Mukanda w’oma la Ghana
Lushi lakatshike manamana mɔtshi ya lo karate tɔkɛnyɔ
NDE komonga woho wakamakanyiyaka dia nde ayonga. Nde akalɔtɛ okutu wa wɛma ndo akakeleka oya waki la satimɛtɛlɛ 5 lo lokende, akasandjola anya l’ekolo ndo nde akɛnamaka dia nde aki suke dia ndɔ ta. Nde aki la elungi ka kɛlɛ ndo aki la lokiki su. Washo ande wakɛnamaka dia nde aki la kɛlɛ, akotshaka anto wɔma ndo ndoko kakɛnyaka dia nde ayokoka nɛndjama.
Nde akafumbɔ la shashimoya ndo akate la dui dia wolo ate: “Hiat!” Nde aketshetshaka anya esadi esadi l’olongo. Nde akakɔmɔla lonya lo etenyi ka dibaya ko diɔ diakatɛ ndo diakakɔ la nkɛtɛ. Nde akafumbɔ nto l’olongo oko onto lakalange pondja otunyi ande anya kana ekolo ande. Lakayambola nte: Onde onto ɔnɛ mɛtɛ mbakanɔmbɛ dia sho mbeka Bible?
Lakasukana otsha le nde ndo lakotshume lonya dia mbosha mɔyɔ. “Wɛ pombaka monga Kojo. Dimi mbohɔka dia wɛ akalɔmbɛ dia sho mbeka Bible.” Nde akambisha mɔyɔ l’ɔmɔnɔmɔnɔ ndo la lɔngɛnyi tshɛ. Washo ande kombotshaka nto wɔma, koko wakɛnyaka dia nde akalangaka mbeya awui efula. Nde akakadimola ate: “Dimi nangaka dikambo sɔ efula. Etena kakɔna kayototatɛ?”
Takadjasɛ lo dɛfu dia luudu la Bible ndo l’abuku aso wa wekelo. Ɔsɔ aki dihole diaki komonga yanyi ndo diaki komonga l’anto watofutanya. Takikɔ dimi la Kojo ndo la kiemakema yande. Kiemakema shɔ yaki l’otale wa satimɛtɛlɛ 35, yaki la diwadi dia beela l’atei w’ɔtɛ ndo wɛɔsa wa wɛma ndo dui sɔ diakɔdjaka anto ndo anto wakangɛnangɛnaka kɛnya la yɔ. Oko wakayalangaka kɛnya, yɔ yaketetaka ahole tshɛ, yakahemaka l’abuku aso, yakakɛnyaka la bikɛ yaki l’abenga aso ndo yakɔtshiyaka tonya tayɔ lo abenga aso ayanga dia kɛnya. Lo ɛnyɛlɔ k’ombutshi wambekesanɛ la londjo ndo l’efukutanu w’ana w’akɛnda, Kojo kombidjaka kiemakema shɔ yimba ndo akayashaka lo wekelo. Woho wakandokaka ambola efula akashikikɛ dia nde akakanaka yimba ndo akalangaka mbeya awui efula. Ondo tɔkɛnyɔ ta karate takawetsha dia nde mongaka la yambalo efula ndo la yewo, nɛ dia nde kombetawɔka dui tshɛ paka nde ambodishikikɛ l’ekimanyielo k’Afundelo.
Wekelo aso wakatetemala dimɛna. Koko l’edjedja ka wonya, lakatatɛ mɛna dia nde aki l’okakatanu wa mamba dia mbɔsa yɛdikɔ. Nde akambutɛ ate: “Ɛngɔ kalekami nanga l’andja ɔnɛ ekɔ tɔkɛnyɔ t’ata.” Lakɛnyi dia nde aki la nsaki k’efula k’ata, dikoka diakandayasha efula lɔkɔ ndo diakandakome manyi. Lam’akinde l’ɛnɔnyi 26, nde konangaka tsho tɔkɛnyɔ ta karate, koko nde aki manyi lɔkɔ polo lo yɛdikɔ ya nde monga lo dihole dioleki tshɛ lâdiko lo tɔkɛnyɔ tɔsɔ, dihole diele paka anto yema tshitshɛ ato mbakoka dikoma ndo efula hawodikomaki pondjo.
Takamafɔnyaka kânga yema dia Kojo akakoke tshika karate. Koko, lakɛnyi dia nde akashihodia dia kɛnyaka tɔkɛnyɔ ta karate pomuyaka anto akina l’anya ndo l’ekolo, dui diahɔtɔnɛ la kɛtshi, lɔsɛngɔ ndo ndjakiyanya dikambo di’anto akina, mbuta ate waonga wɔtɔnɛ la ngandji kele la Akristo wa mɛtɛ. Koko, lakeyaka di’akambo wa mɛtɛ wa lo Bible wambotshikitanyaka anto wakasalaka akambo wa ngala oleki nde. Naka nde ekɔ l’otema w’ɔlɔlɔ ndo oma l’ekimanyielo ka wolo wele la Ɔtɛkɛta wa Nzambi, Kojo lawɔ ayoyatshikitanyaka dionga diande yema yema. Lakahombe monga la solo dia lotutsha.
