digmaan’ Laban sa mga Saksi ni Jehova.”

Nang sikaping patahimikin ng unang-siglong mga saserdoteng Judio ang mga apostol, si Gamaliel, isang guro ng Kautusan, ay may-katalinuhang nagpayo: “Kung ang pakana o ang gawang ito ay mula sa mga tao, mawawasak ito; subalit kung ito’y sa Diyos, hindi ninyo sila mawawasak.” (Gawa 5:38, 39) Ano ang nangyari nang sikaping patahimikin ng pagkaparing Romano Katoliko sa ika-20 siglo ang mga Saksi ni Jehova? Ang gawain ng 120 Saksi sa Italya noong 1946 ay hindi nawasak. Sa halip, pagsapit ng 1992, nagkaroon ng 194,013 aktibong mga Saksing kaugnay ng 2,462 kongregasyon sa buong lupain. Halos pinunô nila ang Italya ng kanilang pagtuturo sa Salita ng Diyos. Mula noong 1946 ay gumugol sila ng mahigit sa 550 milyong oras sa pakikipag-usap sa kapuwa nila Italyano tungkol sa Kaharian ng Diyos. Habang ginagawa ito, nagpasakamay sila ng milyun-milyong kopya ng Bibliya mismo gayundin ng mahigit sa 400 milyong aklat, buklet, at magasin na nagpapaliwanag ng mga Kasulatan. Ibig nilang matiyak na ang mga tao sa Italya ay mabigyan ng lubos na pagkakataon na manindigan sa panig ni Jehova bago dumating ang Armagedon. Samantalang ginagawa ito, nasa isip nila ang isinulat ni apostol Pablo sa 2 Corinto 10:4, 5, alalaong baga’y: “Ang mga sandata ng aming pakikipagbaka ay hindi ukol sa laman, kundi may kapangyarihan mula sa Diyos upang gibain ang matitibay na bagay. Sapagkat ginigiba namin ang mga maling haka at bawat bagay na matayog na ipinagmamataas laban sa kaalaman ng Diyos.”

Hindi lamang ang dating mga tanggulan ng Katoliko ang binigyang-pansin ng mga Saksi ni Jehova. Alam nila na sinabi ni Jesu-Kristo: “Sa lahat ng bansa ay kailangan munang maipangaral ang mabuting balita.” (Mar. 13:10) At ito ang ginagawa ng mga Saksi. Noong 1992, may 12,168 sa kanila na abala sa pagbabalita sa mga tao sa India tungkol sa Kaharian ng Diyos. May 71,428 pa rin sa kanila na nangangaral sa Republika ng Korea. Sa Hapón, may 171,438, at lumalaki buwan-buwan ang bilang nila. Sila’y patuloy ring nagsikap upang abutin ang mga lupaing hindi pa gaano o sadyang di pa napangangaralan.

Kaya, sa huling bahagi ng dekada ng 1970, sa kauna-unahang pagkakataon, nahatdan nila ng mensahe ng Kaharian ang mga taong naninirahan sa Marquesas Islands at sa Kosrae​—kapuwa nasa Karagatang Pasipiko. Narating din nila ang Bhutan, na karatig ng timugang hangganan ng Tsina, at ang Comoros, di-kalayuan mula sa silangang baybayin ng Aprika. Noong dekada ng 1980 ang kauna-unahang gawaing pangangaral ng mga Saksi ni Jehova ay iniulat mula sa Wallis at Futuna Islands, gayundin mula sa mga isla ng Nauru at Rota, lahat ay nasa timog-kanlurang Pasipiko. Ang ilan sa mga ito ay maliliit na lugar; ngunit may mga taong nakatira roon, at ang mga buhay ay totoong mahalaga. May lubos na kabatiran ang mga Saksi ni Jehova sa hula ni Jesus na bago dumating ang wakas, ang mensahe ng Kaharian ay ipangangaral “sa buong tinatahanang lupa.”​—Mat. 24:14.

