Hemɔ kambokokanɛ l’andja w’otondo

Lo menda kɛnɛ keta, emboledi fɔnyaka dia naka anto ntetemala nnɔ mfɔka, kete dia tokoma lo 2030 lofulo l’anto wavɔ l’ɔtɛ wa mfɔka layolekana 8 000 000. Ndo vɔ mbutaka ɔnɛ, ɔnwɛlɔ wa mfɔka ayodiaka anto 1 000 000 000 l’ekomelo ka ntambe ka 21.

Aha paka anɔshi wa mfɔka ato mbendana la dui sɔ. Koko ndo ase nkumbo yawɔ wadiɛnɛ la tokanyi ndo l’oshishelo wa falanga, ndo anto 600 000 wahanɔ mfɔka mvɔka ɔnɔnyi tshɛ l’ɔtɛ wamɛnawɔ edinga wa mfɔka yanɔ anto akina. Dui sɔ diaya wotsho le anto tshɛ lo menda lokema la falanga latomba dia sakɛ anɔshi wa mfɔka.

Otshikitanyi la hemɔ yalɔmba adɔkɔtɛlɛ dia nyanga woho wa ndjikɔnɔya, hemɔ kɛnɛ kɔnɔka ndo osakelo atɔ mbeyamaka. Dɔkɔtɛlɛ Margaret Chan, ɔnɔmbɔdi wa Tshunda dia l’andja w’otondo diendana l’akambo wa yoonge ya demba, akate ate: “Mfɔka ekɔ hemɔ koye oma le anto vɔamɛ ndo tɔ koka nshila naka emboledi ndo atshunda w’anto mbidja welo.”

Nshi nyɛ mbamboleka wedja wa l’andja w’otondo mbidja welo dia ndɔshanya la hemɔ kɛsɔ. Ɛnyɛlɔ lo Ngɔndɔ k’enanɛi 2012, wedja oko 175 waketawɔ mbɔsa tɛdikɔ ta nshimba ɔnwɛlɔ wa mfɔka.a Koko, tɔ kekɔ lo ntetemala nɔma l’ɔtɛ wa piblisite yasala izinɛ wa mfɔka ndo woho waya anto mfumbe katɔ. Ɔnɔnyi tshɛ, izinɛ watondjawɔ mfɔka wekɔ lo nshisha miliyara y’adɔlara dia nsala piblisite dia nkutola kidiya kina, djekoleko wamato ndo ɛlɔngɔlɔngɔ wadjasɛ lo wedja wele bu l’ekondjelo k’efula. Woho wamboyakonya anto ɛhɔmbɔ wa mfɔka mɛnyaka dia lofulo l’anɔshi wa mfɔka wayovɔ layokoma lo miliyara ɔtɔi. Naka anɔshi wa mfɔka hawotshiki nnɔ mfɔka, kete vɔ wayoleka mvɔ lo ɛnɔnyi akumi anɛi wayela.

Piblisite ndo nsaki ka ntetemala nnɔ mfɔka konyaka anto efula ɛhɔmbɔ wa mfɔka kaanga mbakombolawɔ kitshika. Ngasɔ mbakidiɔ lo dikambo dia Naoko. Nde akatatɛ nkutola todinga etena kakinde l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi. Nde akatatɛ mbokoya mbekelo k’anto wakawɛnyaka lo televiziɔ ndo tɔ kakayokonya lo mfɔnya ɔnɛ kekɔ dimɛna. Kaanga mbakandɛnyi woho wakavu ambutshi ande ahende la kansɛrɛ ka l’asasa, nde akatetemala nnɔ mfɔka polo l’etena kakandodiaka anande ahende wa wamato. Nde mbutaka ate: “Lakokaka wɔma dia monga la kansɛrɛ ka l’asasa ndo lakayakiyanyaka dia yoonge y’anami, koko dimi kotshika nnɔ mfɔka. Dimi kɔfɔnyaka dia layotshika nnɔ mfɔka.”

Koko, Naoko akayotshika nnɔ mfɔka. Nde akayoshola dui diakayokimanyiya dia ntshika nnɔ mfɔka lo dihole diakɔ diaamɛ diambokimanyiyama miliyɔ y’anto dia ntshika nnɔ mfɔka. Naa dihole sɔ? Lam’alangɛ, adia sawo diayela.