sa akin kung hindi ito ibinigay sa iyo mula sa itaas.” Sumigaw uli ang mga Judio: “Ilabas siya! Ilabas siya! Ipako siya! . . . Wala kaming hari kundi si Cesar.” Kaya ipinapako siya ni Pilato.​—19:6, 7, 11, 15.

28. Ano ang naganap sa Golgotha, at anong mga hula ang natupad doon?

²⁸ Dinala si Jesus “sa tinatawag na Dako ng Bungo, na sa Hebreo ay Golgotha,” at ipinako sa pagitan ng dalawang iba pa. Ikinabit ni Pilato sa ulunan niya ang pamagat na “Jesus na Nazareno na Hari ng mga Judio,” na nakasulat sa Hebreo, Latin, at Griyego, upang makita at maunawaan ng lahat. (19:17, 19) Inihabilin ni Jesus kay Juan ang kaniyang ina at matapos painumin ng suka, ay nagsabi: “Naganap na!” Tumungó siya at nalagutan ng hininga. (19:30) Gaya ng inihula, nagpalabunutan ang mga berdugo para sa kaniyang damit, hindi binali ang kaniyang mga paa, at sinibat nila ang kaniyang tagiliran. (Juan 19:24, 32-37; Awit 22:18; 34:20; 22:17; Zac. 12:10) Pagkatapos, ang bangkay ay inihanda nina Jose ng Arimatea at Nicodemo upang ilibing sa isang kalapit na alaalang libingan.

29. (a) Anong mga pagpapakita sa mga alagad ang ginawa ng binuhay-muling si Jesus? (b) Anong mga punto ang idiniin ni Jesus sa huli niyang pakikipag-usap kay Pedro?

²⁹ Mga pagpapakita ng binuhay-muling Kristo (20:1–​21:25). Nagtatapos sa maligayang pagkabuhay-na-muli ang hanay ng ebidensiya ni Juan tungkol sa Kristo. Nakita ni Maria Magdalena na bakante ang nitso, at pumaroon si Pedro at isa pang alagad (si Juan) ngunit mga kayong lino lamang ang nadatnan nila. Si Maria, na naiwan sa tabi ng puntod, ay nakipag-usap sa dalawang anghel at ang sa akala niya’y hardinero. Nang sabihin nito, “Maria!” agad niyang nakilala si Jesus. Nagpakita rin si Jesus sa mga alagad sa loob ng may-kandadong silid, at sinabing tatanggap sila ng banal na espiritu. Si Tomas, na wala roon, ay ayaw maniwala ngunit pagkaraan ng walong araw muling nagpakita si Jesus, kaya napabulalas si Tomas: “Panginoon ko at Diyos ko!” (20:16, 28) Pagkaraan pa ng ilang araw muling tinagpo ni Jesus ang mga alagad sa Dagat ng Tiberias; dahil sa himala ay nakahuli sila ng maraming isda at nakipag-agahan siya. Tatlong beses niyang tinanong si Pedro kung iniibig siya nito. Nang ipaggiitan ni Pedro na oo, idiniin ni Jesus: “Pakanin mo ang aking mga kordero,” “Pastulan mo ang aking mumunting tupa,” “Alagaan mo ang aking mumunting tupa.” Saka inihula niya kung papaano mamamatay si Pedro sa paraang luluwalhati sa Diyos. Nagtanong si Pedro tungkol kay Juan, at sinabi ni Jesus: “Kung kalooban ko na siya’y manatili hanggang sa ako’y pumarito, ay ano sa iyo?”​—21:15-17, 22.

BAKIT KAPAKI-PAKINABANG

30. Papaano binigyan ni Juan ng pantanging pagdiriin ang katangian ng pag-ibig?

³⁰ Mapuwersa sa pagiging-tuwiran at kapani-paniwala sa matalik, masiglang paglalarawan sa Salita na naging Kristo, ang mabuting balita “ayon kay Juan” ay isang malapitang pangmalas sa pagsasalita at gawain ng pinahirang Anak ng Diyos. Bagaman payak ang estilo at bokabularyo ni Juan, kaya nasabi na siya’y “walang pinag-aralan at mangmang,” matindi ang puwersa ng pagsasalita niya. (Gawa 4:13) Sukdulan ang paglalarawan ng kaniyang Ebanghelyo sa matalik na pagmamahalan ng Ama at ng Anak, at sa pinagpala, maibiging ugnayan ng pagiging-kaisa nila. Mas madalas gamitin ni Juan ang mga salitang “pag-ibig” at “inibig” kaysa ibang Ebanghelyo kahit pagsamahin pa ang tatlo.

