Tshapita 19
Olembetshiyelo Wele l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ le Yɛ
DIMBOLA diakahɛtahɛtaka diakambwama lo nshi y’ɔpɔstɔlɔ Paulo diaki dia mbeya kana Akristo w’Ase Wedja waki l’ɔkɛndɛ wa kitanyiya adjango wa l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Mɛtɛ, l’ɔnɔnyi 36 T.D, nyuma k’ekila kakatshulwama le Ase Wedja waki kombahema ohekele. Koko Akristo amɔtshi w’Ase Juda wa l’otɔ wakayashikikɛka ɔnɛ ambeki w’Ase Wedja pombaka mbahema ohekele ndo mbaetsha dia vɔ kitanyiya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Ko lâsɔ, onde aki ohomba le wɔ dia nama Ɛlɛmbɛ kana etenyi kɛmɔtshi k’Ɛlɛmbɛ oka? Oya l’eleko ka 49 T.D, dimbola sɔ diakatomama le olui walɔmbɔla waki la Jerusalɛma.—Etsha 10:44-48; 15:1, 2, 5.
2 Okadimwelo wa dimbola sɔ mendanaka laso efula. Lande na? Aha paka l’ɔtɛ w’ɔnɛ, lo tena la tena, sho pomanaka l’anto wasukɛ wetshelo w’ɔnɛ Akristo pombaka nɛmiya adjango amɔtshi w’Ɛlɛmbɛ, oko dilɛmiɛlɔ dia Sabato, koko nɛ dia Bible tɔamɛmɛ mbutaka ɔnɛ: “Okone elembe weko ekila, ndu adjangu weko ekila, ololo la uluwanyi.” (Romo 7:12) Kânga mbelamɛwɔ ɔnɛ: Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, nɛ dia Mɔsɛ mbaki losambi la lo sheke y’Ɛlɛmbɛ, mɛtɛ Ɛlɛmbɛ ɛsɔ wakaye oma le Jehowa Nzambi.—Etum. 24:3, 8.
LANDE NA KELE ƐLƐMBƐ NA?
3 Woho wɔsaso Ɛlɛmbɛ ɛlɔ kɛnɛ sɛngiyamaka oma lo woho washihodiaso ɔkɔkɔ wakasha Jehowa Nzambi Isariyɛlɛ Ɛlɛmbɛ. Afundelo nembetshiyaka ɔnɛ: “Vo wakadjama [lo sheke y’Abarahama] ne dia kolo, edja ndu lam’akayi [osangɔ wakalakema, NW] . . . Okone elembe wakayala umbetsha asu utsha le Kristu, ne dia shu nyindjama uma lu mbetawɔ kasu.” (Ngal. 3:19, 24) Woho akɔna wakakotsha Ɛlɛmbɛ dikambo sɔ na?
4 Lam’akawawasha ɛnyɛlɔ ka kokele kakawahombe ndjela l’akambo tshɛ wa lo lɔsɛnɔ, Ɛlɛmbɛ wakɛnyaka lo sɛkɛ ɔnɛ Ase Juda waki atshi wa pɛkato. Akɛnama nto ɔnɛ, kânga mbakiwɔ la tokanyi t’ɔlɔlɔ ndo mbakawadjaka weolo w’eshika, totowokoka koma lo yɛdikɔ y’Ɛlɛmbɛ akɔ pondjo. Lam’akɔsama Ase Juda oko ɛnyɛlɔ kɛnya ekokele ka nkumbo k’anto, Ɛlɛmbɛ wakɛnyaka ɔnɛ andja w’otondo, ndo sho l’atei awɔ, atshi wa pɛkato mbeso sho tshɛ, sho kokaka kondja dilanya oma le Nzambi. (Romo 3:19, 20) Ɔsɔku mbakashikikɛ Ɛlɛmbɛ dia anto wekɔ l’ohomba w’oshimbedi ɔmɔtshi, ndo ɛlɛmbɛ akɔ wakalɔmbɔla anto wa kɔlamelo dia vɔ mbeya ɔnɛ Yeso Kristo mbele Oshimbedi akɔ. Lo yoho yakɔna na? Ɛlɛmbɛ wakɛnyaka ɔnɛ ndamɛmɛ oto mbakalame Ɛlɛmbɛ lo yoho ya kokele, omalɔkɔ, paka ndamɛmɛ oto mbaki kondjâla la pɛkato. Elambo wa nyama wakalambwamaka lo ndjela Ɛlɛmbɛ waki paka la nɛmɔ dia yema tshitshɛ, koko oko wakinde onto la kokele, Yeso akakoke nambola lɔsɛnɔ lande oko olambo wakakoke mɛtɛ minya pɛkato ndo ndjiholɛ anto tshɛ wele la mbetawɔ lokuke l’otsha lo lɔsɛnɔ la pondjo.—Joa. 1:29; 3:16; 1 Pet. 1:18, 19.
