mapaging-banal ng salita ng katotohanan! Oo, ang pinaka-layunin ng ministeryo ni Jesus ay kamangha-manghang ipinapahayag sa huling mga pananalita ng panalangin niya sa Ama: “Ipinahayag ko sa kanila ang iyong pangalan at ipapahayag pa, upang ang pag-ibig na inibig mo sa akin ay mapasa-kanila at ako ay kaisa nila.”​—17:20, 26.

34. Anong kapaki-pakinabang na payo ang ibinigay ni Jesus sa pananaig sa sanlibutan?

³⁴ Bagaman maiiwan sa sanlibutan ang mga alagad, hindi sila iiwan na walang katulong, “ang espiritu ng katotohanan.” Isa pa, nagbigay siya ng napapanahong payo sa kaugnayan nila sa sanlibutan at ipinakita kung papaano sila mananaig bilang “mga anak ng ilaw.” (14:16, 17; 3:19-21; 12:36) “Kung mananatili kayo sa aking salita, kayo nga’y tunay na mga alagad ko,” sabi ni Jesus, “at inyong makikilala ang katotohanan, at ang katotohanan ay magpapalaya sa inyo.” Sa kabaligtaran, sinabi niya sa mga anak ng kadiliman: “Kayo’y sa inyong amang Diyablo, at ibig ninyong gawin ang mga nais ng inyong ama. . . . Hindi siya nanindigan sa katotohanan, sapagkat walang katotohanan sa kaniya.” Kaya lagi tayong manindigan sa katotohanan, oo, “sambahin ang Ama sa espiritu at katotohanan,” at palakasin ang sarili sa mga salita ni Jesus: “Lakasan ninyo ang inyong loob! Nadaig ko ang sanlibutan.”​—8:31, 32, 44; 4:23; 16:33.

35. (a) Anong patotoo ang ibinigay ni Jesus tungkol sa Kaharian ng Diyos? (b) Bakit dapat ikagalak at ipagpasalamat ang Ebanghelyo ni Juan?

³⁵ Lahat ng ito ay kaugnay rin ng Kaharian ng Diyos. Nagpatotoo si Jesus nang siya’y nililitis: “Ang kaharian ko ay hindi bahagi ng sanlibutan. Kung ang kaharian ko ay bahagi ng sanlibutan, disi’y nakipagbaka ang aking mga alipin upang ako’y huwag maipagkaloob sa mga Judio. Ngunit ang kaharian ko ay hindi mula rito.” At bilang sagot sa tanong ni Pilato, sinabi niya: “Ikaw ang nagsasabi na ako ay hari. Dahil dito ay isinilang ako, at dahil dito ay naparito ako sa sanlibutan, upang magbigay-patotoo sa katotohanan. Bawat pumapanig sa katotohanan ay nakikinig sa aking tinig.” (18:36, 37) Maligaya ang nakikinig at “ipinanganak na muli” upang “pumasok sa kaharian ng Diyos” kaisa ng Hari. Maligaya ang “ibang tupa” na nakikinig sa Pastol at Hari at nagkakamit ng buhay. Dapat ipagpasalamat ang Ebanghelyo ni Juan na isinulat “upang kayo ay sumampalataya na si Jesus ang Kristo, ang Anak ng Diyos, at sa pananampalatayang ito ay magkamit kayo ng buhay sa kaniyang pangalan.”​—3:3, 5; 10:16; 20:31.

Aklat ng Bibliya Bilang 44​—Mga Gawa

Manunulat: Si Lucas

Saan Isinulat: Sa Roma

Natapos Isulat: c. 61 C.E.

Panahong Saklaw: 33–​c. 61 C.E.

1, 2. (a) Anong makasaysayang mga pangyayari at gawain ang inilalarawan sa Mga Gawa? (b) Anong yugto ng panahon ang sinasaklaw ng aklat?

SA IKA-42 aklat ng kinasihang Kasulatan, iniuulat ni Lucas ang buhay, gawain, at ministeryo ni Jesus at ng mga alagad hanggang sa pag-akyat ni Jesus sa langit. Ang kasaysayan ng sinaunang Kristiyanismo ay ipinagpapatuloy ng ika-44 aklat ng Kasulatan, ang Mga Gawa ng mga Apostol, sa pag-uulat sa pagkatatag ng kongregasyon sa pamamagitan ng banal na espiritu. Ang paglawak ng pagpapatotoo ay iniuulat din, una’y sa mga Judio at saka sa lahat ng bansa. Ang kalakhang bahagi ng unang 12 kabanata 1-12 ay ulat ng gawain ni Pedro at ang nalalabing 16 na kabanata 13-28 ay ang kay Pablo. Si Lucas ay naging matalik na kasamahan ni Pablo sa kaniyang maraming paglalakbay.