Nakikipag-usap sa mga Tao Saanman at Kailanman Ito Magagawa

Bagaman ang pangangaral sa bahay-bahay ang pangunahing paraang ginagamit ng mga Saksi ni Jehova upang abutin ang mga tao, napagtanto nila na kahit sa sistematikong paraang ito ay hindi nila nakakausap ang lahat ng tao. Taglay ang pagkaapurahan, patuloy nilang hinahanap ang mga tao saanman sila matatagpuan.​—Ihambing ang Juan 4:5-42; Gawa 16:13, 14.

Kapag dumaong ang mga barko sa mga daungan ng Alemanya at ng Netherlands, kahit panandalian lamang, sinisikap ng mga Saksi ni Jehova na ang mga ito’y puntahan, na nagpapatotoo muna sa kapitan saka sa mga tripulante. Nagdadala sila ng literatura sa Bibliya sa maraming wika para sa mga lalaking ito. Sa mga palengke ng Chad, sa kalagitnaang Aprika, madalas ay may nakikitang grupo ng 15 o 20 katao na nakapalibot sa isa sa mga Saksi ni Jehova na nagsasalita sa kanila hinggil sa pag-asa ng Kaharian ng Diyos. Sa pamamagitan ng halinhinang paggawa, ang mga Saksi ay nakikipag-usap sa mga tindero sa kanilang mga puwesto at sa libu-libong mga namimili tuwing Sabado ng umaga sa tiangge sa Auckland, New Zealand. Ang mga taong nasa mga terminal ng bus sa Guayaquil, Ecuador​—marami mula sa malalayong bahagi ng lupain—​ay nilalapitan doon ng mga Saksi na nag-aalok sa kanila ng isang napapanahong brosyur o La Atalaya at ¡Despertad! Yaong mga nagtatrabaho sa gabi sa 24-na-oras na mga groseri sa New York City ay dinadalaw ng mga Saksi sa kanilang trabaho upang sila man ay may pagkakataong makarinig ng mabuting balita.

Kapag naglalakbay sa mga eroplano, tren, bus, at subway, ibinabahagi ng marami sa mga Saksi ni Jehova ang mahahalagang katotohanan ng Bibliya sa kasama nilang mga pasahero. Sa panahon ng tanghalian sa kanilang sekular na trabaho at sa paaralan, gayundin kapag may negosyanteng nagsasadya sa kanilang tahanan, sinasamantala nila ang pagkakataon upang magpatotoo. Alam nila na marami sa mga taong ito ang maaaring wala sa bahay kapag regular na dumadalaw ang mga Saksi.

Samantalang nagpapatotoo sa iba, hindi nila kinaliligtaan ang malalapit na miyembro ng pamilya at iba pang mga kamag-anak. Ngunit nang si Maria Caamano, isang Saksi sa Argentina, ay nagsikap na sabihin sa kaniyang pamilya kung papaano naantig ang kaniyang damdamin dahil sa kaniyang natutuhan sa Bibliya, kinantiyawan nila siya o nagwalang-bahala. Hindi siya tumigil kundi naglakbay ng 1,900 kilometro upang magpatotoo sa iba pa sa kaniyang mga kamag-anak. Ang ilan ay malugod na tumugon. Unti-unti, nakinig din ang iba. Bunga nito, may mahigit na ngayong 80 maygulang at 40 bata sa kaniyang mga kamag-anak ang tumanggap ng katotohanan ng Bibliya at namamahagi nito sa iba.

Upang tulungan ang kaniyang mga kamag-anak, si Michael Regan ay bumalik sa kaniyang sariling bayan, sa Boyle, County Roscommon, sa Irlandya. Nagpatotoo siya sa kanilang lahat. Ang kaniyang pamangking babae ay natawagan ng pansin dahil sa masayang espiritu at malinis na paraan ng pamumuhay ng mga anak ni Michael. Di-nagtagal at silang mag-asawa ay pumayag na mag-aral ng Bibliya. Nang sila’y mabautismuhan, pinagbawalan siya ng kaniyang ama na dumalaw sa tahanan ng pamilya. Gayunman, unti-unting lumambot ang kaniyang saloobin, at siya’y tumanggap ng ilang literatura​—na may layuning ilantad ang “kamalian” ng mga Saksi. Subalit di-nagtagal at natalos niya na ang binabasa niya ay katotohanan, at nang maglaon siya’y nagpabautismo. Mahigit sa 20 miyembro ng pamilya ang nakikisama ngayon sa kongregasyon, at karamihan sa mga ito ay nabautismuhan na.