5 Lo ndjela akambo asɔ womiso la mbuta, woho akɔna wakokayɛ kadimola lo wembola wayela ɛnɛ na?
Onde anto tshɛ mbakahombe kitanyiya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ oka? (Osam. 147:19, 20; Etum. 31:12, 13)
Onde Jehowa akalembetshiya Ase Isariyɛlɛ ɔnɛ lushi lɔmɔtshi Ɛlɛmbɛ wayokomɛ oka? (Jer. 31:31-33; Heb. 8:13)
Onde Ɛlɛmbɛ Dikumi, ndo ɔlɛmbɛ wa nɛmiya Sabato ka lomingu la lomingu, watasowɔ polo ndo l’ɔkɔngɔ w’Ɛlɛmbɛ ekina wambonyema oka? (Kol. 2:13, 14, 16; 2 Kor. 3:7-11 [oko wohotwamidiɔ lo Etumbelu 34:28-30]; Romo 7:6, 7)
Oma l’ekimanyielo kakɔna kakakumiya Jehowa Ɛlɛmbɛ wa sheke na? (Kol. 2:13-17; Mat. 5:17, 18; Romo 10:4)
6 Lo ndjela akambo asɔ, kakɔna kɛnya wanɛ wayashikikɛ ɔnɛ Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ watasowɔ na? Mɛtɛ, dikambo sɔ diekɔ wangunelo wa mbetawɔ le Yeso Kristo. Lande na kediɔ ɔsɔku na? Nɛ dia kanyi ya ngasɔ hayetawɔ ɔnɛ Yeso akakotsha Ɛlɛmbɛ, lam’akandate mboka dia Nzambi kumiya ɛlɛmbɛ akɔ. Le wanɛ wayasɛma ɔnɛ Akristo mbewɔ koko wekɔ lo sɛngiyama la tokanyi ta nama Ɛlɛmbɛ, kana etenyi kɛmɔtshi k’Ɛlɛmbɛ akɔ, ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde lo dikambo diawɔ ate: “Nyu nyambangana uma le Kristu, nyu wane wayanga nyindjama lu elembe; nyu nyambohongoso uma lu ngandji ka mamba.”—Ngal. 5:4; enda ndo Romo 10:2-4.
7 Wanɛ wâkatatetemala shikikɛ ɔnɛ pombaka kitanyiya adjango amɔtshi w’Ɛlɛmbɛ hawoshihodia ɔnɛ kɛnɛ kele ohomba di’onto mɛnama kanga losembwe la ntondo ka Nzambi, ele mbetawɔ kande lo nɛmɔ di’olambo a Yeso, koko aha etsha ande w’Ɛlɛmbɛ. (Ngal. 3:11, 12) Vɔ kanaka ɔnɛ onto ɔmɔtshi kokaka mɛnya losembwe lande ndamɛmɛ oma l’etsha wa ngasɔ—tete le dikambo sɔ hadiokoke salema le anto wele atshi wa pɛkato. Mɛtɛ, ekɔ ohomba sala etsha woye oma l’okitanyiya w’ɛlɛmbɛ a Nzambi la wa Kristo wakawasha Akristo. (Jak. 2:15-17; Mat. 28:19, 20) Etsha ɛsɔ mɛnyaka ngandji kaso la mbetawɔ kaso, ndo naka sho kema l’etsha akɔ, kete dikambo sɔ diayɛnya ɔnɛ mbetawɔ kaso kambovɔka. Koko, oyadi ohetoheto akɔna wakokaso monga lawɔ l’elimu wasalaso, hatokokaki kondja panda pondjo. Otondoyala aha olambo wa Yeso Kristo tshike ndoko onto lotokoka shimbamɛ oma lo pɛkato la nyɔi. Ɔnkɔnɛ, lɔsɛnɔ la pondjo lekɔ woshasha w’oma le Nzambi oma lo tshimbo ya Yeso Kristo, lɔ lekɔ ɛnyɛlɔ ka ngandji ka mamba kahakoke mbɛdikama koko aha difuto di’etsha aso.—Ef. 2:8, 9; Romo 3:23, 24; 6:23.
