Militarismo. Ang Asirya ay pangunahin nang isang militar na kapangyarihan, at ang larawang iginuhit nito sa kasaysayan ay nagpapakita ng matinding kalupitan at kasakiman. (MGA LARAWAN, Tomo 1, p. 958) Inilarawan ng isa sa kanilang mga monarkang mandirigma, si Ashurnasirpal, ang naging parusa niya sa ilang mapaghimagsik na lunsod sa ganitong pananalita:

“Nagtayo ako ng isang haligi sa harap ng pintuang-daan ng kaniyang lunsod, at binalatan ko ang lahat ng pinunong lalaki na naghimagsik, at ibinalot ko sa haligi ang kanilang mga balat; ang ilan ay ikinulong ko sa loob ng haligi, ang ilan ay ibinayubay ko sa haligi sa mga tulos, . . . at pinutol ko ang mga biyas ng mga opisyal, ng mga maharlikang opisyal na naghimagsik. . . . Maraming bihag mula sa kanila ang sinunog ko sa apoy, at marami ang kinuha ko bilang mga buháy na bihag. Ang ilan ay pinutulan ko ng kanilang mga kamay at ng kanilang mga daliri, at ang iba ay pinutulan ko ng kanilang mga ilong, ng kanilang mga tainga, at ng kanilang mga daliri(?), dinukit ko ang mga mata ng marami. Gumawa ako ng isang haligi ng mga buháy, at ng isa naman ng mga ulo, at itinali ko ang kanilang mga ulo sa mga poste (katawan ng mga puno) sa palibot ng lunsod. Ang kanilang mga binata at mga dalaga ay sinunog ko sa apoy . . . Dalawampung lalaki ang binihag kong buháy at inilibing ko sila sa loob ng pader ng kaniyang palasyo. . . . Ang iba pa sa kanila [ang kanilang mga mandirigma] ay pinatay ko sa uhaw sa disyerto ng Eufrates.”​—Ancient Records of Assyria and Babylonia, ni D. D. Luckenbill, 1926, Tomo I, p. 145, 147, 153, 162.

Madalas na ipinakikita sa mga relyebe ang kanilang mga bihag na inaakay sa pamamagitan ng mga panaling nakakabit sa mga pangawit na nakatuhog sa ilong o mga labi ng mga ito, o dinukit ang mga mata sa pamamagitan ng tulis ng sibat. Sa gayon, ang sadistikong pagpapahirap ay malimit na bahagi ng pakikipagdigma ng Asirya, na tahasan nilang ipinaghambog at maingat na iniulat. Ang kabantugan nila sa kalupitan ay tiyak na naging bentaha sa kanilang pakikipagdigma, anupat naghahasik ito ng takot sa puso ng mga sasalakayin nila at kadalasan nang nagpapahina ng loob ng kalaban. Angkop na inilarawan ng propetang si Nahum ang kabisera ng Asirya, ang Nineve, bilang isang “tirahan ng mga leon” at “lunsod ng pagbububo ng dugo.”​—Na 2:11, 12; 3:1.

Anong uri ng relihiyon ang isinagawa ng mga Asiryano?