Kumusta naman ang mga nasa bilangguan? Maaari ba silang makinabang mula sa mensahe ng Kaharian ng Diyos. Hindi sila niwawalang-bahala ng mga Saksi ni Jehova. Sa isang piitan sa Hilagang Amerika, ang pagsasaayos ng personal na mga pag-aaral ng Bibliya sa mga bilanggo, kasabay ng pagdalo sa regular na mga pulong na idinaraos ng mga Saksi ni Jehova sa loob ng bilangguan, ay nagkaroon ng napakahusay na bunga anupat pinapangyari ng pangasiwaan ng bilangguan na magdaos ng mga asamblea roon. Ang mga ito’y dinaluhan hindi lamang ng mga bilanggo kundi ng libu-libong Saksi mula sa labas. Sa ibang lupain din, taimtim na mga pagsisikap ang ginagawa upang magpatotoo sa mga lalaki at babae na nasa bilangguan.

Hindi naniniwala ang mga Saksi ni Jehova na kayang baguhin ng pag-aaral sa Bibliya ang pamumuhay ng lahat ng mga bilanggo. Subalit alam nila mula sa kanilang karanasan na ang ilan ay maaaring matulungan, at nais nilang bigyan ang mga ito ng pagkakataong manghawakan sa pag-asa ng Kaharian ng Diyos.

Paulit-ulit na mga Pagsisikap na Abutin ang mga Puso

Paulit-ulit na dinadalaw ng mga Saksi ni Jehova ang mga tao. Tulad ng ginawa ng naunang mga alagad ni Jesus, sila’y “patuluyang pumaparoon” sa mga tao sa kanilang iniatas na teritoryo upang sikaping pumukaw ng kanilang interes sa Kaharian ng Diyos. (Mat. 10:6, 7) Sa ilang dako nadadalaw nila ang lahat ng tahanan sa kanilang lugar minsan lamang sa isang taon; sa ibang dako, dumadalaw sila tuwing ilang buwan. Sa Portugal, sa palibot ng Lisbon, kung saan may proporsiyon na 1 Saksi sa bawat 160 katao, ang mga tao ay dinadalaw ng mga Saksi halos linggu-linggo. Sa Venezuela, may mga lunsod na doon ang mga teritoryo ay regular na ginagawa nang ilang beses bawat sanlinggo.

Kapag nagpapabalik-balik ang mga Saksi ni Jehova, hindi nila ipinipilit ang mensahe ng Bibliya sa mga tao. Sila’y nagsisikap lamang na bigyan sila ng pagkakataong gumawa ng matalinong pagpapasiya. Sa ngayon, maaaring sabihin ng ilan na sila’y hindi interesado; subalit dahil sa may nangyayaring masaklap na mga pagbabago sa kanilang buhay o sa mga kalagayan sa daigdig baka higit nila itong tanggapin sa susunod na pagkakataon. Dahil sa patiunang pagkiling o sapagkat sila’y masyadong abala upang makinig, hindi pa talagang naririnig ng maraming tao kung ano ang itinuturo ng mga Saksi. Ngunit ang paulit-ulit na palakaibigang mga pagdalaw ay maaaring makatulong sa kanila na magbigay-pansin. Madalas na natatawagan ng pansin ang mga tao dahil sa katapatan at kalinisang moral ng mga Saksi na kapitbahay nila o kasama nila sa trabaho. Dahil dito, sa kalaunan, ang ilan ay nagkakaroon ng sapat na interes upang alamin ang nilalaman at layunin ng kanilang mensahe. Sinabi ng isang babaing gayon sa Venezuela, matapos na malugod niyang tanggapin ang literatura at ang alok na isang walang-bayad na pag-aaral sa Bibliya: “Kailanman ay walang nakapagpaliwanag sa akin ng ganitong mga bagay.”

