Tshapita 16
Longa Dako, Etawɔ Ohokwelo
EFULA ka l’atei aso mbetawɔka esadi eto lo kɛnɛ kata afundelo ɔnɛ: “Shu tshe tatutakanaka [mbala, NW] efula.” (Jak. 3:2) Kema wolo le so dia sho mbohɔ tena dimɔtshi diakatahekɔ dia ndjaɛnya weoho w’anto watokeketsha Dui dia Nzambi sho ndjâla ndo walangaso monga. Omalɔkɔ sho mbetawɔka ɔnɛ Bible ekɔ lo mbuta mɛtɛ lam’atotɛtɔ ɔnɛ: “Ulungaki alaku, etawoki [ohokwelo, NW], Dia we ndjala la yimba lu nshi yayayi.” (Tuk. 19:20) Sho mbeyaka dia tekɔ l’ohomba w’ekimanyielo ka ngasɔ. Aha la mbidja tamu, takashile la sala etshikitanelo ɛmɔtshi lo sɛnɔ yaso dia ndjiɔtɔnganyiya la kɛnɛ kakateke oma lo Bible. Ko kakɔna katotosalaka naka onyaso Okristo ambotosha dako lo dui dimɔtshi diakatasale aha la kana lomba na? Ko kakɔna katototshaka naka nde ekɔ lo tɛnya woho wakoka tokimanyiya dia sho ndjalowanya l’olimu ɔmɔtshi na?
2 Kânga mbele engunungunu tôngaka l’atei w’otema dikambo dia takôtɔ ekokelo, sho pombaka mɛnya lowando laso l’otema ɔtɔi lo kɛnɛ kotolakiwɔ ndo ntsha wolo dia kamba la dako diakɔ olimu. Naka tayotsha ngasɔ, kete tayokoka monga l’etombelo w’ɛlɔlɔ. (Heb. 12:11) Koko, ondo etena katoshawɔ alako, totokomɛka mbala mɔtshi dia sho ndjâyindja, mɛnya ɔnɛ ɔsɔ ekɔ kiambokambo y’anyanya kana mbisha onto okina ɛkɔmɔ. Onde na, wɛ ambotshaka ɔsɔku mbala kɛmɔtshi oka? Lam’atotohɔka dui diakɔ, onde sho tômbɛka onto lakatosha dako kumbɛkumbɛ l’atei w’otema oka? Onde na, sho tokadimɔka dia mbɛ̂nya tɔkɔmɔkɔmɔ tande mbala tshɛ kana mbânya lo woho wakandatosha dako, wate kana oko dikambo diakɔ dioteta ngango lo mbetshiya ewo lo wɛɔdu aso wa demba oka? Onde na, Bible kokaka tokimanyiya dia sho tshika woho wa lokanyi la ngasɔ oka?
DIƐNYƐLƆ DIAKAFUNDAMA LO DIKAMBO DI’ƆLƆLƆ ASO
3 Lâdiko dia tosha alako efula w’endana l’akambo asɔ, Dui dia Nzambi diekɔ la diɛnyɛlɔ di’akambo wa mɛtɛ wa lo lɔsɛnɔ l’anto amɔtshi wakalakema. Mbala efula, alako akɔ waki oko ohokwelo di’onto lakâlongolaka monga l’akoka wa tshikitanya dionga diande kana lɔkɛwɔ lande. Lo ndjakimanyiya la wembola wayela ɛnɛ woho wa sɛdingola diɛnyɛlɔ dimɔtshi, wɛ ayɛna di’ekɔ akambo efula wahombaso kimɛ sho tshɛ oko wetshelo wele la wahɔ:
SAULU, ƆN’AKI KISHI: Nde kokitanyiya Jehowa l’otema ɔtɔi nɛ dia, lam’akandalɔka l’Ase Amalɛka, nde akatsha nkumekanga la dongalonga diakaleke amɛna. (1 Sam. 15:1-11)
Lam’akandakaloya Samuɛlɛ dui lo dako diakandawosha, kakɔna kɛnya ɔnɛ nde akayangaka dia mɔnyɔla kɔlɔ kakandatshe na? (div. 20) Akɔna akandahembaka mbisha ɛkɔmɔ na? (div. 21) Lam’akandayetawɔka kɔlɔ kande, yɛkɛ nɛndɛ yakɔna yakandayoshaka na? (div. 24) Kânga polo ndo l’etena kɛsɔ, lo dikambo diakɔna diakandaleke mbahɛ asolo ande na? (div. 25, 30)
UZIYA: Nde akɔtɔ lo tɛmpɛlɔ kaki Jehowa dia totshumba tshɔ, etena kele paka ɛlɔmbɛdi eto mbaki la dikimɔ dia ntsha dikambo sɔ. (2 Ek. 26:16-20)
