Tshapita 29
Woho wa Sala dia Loseno la Nkumbo Ngona
1. (a) Woho akona wakatatɛ nkumbo na? (b) Oyango akona waki la Nzambi otsha le nkumbo na?
ETENA kakatonge Jehowa Nzambi pami ka ntondo la womoto la ntondo, nde akamamanya kame dia vo tɔngɔla nkumbo. (Etatelo 2:21-24; Mateu 19:4-6) Oyango waki Nzambi aki dia atshukani ahende ako fulane oma lo mbota ana. Etena kakahombe ana ako koma epalanga, waki la dia tshukana dia vo lawo nto tonga nkumbo yawo hita. L’edjedja ka wonya ndo lo diokanelo l’oyango waki Nzambi, kete k’otondo otolola la nkumbo y’ongenongeno. Wotokadimola ahole tshe wa la kete nye paradiso ka dimena efula.—Etatelo 1:28.
2, 3. (a) Lande na k’eso hatokoke mbisha Nzambi munga lo kene k’endana la ohandjoelo wa nkumbo na? (b) Kakona kele ohomba dia loseno la lo nkumbo ngona na?
2 Koko, ɛlɔ kene, nkumbo yohandjone ndo efula ka l’atei wa nye yokakatani kema l’ongenongeno. Omaloko, onto omotshi kokaka mboka dimbola ne ate: ‘Naka mete Nzambi mbele otungi wa nkumbo, ko lande na kele etombelo w’ololo kema na?’ Aha Nzambi mbele l’ekomo lo kene k’endana l’ohandjoelo a wa nkumbo. Otungi omotshi wa diango kokaka sala engo kemotshi kana kitonga ndo mamatanya lato kiatshikatshi y’enya woho wahombamato mundandema. Onde ayonga ekomo kaki otungi ato endaka engo kako ambolana ne dia osumbi halenyisha kana hayedi tediko tahombama engo kako kambema olimu oka? Kema, aha osoku. Engo kakasalema, oyadi kânga to keko dimena efula, to kokaka nâna naka kambokambema olimu la lokoso. Eko woho ako wame dia kene k’endana la nkumbo.
3 Lo Bible tanemaka alako waki Jehowa Nzambi w’endana la loseno la nkumbo. Ko kakona katotombaka etena katonyomwaka alako ako na? Oyadi kânga woho akona a tediko t’amena tokuki nkumbo kemotshi mbosa, to kokaka fukutana. Etena kako, anto a lo nkumbo kako hawotonga l’ongenongeno. Lo wedi okina, wane watoyelaka alako wa lo Bible watelaka ongenongeno lo nkumbo kawo ndo katongonaka. Omaloko, eko ohomba efula dia sho mboka dimena woho one wakatonge Nzambi ase nkumbo ndo okende wakandasha onto l’onto lam’asawo dia vo kotsha.
WOHO WAKATONGE NZAMBI PAMI LA WOMOTO
4. (a) Lo na atshikitana apami la wamato na? (b) Lande na kakatonge Nzambi otshikitanelo wa ngaso na?
4 Jehowa akatonge pami la womoto woho wotshikitanyi. Mete, vo fonaka lo akambo efula. Koko otshikitanu a woke menamaka l’alemba awo ndo lo eongelo kawo ka wadi l’omi. Ladiko dia laso, woho wakashimowo la ntondo k’akambo tshikitana. Lande na otshikitanu wa ngaso na? Ne dia elimu awo kana ekende awo tshikitana lo ndjela woho one wakâtonge Nzambi. L’okongo wa Nzambi tonga pami, Nzambi akate ate: “Kema ololo pami ntshikala ndame. Dimi layûtungela ukimanyidi lufanyi la ndi.”—Etatelu 2:18.
5. (a) Lo woho akona wele womoto akatongama “okotsha” a pami na? (b) Lo dihole diakona diakasalema diwala dia ntondo na? (c) Dikambo kuna diele diwala pombaka mbela ongenongeno wa mete na?