Sa may-kabaitang paraan, sinisikap ng mga Saksi na abutin ang mga puso niyaong kinakausap nila. Sa Guadeloupe, kung saan may 1 Saksi sa bawat 57 ng populasyon noong 1992, ang naging pangkaraniwang komento ng mga maybahay ay, “Hindi ako interesado.” Sa komentong ito, si Eric Dodote ay sumasagot: “Naiintindihan ko kayo, at inuunawa ko ang inyong kalagayan.” Pagkatapos ay idinaragdag niya: “Subalit matanong ko kayo, Gusto ba ninyong mabuhay sa mas mabuting kalagayan kaysa sa umiiral ngayon?” Matapos pakinggan ang sinabi ng maybahay, ginagamit niya ang Bibliya upang ipakita kung papaano pangyayarihin ng Diyos ang gayong mga kalagayan sa Kaniyang bagong sanlibutan.

Higit Pang Masinsinang Paggawa sa Teritoryo

Sa nakalipas na ilang taon naging higit na mahirap na matagpuan ang mga tao sa kanilang tahanan. Madalas na kapuwa ang mag-asawa ay nagtatrabaho, at sa mga dulong sanlinggo sila’y naglilibang sa mga lugar na malayo sa kanilang tahanan. Upang harapin ang situwasyong ito, sa maraming lupain ang mga Saksi ni Jehova ay mas madalas na gumagawa ng kanilang pagpapatotoo sa bahay-bahay sa gabi. Sa Britanya, hindi lamang dinadalaw ng ilang Saksi ang mga dating wala sa bahay sa pagitan ng alas seis at alas otso ng gabi kundi ang iba naman, sa pagsisikap na maratnan ang mga tao bago sila pumasok sa trabaho, ay dumadalaw bago mag-alas otso sa umaga.

Kahit nasa bahay ang mga tao, maaaring maging mahirap na makapasok kung walang patiunang imbitasyon, dahil sa mahigpit na kaayusan nila sa seguridad dulot ng palasak na krimen. Ngunit sa Brazil kapag ang ilan na mahirap maratnan ay namamasyal sa madaling araw sa tabing-dagat sa Copacabana Beach, maaaring lapitan sila ng isang masigasig na Saksi na napakaaga ring nakikipag-usap sa iba tungkol sa kung papaano ang Kaharian ng Diyos ay lulutas sa mga problema ng sangkatauhan. Sa Paris, Pransya, kapag umuuwi ang mga tao sa kanilang mga apartment sa dakong hapon, maaaring may palakaibigang mag-asawang Saksi na naghihintay malapit sa pasukan ng kanilang gusali, upang makipag-usap sa mga naninirahan doon na sumasang-ayong gumugol ng ilang minuto upang mapakinggan ang hinggil sa paraan na gagamitin ng Diyos sa pagdadala ng tunay na katiwasayan. Sa Honolulu, New York City, at marami pang mga lugar, gumagawa rin ng mga pagsisikap na abutin ang mga nakatira sa mga gusaling may mahigpit na seguridad sa pamamagitan ng telepono.

Kahit na may nakausap sila sa bawat tahanan, hindi pa rin iniisip ng mga Saksi na tapos na ang kanilang gawain. Ang kanilang hangarin ay ang abutin ang pinakamaraming indibiduwal hangga’t maaari sa bawat bahay. Kung minsan naisasagawa ito sa pamamagitan ng pagdalaw sa iba’t ibang araw o sa iba’t ibang oras. Sa Puerto Rico nang sabihin ng isang maybahay na hindi siya interesado, ang isang Saksi ay nagtanong kung mayroon pang iba sa bahay na maaari niyang kausapin. Ito’y umakay sa pakikipag-usap sa ama ng tahanan, na 14 na taon nang may sakit at halos nakaratay sa banig. Naantig ang kaniyang puso dahil sa pag-asang inilalahad ng Salita ng Diyos. Palibhasa’y nagkaroon ng panibagong interes sa buhay, di-nagtagal at bumangon siya sa banig ng karamdaman, dumalo sa mga pulong sa Kingdom Hall, at namahagi sa iba ng kaniyang bagong-tuklas na pag-asa.