Sa kalakhang bahagi, ang relihiyon ng Asirya ay minana sa Babilonya, at bagaman ang sarili nilang pambansang diyos na si Asur ang itinuring ng mga Asiryano bilang kataas-taasan, kinilala pa rin nila ang Babilonya bilang ang pangunahing sentro ng relihiyon. Ang hari ng Asirya ang nagsilbing mataas na saserdote ni Asur. Ipinakikita sa isang tatak, na natagpuan ni A. H. Layard sa mga guho ng isang palasyo ng mga Asiryano at iniingatan ngayon sa British Museum, na ang diyos na si Asur ay may tatlong ulo. Prominente sa pagsamba ng mga Asiryano ang paniniwala sa mga tatluhang diyos, at maging sa limahang diyos. Ang pangunahing tatluhang diyos ay binubuo ni Anu, kumakatawan sa langit; ni Bel, kumakatawan sa rehiyong tinatahanan ng tao, mga hayop, at mga ibon; at ni Ea, kumakatawan sa tubig sa ibabaw at ilalim ng lupa. Ang isa pang tatluhang diyos ay binubuo ni Sin, ang diyos-buwan; ni Shamash, ang diyos-araw; at ni Ramman, diyos ng bagyo, bagaman kadalasan ay hinahalinhan siya ni Ishtar, ang reyna ng mga bituin. (Ihambing ang 2Ha 23:5, 11.) Kasunod ng mga ito ang limang diyos na kumakatawan sa limang planeta. Bilang komento hinggil sa mga diyos na bumubuo ng mga grupong trinitaryo, ang Unger’s Bible Dictionary (1965, p. 102) ay nagsasabi: “Kung minsan, ang mga diyos na ito ay tinatawagan sa mga pananalita na waring nag-aangat sa bawat isa sa kanila sa posisyon ng pangingibabaw sa iba.” Gayunman, kabilang sa kalipunan ng kanilang mga diyos ang di-mabilang na iba pang mga pangalawahing bathala, anupat ang marami ay nagsilbing mga patron ng mga bayan. Binabanggit na si Nisroc ang sinasamba ni Senakerib noong mismong pagkakataon na paslangin siya.​—Isa 37:37, 38.

Ang relihiyong isinagawa ng mga Asiryano kaugnay ng mga diyos na ito ay animistiko, samakatuwid nga, naniniwala sila na ang bawat bagay at likas na pangyayari ay pinakikilos ng isang espiritu. Ito ay waring naiiba sa pagsamba sa kalikasan na laganap sa nakapalibot na mga bansa dahil pakikipagdigma ang pangunahing gawain ng relihiyon ng bansa. (LARAWAN, Tomo 1, p. 956) Kaya naman sinabi ni Tiglat-pileser I hinggil sa kaniyang pakikipagbaka: “Inudyukan ako ng aking Panginoong si ASHUR.” Sa kaniyang mga ulat ng kasaysayan, sinasabi ni Ashurbanipal: “Sa utos nina ASSUR, SIN, at SHAMAS, ang dakilang mga diyos na aking mga panginoon na nagsanggalang sa akin, sa Mini ay pumasok ako at nagmartsa nang matagumpay.” (Records of the Past: Assyrian and Egyptian Monuments, London, 1875, Tomo V, p. 18; 1877, Tomo IX, p. 43) Laging hinihilingan ni Sargon ng tulong si Ishtar bago siya humayo sa digmaan. Ang mga hukbo ay nagmartsa kasunod ng mga estandarte ng mga diyos, lumilitaw na mga sagisag na yari sa kahoy o metal na nasa mga poste. Itinuturing na napakahalaga ng mga tanda (omen), na inaalam sa pamamagitan ng pagsusuri sa mga atay ng inihaing mga hayop, sa lipad ng mga ibon, o sa posisyon ng mga planeta. Ang aklat na Ancient Cities, ni W. B. Wright (1886, p. 25) ay nagsasabi: “Pakikipaglaban ang pinagkakaabalahan ng bansa, at walang humpay ang mga saserdote sa pagsusulsol ng digmaan. Tinutustusan sila sa kalakhan mula sa mga nasamsam sa pananakop, na mula rito ay lagi silang binibigyan ng takdang porsiyento bago makihati ang iba, sapagkat napakarelihiyoso ng lahing ito ng mga mandarambong.”