5 Okotsha eko engo kemotshi kotone dimena la kekina, dia sala woho wa to monga otondo. Nzambi akatonge womoto woho wa nde kimane la pami dia mbôkimanyia dia nde kotsha okende wakandakondja oma le Nzambi wa ndodja kete l’anto ndo wa ndjikoke. Onkone, l’okongo wa nde tonga womoto oma lo demba dia pami, Nzambi akatonge diwala dia ntondo lo ekambo k’Edena oma lo ‘nombola womoto otsha le pami.’ (Etatelu 2:22; 1 Koreto 11:8, 9) Diwala kokaka mbela ongenongeno, ne dia pami la womoto wakatongama l’akoka wa kotshana lo ahombo awo. Eongelo kawo kotshikitanyi mbotoneka l’ololo tshe lam’asawo. Naka wadi l’omi mbokanaka dimena, nanganaka efula ndo sangaka dui otoyi l’ekende wakawafundame ene, kete ongenongeno wayoyala lo luudu lakiwo.
OKENDE W’OMI
6. (a) Akatongama dia monga ote a nkumbo na? (b) Lande na kele dikonge so kokaka ndo dieko ololo na?
6 Diwala kana nkumbo eko l’ohomba w’owandji. Pami akatongama l’akoka w’efula ndo la wolo wahombama dia nde kamba olimu w’owandji. Dio diako diata Bible ate: “Umi keli ote a wadi, uku eli Kristu ote [w’etshumanelo, NW].” (Efeso 5:23) Oso eko dikonge dia dimena ne dia endaka olombodi kema, kete ofukutanu kondja dihole. Le nkumbo, monga aha l’owandji eko oko mbosa mutuka waha la yenda yawo dia kendjakendja. Koko, naka wadi eko lo tasemane l’onombodi, kete nkumbo ayonga oko mutuka wele toshufɛlɛ tohende lo tasusana yenda.
7. (a) Lande na kele wamato efula tonaka lokanyi l’one pami mbele owandji na? (b) Onde onto tshe eko l’owandji, ndo lande na kele dikonge diaki Nzambi di’endana la lowandji dieko dikonge dia lomba na?
7 Koko, wamato efula hawolange mboka kânga yema dikambo di’one pami mbahomba monga owandji wa nkumbo. Okoko a woke wa tamu ta ngaso tombaka oma lo dikambo dia waomi efula hawoyele alako wa Nzambi w’endana la woho wahombawo kamba olimu la lowandji lawo. Dikambo dia mete diewoma efula dio ne: dia olongoswamelo omotshi ndowana dimena, vo weko l’ohomba w’onto omotshi l’olombola ndo lele la dui di’edihelo dia mbuta. Dia dikambo diako mbata Bible ate: “Ote a pami tshe eli Kristu, la ote a wumuntu eli pami; la ote a Kristu eli Unyashungu.” (1 Koreto 11:3) Paka Nzambi oto mbele kema l’owandji ladiko diakinde lo ndjela tediko takinde. Le akina tshe, oyadi kânga Yeso Kristo, kame ndo waomi la waadi, vo tshe weko l’ohomba wa mbetawo olombwamelo ndo ndjakitshakitsha la tshina di’akambo wâtema oma le akina.
8. (a) Enyelo kaki na kahomba waomi ndjela wonya wakambawo olimu la lowandji lawo na? (b) Wetshelo akona wahomba waomi kondja oma lo enyelo kako na?
8 Dikambo so nangaka mbuta ate: dia omi kotsha okende ande, apami pombaka mbetawo lowandji laki Kristo. Nto, vo pombaka ndjela enyelo kande lam’akambawo olimu la lowandji lawo otsha le wadiewo oko woho one wasalande la etshumanelo k’ambeki ande. Naa eongelo kaki la Kristo otsha le etshumanelo k’ambeki ande wa la kete na? Nshi tshe nde aki lo ndjaenya kanga ololo ndo lokana ketshi. Takinde lo munda kele esadi esadi kana monga l’eteketa a lohango, oyadi kânga etena kaki ambeki ande kombetawoka olombwamelo ande esadi esadi. (Mako 9:33-37; 10:35-45; Luka 22:24-27; Joani 13:4-15) Lo mete, la lolango tshe, nde akakimo lumu lande l’okoko awo. (1 Joani 3:16) Pombaka omi l’Okristo mbeka l’ololo tshe enyelo kaki Kristo ndo ntsha la wolo tshe wakoka lande woho wa nde nombolaka nkumbo kande dimena. Oko etombelo, nde honga ote a nkumbo wele kanga penyo, kanga onyishi ndo one lahokana ketshi.