Pinag-iibayo ang Pagpapatotoo Habang Nalalapit Na ang Katapusan

May isa pang salik na malaki ang nagagawa upang pag-ibayuhin ang pagpapatotoo sa nakaraang mga taon. Ito’y ang paglaki ng bilang ng mga Saksi na naglilingkod bilang mga payunir. Dahil sa masidhing pagnanais nila na gumugol ng maraming panahon hangga’t maaari sa paglilingkod sa Diyos, at taglay ang maibiging pagmamalasakit sa kanilang kapuwa-tao, isinasaayos nila ang kanilang pamumuhay upang gumugol ng 60, 90, 140 o higit pang oras bawat buwan sa ministeryo sa larangan. Gaya ni apostol Pablo nang siya’y nangangaral sa Corinto, Gresya, yaong mga naglilingkod bilang payunir ay “abalang-abala dahil sa salita,” na sinisikap na patotohanan ang pinakamaraming tao hangga’t maaari tungkol sa Mesianikong Kaharian.​—Gawa 18:5.

Noong 1975 may 130,225 payunir sa buong daigdig. Pagsapit ng 1992 may aberids na 605,610 bawat buwan (kasali ang regular, auxiliary, at special pioneer). Kaya, sa panahong ang bilang ng mga Saksi sa buong daigdig ay sumulong ng 105 porsiyento, yaong mga gumawa ng paraan upang makibahagi sa buong-panahong ministeryo ay sumulong ng 365 porsiyento! Dahil dito, ang panahong ginugol mismo sa pagpapatotoo ay nag-ibayo mula sa mga 382 milyon hanggang sa mahigit na isang bilyong oras bawat taon!

‘Ang Munti ay Naging Isang Libo’

Inatasan ni Jesu-Kristo ang kaniyang mga tagasunod na maging mga saksi niya hanggang sa kadulu-duluhang bahagi ng lupa. (Gawa 1:8) Sa pamamagitan ng propetang si Isaias, inihula ni Jehova: “Ang munti mismo ay magiging isang libo, at ang maliit ay magiging isang matibay na bansa. Ako mismo, si Jehova, ang magpapabilis niyaon sa kaniyang takdang kapanahunan.” (Isa. 60:22) Malinaw na ipinakikita ng ulat na ginagawa ng mga Saksi ni Jehova ang gawaing inihula ni Jesus, at nararanasan nila ang uring pagsulong na ipinangako mismo ng Diyos.

Nang magtapos ang Digmaang Pandaigdig II, sila’y nasumpungan lalo na sa Hilagang Amerika at Europa; may ilan sa Aprika; at ang iba, sa mas maliliit na grupo, ay nakakalat sa palibot ng globo. Sa anumang paraan ay hindi pa nila nararating ang bawat lupain taglay ang mensahe ng Kaharian, ni narating man nila ang bawat sulok ng mga lupaing pinangangaralan nila noon. Gayunman, sa bilis na nakagigitla, nagbago ang kalagayang iyan.

Isaalang-alang ang Hilagang Amerika. Ito’y nagmumula sa Canada sa hilaga at umaabot hanggang sa Panama, na may siyam na lupain sa pagitan ng mga ito. Noong 1945 may 81,410 Saksi sa malawak na lugar na ito. Apat sa mga lupain ay nag-uulat ng kulang sa 20 Saksi bawat isa, at may isang lupain na walang anumang organisadong pangangaral na ginagawa. Mula noon, isang masinsinan at walang humpay na pagpapatotoo ang ibinigay sa lahat ng mga lupaing ito. Noong 1992, mayroon nang 1,440,165 Saksi ni Jehova sa bahaging ito ng lupa. Sa karamihan ng mga lupaing ito, ang bawat Saksi, sa aberids, ay mayroon lamang ilang daang tao na kailangang pangaralan. Ang karamihan ng mga tao ay dinadalaw ng mga Saksi bawat ilang buwan; marami ay dinadalaw linggu-linggo. Mahigit sa 1,240,000 pantahanang pag-aaral sa Bibliya ang regular na idinaraos sa interesadong mga indibiduwal at grupo.

