Onde Yeso aki la Bible?

KEMA, Yeso komonga la Bible. Lande na? Nɛ dia Bible k’otondo oko kele laso nshi nyɛ komonga lo nshi ya Yeso. Koko, wɛɔmbɔ w’abuku waki la efundelo wamboyokoma etenyi kɛmɔtshi ka Bible yele laso nshi nyɛ wakikɔ lo waa shinangɔnga. Yeso akadia awui wa lo wɔɔmbɔ wa Isaya lo shinangɔnga ka la Nazarɛtɛ. (Luka 4:16, 17) Lam’akinde la Atiyɔka wa la Pisidiya, ɔpɔstɔlɔ Paulo akoke ‘wadia ɛlɛmbɛ la awui w’aprɔfɛta la dui dia wolo.’ (Etsha 13:14, 15) Ndo ombeki Jakɔba akate dia ‘wakadiaka efundelo wa Mɔsɛ la dui dia wolo lo shinangɔnga lushi la sabato tshɛ.’​—Etsha 15:21.

Onde anto amɔtshi wa lo ntambe ka ntondo waki la wɛɔmbɔ wa Afundelo w’Ekila? Mɛnamaka dia ɔlɛnga w’ose Etiyɔpiya wakakambaka laka Kandake, nkumekanga ka womoto aki la wɔ, nɛ dia ombeki Filipɛ akahomana la nde lo mboka k’otsha la Ngaza “udjashi lu pusupusu, atali buku dia umvutshi Isaya.” (Etsha 8:26-30) Ɔpɔstɔlɔ Paulo akalɔmbɛ Timɔtɛ dia nde mbela “abuku, djekaleka abuku wa dikuhu.” (2 Timote 4:13) Kânga mbaki Paulo koshikikɛ wɛɔmbɔ akɔna wakandahombe mbela, koko ɔsɔ ​—akakoke monga tenyi dia Afundelo wa lo Hɛbɛru.

Alan Millard, prɔfɛsɛrɛ ka ɛtɛkɛta welɛwɔ ɔnɛ langues sémitiques, mbutaka dia l’atei w’ase Juda, paka “anto wa lokumu wa la palɛstinɛ, wanɛ wakataka dia wakɔtɔ kalasa efula, Afarisɛ amɔtshi la embetsha oko Nikɔdɛmɔ” ato mbaki la wɛɔmbɔ awɔ hita. Kɛnɛ kakaleke ele, wɛɔmbɔ ɛsɔ waki oshinga wolo. Prɔfɛsɛrɛ Millard mbutaka dia “wɔɔmbɔ ɔtɔi w’Isaya waki l’oshinga wa dɛnariyo shamalo polo dɛnariyo dikumi” ndo Bible k’otondo ka lo Hɛbɛru “akakokaka mbɔsa yɛdikɔ ya wɛɔmbɔ 15 polo 20,” mbuta ate wakahombe monga oshinga wɛdimi la difuto di’onto dia ngɔndɔ shamalo.

Bible hate dia kana Yeso kana ambeki ande waki la kɔpi ya wɛɔmbɔ wa Bible. Koko, kɛnɛ kele mɛtɛ ele, Yeso akeyaka Afundelo efula, aki la akoka wa kamba la wɔ ndo akashilaka avɛsa l’ɔtɛ. (Mateu 4:4, 7, 10; 19:4, 5) Shi dui sɔ tokeketshaka dia sho mbeya Bible dimɛna, djekoleko lo menda woho weso la akoka wa ndjikondja esadi eto nshi nyɛ?