9. (a) Wamato efula wakiyanako dia dikambo diakona? (b) Kakona kahomba waomi mboho etena kakambawo olimu awo w’owandji na?
9 Koko, lo wedi okina, waomi pombaka sedingola akambo ane: Onde wadeye ngunangunaka kana kiyanaka ne dia we hakotsha olimu aye w’owandji wa nkumbo? Onde nde mbutaka ate: we hɔsɛ okende wa nombola wa lo luudu, hadje lomba dia nongosola akambo wa lo nkumbo ndo we kema la dui di’edihelo dia mbata? Oso mbele akambo wakongɛ Nzambi dia we sala oko weyɛ omi. Solo mete, eko dikambo dia lomba leyɛ dia we mboka tokanyi ndo kene kalanga wa lo nkumbo kaye, ndo mbidja akambo ako lomba wonya tshe wâtaye akambo oko owandji. Mete, waomi nyeko l’okende a wolo efula wa munda lo nkumbo yanyu. Koko, endaka we sala la wolo aye tshe dia kotsha okende ako oso dimena, kete wadeye ayokosha lonya ndo ayokokimanyia.—Tokidi 13:10; 15:22.
OKOTSHELO W’OKENDE A WADI
10. (a) Kakona kele Bible lo kokomiya wamato na? (b) Kakona katotshamaka endaka waadi hawoyele alako wa lo Bible na?
10 Oko wata Bible, wadi akatongama dia nde monga okimanyidi w’omende. (Etatelo 2:18) Lo mbotone kame l’okende ako, Bible kokomiyaka ate: “Wadi nyuyakitshakitsha la tshina dia waumenyu.” (Efeso 5:22) Ɛlɔ kene, wamato efula weko lo pangakala ndo nyangaka woho wa mbedima l’apami kana mbatshuka. Koko, wonya w’eta waadi la ntondo ndo wayangawo dia mbosa dihole di’owandji, mindjo kana ekakatanu efula totombaka. Etena kako, waomi efula totaka voate: ‘Naka nde nangaka nombola wa lo luudu, nyôtshike atetemale la nombola.’
11. (a) Woho akona wakoka womoto kimanyia omende dia nde nombola na? (b) Naka womoto kotshaka okende wakôfunde Nzambi, naa lokanyi layonga l’omende oma lo dikambo so na?
11 Koko, ondo tena dimotshi we kokaka kotwama dia nombola dikambo di’omeye hakotsha okende ande. Ko onde we hakoke mbokimanyia woho wa nde kotsha ekende ande w’owandji oka? Onde we mbowenyaka dia we nyangaka elombwamelo k’oma lende? Onde we mbolombaka tokanyi kana alako ndo elombwamelo oka? Onde we mbewoka dia mbowena oko onto l’anyanya kana kanga djele lo kene kasalande? Naka mete we ndjashaka la wolo aye tshe dia kotsha okende wakakosha Nzambi, kete ndo omeye nde lawo ayokotsha ekende ene wawenda.—Kolosai 3:18, 19.
12. Kakona k’enya one wamato weko la dui dia mbuta, oyadi kânga dui diako tshikitana la ne diata waomewo na?
12 Dikambo so hate one: wadi hakoke menya lokanyi lande naka lo tshikitana la l’omende. Nde kokaka monga la lokanyi l’ololo, ndo nkumbo kayokondja engenongeno naka omende ayowoka. Sara, wadiaki Abarahama akashama oko enyelo le waadi wele Akristo oma l’okitanyia ande otsha le omende. (1 Petero 3:1, 5, 6) Nde akakimo lokanyi lomotshi l’endana la dikambo diakatombe l’atei a luudu, ndo etena kaki Abarahama komboka lokanyi lande, Nzambi akawote ate: “Etawo [dui diande, NW].” (Etatelu 21:9-12) Lo mete, etena kônga pami la dui di’edihelo lo dikambo dimotshi, wadende ayohomba mbosha lonya kana mbolonga naka dui diako hadiake elembe a Nzambi.—Etsha 5:29.