Kultura, Panitikan, at mga Batas. Nagtayo ang mga Asiryano ng kahanga-hangang mga palasyo, anupat nakahanay sa pader ng mga ito ang malalapad na tapyas na nililok na makatotohanang naglalarawan sa mga tagpo ng digmaan at kapayapaan. Ang mga pasukang-daan ay napapalamutian ng mga torong may ulo ng tao at mga pakpak, na inukit sa buu-buong bloke ng batong-apog na tumitimbang nang hanggang 36 na metrikong tonelada. May masisinsing lilok ang kanilang mga silinder na pantatak. (Tingnan ang ARKEOLOHIYA.) Ipinahihiwatig ng kanilang mga hinulmang metal na mayroon silang malaking kaalaman sa metalurhiya. Ang kanilang mga hari ay nagtayo ng mga paagusan at gumawa ng mga sistema para sa irigasyon; gumawa rin sila ng botanikal at soolohikal na mga maharlikang parke na may mga halaman, mga punungkahoy, at mga hayop mula sa maraming lupain. Kadalasan nang makakakita sa mga gusali ng kanilang mga palasyo ng isinaplanong-mabuting mga lagusan ng tubig at mahusay na sanitasyon.

Partikular na nakatatawag-pansin ang malalaking aklatan na itinayo ng ilang Asiryanong monarka, na naglalaman ng sampu-sampung libong tapyas na luwad, prisma, at silinder na pawang may ukit na cuneiform at naglalahad ng mahahalagang pangyayari sa kasaysayan, mga impormasyong panrelihiyon, at legal at pangkomersiyong mga bagay. Gayunman, muling ipinakikita ng ilang batas mula sa isang yugto ng kasaysayan ng Asirya ang kalupitan na malimit na pagkakakilanlan ng bansa. Ang pagputol sa mga bahagi ng katawan ay itinatakda bilang parusa sa ilang krimen. Halimbawa, ang isang aliping babae ay hindi pinahihintulutang lumabas sa publiko nang nakatalukbong, at puputulin ang kaniyang mga tainga kung lalabagin niya ang gayong ordinansa. Ang kawalan ng legal na proteksiyon para sa isang babaing may asawa ay pinatutunayan ng isang batas na nagsasabi: “Isinasaisantabi ang mga kaparusahang nakasulat sa tapyas may kinalaman sa babaing may asawa, maaaring paluin ng isang lalaki ang kaniyang asawa, sabunutan ang buhok nito, hiwain at sugatan ang mga tainga nito. Walang (nasasangkot na) pagkakasala sa batas hinggil sa bagay na iyon.”​—Everyday Life in Babylonia and Assyria, ni H. W. F. Saggs, 1965, p. 152.

Sina Ashurnasirpal II at Salmaneser III. Ang pagsalakay ng Asirya ay nagsimulang maging banta sa Israel noong panahon ng pamamahala ni Ashurnasirpal II, na kilala sa walang-awang pakikipagdigma at kalupitan, gaya ng nabanggit na. Ipinakikita sa mga inskripsiyon na tumawid siya sa Eufrates, nilupig ang hilagang Sirya, at pinatawan ng tributo ang mga lunsod ng Fenicia. Ang kaniyang kahalili, na si Salmaneser III, ang unang hari na nag-ulat ng tuwirang pakikipag-ugnayan sa hilagang kaharian ng Israel. Ipinakikita sa mga rekord ng Asirya na si Salmaneser ay humayo patungong Karkar sa Ilog Orontes, kung saan inangkin niyang nakipaglaban siya sa isang koalisyon ng mga hari. Hindi malinaw kung sino ang nagwagi sa pagbabakang iyon. Itinala sa Black Obelisk ni Salmaneser sa Nimrud na si Jehu (mga 904-877 B.C.E.) ay nagbayad ng tributo sa kaniya at mayroon doong nakaukit na relyebe na posibleng naglalarawan sa sugo ni Jehu habang naghahatid ito ng tributo sa Asiryanong monarka.​—Tingnan ang SALMANESER Blg. 1.

Si Adad-nirari III at ang kaniyang mga kahalili. Kasunod ni Shamshi-Adad V, na kahalili ni Salmaneser III, si Adad-nirari III ay umupo sa trono ng Asirya. Iniuulat sa mga inskripsiyon na sinalakay niya ang Damasco at tumanggap siya ng tributo mula kay Jehoas ng Samaria. Marahil noong mga kalagitnaan ng ikasiyam na siglo B.C.E. (mga 844), isinugo ang propetang si Jonas sa isang misyon sa Nineve na kabisera ng Asirya, at bilang resulta ng kaniyang pagbababala hinggil sa dumarating na pagkawasak, ang buong lunsod, pati na ang hari nito, ay tumugon at nagsisi. (Jon 3:2-6) Maaaring ang hari ng Asirya noong panahong iyon ay si Adad-nirari III, ngunit hindi ito matiyak.

