(20:7) Mula sa abuloy ng mga tribo, apatnapu’t-walong lungsod na may pastulan ang iniatas sa pamamagitan ng palabunutan bilang tirahan ng mga Levita. Kabilang dito ang anim na lungsod-kanlungan. Kaya ang Israel “ay patuloy na nag-ari [sa lupain] at tumahan doon.” Gaya ng ipinangako ni Jehova, “lahat ay nagkatotoo.”​—21:43, 45.

18. Anong krisis ang namuo sa pagitan ng mga tribo sa silangan at kanluran, ngunit papaano ito nalutas?

¹⁸ Taglay ang pampasigla at pagpapala ni Josue sa pagiging tapat, nagbalik na sa kanilang mga mana sa kabila ng Jordan ang mga mandirigma ng tribo ng Ruben at Gad at ng kalahating tribo ng Manasses na kasama pa ni Josue hanggang noon. Sa daan, malapit sa Jordan, nagtayo sila ng malaking dambana. Bumangon ang isang krisis. Yamang ang takdang dako ng pagsamba kay Jehova ay ang tolda ng kapisanan sa Silo, ang mga tribo sa kanluran ay nangamba sa pagtataksil at di-pagtatapat, kaya naghanda sila upang makipagbaka sa di-umano’y mga rebelde. Subalit naiwasan ang pagdanak ng dugo nang ipaliwanag na ang dambana ay hindi sa paghahain kundi upang magsilbing “saksi sa pagitan natin [ng Israel sa silangan at kanluran ng Jordan] na si Jehova ang tunay na Diyos.”​—22:34.

19, 20. (a) Anong pahimakas na payo ang ibinigay ni Josue? (b) Anong isyu ang iniharap niya sa Israel, at papaano niya idiniiin ang tamang pagpili na dapat gawin ng Israel?

¹⁹ Ang pahimakas na mga payo ni Josue (23:1–​24:33). ‘Matapos pagpahingahin ni Jehova ang Israel mula sa kanilang mga kaaway, at si Josue ay matanda na at puspos ng mga taon,’ ay tinipon niya ang Israel para sa pahimakas na mga payo. (23:1) Mapagpakumbaba hanggang wakas, iniukol niya kay Jehova ang kapurihan sa dakilang mga tagumpay laban sa mga bansa. Lahat ay dapat manatiling tapat! “Magpakatapang kayo upang maingatan at gawin ang lahat ng nasusulat sa aklat ng kautusan ni Moises, na huwag liliko sa kanan o kaliwa.” (23:6) Dapat nilang itakwil ang huwad na mga diyos at ‘laging pag-ingatan ang kanilang kaluluwa sa pamamagitan ng pag-ibig kay Jehova na kanilang Diyos.’ (23:11) Hindi dapat makipagkompromiso sa mga Cananeo, huwag mag-aasawa o makikiisa ng pananampalataya sa kanila, sapagkat ito ang hihila sa nag-aapoy na galit ni Jehova.

²⁰ Matapos tipunin ang lahat ng tribo sa Sechem at paharapin kay Jehova ang mga kinatawan nito, isinaysay ni Josue ang karanasan ni Jehova sa pakikitungo sa kanila mula nang si Abraham ay tawagin at dalhin sa Canaan hanggang sa ito ay masakop at matirahan. Muling nagbabala si Josue laban sa huwad na relihiyon, at nanawagan sa Israel na “matakot kay Jehova at paglingkuran siya sa kawalang-kapintasan at katotohanan.” Oo, “paglingkuran si Jehova”! Saka buong-linaw niyang isinaad: “Piliin ninyo sa araw na ito kung sino ang inyong paglilingkuran, ang mga diyos ng inyong mga ninuno . . . o ang mga diyos ng mga Amorheo na ang lupai’y inyong tinatahanan. Ngunit para sa akin at sa aking sambahayan, maglilingkod kami kay Jehova.” May pagtitiwalang tulad ni Moises, ipinaalaala niya sa Israel na si Jehova “ay banal na Diyos; na humihingi ng bukod-tanging pagsamba.” Kaya, itakwil ang ibang diyos! Napakilos ang bayan na ipahayag nang may pagkakaisa: “Si Jehovang Diyos ang aming paglilingkuran, at ang tinig niya ang aming didinggin!” (24:14, 15, 19, 24) Bago sila payaunin, si Josue ay nakipagtipan sa kanila, isinulat ang mga salita sa aklat ng kautusan ng Diyos, at nagtayo ng isang malaking bato na pinakasaksi. Pagkatapos ay namatay siya sa matandang edad na 110 taon at siya ay inilibing sa Timnat-serah.