8 Etena kakatɔlama dimbola diakendanaka l’okitanyielo w’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ le olui walɔmbɔla waki la Jerusalɛma l’eleko ka ntondo, vɔ wakɔshi tɛdikɔ takɔtɔnɛka l’akambo asɔ. Vɔ wakeye vɔate: Jehowa kombidjangɛ ambetawudi w’Ase Wedja dia vɔ kitanyiya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ la ntondo ka nyuma k’ekila ndjâtshulwɛ. Oma lo tɛdikɔ takawɔshi, olui walɔmbɔla wakashile oshilo w’“akambu weli uhumba”, akambo amɔtshi wa l’atei w’akambo akɔ wakatanemaka l’Ɛlɛmbɛ, koko akambo asɔ tomba oma l’ɛkɔndɔ wakɔndɔla Bible lo kɛnɛ k’endana l’akambo waki la ntondo k’Ɛlɛmbɛ mbidjama. Omalɔkɔ, olui walɔmbɔla kombidjɛ Akristo w’Ase Wedja didjango dia vɔ kitanyiyaka Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ kana etenyi kawɔ kɛmɔtshi, nɛ dia akambo asɔ waki adjango wakeyamaka la ntondo ka Mɔsɛ.—Etsha 15:28, 29; ɛdika la Etatelu 9:3, 4; 34:2-7; 35:2-5.
9 L’ɔkɔngɔ wa Pɛntɛkɔsta ka l’ɔnɔnyi 33 T.D., Nzambi kôndjɔlɔmba kânga Ase Juda nto dia vɔ kitanyiya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Ndo nto, Ase Juda wanɛ wakɛnya mbetawɔ kawɔ, wakahombe ngɛnangɛna lo woho wa lânde. Lande na? Nɛ dia kânga mbele ndo Ase Wedja mbaki atshi wa pɛkato, wakawafundɛ nyɔi, koko Ase Juda ato mbakadjama mananu oma le Nzambi nɛ dia vɔ waki amɔnyɔdi w’Ɛlɛmbɛ wa sheke. Koko oma lo yoho ya nyɔi kakavu Kristo—nyɔi ka lɔkɔkɔmɛ l’otamba oko otshi wa kɔlɔ lambodjama mananu—nde akɛmbɛ wetsho w’Ase Juda wanɛ waki la mbetawɔ le nde ndo akawatshungola oma lo mananu kakawadjama oma l’ohedia w’Ɛlɛmbɛ. (Ngal. 3:10-13) Ɔsɔku mbakandawasha diaaso dia vɔ kondja edimanyielo kakiwɔ kokoka kondja pondjo oma l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ.—Etsha 13:38, 39.
10 Ɔnkɔnɛ, Ɛlɛmbɛ waki oko ehele kakadinge Ase Juda lo mbakakitola l’Ase Wedja. Ɛlɛmbɛ waki kokitanyiyaka Ase Wedja vɔ akɔ mbakakitanyiyaka Ase Juda, omalɔkɔ, Ase Wedja waki kombahema ohekele kondjâla la lotshungɔ la mbɔtɔ l’ɔtɛmwɛlɔ w’Ase Juda oko akawalangaka. (Ɛdika la Etumbelu 12:48; Etsha 10:28.) Koko etena kakakotshama oyango waki l’Ɛlɛmbɛ ndo kakawanyema, Ase Juda l’Ase Wedja waki kombahema ohekele wakakoke sangana kâmɛ l’ɔtɛmwɛlɔ wa Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ oma lo tshimbo ya Kristo.—Ef. 2:11-18.