31. Anong ugnayan ang idiniriin sa buong Ebanghelyo ni Juan, at papaano ito sumasapit sa sukdulan?

³¹ Noong pasimula napaka-maluwalhati ang ugnayan ng Salita at ng Diyos na Ama! Sa kalooban ng Diyos “ang salita ay naging tao at nanirahan sa gitna natin, at nakita natin ang kaluwalhatian niya, kaluwalhatian na gaya ng sa bugtong ng Ama; at siya’y puspos ng di-sana-nararapat na kabaitan at katotohanan.” (Juan 1:14) At sa buong aklat ni Juan, idiniriin ni Jesus na ang ugnayang ito ay ang pagpapasakop bilang walang-pasubaling pagsunod sa kalooban ng Ama. (4:34; 5:19, 30; 7:16; 10:29, 30; 11:41, 42; 12:27, 49, 50; 14:10) Ang kapahayagang ito ng matalik na ugnayan ay sumasapit sa sukdulan sa nagpapakilos na panalanging nakaulat sa Juan kabanata 17, kung saan iniuulat ni Jesus sa Ama na natapos niya ang Kaniyang gawain sa lupa at isinusog pa: “Ama, luwalhatiin mo ako ng kaluwalhatiang taglay ko sa piling mo bago naging gayon ang sanlibutan.”​—17:5.

32. Papaano ipinakita ni Jesus ang kaugnayan niya sa mga alagad at na siya ang tanging kasangkapang gagamitin upang paratingin sa tao ang pagpapala ng buhay?

³² Kumusta ang ugnayan ni Jesus at ng mga alagad? Itinatampok lagi ang papel ni Jesus bilang tanging kasangkapan ng Diyos sa pagpapala sa kanila at sa buong sangkatauhan. (14:13, 14; 15:16; 16:23, 24) Tinutukoy siya na “Kordero ng Diyos,” “tinapay ng buhay,” “ilaw ng sanlibutan,” “mabuting pastol,” “ang pagkabuhay-na-muli at ang buhay,” “ang daan at ang katotohanan at ang buhay,” at “ang tunay na punong ubas.” (1:29; 6:35; 8:12; 10:11; 11:25; 14:6; 15:1) Sa talinghaga ng “tunay na punong ubas” ipinaaalam ni Jesus ang kamangha-manghang pagkakaisa hindi lamang sa pagitan niya at ng tunay na mga alagad kundi sa pagitan din niya at ng Ama. Sa pagiging-mabunga, luluwalhatiin nila ang kaniyang Ama. “Kung papaanong ako’y inibig ng Ama at kayo’y inibig ko, magsipanatili kayo sa aking pag-ibig,” payo ni Jesus.​—15:9.

33. Anong layunin ng ministeryo ni Jesus ang ipinahayag niya sa panalangin?

³³ Pagkatapos ay marubdob siyang nanalangin kay Jehova na nawa lahat ng mga iniibig na ito, at ang ‘mga sumasampalataya sa pamamagitan ng kanilang salita,’ ay maging kaisa niya at ng Ama, at mapaging-banal ng salita ng katotohanan! Oo, ang pinaka-layunin ng ministeryo ni Jesus ay kamangha-manghang ipinapahayag sa huling mga pananalita ng panalangin niya sa Ama: “Ipinahayag ko sa kanila ang iyong pangalan at ipapahayag pa, upang ang pag-ibig na inibig mo sa akin ay mapasa-kanila at ako ay kaisa nila.”​—17:20, 26.

34. Anong kapaki-pakinabang na payo ang ibinigay ni Jesus sa pananaig sa sanlibutan?

³⁴ Bagaman maiiwan sa sanlibutan ang mga alagad, hindi sila iiwan na walang katulong, “ang espiritu ng katotohanan.” Isa pa, nagbigay siya ng napapanahong payo sa kaugnayan nila sa sanlibutan at ipinakita kung papaano sila mananaig bilang “mga anak ng ilaw.” (14:16, 17; 3:19-21; 12:36) “Kung mananatili kayo sa aking salita, kayo nga’y tunay na mga alagad ko,” sabi ni Jesus, “at inyong makikilala ang katotohanan, at ang katotohanan ay magpapalaya sa inyo.” Sa kabaligtaran, sinabi niya sa mga anak ng kadiliman: “Kayo’y sa inyong amang Diyablo, at ibig ninyong gawin ang mga nais ng inyong ama. . . . Hindi siya nanindigan sa katotohanan, sapagkat walang katotohanan sa kaniya.” Kaya lagi tayong manindigan sa katotohanan, oo, “sambahin ang Ama sa espiritu at katotohanan,” at palakasin ang sarili sa mga salita ni Jesus: “Lakasan ninyo ang inyong loob! Nadaig ko ang sanlibutan.”​—8:31, 32, 44; 4:23; 16:33.