BAKIT KAPAKI-PAKINABANG

21. Anong matalinong payo sa aklat ni Josue ang may bukod-tanging pakinabang sa ngayon?

²¹ Sa pagbasa ninyo sa pahimakas na mga payo ni Josue sa tapat na paglilingkod, hindi ba napakikilos ang inyong puso? Hindi ba ninyo nauulit ang mga salita na binigkas niya mahigit na 3,400 taon na ngayon: “Para sa akin at sa aking sambahayan, maglilingkod kami kay Jehova”? O kung naglilingkod kayo sa ilalim ng pagsubok o hiwalay sa iba, hindi ba kayo napasisigla ng mga salita ni Jehova kay Josue sa pasimula ng paglalakbay sa Lupang Pangako: “Magpakalakas ka at magpakatapang”? At, nagkamit ba kayo ng di-masukat na pakinabang sa pagsunod sa Kaniyang payo na ‘bulaybulayin [ang Bibliya] araw at gabi, upang magtagumpay ang iyong mga lakad’? Matutuklasan ng lahat na ang matalinong payong ito ay lubhang kapaki-pakinabang.​—24:15; 1:7-9.

22. Anong mahahalagang katangian ng tunay na pagsamba ang itinatampok?

²² Ang matingkad na ulat ng Josue ay higit pa kaysa matandang kasaysayan lamang. Nagtatampok ito ng maka-diyos na mga simulain​—higit sa lahat, na ang walang-pasubaling pananampalataya at tiwala kay Jehova ay mahalaga sa kaniyang pagpapala. Sinabi ni apostol Pablo na sa pananampalataya “ay bumagsak ang mga pader ng Jerico matapos palibutan nang pitong araw,” at “si Rahab na patutot ay hindi namatay na kasama ng mga masuwayin.” (Heb. 11:30, 31) Binabanggit din ni Santiago si Rahab bilang kapaki-pakinabang na halimbawa ng mga gawa ng pananampalataya.​—Sant. 2:24-26.

23. Anong mapuwersang mga paalaala ang nilalaman ng Josue?

²³ Ang makahimalang mga pangyayari sa Josue 10:10-14, ang paghinto ng araw at pagtigil ng buwan, pati na ang iba pang himala na ginawa ni Jehova para sa kaniyang bayan, ay mabisang mga paalaala sa kakayahan at layunin ni Jehova na puksain ang lahat ng balakyot na sumasalansang sa Diyos. Ang Gabaon, dakong pinaglabanan noong panahon nina Josue at David, ay iniuugnay ni Isaias sa pagbangon ni Jehova sa pagpuksa, “upang kaniyang magawa ang kaniyang gawain​—kakatwa ang gawain niya​—at upang ganapin ang kaniyang gawa​—kakaiba ang kaniyang gawa.”​—Isa. 28:21, 22.

24. Papaano nauugnay ang aklat ni Josue sa mga pangako ng Kaharian, at anong katiyakan ang ibinibigay nito na ‘lahat ay magkakatotoo’?

²⁴ Ang Kaharian ba ng Diyos ay itinuturo ng mga kaganapan sa Josue? Tiyak yaon! Ipinakita ni apostol Pablo na ang pananakop at paninirahan sa Lupang Pangako ay nauugnay sa isang bagay na mas dakila: “Sapagkat kung inakay sila ni Josue sa isang dako ng kapahingahan, hindi na sana bumanggit ang Diyos ng ibang araw. Kaya may nalalabi pang sabbath na pamamahinga sa bayan ng Diyos.” (Heb. 4:1, 8, 9) Nagsisikap sila upang matiyak ang “pagpasok sa walang-hanggang kaharian ng ating Panginoon at Tagapagligtas na si Jesu-Kristo.” (2 Ped. 1:10, 11) Gaya ng ipinakikita ng Mateo 1:5, si Rahab ay naging ninuno ni Jesu-Kristo. Ang aklat ni Josue ay isa pang mahalagang kawing sa ulat na umaakay sa pagluluwal ng Binhi ng Kaharian. Tinitiyak nito na ang mga pangako ng Kaharian ni Jehova ay matutupad. Bilang pagtukoy sa pangako ng Diyos kina Abraham, Isaac, at Jacob at yaong inulit sa mga inapo nilang Israelita, ang ulat ay nagsasabi hinggil sa kaarawan ni Josue: “Ni isang pangako ay hindi nagkulang sa lahat ng mabuting pangako na ibinigay ng Diyos sa sambahayan ni Israel; lahat ay nagkatotoo.” (Jos. 21:45; Gen. 13:14-17) Kaya, ang “mabuting pangako” ni Jehova tungkol sa matuwid na Kaharian ng langit​—ito ay magkakatotoo!