² Ang aklat ay patungkol kay Teofilo. Yamang tinutukoy siya na “kagalang-galang,” posibleng mataas ang tungkulin niya, o baka kapahayagan lamang ito ng lubos na paggalang. (Luc. 1:3) Ito’y wastong makasaysayang ulat tungkol sa pagkatatag at paglago ng kongregasyong Kristiyano. Nagsisimula ito sa pagpapakita ni Jesus sa mga alagad matapos buhaying-muli at patuloy sa mahalagang mga pangyayari noong 33 hanggang 61 C.E., mga 28 taon lahat-lahat.

3. Sino ang sumulat ng Mga Gawa, at kailan natapos ang pagsulat?

³ Noong una pa ang sumulat ng Lucas ay siya ring itinuturing na sumulat ng Mga Gawa. Ang dalawang aklat ay kapuwa patungkol kay Teofilo. Pinag-iisa ni Lucas ang dalawang ulat nang ang huling mga pangyayari sa kaniyang Ebanghelyo ay ulitin niya sa pambungad na mga talata ng Mga Gawa. Waring ang Mga Gawa ay natapos ni Lucas noong mga 61 C.E., malamang na sa katapusan ng dalawang-taóng pamamalagi sa Roma kasama ni apostol Pablo. Yamang ulat ito ng mga pangyayari hanggang noon, hindi ito maisusulat nang mas maaga sa taóng yaon, at palibhasa iniiwang di-nalulutas ang pag-apela ni Pablo kay Cesar, maliwanag na ang aklat ay tapos na nang taóng yaon.

4. Ano ang patotoo na ang Mga Gawa ay kanonikal at tunay?

⁴ Mula pa noong una, ang pagiging-kanonikal ng Mga Gawa ay tinatanggap na ng mga iskolar ng Bibliya. Ang mga bahagi ng aklat ay kabilang sa pinakamatatandang manuskritong papiro ng Kasulatang Griyego, lalo na ang Michigan No. 1571 (P³⁸) ng ikatlo o ikaapat na siglo C.E. at ang Chester Beatty No. 1 (P⁴⁵) ng ikatlong siglo. Ipinahihiwatig ng dalawang ito na ang Mga Gawa ay kasinlaganap ng ibang aklat ng kinasihang Kasulatan kaya bahagi na ito ng katalogo sa maagang petsang yaon. Ang pagkasulat ni Lucas sa Mga Gawa ay nagpapaaninaw ng kawastuan na siya ring pagkakakilanlan ng kaniyang Ebanghelyo. Ang manunulat ng Mga Gawa ay ibinibilang ni Sir William M. Ramsay “sa mga mananalaysay na may unang ranggo,” at ang kahulugan nito ay ipinaliliwanag niya sa pagsasabing: “Ang una at mahalagang katangian ng isang dakilang mananalaysay ay ang katotohanan. Ang sinasabi niya ay dapat na mapanghahawakan.”a

5. Ilarawan ang kawastuan ng pag-uulat ni Lucas.

⁵ Bilang paglalarawan sa wastong pag-uulat na siyang katangian ng mga sulat ni Lucas, sinisipi namin si Edwin Smith, pinunò ng plota ng mga bapor-de-giyera ng Britanya sa Mediteranyo noong Digmaang Pandaigdig I, mula sa magasing The Rudder, Marso 1947: “Ang sinaunang mga bapor ay hindi inuugitan ng iisang timon na nakakabit sa hulihan gaya ng sa ngayon, kundi sa pamamagitan ng dalawang malalaking sagwan, tig-isa sa magkabila ng hulihan; kaya binabanggit ito ni San Lucas sa maramihang bilang. [Gawa 27:40] . . . Ayon sa pagsusuri, eksakto at angkop ang bawat pangungusap ni San Lucas tungkol sa paglalayag ng bapor, buhat nang tumulak ito mula sa Mabubuting Daungan hanggang sa ito’y mabagbag sa Malta; at ang ulat niya hinggil sa panahong ginugol ng barko sa dagat ay katugma ng distansiyang nilakbay; at panghuli, ang paglalarawan niya sa destinasyon ay tamang-tama sa mismong lugar. Lahat ng ito ay nagpapakita na si Lucas ay talagang gumawa ng isinalaysay na paglalayag, at higit sa lahat siya ay isang tao na ang obserbasyon at pangungusap ay talagang mapananaligan at mapanghahawakan.”b