13. Kakona kayohombaka wadi l’ololo ntsha, ndo dikambo so diayonga la etombelo akona le nkumbo kande na?
13 Dia kotsha olimu ande l’ololo tshe, eko akambo efula wahomba womoto sala dia ongenongeno wa nkumbo kande. Oko enyelo, nde ayohomba kate mbo ya ndɛ yakimanyia demba, ayolama pudipudi ka lo luudu ndo ayosha lonya lo ndakanya ana kana mbaodia. Bible kokomiyaka amato wotshukami dia vo “nanga waumewo, la an’awo; ndu dia ndjala la etema wa ki, la tukanyi ta pudipudi, ndu dia ntsha ulimu [lo wa mvudu yawo, NW]. Vo wayali la memakana, wayali la ukitanyia le waumewo, ne dia diui dia Unyashungu tadiotengamaki.” (Tito 2:4, 5) Wadi ndo ombutshi a womoto lakotsha ekende ande ayoyakotole ngandji ndo dilemiyelo oma le nkumbo kande.—Tokidi 31:10, 11, 26-28.
DIHOLE DI’ANA LO NKUMBO
14. (a) Naa dihole diahomba ona mbosa lo nkumbo na? (b) Naa wetshelo wahomba ana kondja oma lo enyelo kaki Yeso na?
14 Jehowa akatɛ atshukani ahende wa ntondo ate: “Nyuyali la diwutshi, nyufulaneli.” (Etatelu 1:28) Eelo, Nzambi akawatɛ dia vo mbota ana. Ana wakahombe ndjala otshoko le nkumbo. (Osambu 127:3-5) Lam’ele vo mongaka la tshina di’elembe ndo di’awui w’ambutshi awo, Bible mbedinyaka dihole di’ana la di’ɔhɔmbɔ. (Tokidi 1:8; 6:20-23; Ngalatiya 4:1) Oyadi kânga Yeso, lam’akinde eke ona, nde akakitanyiaka awui w’ambutshi ande. (Luka 2:51) Mbuta ate: Nde akâlemiaka, akatshaka akambo wakawofundeka. Otondonga osoku mbatotshaka ana tshe, tshike mete vo toshaka lonya dia ongenongeno monga l’atei wa nkumbo.
15. Dikambo kuna diele ana mongaka tena efula kioko ya lonyangu l’ambutshi awo na?
15 Koko, mpokoso katanema ko, lo dihole dia monga otshoko a nkumbo, ɛlɔ kene ana watongaka tena efula kioko y’okiyanu w’ambutshi awo. Dikambo kuna? Dikambo dia lo loseno lawo, ambutshi kame ndo ana hawotokambaka olimu l’alako a Nzambi w’endana la loseno la nkumbo. Naa emotshi a l’atei w’elembe ndo alako ako w’oma le Nzambi aso na? Tosedingole alako amotshi wa l’atei awo lo akatshi wayela. Etena katatâsedingola, enda dia, naka we mbayela kete we ayosha lonya laye dia mbela ongenongeno lo nkumbo kanyu.
Langa ndo Lɛnya Wadieye
16. Kakona kalombama le waomi dia vo ntsha, ndo woho akona akokawo kitanyia lo awui ako na?
16 La lomba la lonzambi, Bible mbutaka ate: “Dieli la waumi [ko, NW] mbuka wadiewo ngandji uku wukawo alimba awo.” (Efeso 5:28-30) Mbala efula, akambo wa lo loseno tenyaka one: dia nde monga l’ongenongeno, wadi eko l’ohomba wa nde ndjaoka kana mena one omende mbolangaka mete. Mbuta ate: omi pombaka kitsha yambalo yande le wadende; monga l’eteketa wa lotutsha, w’okeketshelo ndo wa lokana ketshi. Nde pombaka ‘mbolɛnya,’ oko wata Bible. Mbuta ate: nde ayowolemiaka l’akambo tshe wasalande. Lo sala ngaso, nde ayokondja dilemielo oma le wadende.—1 Petero 3:7.