EWO K’ƐLƐMBƐ TOSHAKA ƐLƆLƆ ƐMƆTSHI
11 Ɛlɔ kɛnɛ, kânga mbeso kema la tshina di’Ɛlɛmbɛ, ewo k’Ɛlɛmbɛ akɔ mbishaka ɔm’ɔmɔ la l’atei aso ɛlɔlɔ wa weke. Lo yoho yakɔna na? Ohɔ dia, Yeso akotɔ le omoto l’Ose Juda ndo nde akayoyalaka la tshina di’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Hatokoke shihodia akambo amɔtshi wakandasale naka sho kema l’ewo k’adjango w’Ɛlɛmbɛ. (Ngal. 4:4; enda Luka 22:7, 8.) Ndo nto, nde akasale olimu ande l’atei w’anto waki la tshina di’Ɛlɛmbɛ. Diɔ diakɔ diele, wetshelo ande, mbala mɔtshi, wakɔsamaka oma l’akambo amɔtshi wakɔndwama l’Ɛlɛmbɛ.—Ɛdika la Mateu 5:23, 24.
12 L’ɔkɔngɔ w’eolwelo kande, Yeso akohola ambeki ande ɔnɛ lɔsɛnɔ lande l’onto lakakotsha akambo wakafundama lo dikambo diande l’Ɛlɛmbɛ, l’awui w’Amvutshi ndo l’Esambu. (Luka 24:44) Ndo nto, ɔpɔstɔlɔ Paulo akatɛkɛta di’awui wa lânde wakendanaka la sheke y’Ɛlɛmbɛ oko waki “esangwelu la didjidji dia diango dia l’ulungu” ndo nde akate ate: “Elembe waki didjidji tu dia akambu w’ololo wayayi.” (Heb. 8:4, 5; 10:1) Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wakɛnyaka didjidji di’akambo wa diambo wakakotshama l’olimu w’ɔlɔmbɛdi wa lâdiko wakamba Yeso Kristo ndo l’olambo wa lɔsɛnɔ lande l’onto. Naka tayeya tɛdikɔ tɔsɔ totshikitanyi t’Ɛlɛmbɛ, kete tayoleka shihodia tokitshimudi t’akambo wa mɛtɛ wakawɛnyaka lo didjidji. Efula k’esato ɛsɔ wa pɔlɔfɛsi y’amvutshi wakɛnyaka didjidji di’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi watɛmɔlama Jehowa ɛlɔ kɛnɛ lo tɛmpɛlɔ kande ka woke ka lo nyuma. Lo yɛdikɔ yatahame ewo kaso k’akambo asɔ, mbatahame ndo lowando laso le etshumanelo k’akitami ndo l’olimu wasala etshumanelo kakɔ oma l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Yeso Kristo l’ɔtɛmwɛlɔ aso.
13 Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wekɔ etenyi kɛmɔtshi k’Afundelo wakasambiyama oma le Nzambi, Afundelo akɔ tshɛ wekɔ “ololo mbetsha antu, la mbalaka, la mbaewula, la mbaekiya lu akambu w’ololo.” (2 Tim. 3:16) Naka tayoyanga dia mbeya atshina w’akambo wakahikama Ɛlɛmbɛ ndo kanaka lawɔ lomba, kete hatotonga ndoko l’okakatanu dia sho monɛ saki ka ngɛnyangɛnyaka Nzambi l’etema aso. Naka tayonga la yimba yâmɛ yakatshutshuyamaka anto oma l’Ɛlɛmbɛ dia ndjâla layɔ, ndo kɛnɛmɔla yimba yakɔ shɔ lo lɔsɛnɔ laso kete dikambo sɔ diayonga l’ohomba efula le so!
14 Mɛtɛ, Yeso akɛnya dikambo sɔ hwe lo Dako diande dia lo Dikona. Lam’akandatɛka anto waki la tshina di’Ɛlɛmbɛ, nde akawaɛnya ɔnɛ: lo dihole di’onto ndjâkimɛ tsho di’aha ndjaka, nde pombaka minya tokumbɛkumbɛ tshɛ ta l’otema ande tatetemala la mbôkiya kɛlɛ ndo nama lolemi lande di’aha ndjɔhɔsɔ ɛtɛkɛta wahasungana otsha le anango. Lo dihole dia vɔ ngɛnangɛna l’ɔtɛ w’ɔnɛ vɔ kosala loseka, vɔ pombaka nama di’aha kânga menda omoto la sso di’ɔkɔmiya. Ndo sho lawɔ pombaka ndjâtshutshuya dia kamba olimu la tenyi dia demba diaso lo yoho yɔtɔnɛ la mboka y’osembwe yaki Jehowa. (Mat. 5:21, 22, 27-30; enda ndo Romo 13:8-10.) Naka tayosala ɔsɔku, kete tayɛnya ɔnɛ ndo sho lawɔ tekɔ lo shihodia elembetshiyelo k’Ɔlɛmbɛ ɔnɛ woleki woke wata ɔnɛ: “Ulangi [Jehowa Nzambi kayɛ, NW] l’utema aye tshe, la lumu laye tshe, ndu la yimba yaye tshe.” (Mat. 22:36, 37) Mɛtɛ, dikambo sɔ diayotosukanya ma ma la Jehowa Nzambi. Kânga mbeso kema la tshina di’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, tayokondja ɛlɔlɔ efula lam’ayotonga l’ewo ka shikaa k’atshina w’akambo wele etshina k’Ɛlɛmbɛ la k’esato wa pɔlɔfɛsi y’amvutshi yele lɔkɔ.