35. (a) Anong patotoo ang ibinigay ni Jesus tungkol sa Kaharian ng Diyos? (b) Bakit dapat ikagalak at ipagpasalamat ang Ebanghelyo ni Juan?

³⁵ Lahat ng ito ay kaugnay rin ng Kaharian ng Diyos. Nagpatotoo si Jesus nang siya’y nililitis: “Ang kaharian ko ay hindi bahagi ng sanlibutan. Kung ang kaharian ko ay bahagi ng sanlibutan, disi’y nakipagbaka ang aking mga alipin upang ako’y huwag maipagkaloob sa mga Judio. Ngunit ang kaharian ko ay hindi mula rito.” At bilang sagot sa tanong ni Pilato, sinabi niya: “Ikaw ang nagsasabi na ako ay hari. Dahil dito ay isinilang ako, at dahil dito ay naparito ako sa sanlibutan, upang magbigay-patotoo sa katotohanan. Bawat pumapanig sa katotohanan ay nakikinig sa aking tinig.” (18:36, 37) Maligaya ang nakikinig at “ipinanganak na muli” upang “pumasok sa kaharian ng Diyos” kaisa ng Hari. Maligaya ang “ibang tupa” na nakikinig sa Pastol at Hari at nagkakamit ng buhay. Dapat ipagpasalamat ang Ebanghelyo ni Juan na isinulat “upang kayo ay sumampalataya na si Jesus ang Kristo, ang Anak ng Diyos, at sa pananampalatayang ito ay magkamit kayo ng buhay sa kaniyang pangalan.”​—3:3, 5; 10:16; 20:31.

Aklat ng Bibliya Bilang 44​—Mga Gawa

Manunulat: Si Lucas

Saan Isinulat: Sa Roma

Natapos Isulat: c. 61 C.E.

Panahong Saklaw: 33–​c. 61 C.E.

1, 2. (a) Anong makasaysayang mga pangyayari at gawain ang inilalarawan sa Mga Gawa? (b) Anong yugto ng panahon ang sinasaklaw ng aklat?

SA IKA-42 aklat ng kinasihang Kasulatan, iniuulat ni Lucas ang buhay, gawain, at ministeryo ni Jesus at ng mga alagad hanggang sa pag-akyat ni Jesus sa langit. Ang kasaysayan ng sinaunang Kristiyanismo ay ipinagpapatuloy ng ika-44 aklat ng Kasulatan, ang Mga Gawa ng mga Apostol, sa pag-uulat sa pagkatatag ng kongregasyon sa pamamagitan ng banal na espiritu. Ang paglawak ng pagpapatotoo ay iniuulat din, una’y sa mga Judio at saka sa lahat ng bansa. Ang kalakhang bahagi ng unang 12 kabanata 1-12 ay ulat ng gawain ni Pedro at ang nalalabing 16 na kabanata 13-28 ay ang kay Pablo. Si Lucas ay naging matalik na kasamahan ni Pablo sa kaniyang maraming paglalakbay.

² Ang aklat ay patungkol kay Teofilo. Yamang tinutukoy siya na “kagalang-galang,” posibleng mataas ang tungkulin niya, o baka kapahayagan lamang ito ng lubos na paggalang. (Luc. 1:3) Ito’y wastong makasaysayang ulat tungkol sa pagkatatag at paglago ng kongregasyong Kristiyano. Nagsisimula ito sa pagpapakita ni Jesus sa mga alagad matapos buhaying-muli at patuloy sa mahalagang mga pangyayari noong 33 hanggang 61 C.E., mga 28 taon lahat-lahat.

3. Sino ang sumulat ng Mga Gawa, at kailan natapos ang pagsulat?

³ Noong una pa ang sumulat ng Lucas ay siya ring itinuturing na sumulat ng Mga Gawa. Ang dalawang aklat ay kapuwa patungkol kay Teofilo. Pinag-iisa ni Lucas ang dalawang ulat nang ang huling mga pangyayari sa kaniyang Ebanghelyo ay ulitin niya sa pambungad na mga talata ng Mga Gawa. Waring ang Mga Gawa ay natapos ni Lucas noong mga