Lɛnya Omeye
17. Kakona kalombama le waadi dia vo ntsha, ndo woho akona wahombawo menya one vo salaka awui ako na?
17 Ko ngande dikambo di’endana la wadi na? Bible mbutaka ate: “Wadi alemiaki umendi.” (Efeso 5:33) Etena katotshindjamaka dako so l’okongo mbatotombaka mindjo lasa waomi la wadiewo. Wadi tenyaka dilemielo diande lo mbisha omende lonya dia suke tediko kana akambo wâtande ndo lo kimane lande l’otema otoyi woho wa kotsha eyango a nkumbo kawo. Lo kotsha okende ande ‘w’okimanyedi ndo w’okotsha’ le omende oko akôfundɛ Bible, womoto atetɛka akambo tshe wodu oto di’omende mbolanga.—Etatelo 2:18.
Nyonge la Kolamelo Lasanyu
18. Lande na kele atshukani pombaka monga la kolamelo lasawo na?
18 Bible mbutaka ate: “Waomi la waadewo wonge la kolamelo lasawo.” (Heberu 13:4, Parole vivante, transcription de Kuen) Le waomi, Bible mbutaka ate: “[Ongenangenake la, NW] wadeye l’umaka nshi yaye y’olongolongo a pami, . . . ukundi ahumbaye ndutshama la ngandji ka umuntu a kana, la nkhumbatela tulu ka umuntu [akana na, NW]?” (Tukedi 5:18-20) Mete, monanyi eko ohindwelo w’elembe a Nzambi; to mbelaka ofukutanu lo diwala. Womoto omotshi lêka akambo w’awala akate ate: “Efula k’anto fonyaka one: monanyi keketshaka diwala,” koko nde akakotsha ate: woho w’odingitanu wa ngaso totondjaka nshi tshe “akambo a wolo efula.”—Tokidi 6:27-29, 32.
Yanga Ongenongeno w’Olonganyi Aye
19. Woho akona wahomba atshukani mbukiyana ongenongeno lo kene k’endana l’akambo wa dieyanelo na?
19 Ongenongeno haye ntsho oma lo nyanga woho wa kotsha mposa ka lo demba di’onto ndameme. Koko, vo totanemaka oma lo nyanga woho wa tana ongenongeno w’olonganyi aye. Bible mbutaka ate: “Umi akitshiya wadendi lam’alangandi; ndu wadi akitshiya umi lam’alangandi.” (1 Koreto 7:3) Dikambo diakɔkɔmiama lane ko akitshiya, asha. Ndo lo mbisha, one lasha atolongolaka nde lawo nto ongenongeno wa mete. Eko woho ako wame la kene kakate Yeso Kristo ate: “Mbisha, ambuleka nungula [ongenongeno, NW].”—Etsha 20:35.
Yasha la Tshondo Yaye le An’aye
20. Lande na kele ntsha elimu kame l’ana eko dikambo di’ohomba na?
20 Ona omotshi la nsuke l’enonyi enanei akate ate: “Mbapa tokamba olimu wenya tshe. Nde hadjase la ngelo kânga yema. Nde tombishaka falanga ndo weho a diango efula dia dimi kenya ladio, koko dia dimi mbowena eko diakambo dia wolo efula. Dimi mbolangaka, ndo dimi kombolaka dia nde kitshakitsha wenya ande w’olimu woho a dimi menanaka lande tena efula.” Nde ongenongeno wayoyala le nkumbo endaka ambutshi weko lo ndjela dui diâtome Bible dia vo mbodia an’awo kana mbaetshaka ‘etena kadjasewo lawo lo wa mvudu yawo, etena k’engolawo lawo, etena kalalawo ndo etena k’etowo lee’! Yasha la tshondo yaye le an’aye, etsha wenya efula lawo dia ntsha akambo w’ololo, mete woho oso ayokimanyia dia we mbela ongenongeno lo nkumbo.—Ehwelo k’Elembe 11:19; Tokidi 22:6.