[Wembola]
1. (a) Kakɔna kɛnya ɔnɛ oma l’etatelo k’ɔnɔnyi 36 T.D., Jehowa akalongola Ase Wedja waki kombahema ohekele oya l’etshumanelo k’Akristo na? (b) Lo dikambo diakɔna diakalekaka ndjasha Akristo amɔtshi wa ntondo na?
2. Lande na kele dimbola sɔ mendanaka laso na?
3. Lande na kakawasha Isariyɛlɛ Ɛlɛmbɛ na?
4. (a) Woho akɔna wele Ɛlɛmbɛ “[wakatondjaka kɔlɔ lo sɛkɛ na, NW]”? (b) Woho akɔna wakawalɔmbɔla ndo anto wele la kɔlamelo otsha le Kristo na?
5. Kamba l’avɛsa woshilami olimu kele okadimole lo wembola wele l’odingɔ ɔnɛ.
6. Wanɛ wâkatatetemala shikikɛ ɔnɛ Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ watasuwɔ, kakɔna kɛnyawɔ na?
7. (a) Kakɔna kahashihodia wanɛ washikikɛ ɔnɛ pombaka tetemala ndjela adjango amɔtshi w’Ɛlɛmbɛ na? (b) Ohomba akɔna wele l’etsha w’Okristo, ndo diokanelo diakɔna diele l’asa etsha akɔ la woshasha wa lɔsɛnɔ la pondjo na?
8. Lo dimbola diakendanaka l’okitanyielo w’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ le Akristo w’Ase Wedja, naa tɛdikɔ takayemɛka olui walɔmbɔla waki l’eleko ka ntondo na?
9. (a) Onde Nzambi âkatetemala nɔmba Ase Juda dia vɔ kitanyiya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ oka? (b) Diaaso diakɔna diakawakondja oma lo yoho ya nyɔi kakavu Kristo na?
10. Lo yoho yakɔna yele wonyelo w’Ɛlɛmbɛ wakayoshaka diaaso dia kâmɛ ka l’ɔtɛmwɛlɔ monga na?
11. Woho akɔna watokimanyiya ewo k’Ɛlɛmbɛ dia sho shihodia wetshelo wa Kristo na?
12. (a) Lo ndjela ɛtɛkɛta wa Yeso, losambi lakɔna laki l’asa lɔsɛnɔ lande l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ na? (b) Woho akɔna wakɛnya ɔpɔstɔlɔ Paulo ohomba wa monga l’ewo k’Ɛlɛmbɛ na? (c) Lam’ayotoshihodia kitshimudi ya lo nyuma y’adjango asɔ, etombelo akɔna wayoyala na?
13. Lande na kele ekɔ ohomba sho kanaka lomba l’adjango w’amɛna watomba oma l’Ɛlɛmbɛ na?
14. (a) Woho akɔna wakɛnya Yeso ampokami ande ɔnɛ aki ohomba mana Ɛlɛmbɛ fundo na? (b) Adia adjango amɔtshi w’ɛlɔlɔ efula wele l’Ɛlɛmbɛ, oko woshilamiwɔ lo lɛkɛ 152. (c) Woho akɔna watokimanyiya ewo k’akambo asɔ dia sho ngɛnyangɛnya Nzambi na?
OVUSWELO A LƆKƐTSHANYA
● Lande na kele wanɛ wadja tshete lo dikambo dia kitanyiya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wekɔ lo mbikasha Kristo oma lo dikambo sɔ na?