6. Ano ang nagpapakita na pinatutunayan ng arkeolohiya ang kawastuan ng Mga Gawa?

⁶ Ang kawastuan ng ulat ni Lucas ay pinatutunayan din ng arkeolohiya. Halimbawa, sa Efeso ay nahukay ang templo ni Artemis at pati na ang sinaunang teatro kung saan si apostol Pablo ay inumog ng mga taga-Efeso. (Gawa 19:27-41) Natuklasan ang mga inskripsiyon na nagpapatotoo sa kawastuan ng paggamit ni Lucas sa titulong “punong-bayan” para sa mga pinunò ng Tesalonica. (17:6, 8) Ipinakikita ng dalawang inskripsiyon sa Malta na wasto rin ang pagtukoy ni Lucas kay Publio bilang “pangulo” sa Malta.​—28:7.c

7. Papaano pinatutunayan ng nakaulat na mga talumpati na ang Mga Gawa ay totoo?

⁷ Bukod dito, ayon sa ulat ni Lucas iba’t-iba ang estilo at komposisyon ng mga diskurso nina Pedro, Esteban, Cornelio, Tertulio, Pablo, at iba pa. Maging ang mga diskurso ni Pablo na ipinahayag sa iba’t-ibang tagapakinig ay nagbago ng estilo upang umangkop sa okasyon. Ipinahihiwatig nito na ang iniulat ni Lucas ay yaon lamang narinig niya o iniulat sa kaniya ng mga mismong nakasaksi. Si Lucas ay hindi manunulat ng kathang-isip.

8. Ano ang sinasabi ng mga Kasulatan tungkol kay Lucas at sa pakikisama niya kay Pablo?

⁸ Kakaunti ang nababatid sa personal na buhay ni Lucas. Siya ay hindi apostol ngunit nakasama nila. (Luc. 1:1-4) Sa tatlong okasyon ay binabanggit siya ni apostol Pablo sa pangalan. (Col. 4:10, 14; 2 Tim. 4:11; Filem. 24) Maraming taon siyang nakasama ni Pablo, na tumawag sa kaniya na “ang minamahal na manggagamot.” Sa ulat ay hali-halili ang paggamit ng “sila” at “kami” upang ipahiwatig na si Lucas ay kasama sa Troas sa ikalawang paglalakbay-misyonero ni Pablo, na nagpaiwan siya sa Filipos hanggang sa pagbabalik ni Pablo ilang taong pagkaraan, at na nagsama uli sila sa Roma upang litisin.​—Gawa 16:8, 10; 17:1; 20:4-6; 28:16.

NILALAMAN NG MGA GAWA

9. Ano ang sinabi sa mga alagad noong umakyat si Jesus?

⁹ Mga pangyayari hanggang sa Pentekostes (1:1-26). Sa pagbubukas ng ikalawang ulat ni Lucas sinasabi ng binuhay-muling si Jesus sa mga alagad na sila’y babautismuhan sa banal na espiritu. Isasauli ba ang Kaharian sa panahong yaon? Hindi. Ngunit tatanggap sila ng kapangyarihan at magiging mga saksi “hangang sa kadulu-duluhang bahagi ng lupa.” Habang naglalaho si Jesus sa paningin, dalawang lalaking nakaputi ang nagsabi: “Itong Jesus na tinanggap sa langit mula sa inyo ay paparito sa ganito ring paraan.”​—1:8, 11.

10. Anong di-malilimutang mga pangyayari ang naganap noong Pentekostes? (b) Anong paliwanag ang ibinigay ni Pedro, at ano ang ibinunga nito?

¹⁰ Ang di-malilimutang araw ng Pentekostes (2:1-42). Lahat ng alagad ay nagkakatipon sa Jerusalem. Ang bahay ay biglang napuno ng ingay na gaya ng malakas na hangin. Dumapo sa kanila ang mga