Sha Ohokwelo Wahombama
21. Kakona kata Bible lo kene k’endana l’ohokwelo w’ana na?
21 Sheso le l’olongo mbishaka ambutshi enyelo kahombama: nde atohokolaka ndo atolakanyaka anto ande dia mbangola. Ana weko l’ohomba w’ohokwelo. (Heberu 12:6; Tokidi 29:15) Ashikike mete ka dikambo so, Bible kɔkɔmiyaka ate: “Nyu washi, . . . nyuwaudia [an’anyu] lu [ohokwelo, NW] la lu wetshelu wa Khumadiondjo.” Mpokola, kame ndo komola ona ehehela la mbodima engo kalangande, eko djembetelo ya lolango y’enya ambutshi otsha le An’awo. Bible mbutaka ate: “One latukaka on’andi ngandji, [ele one latôyangaka dia mbohokola, NW].”—Efeso 6:4; Tukedi 13:24; 23:13, 14.
Elongolongo—Nyotuni Mboka y’Andja
22. Okende akona wele la elongolongo, ndo kakona kalombama dia kotsha okende ako na?
22 Andja sokoyaka elongolongo dia vo pindola elembe a Nzambi. Nto, oko wata Bible, “Akambu w’enginya watukelekamaka l’utema wa dikenda.” (Tukedi 22:15) Omaloko, pombaka ndɔ ta dia ntsha akambo w’ololo. Onkone mbata Bible ate: “[Ana, okende anyu a lo Lokristo ele dia kitanyia ambutshi anyu ne dia, NW] osoku mbeli ololo.” Dikambo so kokaka mbela difuto di’ololo. Omaloko, ana, nyônge la tomba. Nyoyele dako ne: “Uhoki utungi aye lu nshi yaye y’olongo a pami.” Tɔkɔ̂ke l’ehemba wa no kândji, tona edjoelo ka wanu ndo loseka kame la weho ekina w’akambo waloshana l’elembe a Nzambi.—Efeso 6:1-4; Undaki 12:1; Tokidi 1:10-19.
Nyeke Kamɛ Bible
23. Waho akona w’ololo wayokondja nkumbo lo mbeka kame Bible na?
23 Naka otoyi a l’atei a wane watonga nkumbo mbekaka ndo kotshaka waetshelo wa Bible, kete nde ayokimanyia dia mbela ongenongeno lo nkumbo. Koko endaka vo tshe mbêka—Omi, wadi, l’ana—nde otshoko wayonga lo nkumbo kako lee! Wayonga la diokanelo di’ololo ndo dia wangasanu, onto l’onto ayokimanyia akina lasawo woho wa kambɛ Jehowa Nzambi. Omaloko, nyonge la mbekelo ka mbeka kamɛ Bible lo nkumbo.—Ehwelo k’Elembe 6:4-9; Joani 17:3.
WOHO W’OLOLO WA SHIDIYA EKAKATANU WA LO NKUMBO
24. Dikambo kuna diele atshukanyi pombaka kimwane kolo lasawo na?
24 Oyadi kânga lo wa nkumbo yatanema ongenongeno, ekakatanu totombaka tena dimotshi. Osoku mbedio dikambo dia tshe kaso, ndoko onto lele kokele ndo tatotshakaka akambo wa kolo. Bible mbutaka ate: “Shu tshe tatutakanaka [tena efula, NW].” (Jakoba 3:2) Omaloko, atshukani tonyoyangake dia paka onto l’onto lasanyu onge olowanyi. Koko, onto l’onto ayohomba kimwe osekande kana mbikike kolo yande. Omaloko, ndoko olonganyi lahomba konge dia diwala diande dialowanyi l’ongenongeno l’akambo tshe, ne dia dikambo dia ngaso hadiokoke tshama le anto wele kema kokele.
