Tshapita 10
Nyuma ya Kolo Yeko la Wolo
1. Lande na kele anto efula mbetawoka one vo kokaka teketa la wavo na?
ANTO amotshi mbetawoka one wambosawolaka la wavo. Diɛwɔ dia James A. Pike, opiskopo a woke aketawo dia nde akasawola la Jim y’onande lakavu. Oko wata Pike, on’ande akawote ate: “olui w’anto dingami, ndo leko lo mboka di’oko weko lo monyiyami l’anya . . . Laki l’olengolengo edja tshe kakimi kôkoka kewoya akambo aso.”
2. (a) Lande na kele ndoko onto lakoka teketa la wavo na? (b) Omaloko, wembola akona wamboma na?
2 Lam’ele weho w’akambo aso mbokemaka efula, eko mete dia anto efula wambosawolaka la akina wa l’andja a nyuma. Koko, vo koteketa la wavo. Dikambo so mbokeka hwe lam’ata Bible ate: “Wavo haweyi nduku dikambu otoi.” (Undaki 9:5) Ko endaka aha wavo mbateketa oma lo andja a nyuma, akona ateketa na? Akona osa dihole di’anto wakavu na?
3. (a) Akona ɔsa dihola dia wavo, ndo lande na? (b) Tena efula nyuma ya kolo sambiyaka waewoyelo awo oma l’ekimanyielo kaki na?
3 Nyuma ya kolo. Nyuma yako, kana edienge, yeko andjelo ane wakayele Satana l’otombokwelo ande otsha le Nzambi. Bonde kateketawo lo dihole dia wavo na? Eko dia keketsha kanyi y’one wavo tetemalaka la sena. Nyuma ya kolo sokoyaka anto efula dia vo mbetawo kashi k’one nyoi eko otshikitanelo w’otsha lo loseno lukina. Dia kokanya kashi keso, nyuma ya kolo ndjakimanyiyaka la wetshi wa dimu, wetshi w’aloho la akanga w’aloka dia kimo waewoyelo wotshikitanyi watofonyamaka di’oko oma le wavo mbayawo.
AKADIMBIYA ATE: DIƐWƆ DIA SAMUELE MBENDE
4. (a) Lande na kakayangaka Nkum’ekanga Saulu ekimanyielo na? (b) Olembe a Nzambi akawataka lo kene k’endana la wetshi wa dimu ndo la wane wata akambo wahataye na?
4 Bible shilaka enyelo ka nyuma kemotshi kakadimbiyaka ate: diɛwɔ dia Samuele, omvutshi waki Nzambi mbâkinde. Dikambo so diakasalema l’ononyi wa 40 wa lowandji laki Nkum’ekanga Saulu. Alembe a wolo w’ase Filistiya waki lo ndosha ase Isariyele ko Saulu aki la woma w’efula. Saulu akeyaka olembe a Nzambi one: “Tanyukadimoki le wetshi watoteketshaka djimu, kuyanga utsha le akanga w’aloho. Tanyâyangaki dia nyu ndjalanya la wo.” (Akambu w’Asi Lewi 19:31) Koko, l’etena kako Saulu akatako mboka, akasha Jehowa okongo. Dio diako diele, lam’akinde eke la loseno, Samuele kônanga menana la Saulu nto. (1 Samule 15:35) Omaloko, etena kakokumiya dikambo so ewo, Nkum’ekanga Saulu akatshutshumala efula ne dia takinde nto l’ekimanyielo kaki Jehowa.
5. (a) Lende akatshu Saulu dia toyanga ekimanyielo na? (b) Wetshi ako aki la wolo wa sala dikambo diakona?
5 Oko wakinde l’ohomba w’efula dia mbeya kene kayowokome, Saulu akatshu la En-Dor, wodja omotshi dia têndja wetshi. Oma lo wolo ande, wetshi ako a womoto akatondja edimu kemotshi l’efanelo k’onto. Lo ndjela olembetshiyelo one wakandakondja, Saulu akedinya edimu kako la “Samuele.” Wonya ako, nyuma kakatombe l’efanelo k’onto lo lokombo laki Samuele akate ate: “Okoko wana wakayampenyihenyisha, dia mbetami okone?” Ko Saulu akokadimola ate: “Dimi leko l’atei wa sui dia wulu. Asi Filistiya wambolo la mi ta.” Nyuma kako kakatombe l’efanelo k’onto akawote nto ate: “Ya ukundi amumbulaye ne dia Latuyalaka akamo oma le ye, ndu akayala ondoshi aye?” L’okongo diko, nyuma kako ka kolo kakatombe l’efanelo k’onto lo lokombo la diɛwɔ dia Samuele akate Saulu dia nde ayodakema lo ta diaki lasawo l’ase Filistiya.—1 Samuele 28:3-19.
