TINAPAY

Isang pagkain na niluto sa tuyong init, karaniwa’y sa pugon; harina o giniling na binutil ang pangunahing sangkap nito at kung minsan ay mayroon itong lebadura. Ang tinapay (sa Heb., leʹchem; sa Gr., arʹtos) ay isang pangunahing pagkain ng mga Judio at ng iba pang mga tao noong sinaunang panahon, anupat ang kaalaman sa paggawa ng tinapay ay pangkaraniwan lamang sa mga Israelita, mga Ehipsiyo, mga Griego, mga Romano, at iba pa. Maging sa ilang bahagi ng Gitnang Silangan sa makabagong panahon, tinapay ang pinakamahalagang pagkain, at ang iba pang uri ng pagkain ay pangalawahin lamang. Kung minsan, waring ginagamit ng Bibliya ang “tinapay” upang tumukoy sa pagkain sa pangkalahatan, gaya sa Genesis 3:19 at sa modelong panalangin, kung saan may kahilingan: “Ibigay mo sa amin ngayon ang aming tinapay para sa araw na ito.”​—Mat 6:11; ihambing ang Ec 10:19, tlb sa Rbi8.

Sa paggawa ng tinapay, harinang trigo o harinang sebada ang karaniwang ginagamit noon ng mga Hebreo. (Huk 7:13; 2Ha 4:42; Ju 6:9, 13; ihambing ang Exo 34:22 sa Lev 23:17.) Mas mahal ang trigo, kaya kadalasa’y baka nagtitiyaga na lamang ang mga tao sa tinapay na sebada. Medyo magaspang ang ibang harina, palibhasa’y almires at pandikdik lamang ang ipinanggigiling sa mga ito. Gayunman, ginagamit din noon ang “mainam na harina,” na pino. (Gen 18:6; Lev 2:1; 1Ha 4:22) Noong naglalakbay sa ilang ang mga Israelita, ang manna na inilaan ng Diyos na Jehova ay ginigiling nila sa mga gilingang pangkamay o dinidikdik sa almires.​—Bil 11:8.

Kaugalian noon na maggiling ng mga butil at magluto ng bagong tinapay araw-araw, at kadalasa’y walang lebadura ang tinapay (sa Heb., mats·tsahʹ). Hinahaluan lamang ng tubig ang harina at walang idinaragdag na lebadura bago lamasin ang masa. Kapag gumagawa naman ng tinapay na may lebadura, karaniwang kaugalian na magtabi ng isang piraso ng masa at gamitin ito bilang pampaasim sa susunod na pagluluto; kapag gagamitin na, dinudurog ito sa tubig bago ihalo ang harina. Ang kombinasyong iyon ay minamasa, pagkatapos ay hinahayaang umalsa.​—Gal 5:9; tingnan ang LEBADURA.

Ang mga tinapay ay kadalasang pabilog. (Huk 7:13; 1Sa 10:3; Jer 37:21) Sa katunayan, ang salitang Hebreo na kik·karʹ (bilog [na tinapay]) ay literal na nangangahulugang “bagay na bilog.” (1Sa 2:36) Sabihin pa, gumagawa rin noon ng mga tinapay na may ibang hugis. Isang dokumentong papiro sa Ehipto ang bumabanggit ng mahigit sa 30 iba’t ibang klase ng tinapay.

Kabilang sa sinaunang mga labí ng tinapay na nakuha sa mga lupain sa Bibliya ang maninipis na tinapay na bilog, biluhaba, tatsulok, at hugis-kalso at ang makakapal at mahahabang tinapay. Gayunman, ang makakapal na tinapay, tulad ng mga tinapay sa mga bansang Kanluranin, ay waring hindi pangkaraniwan sa sinaunang Gitnang Silangan. Maging sa ngayon, ang tinapay sa Silangan ay maninipis, kadalasa’y mula 1 hanggang 2.5 sentimetro (0.5 hanggang 1 pulgada) ang kapal at mga 18 sentimetro (7 pulgada) ang diyametro.

Dahil maninipis ang mga ito anupat malulutong din kapag walang lebadura, ang mga tinapay na ito ay pinagpuputul-putol sa halip na hiwain. Kaya walang pantanging kahulugan kung “pinagputul-putol” man ni Jesus ang tinapay na ginamit noong pasinayaan ang Hapunan ng Panginoon (Mat 26:26), yamang ito ang kinaugaliang gawin kapag kumakain ng tinapay.​—Mat 14:19; 15:36; Mar 6:41; 8:6; Luc 9:16; Gaw 2:42, 46, Int.