Aklat ng Bibliya Bilang 7​—Mga Hukom

Manunulat: Si Samuel

Saan Isinulat: Sa Israel

Natapos Isulat: c. 1100 B.C.E.

Panahong Saklaw: c. 1450-c. 1120 B.C.E.

1. Sa anong mga paraan kapansin-pansin ang panahon ng mga hukom?

ANG kabanatang ito sa kasaysayan ng Israel ay puspos ng aksiyon, ng paghahalili ng nagpapahamak na pagkahawa sa demonismo at ng maawaing pagliligtas ni Jehova sa nagsisisi niyang bayan sa tulong ng inatasan niyang mga hukom. Nagpapatibay-pananampalataya ang makapangyarihang mga gawa nina Othniel, Ehud, Shamgar, at ng iba pang hukom. Sinasabi sa Mga Hebreo: “Kakapusin ako ng panahon kung sasaysayin ko ang tungkol kina Gideon, Barak, Samson, Jepte, . . . na sa pananampalataya ay nagsilupig ng mga kaharian, nagsigawa ng katuwiran, . . . mula sa kahinaan ay naging makapangyarihan, naging magiting sa pakikibaka, pumuksa sa mga kaaway.” (Heb. 11:32-34) Kabilang sa 12 tapat na hukom ay sina Tola, Jair, Ibzan, Elon, at Abdon. (Si Samuel ay hindi ibinibilang na hukom.) Ipinaglaban sila ni Jehova at nilukuban sila ng espiritu sa kanilang mga gawa ng kagitingan. Lahat ng papuri at karangalan ay iniukol nila sa Diyos.

2. Papaano naaangkop ang Hebreong pangalan ng aklat ng Mga Hukom?

² Sa Septuagint ang aklat ay tinatawag na Kri·taiʹ, at sa Bibliyang Hebreo, ay Sho·phetimʹ, o “Mga Hukom.” Ang Sho·phetimʹ ay mula sa pandiwang sha·phatʹ, ibig sabihi’y “maghukom, magbangong-puri, magparusa, mamahala,” na angkop na larawan ng tungkulin ng mga hirang ng “Diyos na Hukom ng lahat.” (Heb. 12:23) Inatasan sila sa partikular na mga okasyon upang iligtas ang bayan sa mga kaaway.

3. Kailan isinulat ang Mga Hukom?

³ Kailan isinulat ang Mga Hukom? Dalawang pangungusap sa aklat ang sumasagot. Ang una ay ito: “Ang mga Jebuseo ay nagsisitahan . . . sa Jerusalem hanggang sa araw na ito.” (Huk. 1:21) Yamang “ang moog ng Sion” ay nabihag ni Haring David mula sa mga Jebuseo noong ikawalong taon ng kaniyang paghahari, o 1070 B.C.E., malamang na ang Mga Hukom ay nasulat bago nito. (2 Sam. 5:4-7) Ang ikalawang pangungusap ay apat na beses lumilitaw: “Nang panahong yaon ay walang hari sa Israel.” (Huk. 17:6; 18:1; 19:1; 21:25) Kaya ang aklat ay isinulat noong mayroon nang “hari sa Israel,” alalaong baga, matapos na si Saul ay maging unang hari noong 1117 B.C.E. Kaya ang petsa ay dapat na nasa pagitan ng 1117 at 1070 B.C.E.

4. Sino ang sumulat ng Mga Hukom?

⁴ Sino ang sumulat? Tiyak, siya’y tapat na lingkod ni Jehova. Si Samuel ang namukod-tangi bilang pangunahing tagapagtaguyod ng pagsamba ni Jehova noong panahong maghalili ang mga hari at ang mga hukom, at siya rin ang una sa hanay ng tapat na mga