Etena kakahembe ɔlɔmbɛdi a lâdiko shimba Nkumekanga Uziya, dikambo kuna diakômala nkumekanga na? (Ɛdika la divɛsa 16.) Kakɔna kakayotombaka? (div. 19-21)
4 L’ɔm’ɔmɔ a l’atei w’akambo asɔ, lande na kele anto asɔ ahende wakokaka wolo dia suya ɔnɛ waki l’ohomba wa dako na? Etshina ka dikambo sɔ ko lotamanya, wakaleke ndjasha kɛnɛmɔ vɔamɛmɛ. Ɛlɔ kɛnɛ, anto efula toyayangɛka fɔnu omalo lɔkɛwɔ la woho akɔ. Lam’ele vɔ kanaka ɔnɛ wambokondja lokumu la woho ɔmɔtshi oma l’ɛnɔnyi awɔ kana ɛkɛndɛ wele lawɔ, vɔ hawoyôka alako nto. Vɔ mɛnaka di’oko alako asɔ nanyaka lukumu lawɔ kana nengolaka diewo diawɔ. Tete le mɛtɛ, lotamanya lawɔ mbasɔngwɛ wɛɔdu awɔ w’alemba. Ɔsɔ kema munga kahombaso mbahola asho lo mbuta ɔnɛ tɔ kambêkɔnɛ le anto efula. Ɔsɔ ekɔ djonga yakamba Satana layɔ olimu dia mbetɛ anto totshungu lo timba woho wa vɔ tona ekimanyielo ka ngandji kasha Jehowa oma lo tshimbo ya Dui diande la y’ɔlɔngɔswamelo ande wɛnama. Jehowa lo têwola ate: “Utaku katetaka la ntundu k’elanyelu, La djawudi la ntundu k’ekwelo.”—Tuk. 16:18; enda ndo lo Romo 12:3; Tukedi 16:5.
5 Lo wedi okina, l’atei w’Afundelo tanemaka diɛnyɛlɔ di’amɛna di’anto waketawɔka alako. Sho kokaka kondja wetshelo w’eshika oma lo diɛnyɛlɔ diakɔ. Tênde oko:
MOSƐ: Okilo ande akawosha dako di’oshika dia mbokimanyiya woho wa nde mɛmba shaka y’ɔkɛndɛ yaki lande aha la kɔmɔ. Mɔsɛ akalonge dako sɔ ndo akadiyele aha la tshimbatshimba. (Etum. 18:13-24)
Kânga mbakinde lo dihole dia woke di’ɔnɛnɛ, lande na kaketawɔka Mɔsɛ alako w’ɛlɔlɔ na? (Ɛdika la Walelu 12:3.) Ohomba akɔna wele la lɔkɛwɔ lakandɛnya lɔsɔ le so na? (Zef. 2:3)
DAVIDI: Nde akatshe loseka, ko l’ɔkɔngɔ nde akakolonganya akambo dia ndjaka omi a kana woho wa nde tshuka omoto akɔ ndo mbishɛ loseka lawɔ. Ngɔndɔ mɔtshi yakete la ntondo ka Jehowa ndjotoma Natana dia ndjongola Davidi. (2 Sam. 11:2–12:12)
Onde na, Davidi akômala, akɔnyɔla kɔlɔ kande kana pemba woho wa mbisha anto akina onongo etena kakawolakaka oka? (2 Sam. 12:13; Osam. 51, ɛtɛkɛta wa mbɔtwɛlɔ la div. 1-3) Onde na, lam’ele Nzambi aketawɔ ndjatshumuya kaki Davidi, dikambo sɔ nangaka mbuta dia nde la wa lo luudu lande wakahandɔ oma l’etombelo wa kandji wakatondja lɔkɛwɔ lande la kɔlɔ oka? (2 Sam. 12:10, 11, 14; Etum. 34:6, 7)
6 Nkumekanga Davidi akeyaka l’ɔlɔlɔ tshɛ ɛngɛnɔngɛnɔ waya oma lo mboka alako w’eshika, ndo lam’akandakondjaka diaaso, nde akôkaka Nzambi losaka dia kondja alako akɔ oma lo tshimbo y’onto ɔmɔtshi. (1 Sam. 25:32-35; enda ndo lo Tukedi 9:8.) Onde na, sho fɔnaka lande lo woho ɔsɔ oka? Naka ɔsɔku mbediɔ, kete tayohomba mbewɔ di’aha mbuta kana ntsha akambo wayotoyonyanga l’ɔkɔngɔ. Koko, naka tambokoma la ntondo k’akambo wahombaso mpokwama la sso dia wolo, oko wakakomɛ Davidi oma lo pɛkato kakandatshe la Batɛshɛba, tatohɛke dia mɛtɛ, ohokwelo ekɔ djembetelo ya ngandji katoka Jehowa ndo ohokwelo akɔ tokimanyiyaka dia sho kondja ɔngɛnɔngɛnɔ wa pondjo.—Tuk. 3:11, 12; 4:13.