Lushi lɔmɔtshi l’ɔkɔngɔ a midi, etena kakiso suke la shidiya mbeka, takadia divɛsa dimɔtshi dia lo Bible diakananda otema waki Kojo oko ena ka wolo k’oma le otunyi. Nde akadia Osambu 11:5 wata ɔnɛ: “[Jehowa] atushishimaka untu ololo ndu untu a kolo. Keli utema andi atuhetshaka untu a kolo, ndu one latulangaka akambu wa djawudi.” Nde akakalolɛ ɛtɛkɛta ɛnɛ la dui di’ɔkɔkɛ “one latulangaka akambu wa djawudi.” Lakɛnyi dia elungi kakinde kakatatɛ tshikitana. Nde akamende tɛɛ, akamɔnamɔna ndo akate ate: “Lambɔsa yɛdikɔ.”
Ɛlɔ kɛnɛ, dimi la Kojo tekɔ lo kamba olimu walekaso ngɛnangɛna, mbuta ate takayakimɔ la lolango dia mbetshaka wanɛ walanga tohokamɛ wetshelo wa lo Bible aha la mbafutsha falanga. La pindju ka lushi lɔmɔtshi takahombe ntshɔ dia teka la ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi welɛwɔ Luke.
Dia ntshɔ otsha lakande, takete lo mboka kɛmɔtshi kaki l’atei wa lobingu. Totshanda tasondjawɔ diangɔ ndo wanɛ wakadisondjaka waki tɔɔ lo mboka la diangɔ diawɔ, ɛnyɛlɔ tɔwɔlɛ ta beela ndo tahatɛlɛ taki efula, alɔnga wa tomata ndo weho ekina wa diangɔ dia ndɛ kâmɛ ndo waa aradiyo, akombe, savɔ, dɛngalɛnga dia divo, mpoke l’alɔnga, ahɔndɔ ndo sabata y’ize. Esekaseka wakasakiyaka diangɔ dia lokatɛ diaki lo mpoke yakawatɛmbaka l’ɛtɛ. Vɔ wakatasɔsɔmɛka l’atei w’anto di’anto wele la ndjala somba diangɔ dia ndɛ dia lokatɛ diakawatasondjaka ɛnyɛlɔ nse yamboma, apɔndɔ ndo dikɔlɔ. Mfɔ, mbudi ndo nkɔkɔ yakasanyaka anto l’ekolo. Mindjo ya waa mishiki, pipi ya mituka ndo y’anto yakalekaka fudia londjo la lo lobingu.
Takete lo vioka ya ditshu ndo takakome lo luudu lɔmɔtshi lambolana. Luke, ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi weke kodikotshaka ɛnɔnyi 20 l’ɛmɔtshi akemala la soko ndo akatelɛ lo dɛfu dia luudu. Dihole diakinde diakalole la atapa ndo saki y’adiyo, y’edio w’esongo wamboma, dikanda di’akatshi ndo bɛtshi di’esongo. Diangɔ sɔ diaki diangɔ diaki enondo wa nyango la womoto lakasakaka waa hemɔ l’ekanga w’anto w’edima. Nde akasakaka la esongo woho wakatawɛnyisha ambutshi ande ndo akataka dia nde kokaka saka oseka hemɔ tshɛ. Luke akatokongaka. Nde akɔmbɛ lo hiolehole mɔtshi ndo akakitsha tobasa tosato dia sho mbidjasɛ. Takadjasɛ suke suke ndo takatatɛ mbeka Bible.
Kojo mbaketshaka Luke Bible. Lakadjasɛ l’ɔkɔngɔ ndo lakahokamɛka woho wakakɛtshanyaka ɛlɔngɔlɔngɔ ɛsɔ ehende kɛnɛ kata Bible lo woho wambofulanɛ asui la nkɛtɛ. Etena kakakimanyiyaka Kojo Luke dia nde tana avɛsa wa lo Bible, dimi lakendaka woho wakandatafolaka akatshi wa tɔlɛwɛlɛwɛ la anya ande wa wolo. Etena kɛsɔ dimi lakohɔ dui dimɔtshi, atete edja nde akakambaka la anya asɔ dia ndɔ l’asekande. Wolo wa Ɔtɛkɛta wa Nzambi minyaka waonga wa kɔlɔ wele l’anto efula wa lo andja ɔnɛ wa kɔlɔ ndo mbatshikitanyaka dia vɔ monga la waonga w’amɛna wele oko kɛtshi ndo ngandji. Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ otshikitanu wa diambo.
Etena kakatayakalolaka, takɛnyi papa kɛmɔtshi odjashi l’ɛse k’otamba wa kimuma ndo takatshu dia tosawola la nde. Nde akahokamɛka dimɛna etena kakawadiyɛka Kojo divɛsa di’oma lo Bible. Etena kakandayeyaka dia tekɔ Ɛmɛnyi wa Jehowa, nde akemala la kɛlɛ tshɛ ndo akate ate: “Dimi hanyolange!” Lakɛnyi woho wakomala Kojo. Oma lâsɔ, kɛlɛ kande kakakitakita, akɔlɔmbɛ edimanyielo ndo takatshu.
Lo mboka, Kojo akanyama ndo akakitshakitsha lomu ko akate ate: “Otema ami wakalodi la kɛlɛ etena kakandatondjisha ɛtɛkɛta ɛsɔ. Onde wɛ mbeyaka kɛnɛ kotomosalɛ papa kengo?” Lakawotɛ lamɔnamɔna nte: “Dimi mbeyaka.” Nde lawɔ akɔlɛ ndo takatetemala la lɔkɛndɔ laso.