Kabilang sa mga inihandog ng mga Israelita kay Jehova ang ilang bagay na niluto sa pugon. (Lev 2:4-13) Hindi maaaring gamitan ng lebadura ang mga handog na pinaraan sa apoy para kay Jehova, bagaman may ilang handog na hindi sinusunog sa altar at maaaring lagyan ng lebadura. (Lev 7:13; 23:17) Hindi pinahintulutan ang paggamit ng tinapay na may lebadura kapag panahon ng Paskuwa at ng kaugnay na Kapistahan ng mga Tinapay na Walang Pampaalsa.​—Exo 12:8, 15, 18; tingnan ang TINAPAY NA PANTANGHAL.

Sa buong Kasulatan, ipinahihiwatig ng paulit-ulit na pagtukoy sa tinapay kung gaano ito kaprominente sa pang-araw-araw na pagkain noong panahon ng Bibliya. Halimbawa, si Melquisedec ay “naglabas ng tinapay at alak” bago niya pagpalain si Abraham. (Gen 14:18) Nang paalisin ni Abraham sina Hagar at Ismael, ‘kumuha siya ng tinapay at isang pantubig na sisidlang balat at ibinigay iyon kay Hagar.’ (Gen 21:14) “Isang bilog na tinapay” ang ibinigay sa nakabilanggong si Jeremias bilang kaniyang pang-araw-araw na rasyon. (Jer 37:21) Sa dalawang pagkakataon, makahimalang pinarami ni Jesu-Kristo ang ilang tinapay upang mapakain ang napakalaking mga pulutong. (Mat 14:14-21; 15:32-37) Tinuruan ni Jesus ang kaniyang mga tagasunod na manalangin ukol sa “tinapay para sa araw na ito ayon sa pangangailangan sa araw na ito.” (Luc 11:3) At angkop na tinukoy ng salmista ang Diyos na Jehova bilang ang naglalaan ng “tinapay na nagpapalakas sa puso ng taong mortal.”​—Aw 104:15.

Tinapay na Lapad, Tinapay na Walang Pampaalsa. Sa mga Hebreo at iba pang mga tao sa Silangan noong sinaunang panahon, kadalasa’y niluluto ang tinapay sa anyong lapad at bilog. Ngunit iba’t iba rin ang hugis ng gayong uri ng tinapay. Halimbawa, may ‘mga tinapay na hugis-singsing’ (sa Heb., chal·lohthʹ) na ginamit noong italaga ang pagkasaserdote sa Israel (Exo 29:2, 23), at naghanda naman si Tamar ng “mga tinapay na hugis-puso.” (sa Heb., levi·vohthʹ; 2Sa 13:8, tlb sa Rbi8) Inutusan ni Abraham si Sara na gumawa ng “mga tinapay na bilog” (sa Heb., ʽu·ghohthʹ) na maipakakain sa mga anghel na nagkatawang-tao at dumalaw sa kaniya.​—Gen 18:6; tingnan din ang Bil 11:8; 1Ha 19:6; Eze 4:12.

Sa pamamagitan ng propetang si Oseas, sinabi ni Jehova: “Ang Efraim ay naging tinapay na bilog na hindi ibinaligtad.” (Os 7:8) Nakisama ang Efraim (Israel) sa mga bayang pagano, anupat tinularan ang kanilang mga lakad at nakipag-alyansa sa mga bansang pagano, kaya naman naging katulad siya ng isang tinapay na hindi ibinaligtad. Pangkaraniwan noon na iluto ang mga tinapay sa ibabaw ng mainit na abo o mga bato. Kapag hindi ibinaligtad ang mga tinapay na iyon, maaaring maluto o masunog pa nga ang ilalim ng mga iyon samantalang hilaw na hilaw pa ang ibabaw.