25. Woho akona wahomba ekakatanu wa lo diwala shidiyama lo ngandji na?
25 Mete, omi la wadi wayolanga ntsha la welo awo tshe di’aha omotshi nyangiya olonganyi ande kana mbokiya kele. Koko, oyadi welo akona tshe wayowodja, wayokoma mbala motshi lo ntsha akambo wayonyangia okina. Ko woho akona wayohomba shidiyama ekakatanu eso na? Bible mbishaka dako ne ate: “Ngandji atukumbaka akambu wa kolo efula.” (1 Petero 4:8) Dikambo so nangaka mbuta ate: olonganyi wele la ngandji hôholaka kolo yakasale osekande wenya tshe. Mete, ngandji mbutaka ate: ‘Eelo, we akandja. Koko, ndo dimi lawo nto lambotsha kolo l’etena kene. Omaloko, oko akamohe kolo yaye, kokaka we tshelami woho ako wame.’—Tokidi 10:12; 19:11.
26. Etena katomba ekakatanu, kakona kakimanyia dia mbâshidiya na?
26 Etena k’etawo atshukani kolo yawo esadi eto ndo kangɔwɔ omaloko, mindjo ndo ekiyanu efula tohandoka. Oyango awo ele dia shidiya akambo, koko aha dia nyanga woho wa mpinga l’osanyi. Oyadi kânga olonganyi aye mbele la munga, tokumiyake akambo wolo koko, enya eongelo kaye k’onto ololo ko awui wayolowana. Naka eko munga kaye, lomba edimanyielo l’okitshakitsha tshe. Toholake dikambo diako; odishidiya aha la momba tokumbekumbe l’otema. “Unya tadjelaki kele kanyu.”—Efeso 4:26.
27. Lo ndjela alako akona wa lo Bible wayohomba kimanyia atshukani dia vo shidiya esanyi awo na?
27 Naka otshukani mbeyɛ, kete we pombaka nama l’ololo tshe olembe one wata ate: “Untu l’untu, tendaki akambu andi atu, keli untu l’untu endi ndu akambu w’antu akina.” (Filipi 2:4) Pombaka we kotsha dui diatoma Bible ne: “Nyolote etema wa ketshi, la wa memakana, la wa ndjakitshakitsha, la wa kenemo, la wa kolamelu. Nyukikaneli kolo. Nyudimanyanyia kolo yanyu, naka untu eko la ukina dikambo. Uku akanyudimanyia Khumadiondjo kolo, dieli la nyu, ndu nyu dia nyimanyiana kolo. Ladiku dia akambu tshe, nyolote ngandji; to keli dimama dia uluwanyi.”—Kolosai 3:12-14.
28. (a) Onde odiakelo a diwala mbahomba kandola ekakatanu wa lo diwala? (b) Lo ndjela kene kata Bible, naa otoyi a dikambo washa onto dikimo dia ndjaka diwala ndo nyomotshukana nto na?
28 Ɛlɔ kene atshukani efula hawoyele alako watomba oma l’atei a Dui dia Nzambi woho wa shidiya akambo awo, diakiwo ko lowango dia ndjaka diwala. Onde na, Nzambi mbetawoka odakelo a diwala oko mboka kahomba kimanyia dia shidiya ekakatanu? kema. (Malaki 2:15, 16) Oyango wakinde aki dia diwala mbiviya edja ka loseno l’otondo. (Romo 7:2) Bible mbetawoka odakelo a diwala ndo otshukanelo a mbala kahende paka dia dikambo ne: loseka (lo Greke, porneia, kolo ka woke efula kana ka ditshi k’endana l’akambo wa monanyi). Naka otoyi a l’atei w’atshukani ambosala loseka, olonganyi one waha la dikambo eko la dui dia nde ndjaka kana aha ndjaka diwala.—Mateu 5:32.
29. (a) Naka olonganyi aye halange monga Okristo watemola oko we, kakona kahombaye sala na? (b) Etombelo akona wayokoka kondjama na?