Iniuulat ng kasaysayan na kabilang sa mga haring sumunod kay Adad-nirari III sina Salmaneser IV, Ashur-dan III, at Ashur-nirari V, na pawang mga anak ni Adad-nirari III. Noong panahong iyon ay hindi na gaanong agresibo ang Asirya sa pananalakay.

Si Tiglat-pileser III. Ang unang haring Asiryano na binanggit ang pangalan sa Bibliya ay si Tiglat-pileser III (2Ha 15:29; 16:7, 10), na tinatawag ding “Pul” sa 2 Hari 15:19. Ang dalawang pangalang ito ay ginamit sa 1 Cronica 5:26, at dahil dito ay inakala ng ilan noon na sila’y magkaibang hari. Pero parehong ginamit ng Babylonian King List at Assyrian King List ang mga pangalang ito para sa iisang indibiduwal. Iminumungkahi ng ilan na ang haring ito ay unang nakilala bilang si Pul at na ginamit niya ang pangalang Tiglat-pileser nang lumuklok siya sa trono ng Asirya.—Tingnan ang PUL Blg. 1.

Si Sargon II. Ang mga rekord ni Sargon ay may binabanggit na pagpapatapon ng 27,290 Israelita sa mga lugar na nasa Mataas na Eufrates at Media. Inilalarawan din doon ang kaniyang kampanya sa Filistia kung saan nalupig niya ang Gat, Asdod, at Asdudimmu.

Ang mga pangyayaring ito, maliban sa pagkapuksa ng mga hukbong Asiryano, ay nakaulat din sa mga prisma nina Senakerib at Esar-hadon.​—MGA LARAWAN, Tomo 1, p. 957.

Gayunpaman, si Menasi (Manases) ng Juda ay binabanggit sa mga inskripsiyon bilang isa sa mga nagbabayad ng tributo kay Esar-hadon.

Ang pagbagsak ng imperyo. Inilalahad ng Babylonian Chronicle B.M. (British Museum) 21901 ang pagbagsak ng Nineve, na kabisera ng Asirya, pagkatapos na kubkubin ito ng pinagsanib na mga hukbo ni Nabopolassar na hari ng Babilonya at ni Cyaxares na Medo noong ika-14 na taon ni Nabopolassar (632 B.C.E.): “Ang lunsod ay ginawa [nila] na mga burol ng kaguhuan at mga bun[ton (ng labí)].” (Ancient Near Eastern Texts, inedit ni J. B. Pritchard, 1974, p. 305; kanila ang mga braket at mga panaklong.) Sa gayon ay humantong ang mabangis na Imperyo ng Asirya sa isang kahiya-hiyang wakas.​—Isa 10:12, 24-26; 23:13; 30:30-33; 31:8, 9; Na 3:1-19; Zef 2:13.

Ayon sa kronika ring iyon, noong ika-14 na taon ni Nabopolassar (632 B.C.E.), tinangka ni Ashur-uballit II na ipagpatuloy ang pamamahala ng Asirya mula sa Haran bilang kaniyang kabiserang lunsod. Sinasabi ng kronikang iyon, sa ika-17 taon ni Nabopolassar (629 B.C.E.): “Noong buwan ng Duʼuzu, si Ashur-uballit, hari ng Asirya, (at) ang isang malaki[ng hukbo ng] E[hi]pto [na dumating upang sumaklolo sa kaniya] ay tumawid sa ilog (ng Eufrates) at [humayo] upang lupigin ang Harran.” (Ancient Near Eastern Texts, p. 305; kanila ang mga braket at mga panaklong.) Ang totoo, tinatangka noon ni Ashur-uballit na muling lupigin iyon pagkatapos na maitaboy na siya.