Mukanda w’oma la États-Unis

Lɔkɛndɔ la lo nshi y’edjedja

SHI ayonga dui dia diambo dia wɛ munda lɔkɛndɔ dia tɛna woho wakasɛnaka watshɛyɛ? Lo yoho mɔtshi, sho takande lɔkɛndɔ la ngasɔ. Sho takatshu oma la Suisse otsha lo wodja wa États-Unis d’Amérique. Ɛlɔ kɛnɛ, anto efula mbɔsaka États-Unis oko wodja wambohama efula l’akambo tshɛ, koko lɔkɛndɔ laso lakatokaloya ɛnɔnyi 200 l’ɔkɔngɔ. Tayanga nyɔkɔndɔlɛ awui wendana la lɔkɛndɔ lɔsɔ.

Lam’ele takatɛkɛtaka ɔtɛkɛta w’ase Suisse wele la tɔtɛkɛta ta l’ɔtɛkɛta w’ase Allemagne, wakatɔlɔmbɛ dia sho ntshɔ ngɔndɔ shato otsha lo prɔvɛnsɛ ka Indiana. Oyango waki la so aki wa tosambisha waa Amish watetemala ntɛkɛta ɔtɛkɛta wa watshɛwɔ lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo. Nkama ya nkumbo yawɔ wekɔ lo nsɛna la Indiana.

Waa Amish wekɔ tokanula ta olui ɔmɔtshi welɛwɔ waa Anabaptistes wakasɛnɛ lo ntambe 17. Lokombo lawɔ ndja oma le owandji awɔ Jacob Amman ɔnɛ lakadjasɛka lo wodja wa Suisse. Diɛsɛ oma lo wekelo awɔ wa Bible, anto wakokaka Nzambi wɔma asɔ wakashihodia dia batismu k’ana w’ashashi ndo olimu w’ɔsɔlayi ekɔ kɔlɔ. Ewandji wa lɛɛta wakâsoya efula l’ɔtɛ wa dietawɔ diawɔ. Anto yema tshitshɛ wakadiakema l’ɔtɛ wa dietawɔ diawɔ. Ɛhɛnyɔhɛnyɔ wakatetemala mfulanɛ ndo amɔtshi l’atei awɔ wakatshutshuyama la wolo dia ndawɔ l’ahole akina wa lo wodja wa Suisse ndo wa France. Oya l’atei atei wa ntambe 19, nunu dia l’atei awɔ wakalawɔ otsha l’États-Unis. Vɔ wakatɔlɛ mbekelo yawɔ ndo ɔtɛkɛta w’ase Suisse wele la tɔtɛkɛta ta l’ɔtɛkɛta w’ase Allemagne lɛkɔ.

Etena kakatembola anto w’ɛlɔlɔ asɔ, vɔ wakambe dia tɛna tatɛkɛta la wɔ l’ɔtɛkɛta awɔ lo asoko awɔ! Ohokanyiya woho wakete akambo anɛ.

Vɔ wakatombola l’ɔtɛkɛta w’ase Suisse wele la tɔtɛkɛta ta l’ɔtɛkɛta w’ase Allemagne ɔnɛ: “Woho akɔna wambonyokoma lo ntɛkɛta ɔtɛkɛta aso?”

Takâkadimola shoate: “Nɛ dia sho tekɔ ase Suisse.”

Vɔ wakambe ɔnɛ: “Koko nyu bu waa Amish!”

Anto efula wakatolongola dimɛna lawakawɔ ndo takɛnyi yoho yawɔ ya lɔsɛnɔ yafɔna la woho wakawasɛnaka lo nshi y’edjedja. Lo dihole di’atala wa kura, akikɔ atala wa esɔ, lo dihole dia mituka, akikɔ mfalo la pusupusu, lo dihole di’ɛlɔnda w’ashi, akikɔ tɛkɔ di’ashi, lo dihole dia radiyo, vɔ wakembaka nkembo ya l’onyɔ.

