Ang Bilang ng mga Kasama sa Pag-alis. Sa Exodo 12:37, itinala ang buong bilang na 600,000 “matitipunong lalaki na naglalakad” bukod pa sa “maliliit na bata.” Sa aktuwal na sensus na kinuha mga isang taon pagkatapos ng Pag-alis, gaya ng nakaulat sa Bilang 1:2, 3, 45, 46, ang bilang nila ay 603,550 lalaki mula 20 taóng gulang pataas bukod pa sa mga Levita (Bil 2:32, 33), na sa mga ito ay may 22,000 lalaki mula sa gulang na isang buwan pataas. (Bil 3:39) Hindi kasama ang mga babae sa terminong Hebreo na geva·rimʹ (matitipunong lalaki). (Ihambing ang Jer 30:6.) Ang “maliliit na bata” ay mula sa Hebreong taph at tumutukoy sa isa na lumalakad nang patiyad. (Ihambing ang Isa 3:16.) Ang karamihan sa ganitong “maliliit na bata” ay kailangang buhatin o kung hindi man ay hindi makalalakad sa buong haba ng paglalakbay.

“Sa ikaapat na salinlahi.” Dapat nating tandaan na sinabi ni Jehova kay Abraham na sa ikaapat na salinlahi ay babalik sa Canaan ang kaniyang mga inapo. (Gen 15:16) Sa buong 430 taon mula nang panahong magkabisa ang tipang Abrahamiko hanggang sa Pag-alis ay nagkaroon ng mahigit sa apat na salinlahi, kahit isaalang-alang pa na mahaba ang buhay nila noon, ayon sa ulat. Ngunit ang mga Israelita ay aktuwal na nasa Ehipto nang 215 taon lamang. Ang ‘apat na salinlahi’ pagkatapos nilang pumasok sa Ehipto ay maaaring kalkulahin sa ganitong paraan, na ginagamit na halimbawa ang isa lamang tribo ng Israel, ang tribo ni Levi: (1) Levi, (2) Kohat, (3) Amram, at (4) Moises.​—Exo 6:16, 18, 20.

Ang bilang ng umahon mula sa Ehipto, samakatuwid nga, 600,000 matitipunong lalaki bukod pa sa mga babae at mga bata, ay nangangahulugan na maaaring mahigit pa sa tatlong milyon katao ang lumabas. Bagaman tinututulan ng ilan, ito ay makatuwiran. Sapagkat, bagaman mayroon lamang apat na salinlahi mula kay Levi hanggang kay Moises, kapag minalas mula sa punto de vista ng lawig ng buhay ng mga lalaking ito na nabuhay nang mahabang panahon, bawat isa sa mga lalaking ito ay maaaring nakakita na ng ilang salinlahi o ilang henerasyon ng mga bata na ipinanganak noong siya’y nabubuhay. Maging sa kasalukuyang panahon, ang isang tao na 60 o 70 taóng gulang ay madalas na may mga apo na at maaari pa ngang may mga apo na sa tuhod (sa gayon ay apat na salinlahi ang sabay-sabay na nabubuhay).

Napakabilis na pagdami. Inilalahad ng ulat: “At ang mga anak ni Israel ay naging palaanakin at nagsimulang kumapal ang bilang; at patuloy silang dumarami at lumalakas nang napakabilis, anupat ang lupain ay napuno nila.” (Exo 1:7) Sa katunayan, lubha silang dumami anupat sinabi ng hari ng Ehipto: “Narito! Ang bayan ng mga anak ni Israel ay higit na marami at mas malakas kaysa sa atin.” “Ngunit habang lalo pa nila silang sinisiil ay lalo pa silang dumarami at lalo pa silang lumalaganap, kung kaya nakadama sila ng nakapanlulumong takot dahilan sa mga anak ni Israel.” (Exo 1:9, 12) Gayundin, kung iisipin natin na ang poligamya, kasama ang pagkakaroon ng mga babae, o mga pangalawahing asawa, ay pinahihintulutan noon at na ang ilang Israelita ay nag-asawa ng mga babaing Ehipsiyo, makikita natin kung paano nangyari na dumami sila anupat nagkaroon ng populasyon na 600,000 adultong lalaki.