Kumusta ang Europa? Ang bahaging ito ng globo ay nagmumula sa Scandinavia patimog hanggang sa Mediteraneo. Maliban sa karamihan sa mga dakong dating tinatawag na Unyong Sobyet, isang malawakang pagpapatotoo ang naibigay na sa Europa bago ang Digmaang Pandaigdig II. Mula noon, bagong mga sanlinlahi ang lumitaw, at sa kanila rin ay ipinakikita mula sa Kasulatan na malapit nang halinhan ng Kaharian ng Diyos ang lahat ng pamahalaan ng tao. (Dan. 2:44) Mula sa ilang libong mga Saksi na nangaral sa ilalim ng matinding mga panggigipit noong panahon ng digmaan, ang bilang ng mga tagapaghayag ng Kaharian sa 47 lupaing may inilathalang ulat noong 1992 ay umabot na sa 1,176,259, kasali na rin ang mga lugar na dati’y bahagi ng U.S.S.R., kapuwa sa Europa at Asia. Sa bawat isa sa limang mga lupain​—Britanya, Pransya, Alemanya, Italya, at Polandya—​may mahigit sa 100,000 masisigasig na Saksi. At ano ang ginagawa ng lahat ng mga Saksing ito? Ipinakikita ng kanilang ulat sa 1992 na noong taóng iyon, sila’y gumugol ng mahigit sa 230,000,000 oras sa pangmadlang pangangaral, pagbabahay-bahay, at pagdaraos ng mga pantahanang pag-aaral sa Bibliya. Sa kanilang pag-eebanghelyo, hindi kinaligtaan ng mga Saksing ito kahit ang maliit na republika ng San Marino, ang mga prinsipalidad gaya ng Andorra at Liechtenstein, o ng Gibraltar. Tunay, ang inihulang pagpapatotoo ay ibinibigay.

Ang Aprika rin ay tumatanggap ng malawakang pagpapatotoo. Ipinakikita ng mga ulat na hanggang 1945, ang mabuting balita ay nakarating na sa 28 bansa sa kontinenteng iyan, subalit kaunti lamang ang aktuwal na pagpapatotoong ginawa sa karamihan ng mga bansang ito. Gayunman, simula noon, malaki ang naisagawa roon. Noong 1992, may 545,044 na masisigasig na Saksi sa kontinente ng Aprika, na ipinangangaral ang mabuting balita sa 45 bansa. Sa pagdiriwang ng Hapunan ng Panginoon noong taóng iyon, may 1,834,863 na dumalo. Kaya, hindi lamang kahanga-hanga ang paglago kundi ang potensiyal para sa higit na pagsulong ay kapansin-pansin!

Kapansin-pansin din ang ulat para sa Timog Amerika. Bagaman lahat ng 13 bansa nito maliban sa isa ay inabot na ng mensahe ng Bibliya bago ang Digmaang Pandaigdig II, noong panahong iyon mayroon lamang 29 na kongregasyon sa buong kontinente, at wala pang organisadong pangangaral na ginagawa sa ilan sa mga bansa. Karamihan ng gawaing pangangaral ng Kaharian ang nasa hinaharap pa noon. Mula pa noon ay masigasig na gumawa na ang mga Saksi roon. Yaong mga nagiginhawahan ng tubig ng buhay ay malugod na nag-aanyaya naman sa iba, na nagsasabi: ‘Pumarito kayo, at kumuhang walang bayad ng tubig ng buhay.’ (Apoc. 22:17) Noong 1992, may 683,782 mga lingkod ni Jehova sa 10,399 na kongregasyon sa Timog Amerika na maligayang nakikibahagi sa gawaing ito. Ang ilan sa kanila’y umaabot pa sa mga lugar na hindi pa lubusang napatotohanan. Ang iba’y paulit-ulit na dumadalaw sa mga dakong nabigyan na ng patotoo, upang himukin ang mga tao na “tikman at tingnan na si Jehova ay mabuti.” (Awit 34:8) Sila’y regular na nagdaraos ng 905,132 pantahanang mga pag-aaral sa Bibliya upang tulungan ang mga interesado na iayon ang kanilang pamumuhay sa mga daan ni Jehova.