Kapag ipinagdiriwang ng Israel ang Paskuwa, “mga tinapay na walang pampaalsa” (o tinapay na walang lebadura; sa Heb., mats·tsohthʹ) ang dapat nilang kainin, at kaugnay ng pagdiriwang na ito ang “kapistahan ng mga tinapay na walang pampaalsa.” (Exo 12:8, 15, 17-20; 13:3-7; 23:15; 34:18; Deu 16:3, 8, 16) Kabilang sa mga handog na dapat ihain ng Israel sa Diyos na Jehova ang mga tinapay na hugis-singsing na walang pampaalsa na nilagyan ng langis o ang maninipis na tinapay na walang pampaalsa na pinahiran ng langis. (Lev 2:4-7, 11, 12) Sa kautusan tungkol sa haing pansalu-salo na ihahandog kay Jehova, may probisyon din para sa paghahandog ng mga tinapay na hugis-singsing na tinapay na may lebadura.​—Lev 7:13.

Pagkatapos dalhin sa Jerusalem ang kaban ng tipan, “hinati-hati [ni David] sa buong bayan, sa buong pulutong ng Israel, sa lalaki at gayundin sa babae, sa bawat isa ang isang tinapay na hugis-singsing [sa Heb., chal·lathʹ] at isang kakaning datiles [sa Heb., ʼesh·parʹ] at isang kakaning pasas [sa Heb., ʼashi·shahʹ], pagkatapos ay umuwi ang buong bayan sa kani-kaniyang bahay.” (2 Sa 6:19) Ang kakaning pasas ay pinatuyong mga ubas o mga pasas na pinipi. Gayunman, posible na ang ibang kakaning pasas na ginawa noong sinaunang panahon ay gawa sa mga pasas at harina.

Noong mga araw ni Jeremias, nagsagawa ng huwad na pagsamba ang mga taong-bayan ng Juda at Jerusalem, at ang mga babae roon ay “nagmamasa ng masang harina upang gumawa ng mga haing tinapay para sa ‘reyna ng langit.’⁠” (Jer 7:18) Sa Jeremias 44:19, binabanggit din ang huwad na bathalang ito at ang “mga haing tinapay” (sa Heb., kaw·wa·nimʹ) na ginawa para sa kaniya. Hindi matiyak kung ano ang mga sangkap ng mga haing tinapay na ito, ngunit maliwanag na inilalagay ang mga ito sa altar bilang handog.​—Tingnan ang REYNA NG LANGIT.

Ang iba pang uri ng tinapay na binanggit sa Bibliya ay ang ‘mga kakaning igos na pinipi [o pinatuyo]’ (sa Heb., deve·limʹ [1Sa 30:12; Isa 38:21]), “tinapay na matamis” (sa Heb., la·shadhʹ; Bil 11:8), ‘mga tinapay na lapad’ (sa Heb., tsap·pi·chithʹ; Exo 16:31), “bilog na tinapay” (sa Heb., tselulʹ; Huk 7:13), ‘mga kakaning pasas’ (sa Heb., tsim·mu·qimʹ; 1Sa 25:18), at “mga tinapay na binudburan” (sa Heb., niq·qu·dhimʹ; 1Ha 14:3). Ang salitang Griego na aʹzy·mos ay nangangahulugang “walang pampaalsa; walang lebadura,” at ang walang-kasarian at pangmaramihang anyo nito ay ginagamit upang tumukoy sa “walang pampaalsang tinapay” at sa “kapistahan ng mga tinapay na walang pampaalsa.”​—1Co 5:8; Mar 14:1.

Tinapay na Lapad, Tinapay na Walang Pampaalsa. Sa mga Hebreo at iba pang mga tao sa Silangan noong sinaunang panahon, kadalasa’y niluluto ang tinapay sa anyong lapad at bilog. Ngunit iba’t iba rin ang hugis ng gayong uri ng tinapay. Halimbawa, may ‘mga tinapay na hugis-singsing’ (sa Heb., chal·lohthʹ) na ginamit noong italaga ang pagkasaserdote sa Israel (Exo 29:2, 23), at naghanda naman si Tamar ng “mga tinapay na hugis-puso.” (sa Heb., levi·vohthʹ; 2Sa 13:8, tlb sa Rbi8) Inutusan ni Abraham si Sara na gumawa ng “mga tinapay na bilog” (sa Heb., ʽu·ghohthʹ) na maipakakain sa mga anghel na nagkatawang-tao at dumalaw sa kaniya.​—Gen 18:6; tingnan din ang Bil 11:8; 1Ha 19:6; Eze 4:12.