Pitumpung kaluluwa mula sa mismong sambahayan ni Jacob ang bumaba sa Ehipto o ipinanganak doon di-nagtagal pagkatapos nito. (Gen 46) Kung hindi natin isasama si Jacob, ang kaniyang 12 anak na lalaki, ang kaniyang anak na babae na si Dina, ang kaniyang apong babae na si Sera, ang tatlong anak ni Levi, at posibleng ang iba pa mula sa bilang ng mga ulo ng pamilya na nagsimulang dumami sa Ehipto, baka 50 lamang sa 70 ang matitira. (Hindi kasama ang mga anak ni Levi yamang hindi isinama ang mga Levita sa mas huling bilang na 603,550.) Kaya kung magsisimula tayo sa katamtamang bilang na 50 ulo ng pamilya at isasaalang-alang ang sinabi ng Bibliya na “ang mga anak ni Israel ay naging palaanakin at nagsimulang kumapal ang bilang; at patuloy silang dumarami at lumalakas nang napakabilis, anupat ang lupain ay napuno nila” (Exo 1:7), madali nating maipakikita kung paanong posible na 600,000 lalaki na nasa edad ng pagsusundalo, sa pagitan ng 20 at 50 taóng gulang, ang nabubuhay noong panahon ng Pag-alis. Isaalang-alang ang sumusunod:

Dahil malalaki ang mga pamilya noon at nais ng mga Israelita na magkaroon ng mga anak upang matupad ang pangako ng Diyos, makatuwirang ipalagay na sa katamtaman, ang bawat lalaking ulo ng pamilya ay nagkaroon ng sampung anak (anupat mga kalahati nito ay mga lalaki) noong siya’y nasa pagitan ng 20 at 40 taóng gulang. Bilang palugit, maaari nating ipalagay na ang bawat isa sa orihinal na 50 na naging mga ulo ng pamilya ay nagsimulang magkaanak pagkaraan ng 25 taon mula nang pumasok sila sa Ehipto. At, yamang dahil sa kamatayan o iba pang mga kalagayan ay maaaring hindi magkaanak ang ilang anak na lalaki, o maaaring mapigilan ang kanilang pag-aanak bago sila sumapit sa 40 taóng gulang na itinakda natin, maaari rin nating bawasan ng 20 porsiyento ang bilang ng mga lalaking ipinanganak na naging mga ama. Sa simpleng pananalita, ito’y nangangahulugan na sa isang yugto na 20 taon, 200 anak na lalaki lamang, sa halip na 250, ang ipinanganak sa 50 orihinal na ulo ng pamilya na itinakda natin na magkakaroon ng sarili nilang mga pamilya.

Ang batas ni Paraon. Isa pang salik ang maaari nating isaalang-alang: ang batas ni Paraon na patayin ang lahat ng batang lalaki pagkasilang ng mga ito. Ang batas na ito ay waring hindi naging mabisa at panandalian lamang. Si Aaron ay ipinanganak tatlong taon bago isinilang si Moises (o noong 1597 B.C.E.), at lumilitaw na walang gayong batas na ipinatutupad noon. Tiyakang sinasabi ng Bibliya na hindi gaanong nagtagumpay ang batas ni Paraon. Ang utos ng hari ay hindi sinunod ng mga babaing Hebreo na sina Sipra at Pua, malamang na mga nangunguna sa propesyon ng mga komadrona at nangangasiwa sa kanilang mga kasamahan. Lumilitaw na hindi nila tinagubilinan ang mga komadrona na gawin ang iniuutos sa kanila. Ang resulta: “Ang bayan ay patuloy pang dumami at lubhang lumakas.” Nang magkagayon ay iniutos ni Paraon sa kaniyang buong bayan na itapon sa ilog ng Nilo ang bawat bagong-silang na Israelitang batang lalaki. (Exo 1:15-22) Ngunit waring hindi naman ganoon katindi ang pagkapoot ng mga Ehipsiyo sa mga Hebreo. Iniligtas pa nga ng mismong anak na babae ni Paraon si Moises. Muli, maaaring di-nagtagal ay napag-isip-isip ni Paraon na mawawalan siya ng mapapakinabangang mga alipin kung patuloy na ipatutupad ang kaniyang batas. Alam natin na, nang maglaon, tumanggi ang Paraong namamahala noong panahon ng Pag-alis na payaunin ang mga Hebreo sa mismong dahilan na mahalaga sila sa kaniya bilang mga aliping trabahador.

Gayunman, upang maging mas katamtaman pa ang ating pagtaya, maaari nating bawasan ng halos isang katlo ang bilang ng mga batang lalaki na nakaligtas sa loob ng isang yugtong limang taon upang kumatawan sa posibleng mga epekto ng di-matagumpay na utos ni Paraon.

