Kronolohiya ng Babilonya. Pumasok ang Babilonya sa salaysay ng Bibliya pangunahin na mula noong panahon ni Nabucodonosor II at patuloy. Ang paghahari ng ama ni Nabucodonosor na si Nabopolassar ang nagsilbing pasimula ng tinatawag na Imperyong Neo-Babilonyo; nagwakas ito noong panahon ng mga paghahari ni Nabonido at ng kaniyang anak na si Belsasar at ng pagpapabagsak sa Babilonya sa pamamagitan ni Ciro na Persiano. Lubhang interesado sa yugtong ito ang mga iskolar ng Bibliya yamang saklaw nito ang panahon ng pagkawasak ng Jerusalem sa kamay ng Babilonya at ang kalakhang bahagi ng 70-taóng yugto ng pagiging tapon ng mga Judio.

Sinasabi ng Jeremias 52:28 na noong ikapitong taon ni Nabucodonosor (o Nabucodorosor), ang unang pangkat ng mga Judiong tapon ay dinala sa Babilonya. Kasuwato nito, isang inskripsiyong cuneiform ng Babylonian Chronicle (British Museum 21946) ang nagsasabi: “Ang ikapitong taon: Noong buwan ng Kislev ay pinisan ng hari ng Akkad ang kaniyang hukbo at humayo patungong Hattu. Nagkampo siya laban sa lunsod ng Juda at noong ikalawang araw ng buwan ng Adar ay nabihag niya ang lunsod (at) dinakip ang hari (nito) [na si Jehoiakin]. Isang hari na pinili niya mismo [si Zedekias] ang inatasan niya sa lunsod (at) pagkakuha sa pagkalaki-laking tributo ay dinala niya ito sa Babilonya.” (Assyrian and Babylonian Chronicles, ni A. K. Grayson, 1975, p. 102; ihambing ang 2Ha 24:1-17; 2Cr 36:5-10.) (LARAWAN, Tomo 2, p. 326) Para sa huling 32 taon ng paghahari ni Nabucodonosor, walang nasumpungang ulat ng kasaysayan sa anyong kronika maliban sa isang pira-pirasong inskripsiyon tungkol sa isang kampanya laban sa Ehipto noong ika-37 taon ni Nabucodonosor.

Hinggil kay Awil-Marduk (Evil-merodac, 2Ha 25:27, 28), may natagpuang mga tapyas na mula pa noong kaniyang ikalawang taon ng pamamahala. Hinggil naman kay Neriglissar, itinuturing na kahalili ni Awil-Marduk, may natuklasang mga tapyas ng kontrata na mula pa noong kaniyang ikaapat na taon.

Makatutulong ang isang Babilonyong tapyas na luwad upang maiugnay ang kronolohiya ng Babilonya sa kronolohiya ng Bibliya. Ang tapyas na ito ay naglalaman ng sumusunod na impormasyong batay sa astronomiya para sa ikapitong taon ni Cambyses II na anak ni Ciro II: “Taon 7, Tamuz, gabi ng ika-14, 1²⁄3 dobleng oras [tatlong oras at dalawampung minuto] pagsapit ng gabi, isang eklipseng lunar; nakikita sa buong landasin nito; umabot ito sa hilagaang kalahati ng bilog [ng buwan]. Tebet, gabi ng ika-14, dalawa at kalahating dobleng oras [limang oras] sa gabi bago mag-umaga [sa huling bahagi ng gabi], ang bilog ng buwan ay natakpan ng eklipse; ang buong landasin nito ay nakikita; sa timugan at hilagaang bahagi ay umabot ang eklipse.” (Inschriften von Cambyses, König von Babylon, ni J. N. Strassmaier, Leipzig, 1890, Blg. 400, taludtod 45-48; Sternkunde und Sterndienst in Babel, ni F. X. Kugler, Münster, 1907, Tomo I, p. 70, 71) Maliwanag na ang dalawang eklipseng lunar na ito ay maiuugnay sa mga eklipseng lunar na nakita sa Babilonya noong Hulyo 16, 523 B.C.E., at noong Enero 10, 522 B.C.E. (Canon of Eclipses ni Oppolzer, isinalin ni O. Gingerich, 1962, p. 335) Sa gayon, ang tapyas na ito ay tumuturo sa tagsibol ng 523 B.C.E. bilang pasimula ng ikapitong taon ni Cambyses II.