6. Lande na kele aha Samuele mbakateketa la Saulu na?
6 Lo mete, wetshi ongo wa dimu kontondja Samuele. Samuele akashile la mvo, ndo lo nyoi, onto “atukalulaka lu kete. Ku lushi lako, tukanyi tandi [tatolanyemaka, “NW”].” (Osambu 146:4) Naka sho kanyiya yema dia dikambo so kete tayoka dia dui kômonga diaki diɛwɔ dia Samuele. Samuele aki omvutshi a Nzambi. Omaloko, diokanelo kômonga lasande la wetshi wa dimu. Ndo, oko akatashile la mena, lam’akinde eke la loseno, nde kônanga teketa nto la Saulu kanga tomboki. Ko, otondonga kana Samuele aki eke la loseno, onde nde otetawo dia wetshi wa dimu mbâhomanya la Saulu? Tohɔ dia Jehowa akatunyi kadimola kana mbisha Saulu tokanyi. Onde wetshi wa dimu akakoke sokoya Jehowa dia nde mbisha Saulu lokanyi lomotshi oma lo ekimanyielo kaki diɛwɔ dia Samuele? Ndo endaka mete wasena kokaka sawola la wakiwo wa ngandji wakavu, kete mete Nzambi ka ngandji hakoke mbaosa oko “akanga a mindo” dikambo dia vo wambokadimo dia mendja wetshi wa dimu.
7. Lɔhɛmɔ lakona lakasha Nzambi ekambi ande dia mbakoke oma le nyuma ya kolo na?
7 Menamaka mete dia nyuma ya kolo nyangaka dia tshela anto kolo; dio diako diele Jehowa pemolaka ekambi ande woho wa mbâkoke. Adia diawelo diayela ne diakashama le wodja w’Isariyele. Lohɛmo lako ayokosha yimba dia we mbeya weho w’akambo wasala edienge dia vo minganyiya anto. Bible mbutaka ate: “Hakoke tanema lakaye ndoko onto . . . osaki wa diwolo, kana kanga aloho, koyanga onto layanga tolembetelo dia mbeya akambo wahataye, kana kanga doka, kana one lasengana, omendji a wetshi wa dimu, koyanga ombutshi w’akambo wahataye, kana one lambola wavo. Ne dia onto latotshaka akambo wa ngaso eko wononyi lo washo waki Jehowa.” (Ehwelo k’Elembe 18:10-12, NW) Sho pombaka mbeya woho one wasala nyuma y’edienge dia takanya anto ɛlɔ kene ndo woho akona wahombaso ntsha dia ndjakoke oma lewo. Koko, La ntondo ka sho mpoto dikambo so, totokeya etena kakona ndo woho akona wakatombe nyuma yako ya kolo.
ANDJELO WAKAYOKOMAKA NYUMA YA KOLO
8. (a) Wâna akona wakayokumiyaka Satana nto dia vo tombokwe Nzambi na? (b) L’okongo wa vo tako olimu awo wa l’olongo, lende akawatshu na?
8 Oma lo kesa Eva lo ekambo k’Edena, ondjelo omotshi wakatongama akayaetɛ ndameme Satana Diabolo. L’okongo diko, nde akahembe dia sokoya andjelo akina dia vo tombokwe Nzambi. Nde akahomo lokolo l’ololo etena kako. Andjelo amotshi wakatshike kamba olimu one wakawasha Nzambi l’olongo ko wakaye lane la kete ndo wakayasalɛ voameme alemba w’emunyi l’efanelo k’anto. Jude, ombeki w’Okristo akafunde dia dikambo diakiwo etena kakandate ate: “andjelo ane waki kônama ahole waki lawo l’etatelo, koko wakatshike edjaselo kawo.” (Jude 6, NW) Dikambo kuna diakawaye la kete na? Saki kakona ka kolo kakadje Satana l’etema awo woho wa mbasokoya dia vo tshika ahole w’amena ane waki lawo l’olongo na?