Isang kalkulasyon. Ibigay man ang lahat ng palugit na ito, napakabilis pa rin ng magiging pagdami ng populasyon, bukod pa sa nasa kanila ang pagpapala ng Diyos. Ang bilang ng mga batang ipinanganak sa loob ng bawat yugto na limang taon mula at pagkatapos ng 1563 B.C.E. (samakatuwid nga, 50 taon bago ang Pag-alis) hanggang noong 1533 (o 20 taon bago ang Pag-alis) ay magiging gaya ng sumusunod:

PAGLAKI NG POPULASYON NG KALALAKIHAN

B.C.E. Mga Lalaking Ipinanganak

1563 hanggang 1558 47,350

1558 hanggang 1553 62,300

1553 hanggang 1548 81,800

1548 hanggang 1543 103,750

1543 hanggang 1538 133,200

1538 hanggang 1533 172,250

Kabuuan 600,650*

* Ipinapalagay na populasyon ng kalalakihan mula sa edad na 20 hanggang 50 noong panahon ng Pag-alis (1513 B.C.E.)

Mapapansin na kahit ang isang maliit na pagbabago sa paraan ng pagkukuwenta, halimbawa, kung daragdagan ng isa ang katamtamang bilang ng mga anak na lalaki na ipinanganganak sa bawat magulang na lalaki, ay magpaparami sa bilang na ito hanggang sa mahigit na isang milyon.

Ano ang ipinahihiwatig ng bilang ng mga tao na umalis sa Ehipto sa pangunguna ni Moises?

Bukod sa 600,000 matitipunong lalaki na binanggit sa Bibliya, lumabas ding kasama nila ang isang malaking bilang ng matatandang lalaki, isang mas malaki pang bilang ng mga babae at mga bata, at “isang malaking haluang pangkat” ng mga di-Israelita. (Exo 12:38) Kaya ang kabuuang populasyon na umahon mula sa Ehipto ay posibleng mahigit sa tatlong milyon katao. Hindi kataka-taka na ayaw na ayaw ng mga maharlikang Ehipsiyo na payaunin ang gayon kalaking pangkat ng mga alipin. Dahil dito ay nawalan sila ng isang kapaki-pakinabang na kayamanang pang-ekonomiya.

Sa pangkat nila ay may nakatatakot na bilang ng mga lalaking mandirigma anupat pinatototohanan ito ng ulat ng Bibliya: “Ang Moab ay lubhang natakot sa bayan, sapagkat marami sila; at ang Moab ay nakadama ng nakapanlulumong takot sa mga anak ni Israel.” (Bil 22:3) Sabihin pa, ang isang dahilan ng pagkatakot ng mga Moabita ay ang mga kababalaghang ginawa ni Jehova para sa Israel, ngunit ang isa pang dahilan ay ang kanilang napakalaking bilang, na hindi maaaring sabihin kung sila ay iilang libo lamang. Ang totoo, bahagya lang ang ipinagbago ng bilang ng populasyon ng Israel noong panahon ng paglalakbay sa ilang dahil napakarami ng namatay sa ilang bilang resulta ng kawalang-katapatan.​—Bil 26:2-4, 51.

Sa sensus na kinuha di-nagtagal pagkatapos ng Pag-alis, ang mga Levita ay binilang nang bukod, at yaong mga mula sa gulang na isang buwan pataas ay may bilang na 22,000. (Bil 3:39) Maaaring bumangon ang tanong kung bakit ang lahat ng iba pang 12 tribo ay mayroon lamang 22,273 panganay na lalaki mula sa gulang na isang buwan pataas. (Bil 3:43) Madali itong mauunawaan kung isasaalang-alang ang mga ito: ang mga ulo ng pamilya ay hindi binilang; dahil sa poligamya, maaaring magkaroon ang isang lalaki ng maraming anak na lalaki ngunit iisa lamang ang panganay; at ang binilang ay ang panganay na anak na lalaki ng isang lalaki at hindi ng babae.

Ruta ng Pag-alis. Malamang na nasa iba’t ibang lokasyon ang mga Israelita nang magsimula silang humayo palabas ng Ehipto, anupat sa pasimula ay hindi iisang malaking kalipunan. Ang iba ay maaaring sumama sa pangunahing kalipunan ng mga humahayo nang dumaan ang mga ito sa kinaroroonan nila. Ang pasimula ay sa Rameses, maaaring ang lunsod o isang distrito na may gayong pangalan, anupat ang unang bahagi ng paglalakbay ay hanggang sa Sucot. (Exo 12:37) Iminumungkahi ng ilang iskolar na, habang nagsisimulang humayo si Moises mula sa Rameses, ang mga Israelita ay nanggaling sa iba’t ibang bahagi ng lupain ng Gosen at nagtagpo sa Sucot.​—MAPA, Tomo 1, p. 536.