Yamang ang ikapitong taon ni Cambyses II ay nagsimula noong tagsibol ng 523 B.C.E., ang kaniyang unang taon ng pamamahala ay 529 B.C.E. at ang kaniyang taon ng pagluklok, na siyang huling taon ni Ciro II bilang hari ng Babilonya, ay 530 B.C.E. Ang pinakabagong tapyas na ipinapalagay na nagmula noong paghahari ni Ciro II ay mula sa ika-5 buwan, sa ika-23 araw ng kaniyang ika-9 na taon. (Babylonian Chronology, 626 B.C.–A.D. 75, nina R. Parker at W. Dubberstein, 1971, p. 14) Yamang ang ikasiyam na taon ni Ciro II bilang hari ng Babilonya ay 530 B.C.E., ang kaniyang unang taon, ayon sa pagkalkulang iyon, ay 538 B.C.E. at ang kaniyang taon ng pagluklok ay 539 B.C.E.

Si Berossus. Noong ikatlong siglo B.C.E., si Berossus, isang Babilonyong saserdote, ay sumulat ng isang kasaysayan ng Babilonya sa wikang Griego, maliwanag na batay sa mga rekord na cuneiform. Tungkol sa kaniyang mga akda, sinabi ni Propesor Olmstead: “Tanging pagkaliliit na mga pira-piraso, mga buod, o mga labí, ang nakarating sa atin. At ang pinakamahahalaga sa mga pira-pirasong ito ay nakarating sa pamamagitan ng isang tradisyon na halos walang katulad. Sa ngayon, kailangan nating konsultahin ang isang makabagong saling Latin ng isang saling Armeniano ng nawalang orihinal na Griego ng Chronicle of Eusebius, na humiram ng ilang bahagi kay Alexander Polyhistor na humiram naman nang tuwiran kay Berossus, ng ilang bahagi kay Abydenus na lumilitaw na humiram naman kay Juba na humiram naman kay Alexander Polyhistor at sa gayon ay mula kay Berossus. Ang higit pang nakalilito, sa ilang kaso ay hindi kinikilala ni Eusebius na si Abydenus ay gumaya lamang kay Polyhistor, at pareho niyang sinipi ang mga ulat ng dalawang ito! At may mas masahol pa riyan. Bagaman sa pangkalahatan, ang kaniyang ulat na batay kay Polyhistor ang mas pinipili, waring ang ginamit ni Eusebius ay isang mababang kalidad ng manuskrito ng awtor na iyon.” (Assyrian Historiography, p. 62, 63) Inaangkin din ni Josephus, Judiong istoryador noong unang siglo C.E., na sumipi siya kay Berossus. Ngunit waring lumilitaw na ang kronolohikal na datos na diumano’y mula kay Berossus ay napakahirap ituring na sigurado.

Iba pang mga salik na sanhi ng mga pagkakaiba. Kadalasan, ang manaka-nakang mga estudyante ng sinaunang kasaysayan ay nagpapagal taglay ang maling akala na ang mga tapyas na cuneiform (gaya marahil ng ginamit noon ni Berossus) ay laging isinusulat sa mismong panahon ng mga pangyayaring nakatala sa mga iyon o di-kalaunan pagkatapos ng mga iyon. Ngunit, maliban sa maraming cuneiform na dokumento sa negosyo na talagang kapanahon ng pangyayari, ang makasaysayang mga teksto ng Babilonya at kahit ang maraming tekstong batay sa astronomiya ay kadalasang napatutunayan na isinulat sa mas huli pang yugto. Sa gayon, ayon sa Asiryologong si D. J. Wiseman, ang isang bahagi ng tinatawag na Babylonian Chronicle, na sumasaklaw sa yugto mula sa pamamahala ni Nabu-nasir hanggang kay Shamash-shum-u-kin (isang yugto na pinepetsahan ng sekular na mga istoryador bilang mula 747-648 B.C.E.), ay “isang kopya na ginawa noong ikadalawampu’t dalawang taon ni Dario [sinasabi ng talababa: Samakatuwid nga, 500/499 B.C. kung si Dario I] mula sa isang teksto na mas luma at may sira.” (Chronicles of Chaldaean Kings, London, 1956, p. 1) Kaya, ang akdang ito ay hindi lamang atrasado nang mga 150 hanggang 250 taon mula sa mga pangyayaring nakatala rito kundi isa rin itong kopya ng isang mas naunang dokumento na may depekto, na marahil ay orihinal, ngunit posible ring hindi. Tungkol sa mga teksto ng Neo-Babylonian Chronicle, na sumasaklaw sa yugto mula kay Nabopolassar hanggang kay Nabonido, ang awtor ding iyon ay nagsabi: “Ang mga teksto ng Neo-Babylonian Chronicle ay itinala sa isang uri ng maliliit na sulat na sa ganang sarili nito ay hindi tiyakang matatakdaan ng eksaktong petsa ngunit maaaring magpahiwatig na ang mga iyon ay isinulat mula sa isang panahon na halos kasabay ng mismong mga pangyayari hanggang noong wakas ng pamamahalang Achaemenido.” Dahil dito, may posibilidad na ang mga tekstong iyon ay isinulat na lamang noong magwawakas na ang Imperyo ng Persia, na naganap noong 331 B.C.E., mga 200 taon pagkatapos na bumagsak ang Babilonya. Nakita na natin na sa paglipas ng ilang siglo, ang datos, lakip na ang mga numero, ay madaling mabago o mapilipit pa nga sa mga kamay ng mga paganong eskriba. Dahil sa lahat ng mga salik na ito, tiyak na hindi katalinuhang igiit na ang tradisyonal na mga petsa para sa mga paghahari ng mga haring Neo-Babilonyo ay siguradong tama.