WAONGA W’OHOMBA WAHOMBASO MONGA LAWƆ
7 Dia sho monga la diokanelo dia ma ma l’asaso la Jehowa ndo l’anangɛso Akristo, sho pombaka pamia waonga amɔtshi wa lonto laso. Yeso akahotola dionga dimɔtshi dia l’atei awɔ lam’akandakitsha dikɛnda dimɔtshi l’atei w’ambeki ande ko nde mbuta ate: “Nyu hanyeyi mboto lu diulelu dia l’ulungu, tshikima nyu nyambukadimula etema, ndu nyambuyala uku tokendakenda. Okone untu tshe layakitshakitsha uku kiendakenda nye, ndi kuleki wuki lu diulelu dia l’ulungu.” (Mat. 18:3, 4) Ambeki asɔ waki l’ohomba wa sala etshikitanelo ɛmɔtshi. Wâki la dia tshika lotamanya lawɔ ndo monga l’okitshakitsha.
8 Ɔpɔstɔlɔ Petero akayofundɛka asekande w’Akristo yema l’ɔkɔngɔ ate: “Nyu tshe nyuyalotsha la ndjakitshakitsha, ne dia nkambanela, ne dia [Nzambi, NW] atutunaka akanga w’utaku, keli atushaka wane wayakitshakitsha ngandji ka mamba.” (1 Pet. 5:5) Sho mbeyaka dia tekɔ l’ohomba wa monga l’okitshakitsha la ntondo ka Nzambi, koko divɛsa nɛ diatakɔ ɔnɛ: sho pombaka monga la lomba l’okitshakitsha lo diokanelo di’ele lam’asaso la anyaso wa lo mbetawɔ. Naka ɔsɔku mbeso mɛtɛ, kete hatotonga akanga a tolele lo mbaomalɛ dikambo di’alako wayowotosha. Tayɔngɛnangɛna dia mbetshana lam’asaso. (Tuk. 12:15) Ndo naka anangɛso wambɛna di’ekɔ ohomba wa tohokola oma l’ekimanyielo k’alako, kete hatotongunanguna nɛ dia tayohotɔ ɔnɛ: oma lo ngandji kande mbayakimanyiya Jehowa l’anto asɔ dia tolowanya, diɔ diakɔ diele, honga ɔlɔlɔ le so dia tona alako akɔ.—Osam. 141:5.
9 Tshika di’aha nyanga paka ɔlɔlɔ aso oto ekɔ woho okina a dionga di’ɔtɔnɛ l’okitshakitsha ndo diɔ tosokoyaka dia sho ndjakiyanya l’otema ɔtɔi dikambo dia anyaso anto. Hatokoke mbewɔ lo mbuta ɔnɛ kɛnɛ katshaso hendana l’anto akina. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akalake Akristo wa ntondo wa la Kɔrɛto la wa Rɔmɔ dia vɔ ndjasha lo kɛnɛ k’endana la nkum’otema y’anto akina. Nde kombalɔmba dia vɔ tshindja akambo tshɛ wakawalangaka vɔamɛ l’ɔkɔngɔ, koko nde akâkeketsha di’aha vɔ ntsha dui dimɔtshi diakoka fukutanya nkum’otema k’onto okina dia nde ndjotsha dikambo di’eyande ate diekɔ kɔlɔ, otshelo wakoka ndjôdiaka lo nyuma. Lam’akandalembetshiyaka didjango diakahombe nɔmbɔla lɔkɛwɔ lawɔ, Paulo akafunde ate: “Untu tayayangelaki ololo andi, keli untu l’untu ayangeli ukina ololo. . . . Okone kana nyayole, kana nyayono, kana dikambu tshe diayunyutsha, nyutshi dia lutumbu la [Nzambi, NW]. Tanyuyalaki uku utamba a ntakanya: le asi Juda kana le asi Ngirika, kana le ekelezia wa [Nzambi, NW].”—1 Kor. 10:24-33; 8:4-13; Romo 14:13-23.