● Woho akɔna watokimanyiya ewo k’Ɛlɛmbɛ dia sho shihodia ɔkɛndɛ wele la Yeso lo sangwelo diaki Jehowa na?
● Kânga mbeso kema la tshina di’Ɛlɛmbɛ, wetshelo akɔna w’ohomba efula wakokaso kondja lam’ayotekaka Ɛlɛmbɛ akɔ na?
[Chart on page 152]
Atshina Amɔtshi Wa Adjango w’ɛlɛmbɛ Wa Mɔsɛ
ƐKƐNDƐ WELE LASO LA NTONDO KA NZAMBI
Tɛmɔla paka Jehowa ndamɛmɛ—Etum. 20:3; 22:20
Nɛmiya lokombo lande—Etum. 20:7; Lew. 24:16
Mboka Nzambi ngandji ndo mbokambɛ, olimu l’otema aso tshɛ, la lumu laso tshɛ, la wolo aso tshɛ—Euhw. 6:5; 10:12; 30:16
Monga la wɔma wa mbohedia, ndo mbôka wɔma—Euhw. 5:29; 6:24
Sukana otsha le nde paka lo yoho yetawɔnde—Lew. 1:1-5; Wal. 16:1-50; Euhw. 12:5-14
Mbolambola kɛnɛ koleki ɔlɔlɔ kele laso nɛ dia diangɔ tshɛ ndja oma le nde—Etum. 23:19; 34:26
Atɛmɔdi ande pombaka ndjâla pudipudi lo alemba—Etum. 19:10, 11; 30:20
Aha mɔnyɔla akambo w’ekila dia ndjasha l’akambo wa l’emunyi—Etum. 20:8-10; 34:21; Wal. 15:32-36
DITSHELO DI’ƆTƐMWƐLƆ DIAKASEKƐMAKA
Ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi—Etum. 20:4-6; Euhw. 7:25
Osanga wa Tɛmwɛlɔ—Etum. 23:13; 34:12-15; Euhw. 6:14, 15; 13:1-5
Ɔtɛmwɛlɔ w’ɛdiɛngɛ, dɔka, alɔho, asɛndɛ, osalelo w’ekanga, osenganelo—Etum. 22:18; Lew. 20:27; Euhw. 18:10-12
DIWALA LA LƆSƐNƆ LA NKUMBO
Aha sala loseka—Etum. 20:14; Lew. 20:10
Aha tshukana l’onto lahakambɛ Jehowa—Euhw. 7:1-4
Dieyanelo dia l’asa wanɛ w’otɔ hadiohombe salema—Lew. 18:6-16; 20:11
Pombaka mbewɔ dieyanelo dia wɔnɔnyi—Lew. 18:23; 20:13
Nɛmiya lɔsɛnɔ l’ɔna l’eke l’otema—Etum. 21:22, 23
Nɛmiya ambutshi—Etum. 20:12; 21:15, 17; Euhw. 21:18-21
Mbetsha ana mboka ya Jehowa—Euhw. 6:4-9; 11:18-21
ƐKƐNDƐ WELE LASO LA NTONDO K’ANTO AKINA
Pombaka mbɔsa lɔsɛnɔ l’onto oko ekila—Etum. 20:13; Wal. 35:9-34
Mboka onyayɛ ngandji; aha namatokumbɛkumbɛ—Lew. 19:17, 18
Nɛmiya epalanga—Lew. 19:32
Kimanyiya wanɛ wasowa ana wa ditshike la wadi waki edo—Lew. 25:35-37; Euhw. 15:7-11; 24:19-21
Aha kɛngisha akanga a poke la akanga a totshungu—Lew. 19:14; Euhw. 27:18
Aha monga la lokeso l’akambo w’ekanda—Lew. 19:35, 36; 25:14
Nɛmiya ɛngɔ kakana—Etum. 20:15; 22:1, 6; 23:4; Euhw. 22:1-3
Aha kɔmiya diangɔ diakana—Etum. 20:17
Mbishola wanɛ watsha munga ya weke—Lew. 5:1; Euhw. 13:6-11
Mbuta mɛtɛ, aha pindɛ onyayɛ—Etum. 20:16; 23:1, 2
Aha monga la shɔnɔdi ya mamemaka paka anto wele l’ahole wa nɛmo—Etum. 23:3, 6;Lew. 19:15