Dahil sa kawalan ng magkakapanahong ulat ng kasaysayan at dahil madali ring baguhin ang datos, tiyak na posible na ang isa o higit pa sa mga tagapamahalang Neo-Babilonyo ay mas matagal na naghari kaysa sa ipinakikita ng tradisyonal na mga petsa. Ang bagay na walang natuklasang tapyas na sasaklaw sa mga huling taon ng gayong paghahari ay hindi palaging magagamit bilang matibay na argumento laban sa posibilidad na ito. Sa ilang kaso, may mga hari na naghari sa mas dakong huli pa ng agos ng panahon at wala namang natagpuang tapyas na magpapatotoo hinggil sa kanila. Halimbawa, kapuwa para kay Artajerjes III (Ochus) (na ayon sa mga istoryador ay namahala nang 21 taon [358 hanggang 338 B.C.E.]) at kay Arses (kinikilalang namahala nang 2 taon [337 hanggang 336 B.C.E.]), walang natuklasang kapanahong cuneiform na ebidensiya na makatutulong upang tiyakin ang haba ng kani-kanilang paghahari.

Sa katunayan, hindi alam ng mga istoryador kung saan ilalagay ang ilang Babilonyong hari na may mga rekord naman. Si Propesor A. W. Ahl (Outline of Persian History, 1922, p. 84) ay nagsabi: “Sa Contract Tablets, na natagpuan sa Borsippa, ay lumilitaw ang mga pangalan ng mga Babilonyong hari na hindi masusumpungan saanman. Malamang, nabuhay ang mga ito noong mga huling araw ni Dario I, anupat umabot sila hanggang noong mga unang araw ni Jerjes I, gaya ng ipinapalagay ni Ungnad.” Gayunman, ito’y nananatiling pala-palagay lamang.

Ang kanon ni Ptolemy. Si Claudio Ptolemy ay isang Griegong astronomo na nabuhay noong ikalawang siglo C.E., o mahigit sa 600 taon pagkatapos ng yugtong Neo-Babilonyo. Ang kaniyang kanon, o talaan ng mga hari, ay kaugnay ng isang akda tungkol sa astronomiya na isinulat niya. Tinatanggap ng karamihan sa makabagong mga istoryador ang impormasyon ni Ptolemy tungkol sa mga haring Neo-Babilonyo at sa haba ng kanilang mga paghahari.

Maliwanag na ibinatay ni Ptolemy ang kaniyang makasaysayang impormasyon sa mga mapagkukunan mula sa yugtong Seleucido, na nagsimula mahigit na 250 taon matapos bihagin ni Ciro ang Babilonya. Kaya nga hindi kataka-taka na ang mga petsa ni Ptolemy ay kaayon niyaong kay Berossus, isang Babilonyong saserdote noong yugtong Seleucido.

Mga eklipseng lunar. Ginamit ang mga ito upang sikaping patunayan ang mga petsang ibinibigay bilang partikular na mga taon ng mga haring Neo-Babilonyo batay sa kanon at datos ni Ptolemy sa mga rekord na cuneiform. Ngunit kahit may-katumpakan pang nakalkula o naitala ni Ptolemy ang mga petsa ng partikular na mga eklipse noong nakalipas (natuklasan ng isang makabagong astronomo na tatlong kalima ng mga petsa ni Ptolemy ay tama), hindi ito patunay na naitawid niya nang tama ang makasaysayang datos, samakatuwid nga, na ang pagtutugma niya ng mga eklipse at ng mga paghahari ng partikular na mga hari ay laging batay sa tunay na pangyayari sa kasaysayan.