Isaalang-alang din ang Asia at ang maraming mga isla at kapuluan sa palibot ng globo. Ano na ang naisagawa roon? Hanggang sa katapusan ng Digmaang Pandaigdig II, halos hindi napagpahayagan tungkol sa Kaharian ang marami sa mga dakong ito. Subalit inihula ni Jesu-Kristo na ang mabuting balitang ito ng Kaharian ay ipangangaral “sa buong tinatahanang lupa bilang patotoo sa lahat ng mga bansa.” (Mat. 24:14) Kaayon dito, sa mga dekada pagkatapos ng Digmaang Pandaigdig II, ang pangangaral ng mabuting balita na dati’y nakaabot sa 76 sa mga bansa, mga isla, at mga kapuluang ito ay nakarating na sa karagdagang 40 at higit na pinag-ibayo sa mga dakong dating pinangaralan. Sa malawak na teritoryong ito, noong 1992 may 627,537 tapat na mga Saksi ang buong lugod na nagpapabatid ng “makapangyarihang mga gawa [ni Jehova] at ng kaluwalhatian ng karilagan ng kaniyang kaharian.” (Awit 145:11, 12) Hindi madali ang kanilang ministeryo. Sa ilang lugar kailangang maglakbay sila ng ilang oras sa bangka o eroplano upang abutin ang malalayong isla sa kanilang teritoryo. Ngunit noong 1992 sila’y gumugol ng mahigit sa 200,000,000 oras sa gawaing pag-eebanghelyo at nagdaos ng 685,211 regular na pantahanang mga pag-aaral sa Bibliya.

Ang katuparan ng pangako na ‘ang munti ay magiging isang libo’ ay talagang naganap, at higit pa sa inaasahan! Sa bawat isa sa mahigit na 50 lupain na noo’y wala kahit isang ‘munti’​—kung saan wala pang mga Saksi ni Jehova noong 1919, at wala pang pangangaral na nagawa—​sa ngayon ay may mahigit na isang libong tagapuri kay Jehova. Sa ilan sa mga lupaing ito, mayroon na ngayong sampu-sampung libo, oo, mahigit na isang daang libo, ng mga Saksi ni Jehova na masisigasig na tagapaghayag ng Kaharian ng Diyos! Sa buong daigdig, ang mga Saksi ni Jehova ay naging “isang makapangyarihang bansa”​—higit ang dami bilang pinagsamang pambuong-daigdig na kongregasyon kaysa indibiduwal na populasyon ng alinman sa di-kukulangin sa 80 lupain sa daigdig na may sariling pamahalaan.

Gaanong Kalaki ang Patotoo sa “Ibang Bansa”?

Kabilang sa lahat ng nabanggit sa itaas, noong 1992, mayroon pa ring 24 na “ibang bansa”​—kung saan matinding hinihigpitan ng mga gobyerno ang mga Saksi ni Jehova at walang inilathalang detalyadong mga ulat. Malaking pagpapatotoo ang nagawa sa ilan sa mga lupaing ito. Subalit sa ilang lupain limitado lamang ang bilang ng mga Saksi. Mayroon pang mga tao na hindi nakaririnig ng mensahe ng Kaharian. Ngunit may pagtitiwala ang mga Saksi ni Jehova na ang nararapat na pagpapatotoo ay ibibigay. Bakit?

Sapagkat ipinakikita ng Kasulatan na si Jesu-Kristo, mula sa makalangit niyang trono, ang siya mismong nangangasiwa sa gawain. (Mat. 25:31-33) Sa ilalim ng kaniyang patnubay isang “anghel na lumilipad sa gitna ng langit” ang pinagkatiwalaan ng pananagutan na ihayag ang walang-hanggang mabuting balita at himukin ang “bawat bansa at tribo at wika at bayan” na “matakot sa Diyos at magbigay-kaluwalhatian sa kaniya.” (Apoc. 14:6, 7) Walang kapangyarihan sa langit o sa lupa ang makapipigil kay Jehova upang tipunin sa kaniyang sarili yaong mga “may matuwid na saloobin sa buhay na walang-hanggan.”​—Gawa 13:48; Juan 6:44.