10 Onde na, wɛ ekɔ la mbekelo ka mbetsha ehomba w’anto akina la ntondo k’akambo watolangaka wɛmɛmɛ oka? Dui sɔ kokaka ndjelama lo weoho efula, koko, enda ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi: Oko mbekelo, etena katotôngaka akanga w’ɛkɔmi, pudipudi ndo yongamu lo demba diaso, ɔsɔnwɛlɔ w’ɔlɔtɔ aso ndo ɔlɔngɔswɛlɔ wa divo ekɔ dikambo di’endana la lolango l’onto ndamɛmɛ. Koko, naka wɛ ambeya ɔnɛ: l’etenyi kanyu ka wodja ndo lo ndjela dihole diotumbiwɔ, anto amɔtshi kandakandaka dia nonga lokumu la Diolelo dikambo di’ɔlɔtɔ ayɛ kana ɔlɔngɔswɛlɔ a divo diayɛ, onde wɛ ayetawɔ tshikitanya mbekelo kayɛ oka? Onde na, lɔsɛnɔ l’onto okina lekɔ ohomba efula le yɛ oleki dia nyanga ɔngɛnɔngɛnɔ ayɛ wɛmɛmɛ oka?
11 Etena kakoma waonga womiso la menda etenyi kɛmɔtshi ka lonto laso, dui sɔ mɛnyaka djembetelo y’ɔnɛ: tambotatɛ la kondja kanyi ya Kristo. Lo ndjakitshakitsha kande, Yeso akatosha ɛnyɛlɔ ka kokele. (Joa. 13:12-15; Fil. 2:5-8) Lo kanɛ anto akina lo dihole dia ndjayangɛ paka ɔlɔ ande ndamɛmɛ, nde akatotshikɛ ɛnyɛlɔ ka ndjela.—Romo 15:2, 3.
TOTONAKE OHOKWELO WAKI JEHOWA
12 Lam’ele sho tshɛ tekɔ atshi wa pɛkato, sho pombaka tshikitanya etshelo aso, ɛtɛkɛta aso ndo lɔkɛwɔ laso naka sho nangaka kɛnɛmɔla lonto la Nzambi kaso. Sho pombaka ndɔta “lonto l’oyoyo.” (Kol. 3:5-14, NW; Tito 2:11-14) Alako l’ohokwelo tokimanyiyaka dia sho mbishola tenyi dia lonto laso diahomba nɔngɔswama, ko l’ɔkɔngɔ diko, mbeya woho wahombaso ntsha dia dilɔngɔsɔla.
13 Bible tɔamɛmɛ kele etshina ka wetshelo akɔ ɔsɔ. (2 Tim. 3:16, 17) Ɔnkɔnɛ, oma lo tshimbo y’ekanda w’endana la Bible ndo ya sanganya yalɔngɔswama oma le ɔlɔngɔswɛlɔ ande wɛnama, Jehowa tokimanyiyaka dia sho mɛna woho akɔna wakokaso kamba olimu la wetshelo akɔ. Onde na, tayonga l’okitshakitsha wa mbetawɔ ɔnɛ: wetshelo akɔ wekɔ ohomba le so—oyadi kânga tambôkaka wetshelo akɔ—ndo tetemala la nyanga woho wa ndjalɔngɔsɔla oka?