Ang eksaktong rutang tinahak ng mga Israelita mula sa Rameses hanggang sa Dagat na Pula ay hindi matatalunton nang may katiyakan sa ngayon, yamang hindi na tiyakang matukoy ang mga lugar na binanggit sa ulat. Ipinakikita ng karamihan sa mga reperensiyang akda na tumawid sila sa lugar na tinatawag na Wadi Tumilat sa rehiyon ng Delta sa Ehipto. Gayunman, ito’y batay sa palagay na ang Rameses ay nasa HS sulok ng rehiyon ng Delta. Ngunit gaya ng sinabi ng Propesor ng Ehiptolohiya na si John A. Wilson: “Nakalulungkot, hindi nagkakasundo ang mga iskolar kung saan ang eksaktong lokasyon ng Rameses. Ang mga Paraon na nagngangalang Ramses, lalo na si Ramses II, ay nagpangalan ng maraming bayan sa kanilang sarili. Karagdagan pa, may mga pagtukoy sa lunsod na ito sa mga nahukay sa mga bayan ng Delta na hindi tiyakang makapag-aangkin na siyang lokasyon nito.”​—The Interpreter’s Dictionary of the Bible, inedit ni G. Buttrick, 1962, Tomo 4, p. 9.

Iba’t ibang dako na ang iminungkahi, pansamantalang tinanggap ng karamihan, at pagkatapos ay tinanggihan upang suportahan ang ibang posibleng lokasyon. Ang lugar ng Tanis (makabagong San el-Hagar) na 56 na km (35 mi) sa TK ng lunsod ng Port Said sa baybayin ng Mediteraneo ay popular, ngunit gayundin ang Qantir, na mga 20 km (12 mi) sa mas dako pang T. Kung tungkol sa unang lugar, ang Tanis, mapapansin na itinatala ng isang tekstong Ehipsiyo ang Tanis at (Per-)Rameses bilang magkahiwalay na mga dako, hindi iisa, at na ang ilan sa mga bagay na nahukay sa Tanis ay nagbibigay ng katibayan na nagmula ang mga ito sa ibang mga dako. Kaya naman sinabi pa ni John A. Wilson na “walang garantiya na ang mga inskripsiyon na nagtataglay ng pangalang Rameses ay orihinal na nagmula roon.” Kung tungkol sa Tanis at Qantir, masasabing ang mga inskripsiyong may kinalaman kay Ramses II na natagpuan sa mga lugar na ito ay nagpapakita lamang ng kaugnayan sa Paraong iyon, ngunit hindi nagpapatunay na ang alinman sa mga lugar ay ang Raamses sa Bibliya na itinayo ng mga Israelita bilang imbakang dako bago pa man ang kapanganakan ni Moises. (Exo 1:11) Gaya ng ipinakikita sa artikulong RAAMSES, RAMESES, kakaunting katibayan ang sumusuporta sa pangmalas na si Ramses II ang Paraon noong panahon ng Pag-alis.

Ang ruta ng Pag-alis ay pangunahin nang depende sa dalawang salik: kung nasaan ang kabisera ng Ehipto noong panahong iyon, at kung alin ang katubigan na tinawid. Yamang ginamit ng kinasihang Kristiyanong Griegong Kasulatan ang pananalitang “Dagat na Pula,” lubos tayong makapaniniwala na iyon ang katubigang tinawid ng Israel. Kung tungkol sa kabisera ng Ehipto, ang pinakaposibleng lokasyon ay ang Memfis, ang pangunahing sentro ng pamahalaan sa kalakhang bahagi ng kasaysayan ng Ehipto. (Tingnan ang MEMFIS.) Kung gayon nga, malamang na ang dako kung saan nagsimula ang Pag-alis ay di-kalayuan sa Memfis anupat si Moises ay naipatawag sa harap ni Paraon pagkalampas ng hatinggabi noong gabi ng Paskuwa at pagkatapos ay nakarating agad sa Rameses upang pasimulan ang paghayo patungong Sucot bago matapos ang ika-14 na araw ng Nisan. (Exo 12:29-31, 37, 41, 42) Ang pinakamatandang tradisyong Judio, na iniulat ni Josephus, ay nagsasabing nagsimula ang paghayo di-kalayuan sa H ng Memfis.​—Jewish Antiquities, II, 315 (xv, 1).