Kɛnɛ kakaleke tambiya ele, okitshakitsha waki la wanɛ wakatatshu dia tembola. Waa Amish efula mbɔsaka etena ka mbadiaka Bible lushi la lushi ndo vɔ mbɔsaka asawo w’oma lo Bible la nɛmɔ di’efula. Kɛsɔ akatosha diaaso dia sho nsawola la wɔ asawo wendana la sangwelo diaki Nzambi lo dikambo di’anto ndo dia nkɛtɛ.

Kombeta edja, lokumu lakahandjɔnɛ ɔnɛ angɛndangɛnda w’oma la Suisse wekɔ l’atei aso. Anto efula wakatɔlɔmbɛ dia sho tembola ewotɔ awɔ ndo takasale dikambo sɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ. Wakatelɛ dia tembola kalasa ya waa Amish ndo dui sɔ diakalomialomia ɔngɛnɔngɛnɔ ndo elongamelo kaki la so. Kakɔna kakatokongɛka?

Takakɔkɔla lo soko dia kalasa. Ombetsha akadihola lokuke ndo akatɔtshiya mbala kakɔ ɔtɔi lo kalasa lɛnɛ akatendaka ambeki 38, wâmba dia mɛna angɛndangɛnda anɛi. Kalasa enanɛi yakatshumana lo kalasa ɔtɔi ndo ambeki waki l’ɛnɔnyi ntatɛ oma lo 7 polo lo 15. Ambeki wa wamato wakalɔtɛ inifɔrmɛ wa bule la tofulɛ ta wɛma ndo ambeki w’apami wakalɔtɛ patalɔ y’edima la toshumishi ta bule. Kalasa yakɔ yaki l’ediko l’olongo. Mpele sato diakashingɔma la mukubu wa bule ndo ehele ka la ntondo kaki la dibaya di’odima. Wakahanɛ ɛngɔ kɛmɔtshi k’obolonga kakawasange okama wa nkɛtɛ ndo kartɛ mɔtshi ya lɔ̂mba suke la dibaya diakɔ. Tshuka di’asungu dia woke diaki lo tshuku.

Etena kakatadjasɛ la ntondo k’ambeki, vɔ wakatɔsɛdingolaka la diambo efula. Ombetsha l’ombetsha akelɛka ambeki tshɛ oya lo biro ande dia vɔ mbela devɔara diakandawasha dia tosala la ngelo. Sho takambe efula etena kakawambola ambeki ambola wendana la akona wa la Suisse welɛwɔ ɔnɛ les Alpes. Abuku wakandawaetshaka waki abuku w’emusu, ko ombetsha akatombola dia kana wodja wa Suisse wekekɔ woho wofundamiwɔ lo abuku ande. Onde ngɔmbɛ yâkadɛ l’akona l’eleko k’ɔwɔ dia ntɔlɛ adiyo w’ɔmɔngɛla, kana onde ɛtɛ w’akona wâkakombama la longe? Etena kakatawosha foto y’akona welɛwɔ ɔnɛ les Alpes yele la kulɛrɛ dia ndjiɔtɔnganyiya la nyɛ ya wɛma yaki lo dibuku diande, nde akamɔnamɔna l’ɔngɛnɔngɛnɔ.

Wadi aki ombetsha laki okimanyedi ande, akatombolaka mbala la mbala ɔnɛ: “Onde nyu kokaka memba esambo ko tadiyaka dui lam’atanyembe?” Takakadimola shoate ndoko. Koko, oko wakateyaka dia waa Amish wekɔ amembi w’esambo wa tomanamana, sho takâlɔmbɛ dia vɔ tembɛ osambo ɔmɔtshi. Ɔnkɔnɛ, vɔ wakatembɛ ndo sho takahokamɛ la diambo tshɛ woho wakatembɛka anto 40 asɔ. Oma lâsɔ, ombetsha akatondja ambeki l’andja dia vɔ tɔkɛnya yema.