Walang liblib na bahagi ng lupa na hindi maaabot ng mensahe ng Kaharian. Dumadalaw ang mga kamag-anak. Naghahatid ng balita ang mga telepono at ang koreo. Ang mga negosyante, mga manggagawa, mga estudyante, at mga turista ay nakikipag-usap sa mga tao sa ibang mga bansa. Tulad noong nakaraan, gayon din sa ngayon, ang mahalagang balita na iniluklok na ni Jehova ang kaniyang makalangit na Hari na may kapamahalaan sa mga bansa ay patuloy na inihahayag sa ganitong mga paraan. Matitiyak ng mga anghel na yaong mga nagugutom at nauuhaw sa katotohanan at katuwiran ay maabot.

Kung kalooban ng Panginoon na may gagawing higit na tuwirang pangangaral ng mensahe ng Kaharian sa ilang mga lugar na hanggang ngayon ay hinihigpitan pa ng mga pamahalaan, kayang maneobrahin ng Diyos ang mga kalagayan na magpapangyari sa mga pamahalaang ito na baguhin ang kanilang mga patakaran. (Kaw. 21:1) At saanman mabubuksan pa ang mga pagkakataon, malugod na iuukol ng mga Saksi ni Jehova ang kanilang mga sarili upang tiyakin na ang mga tao sa mga lupaing iyon ay tumanggap ng lahat ng tulong na magagawa upang matutuhan ang maibiging layunin ni Jehova. Determinado silang magpatuloy na maglingkod nang walang-humpay hanggang sa sabihin ni Jehova sa pamamagitan ni Jesu-Kristo na tapos na ang gawain!

Noong 1992, abala ang mga Saksi ni Jehova sa pangangaral sa 229 na lupain. Nang taóng iyan ang mabuting balita ng Kaharian ng Diyos ay nakaabot na sa 235 lupain sa iba’t ibang paraan. Sampu sa mga ito ay unang inabot pagkatapos ng 1975.

Gaano kalaking patotoo ang ibinigay? Buweno, noong unang 30 taon pagkaraan ng Digmaang Pandaigdig II, ang mga Saksi ni Jehova ay gumugol ng 4,635,265,939 na oras sa pangangaral at pagtuturo hinggil sa pangalan at Kaharian ni Jehova. Gayunman, palibhasa’y mas marami ang mga Saksi at mas marami ang nasa buong-panahong paglilingkod, nang sumunod na 15 taon (kalahati lamang ng mga taon), 7,858,677,940 oras ang ginugol sa pagpapatotoo sa madla at sa bahay-bahay gayundin sa pagdaraos ng pantahanang mga pag-aaral sa Bibliya. At patuloy na nag-ibayo ang pagsulong sa gawain, samantalang nag-ulat sila ng 951,870,021 karagdagang oras sa gawaing ito noong 1990/91 at mahigit sa isang bilyong oras noong sumunod na taon.

Ang dami ng literatura sa Bibliya na ipinamamahagi ng mga Saksi upang ihayag ang Kaharian, kasabay niyaong nasa iba’t ibang wika na maaaring makuha, ay hindi mapapantayan ng anumang larangang pinagsusumikapan ng tao. Hindi kumpleto ang mga rekord; subalit ang makukuha pang mga ulat ay nagpapakita na sa 294 na wika, 10,107,565,269 na aklat, buklet, brosyur, at magasin, bukod pa sa di-mabilang na bilyun-bilyong mga tract, ang naipasakamay sa mga taong interesado sa pagitan ng mga taóng 1920 at 1992.

Sa panahong isinusulat ito, hindi pa tapos ang pambuong-daigdig na pagpapatotoo. Subalit ang naisagawa na sa ilalim ng iba’t ibang mga kalagayan ay nakakukumbinsing patunay ng pagkilos ng espiritu ng Diyos.