Sa pamamagitan ng propetang si Oseas, sinabi ni Jehova: “Ang Efraim ay naging tinapay na bilog na hindi ibinaligtad.” (Os 7:8) Nakisama ang Efraim (Israel) sa mga bayang pagano, anupat tinularan ang kanilang mga lakad at nakipag-alyansa sa mga bansang pagano, kaya naman naging katulad siya ng isang tinapay na hindi ibinaligtad. Pangkaraniwan noon na iluto ang mga tinapay sa ibabaw ng mainit na abo o mga bato. Kapag hindi ibinaligtad ang mga tinapay na iyon, maaaring maluto o masunog pa nga ang ilalim ng mga iyon samantalang hilaw na hilaw pa ang ibabaw.

Kapag ipinagdiriwang ng Israel ang Paskuwa, “mga tinapay na walang pampaalsa” (o tinapay na walang lebadura; sa Heb., mats·tsohthʹ) ang dapat nilang kainin, at kaugnay ng pagdiriwang na ito ang “kapistahan ng mga tinapay na walang pampaalsa.” (Exo 12:8, 15, 17-20; 13:3-7; 23:15; 34:18; Deu 16:3, 8, 16) Kabilang sa mga handog na dapat ihain ng Israel sa Diyos na Jehova ang mga tinapay na hugis-singsing na walang pampaalsa na nilagyan ng langis o ang maninipis na tinapay na walang pampaalsa na pinahiran ng langis. (Lev 2:4-7, 11, 12) Sa kautusan tungkol sa haing pansalu-salo na ihahandog kay Jehova, may probisyon din para sa paghahandog ng mga tinapay na hugis-singsing na tinapay na may lebadura.​—Lev 7:13.

Pagkatapos dalhin sa Jerusalem ang kaban ng tipan, “hinati-hati [ni David] sa buong bayan, sa buong pulutong ng Israel, sa lalaki at gayundin sa babae, sa bawat isa ang isang tinapay na hugis-singsing [sa Heb., chal·lathʹ] at isang kakaning datiles [sa Heb., ʼesh·parʹ] at isang kakaning pasas [sa Heb., ʼashi·shahʹ], pagkatapos ay umuwi ang buong bayan sa kani-kaniyang bahay.” (2 Sa 6:19) Ang kakaning pasas ay pinatuyong mga ubas o mga pasas na pinipi. Gayunman, posible na ang ibang kakaning pasas na ginawa noong sinaunang panahon ay gawa sa mga pasas at harina.

Noong mga araw ni Jeremias, nagsagawa ng huwad na pagsamba ang mga taong-bayan ng Juda at Jerusalem, at ang mga babae roon ay “nagmamasa ng masang harina upang gumawa ng mga haing tinapay para sa ‘reyna ng langit.’⁠” (Jer 7:18) Sa Jeremias 44:19, binabanggit din ang huwad na bathalang ito at ang “mga haing tinapay” (sa Heb., kaw·wa·nimʹ) na ginawa para sa kaniya. Hindi matiyak kung ano ang mga sangkap ng mga haing tinapay na ito, ngunit maliwanag na inilalagay ang mga ito sa altar bilang handog.​—Tingnan ang REYNA NG LANGIT.

Ang iba pang uri ng tinapay na binanggit sa Bibliya ay ang ‘mga kakaning igos na pinipi [o pinatuyo]’ (sa Heb., deve·limʹ [1Sa 30:12; Isa 38:21]), “tinapay na matamis” (sa Heb., la·shadhʹ; Bil 11:8), ‘mga tinapay na lapad’ (sa Heb., tsap·pi·chithʹ; Exo 16:31), “bilog na tinapay” (sa Heb., tselulʹ; Huk 7:13), ‘mga kakaning pasas’ (sa Heb., tsim·mu·qimʹ; 1Sa 25:18), at “mga tinapay na binudburan” (sa Heb., niq·qu·dhimʹ; 1Ha 14:3). Ang salitang Griego na aʹzy·mos ay nangangahulugang “walang pampaalsa; walang lebadura,” at ang walang-kasarian at pangmaramihang anyo nito ay ginagamit upang tumukoy sa “walang pampaalsang tinapay” at sa “kapistahan ng mga tinapay na walang pampaalsa.”​—1Co 5:8; Mar 14:1.