Oma lâsɔ, wadi aki ombetsha akatɔlɔmbɛ dia mbaembɛ osambo ɔmɔtshi. Lam’ele sho takeyaka esambo efula wa l’ɔtɛkɛta w’ase Suisse wele la tɔtɛkɛta ta l’ɔtɛkɛta w’ase Allemagne, taketawɔ memba. Awui aso wakokɛma l’andja ndo ambeki tshɛ wakaye oya lo kalasa aha la ntshimbatshimba. Oko wakatemala la ntondo ka kalasa, takasale la wolo dia mbaembɛ.

L’ɔkɔngɔ wa lâsɔ, nkumbo kɛmɔtshi ka waa Amish kokengami l’anto 12 kakatelɛ dia tosanga la wɔ lonya lo lokenga la midi. Wakalodia mɛsa w’abaya la diangɔ dia ndɛ tɔɔ, mbuta ate osawo wa pɔmɛ, emunyi wa nyama ka nsombo, ahɔhɔ, mapa, fromage, afuki, kɛkɛ ndo weho ekina wa diangɔ dia ndɛ. La ntondo ka sho ntatɛ ndɛ, onto tshɛ akasale dɔmbɛlɔ l’etei k’otema. Etena kakawatetshetshaka diangɔ dia ndɛ, takasawolaka lo kɛnɛ kendana la Suisse, wodja wa watshɛwɔ ndo vɔ wakatotɛka awui amɔtshi wendana la lɔsɛnɔ lawɔ l’akambi wa dikambɔ. Ana wakasawolaka lo tɔhɔtɛhɔtɛ ndo vɔ wakɔlaka la dui dia l’ɛse etena kakatalɛka. Etena kakashidiya onto tshɛ la ndɛ, wakasale dɔmbɛlɔ dia hende ndo ɔsɔ aki djembetelo yakɛnyaka dia ana kokaka mumɔ oma la mɛsa, koko aha dia tɔkɛnya. Onto tshɛ aki l’ɔkɛndɛ wa minya alɔnga oma la mɛsa ndo mbâsola, dui sɔ nembetshiyaka mbutɛ ashi l’alɔnga ko mbadja lo ashi wa dja.

Etena kakasolaka ana alɔnga, ambutshi awɔ wakatɔlɔmbɛ dia sho mbɔtɔ lo salɔ kawɔ. Ndoko nkɔsa ka tefutefu kakikɔ, koko takadjasɛ lo nkɔsa y’abaya ya lɛɛmbɛ. Vɔ wakatondja Bible kɛmɔtshi k’omusu ka l’ɔtɛkɛta w’ase Allemagne oma lo madimadi ndo oko watosalemaka lo mvudu ya waa Amish, takatatɛ nsawola akambo wa lo nyuma esadi eto. Ele sangwelo diaki Jehowa Nzambi lo dikambo dia nkɛtɛ ndo di’anto? Kakɔna kakalange Yeso mbuta etena kakandate dia akanga wa memakana wayokita nkɛtɛ? Onde Nzambi mɛtɛ nangaka di’anto wa kɔlɔ soyamaka pondjo pondjo lo ifɛrnɔ wa dja? Waa na wakotsha didjango diaki Yeso dia nsambisha anto wa lo nkɛtɛ k’otondo lokumu l’ɔlɔlɔ? Nkɛtshanya ambola asɔ ndo akina kâmɛ l’apami wakayashaka efula lo akambo wa lo nyuma waki la Bible kawɔ l’anya akalodia etema aso l’ɔngɛnɔngɛnɔ.

Kakianɛ, tekɔ lo mbohɔ l’asolo walomɔlomɔ lɔkɛndɔ la lo nshi y’edjedja lɔsɔ laki l’awui wa diambo efula. Tekɔ lo nongamɛ ndo tekɔ lo nɔmba dia wembwelo ɔsɔ kâmɛ l’asawo wakatasawola l’anto l’ɔtɛkɛta w’ase Suisse wele la tɔtɛkɛta ta l’ɔtɛkɛta w’ase Allemagne ndjihola aha paka asoko efula, koko ndo etema w’anto efula dia vɔ nkondja ewo k’oshika k’akambo wa mɛtɛ wele l’Ɔtɛkɛta waki Nzambi, Bible.