14 Jehowa hatokalɛ dia shoamɛ panahanaka la ntondo k’ekakatanu wa kandji wakoka toheka dia mbâkandola. Lo ndjasha le akina la ngandji, nde akakongɛ ekimanyielo kakoka onto l’onto kondja. Miliyɔ efula y’anto wakakondja wahɔ a woho ɔsɔ oma lo tshimbo ya wekelo wa Bible wa la ngelo. Ambutshi wekɔ l’ɔkɛndɛ wa lânde wa mpokola an’awɔ woho wa mbatsha oma lo lɔkɛwɔ la kɔlɔ lakoka ndjâkumiya l’ekiyanu a wolo lo nshi yawɔ ya dikumanyi. (Tuk. 6:20-35; 15:5) Oyadi kânga l’atei w’etshumanelo, wanɛ wele l’akoka wa lo nyuma walɔmbama wekɔ l’ɔkɛndɛ wa ndjakimanyiya l’Afundelo dia mingola akina naka ohomba wekɔ ndo ntsha ɔsɔku la lomba la memakana. (Ngal. 6:1, 2) Ɔnkɔsɔ mbatosha Jehowa alako ndo mbatohokolande woho wa sho mbɔtɛmɔla oko anto wosangani kâmɛ.
[Wembola]
1. (a) Onde na, l’atei aso kokaka tanema onto ɔmɔtshi lele kema l’ohomba w’alako oka? (b) Ko lo wembola akɔna wele ɔlɔlɔ sho kana lomba na?
2. (a) Lande na kahombaso mandola alako watoshawɔ na? (b) Kakɔna kahatakoke ntsha na?
3. (a) Kakɔna kele l’atei a Bible kakoka tokimanyiya dia sho mbɔsa alako la ohokwelo la nɛmɔ na? (b) Yakimanyiya la wembola wele la diko engo dia sɛdingola kɛnɛ kakatshe Saulu nde la Uziya lam’akawâlake.
4. (a) Lande na kakɛnaka Saulu nde la Uziya wolo dia mbetawɔ alako wakawakondja na? (b) Lande kele dikambo sɔ diakahelengana polo ndo ɛlɔ kɛnɛ na?
5. Yakimanyiya la wembola wele l’odingɔ ɔnɛ dia mɛnya wetshelo wokokiso kondja oma l’ɔkɔndɔ w’endana la Mɔsɛ nde la Davidi.
6. (a) Dionga diakɔna diaki la Davidi otsha le wanɛ wakawoshaka alako w’eshika na? (b) Ɛngɛnɔngɛnɔ akɔna wayotokondja naka sho mbetawɔ alako l’otema ɔtɔi na? (c) Kakɔna kahatahombe mbohɛ etena katohokolawɔ la sso dia wolo na?
7. Lo ndjela ɛtɛkɛta wa Yeso, dionga diakɔna diahombaso monga ladiɔ dia mbɔtɔ lo Diolelo na?
8. (a) La ntondo k’onto akɔna ahombaso mɛnya okitshakitsha aso ndo lande na? (b) Naka tekɔ l’okitshakitsha, kayototsha l’alako watoshawɔ na?
9. (a) Dionga diakɔna di’ohomba diafɔna l’okitshakitsha na? (b) Lande na kahombaso mbidja lomba lo shɛngiya yakoka monga la lɔkɛwɔ laso otsha le anyaso anto na?
10. Kakɔna kakoka mɛnya ɔnɛ tekɔ la mbekelo katamba alako w’oma l’atei w’Afundelo asɔ kana kema na?
11. Kakɔna kɛnya ɔnɛ ekɔ ohomba dia sho monga la waonga asɔ naka mɛtɛ sho kombolaka ndjâla Akristo na?
12. (a) Etshikitanelo akɔna wahombaso sala sho tshɛ dia monga la woho wa lonto letawɔma le Nzambi na? (b) Kakɔna kayotokimanyiya na?
13. (a) Oma lo tshimbo yakɔna yatosha Jehowa alako la ohokwelo ande na? (b) Kahombaso ntsha lawɔ na?
14. Ekimanyielo kakɔna k’onto l’onto ndo ka lâdiko katosha Jehowa na?
OVUSWELO A LƆKƐTSHANYA
● Woho akɔna watokimanyiya Jehowa la ngandji tshɛ dia sho mbeya akambo akɔna wahombaso sala otshikitanelo?
● Lande na katotambaka anto efula alako na? Onde na, dui sɔ diekɔ kɔlɔ efula oka?
● Waonga akɔna wele la wahɔ w’efula wayotokimanyiya dia sho nonga alako na? Woho akɔna wakatosha Yeso ɛnyɛlɔ lo dikambo sɔ na?