9. (a) Dikambo kuna diakaye andjelo la kete na? (b) Woho akona w’enya Bible one kene kakawasale aki kolo na?
9 Bible tewoyaka onkone ate: “Ku ana apami a Unyashungu [a mete, NW] wakenyi vati: Ana amantu wakute antu amena mbewo. Okone vo wakatshuki wane wakawasonala uma l’atei awo.” (Etatelu 6:2) Eelo, andjelo wakalote alemba w’emunyi, ko wakaye la kete dia ndjeyana la wamato w’amena efula. Koko, woho wa lolango la ngaso aki dikambo dia kolo le andjelo. Otshelo oso, otombokwelo mbakiwo. Bible menyaka ate: kene kakawatshe keso aki kolo ka woho ako wame l’akambo wa sonyi wa dieyanelo ane wakasalemaka lasa apami l’apami w’ase Sodoma la Ngomora. (Jude 6, 7) Kakona kakatombe na?
10, 11. (a) Woho akona w’ana wakote andjelo? (b) Kakona kakakome akongote lam’akalo Mvula ka dilanya na? (c) Kakona kakakome andjelo etena kakalo Mvula ka dilanya na?
10 Ana wakotɔ oma lo dieyanelo diaki lasa andjelo la wadiewo. Koko, ana ako waki woho okina. Wakole polo ndo koma akongote, eelo, akokongote wa ngala. Bible mbaelɛka ate: “antu a waki, ndu wa lukumu lu nshi sho.” Akongote ako wakahembe la wolo dia sokoya anto tshe dia vo koma anto wa ngala oko wakiwo. Oko etombelo, Bible mbutaka ate: “[kolo k’antu kakahame, NW] efula la kete, ndu tukanyi tshe t’etema awo [takayalaka, NW] kolo keto nshi tshe.” (Etatelu 6:4, 5) Omaloko mbakela Jehowa Mvula ka dilanya. Akongote ako, mbuta ate wa “Nefilime,” kame ndo anto tshe ane wakatshaka akambo wa kolo wakavu l’ashi. Ko kakona kakakome andjelo ane wakaye la kete na?
11 Vo komvo l’ashi. Wakakolola alemba awo w’emunyi ndo wakakalola l’olongo oko anto wa lo nyuma. Koko, vo kombetawoma dia monga wa l’atei w’olongoswamelo wa andjelo w’osanto nto. Omaloko mbele Bible mbutaka ate: “Nzambi kondjakime dia mbisha andjelo wakatshe pekato dilanya, koko, nde akawakadja lo Tartare, akawadje lo afuku wa wodjima, dia vo mombama dia elanyelo.”—2 Petero 2:4, NW.
12. (a) Kakona kakakome andjelo wa kolo etena kakawakalola l’olongo na? (b) Dikambo kuna diewo hawokoke ndota demba dia lonto nto na? (c) Omaloko, kakona kasalawo nshi nye na?
12 Andjelo ako wa kolo kombikadjema lo dihole dia mete di’enama dielɛwɔ Tartare. Koko, Tartare, kokadimomi la dûnga lo Bible kina one “inferno,” ele oholoyelo kana okitshekitshelo wa eongelo ka andjelo ako. Vo wakatshanyema oma l’atei w’osase a lo nyuma w’olongoswamelo waki Nzambi, ndo elanyelo ka pondjo keto mbâkonge. (Jakoba 2:19; Jude 6) Tatɛ oma l’etena ka Mvula ka dilanya, Nzambi akashimbe andjelo ako w’edienge di’aha vo ndota alemba w’emunyi nto woho w’aha vo ngenyangenya saki yawo ya kolo y’akambo wa dieyanelo nto. Kânga mbedio osoku, vo weko la wolo wa mbokadiaka anto wâle. Lo mete, oma l’ekimanyielo k’edienge ande, Satana lo “munganyiya wa la kete k’otondo tshe.” (Enyelo 12:9, NW) Edelo k’efula k’akambo wa loseka, w’odiakanelo, ndo w’akambo akina wa kolo, menyaka ohomba wa monga la yambalo di’aha sho kɔ kana kesama oma lewo.