Gayunman, hindi lahat ng tekstong ginagamit ng mga istoryador sa pagpepetsa ng mga pangyayari at mga yugto ng sinaunang kasaysayan ay batay sa mga eklipse. May natagpuang mga talaarawang pang-astronomiya na nag-uulat ng posisyon ng buwan (may kaugnayan sa partikular na mga bituin o mga konstelasyon) sa una at huling pagkakita rito sa isang espesipikong araw sa Babilonya (halimbawa, “ang buwan ay isang siko mula sa harap ng hulihang paa ng leon”), lakip ang mga posisyon ng partikular na mga planeta nang mismong mga panahong iyon. Itinatawag-pansin ng makabagong mga kronologo na ang gayong kombinasyon ng posisyon ng mga bagay sa kalangitan ay aabutin nang libu-libong taon bago maulit. Ang mga talaarawang pang-astronomiyang ito ay mayroon ding mga pagtukoy sa mga paghahari ng partikular na mga hari at waring katugma ng mga petsa sa kanon ni Ptolemy. Bagaman ipinapalagay ng iba na waring hindi matututulan ang ganitong katibayan, may mga salik na lubhang nagpapahina rito.

Una, maaaring may mga pagkakamali ang mga obserbasyong ginawa sa Babilonya. Pangunahing binigyang-pansin ng mga astronomong Babilonyo ang mga pangyayari o mga penomeno sa kalangitan na nagaganap malapit sa kagiliran, sa pagsikat o paglubog ng buwan o ng araw. Gayunman, kung tatanawin mula sa Babilonya, ang kagiliran ay kalimitang malabo dahil sa mga bagyo ng buhangin. Sa pagkokomento sa mga salik na ito, sinabi ni Propesor O. Neugebauer na nagreklamo si Ptolemy dahil sa “kakulangan ng mapananaligang obserbasyon [mula sa sinaunang Babilonya] tungkol sa mga planeta. Sinabi niya [ni Ptolemy] na ang mga dating obserbasyon ay hindi gaanong mahuhusay, sapagkat ang binigyang-pansin ng mga ito ay ang paglitaw at paglalaho [ng mga bagay sa kalangitan] at ang mga bagay na nakapirme, mga penomeno na likas na napakahirap obserbahan.”​—The Exact Sciences in Antiquity, 1957, p. 98.

Ikalawa, ang totoo, ang karamihan sa natagpuang mga talaarawang pang-astronomiya ay isinulat, hindi noong panahon ng mga imperyong Neo-Babilonyo o Persiano, kundi noong yugtong Seleucido (312-65 B.C.E.), bagaman ang mga ito ay naglalaman ng datos na nauugnay sa mas naunang mga yugtong iyon. Ipinapalagay ng mga istoryador na ang mga ito ay mga kopya ng mas naunang mga dokumento. Ang totoo, walang natagpuang kapanahong mga tekstong pang-astronomiya na magagamit upang maitatag ang buong kronolohiya ng mga yugtong Neo-Babilonyo at Persiano (huling bahagi ng ikapitong siglo hanggang huling bahagi ng ikaapat na siglo).

Bilang panghuli, gaya sa kaso ni Ptolemy, bagaman ang impormasyong batay sa astronomiya (ayon sa pagpapakahulugan at pagkaunawa rito sa ngayon) sa mga tekstong natuklasan ay karaniwan nang tumpak, hindi ito katunayan na tumpak din ang makasaysayang impormasyong kalakip nito. Kung paanong ginamit ni Ptolemy ang mga paghahari ng sinaunang mga hari (ayon sa pagkaunawa niya sa mga iyon) bilang isa lamang balangkas na mapaglalapatan ng kaniyang datos na pang-astronomiya, sa gayunding paraan, maaaring isiningit lamang ng mga manunulat (o mga tagakopya) ng mga tekstong pang-astronomiya ng yugtong Seleucido sa kanilang mga tekstong pang-astronomiya yaong tinatanggap, o “popular,” na kronolohiya nang panahong iyon. Ang tinatanggap, o popular, na kronolohiyang iyon ay maaaring may mga pagkakamali sa kritikal na mga puntong tinalakay na sa artikulong ito. Bilang paglalarawan, posibleng sabihin ng isang sinaunang astronomo (o isang eskriba) na ang isang partikular na pangyayari sa kalangitan ay naganap sa taóng 465 B.C.E., ayon sa ating kalendaryo, at maaaring tama naman ang kaniyang sinabi kapag may-katumpakan itong kinuwenta upang matiyak ito. Ngunit baka sabihin din niya na ang taon kung kailan naganap ang pangyayaring iyon sa kalangitan (465 B.C.E.) ay ika-21 taon ni Haring Jerjes, at maaaring maling-mali siya. Sa simpleng pananalita, ang pagiging tumpak sa astronomiya ay hindi katunayan ng pagiging tumpak sa kasaysayan.