WOHO WAKESANA NYUMA YA KOLO
13. (a) Woho akona wakesana nyuma ya kolo? (b) Ele otemwelo w’edienge, ndo kakona kata Bible dia dikambo diako na?
13 Takashile la mena edja la ntondo dia Satana, “nzambi k’andja one,” ndjakimanyiyaka la lowandji tshe la l’andja one ndo la etemwelo wa kashi dia mbetɛ anto tshe totshungu di’aha vo mbeya mete ka l’atei wa Bible. (2 Koreto 4:4, NW) Koko ehomo kekina k’ohomba efula kayakimanyiya nyuma ya kolo lato dia munganyiya anto ele otemwelo w’edienge. Elɛwo otemwelo w’edienge na? Otemwelo w’edienge ele woho one wotone anto l’edienge, ongi voameme kana oma l’okongo a wetshi. Otemwelo w’edienge kumiyaka onto dia nde kimame l’anya w’edienge. Bible tokokomiyaka di’aha sho mbotone kânga yema la weho tshe w’otemwelo w’edienge.—Ngalatiya 5:19-21; Enyelo 21:8.
14. (a) Ele osakelo a diwolo na? (b) Kakona kata Bible dia dikambo diako na?
14 Osakelo w’awolo eko woho okina w’otemwelo w’edienge weyama efula. Eko otshelo wa pemba woho wa mbeya kene kayoya, kana akambo woshami l’ekimanyielo ka nyuma yahenama. Dikambo so menamaka hwe oma lo kene kakafunde Luka, ombeki ndo Okristo ate: “Shu takasangana la fumbi k’usekaseka, laki la nyuma ka doho, lakakundjiyaka akhumendi diango efula uma l’aloho andi.” Otomami Paulo akatshungola osekaseka ako oma l’anya wa nyuma ya kolo ko nde akatshike mbuta akambo wahataye.—Etsha 16:16-19.
15. (a) Naa weho emotshi w’akambo wele la diotonwelo l’otemwelo w’edienge na? (b) Dikambo kuna diele ndjasha l’akambo aso eko wâle na?
15 Anto efula toyashaka l’otemwelo w’edienge ne dia awui awo weko ohokosanu efula ndo hawoleke mbeyama. Eko dikambo dia diambo lewo. Dio diako diatowoyashaka l’akambo w’aloka, otombelo w’osombo, ohakwelo a lomba, aloho, wendelo wa tolembetelo ta lo tɔɔtɔ, wendelo w’ekote wa lo tambe di’anya ndo weho w’akambo akina w’endana l’otemwelo w’edienge. Vo watadiaka ekanda w’endana l’akambo aso, kana menda kene kateketama di’awui ako lo sendema, kana nto ndjela wa pologalame yako sho lo televiziɔ. Vo watotshokaka nto dia tenda wetshi wonya watondosawolaka la nyuma ya l’andja one lam’atondotombaka osombo ande kana mbidjo okanga. Koko weho w’awui aso tshe kema ololo le one lalanga kambe Nzambi ka mete. Oso eko akambo wa wâle efula. Akambo ako kokaka kotshindja lomba. Dikambo dikina nto ko, Nzambi ayolomboya ndo ayolanya atemodi w’edienge tshe.—Enyelo 22:15.
16. Woho akona w’enya Bible one Akristo weko la ta vo la nyuma ya kolo na?
16 Oyadi kânga onto ayoyaomba di’aha mbotone l’edienge, nyuma ya kolo hayotowotshike dihole dia mbolosha. Oho dia Yeso Kristo akoke dui diaki Diabolo ndameme, ôhemba dia nde pindola elembe waki Nzambi. (Mateu 4:8, 9) Ekambi ekina waki Nzambi wakahembama woho ako. Otomami Paulo akate ate: “[Têko lo ndosha . . . nyuma ya kolo ndo ya wolo nye yele, NW] lu aholi wa l’ulungu.” Mbuta ate: okambi tshe a mete waki Nzambi pombaka mbosa “eloto tshe wa ta wa Unyashungu, dia [nde] mbeya shikikala.”—Efeso 6:11-13.
WOHO WA MBIKA EKOLO LO ƆSƆMBWƐLƆ WA
NYUMA YA KOLO
17. Kakona kayohomba sala naka w’amboka “dui” di’oma le nyuma ya l’andja one na?
17 Kakona kayosala etena kengo kayôka leta lele “dui” dialo tomba oma l’andja wa dimu na? Ko ngande endaka “dui” diako ambokote ate: dimi diɛwɔ dia kapanda l’ôtɔ laye kana nyuma k’ololo na? Kakona kakatshe Yeso etena kengo kak’oteketê “owandji w’edienge” na? (Mateu 9:34) Nde akate ate: “Satana, mo!” (Mateu 4:10) Woho ako mbahombaye sala we lawo. Nto, we kokaka nomba ekimanyielo le Jehowa. Lomba la dui dia wolo ndo dimola lokombo la Nzambi. Oho dia nde ndeka nyuma ya kolo wolo. Yela alako wa lomba aso. Tohokameke awui watomba oma l’ahole weyɛ heye. (Tokidi 18:10; Jakoba 4:7) Dikambo so hadiolembetshiya one: onto tshe l’oka “awui” sawolaka l’edienge. Diokelo di’awui kokaka tomba oma lo hemo kemotshi ka lo demba, ka lo wɔɔngɔ kana ka lo tokanyi.
18. Enyelo kakona kak’enya Akristo wa ntondo wa l’Efeso kele ohomba efula ndjela naka we nangaka kakitona l’otemwelo w’edienge na?
18 Ondo esango emotshi we akotoneka l’edienge kana akasalaka ekanga efula ko kakiane we ambolanga tshika olimu oso. Kakona kahombaye sala na? Eelo, toshi enyelo kaki Akristo wa ntondo wa l’Efeso. L’okongo wa vo mbetawo “diui dia Khumadiondjo” diakasambisha otomami Paulo, Bible mbutaka ate: “Akanga w’aloho efula wakasanganya abuku awo, wakâtshumbi lu ashu w’antu tshe.” Abuku ako waki l’oshinga wa tenyi dia fesa 50 000! (Etsha 19:19, 20) Lo ndjela enyelo kaki wane wakayokomaka ambeki waki Kristo l’Efeso, naka we eko l’engo kemotshi kakokakatanya l’otemwelo w’edienge, eko dikambo dia lomba leyɛ dia we nanya engo kako oyadi kânga to keko l’oshinga a wolo kana kema.
19. (a) Dikambo diakona diele anto efula wayasha l’otemwelo w’edienge haweye? (b) Naka sho nangaka monga la loseno la pondjo ndo l’ongenongeno la kete, kakona kahombaso sala na?
19 Lo menda awui wa diambo ane wasala nyuma y’edienge ɛlɔ kene, lo ndjasha loko, anto efula wambokoma lo ndjatambiya l’etondo l’akambo w’otemwelo w’edienge. Koko efula ka l’atei awo haweye dia vo wamboyasanya la nyuma ya kolo. Oso kema dikambo dia tshitshe. Nyuma ya kolo yeko la wolo wa ntsha kolo ndo wa soyana. Akanga w’esehe mbewo. Ndo la ntondo ka Kristo mbadaka pondjo, vo salaka la welo awo tshe dia kumiya anto ɛhɔmbɔ awo. (Mateu 8:28, 29) Endaka we nangaka monga la loseno la pondjo ndo l’ongenongeno la kete nye yele akambo wa kolo hawotonga nto, kete we eko l’ohomba wa nama lotshungo laye oma lo wolo w’edienge lo mangana la weho tshe w’otemwelo w’edienge.
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 91]
Wetshi wa dimu wa la En-dor akasawola la na?
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 92]
Andjelo, ana a Nzambi wakakomiya an’a wamato w’anto
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 94]
Andjelo ane wakahilo kômvo l’ashi. Wakatshike demba diawo di’emunyi ko wakakalola l’olongo
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 97]
Bible mbewolaka ate: ‘Angana la weho tshe w’otemwelo w’edienge’
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 98]
Ase Efeso ane wakakumi Akristo wakatshumbe abuku awo w’otemwelo w’edienge—enyelo k’ololo leso ɛlɔ kene