29 Ko ngande wayonga dikambo endaka olonganyi aye halange mbeka Dui dia Nzambi kame laye kana nde lo petsha olimu aye w’Okristo na? Bible kolakaka dia we mbidjase l’olonganyi aye kame ndo di’aha we mbosa okakitonwelo oko mboka ka wodu kahombaye shidiya akambo. Yasha paka la wolo aye tshe dia we nongosola akambo a lo luudu laye lo kotsha kene k’endana la eongelo kakiye hita oko akolomba Bible. L’edjedja ka wonya, ondo olonganyi aye ayôkotwama dikambo dia eongelo kaye k’ololo ka Lokristo. (1 Koreto 7:10-16; 1 Petero 3:1, 2) Nde ongenongeno wayonga naka oma l’otema aye a lotutsha ndo wa ngandji we ambokoma lo kondja difuto dia ngaso lee!
30. Lande na kele eko ohomba efula le ambutshi dia vo menya an’awo enyelo ka dimena na?
30 Ɛlɔ kene, ekakatanu efula wa lo nkumbo mendanaka l’ana. Kakona kahombama salema endaka osoku mbatshama lo nkumbo kaye na? La ntondo k’akambo tshe, oko wenyu ambutshi, nyosha enyelo k’ololo. Eko osoku ne dia mbala efula, ana watokoyaka etshelo la ntondo k’eteketa. Ndo lam’atshikitana etshelo anyu l’eteketa, ana watosholaka esadi eto. Omaloko, endaka nyu nangaka di’ananyu w’onge la eongelo kana la lokewo l’ololo la Lokristo, nyosha nyuameme enyelo ka dimena.—Romo 2:21, 22.
31. (a) Okoko akona woleki woke wele l’ana dia paka vo nenya ambutshi awo na? (b) Woho akona wakokaye menya olongolongo wambotate tshunda lomba one eko tshundju dia kitanyia olembe a Nzambi wasekɛ loseka na?
31 Nto, we pombaka kana lomba l’anaye kame. Aha paka mbutɛka elongolongo one: ‘Halange dia nyu ntsha loseka, ne dia eko dikambo dia kolo.’ Vo pombaka mbeya one: Jehowa Nzambi, Otungi awo mbata ate: ntsha loseka eko dikambo dia kolo. (Efeso 5:3-5; 1 Tesalonika 4:3-7) Koko, ntsha ngaso kema ekomelo a shimu. Ana pombaka mbeya nto lande na kahombawo kitanyia elembe a Nzambi ndo woho akona wele dikambo so diayowakimanyia. Oko enyelo, we kokaka kotola yambalo y’ona lamb’ɛlɛ otsha l’olongolongo dia mbokondolɛ woho one wakengama ona l’otema a nyango wonya wahomana lɔtɔngɔ l’oma le pami l’okele w’oma le womoto ndo mbôka dimbola ne: ‘Onde we hafonya dia One lakasale dihindo dia diotwelo dia ngaso mbeyaka l’ololo tshe oleki onto okina woho akona wahomba anto kamba olimu la wolo awo wa mbota wakawakondja oma le Nzambi?’ (Osambu 139:13-17) Kana, we kokaka mbombola wate: ‘Onde we fonyaka di’Otungi aso, Shakasaka, ayokoka todjɛ olembe wa tohumbiya ongenongeno a lo loseno? Onde ongenongeno w’efula hokondjama naka sho kitanyia elembe ande?
32. (a) Ngande wayotsha naka lokanyi l’onaye hôtone la laki Nzambi na? (b) Woho akona wayokoka on’aye kondja ekimanyielo dia nde mena one akambo wata Bible wa lomba mbewo na?
32 Weho a wembola wa ngaso ayokoka sokoya on’aye dia nde kana lomba lo kene k’endana l’elembe a Nzambi w’enya woho wahomba tenyi dia demba diasonga diwutshi kambema olimu. Longa tokanyi takinde. Tokake kele oyadi kânga kene katande hôtone la lolango laye. Hemba mbolonga ne dia wa lo lolonga lande wambokakitona etale efula la wetshelo w’ololo wa lo Bible, ndo enyande dia eongelo k’akambo wa mindo a wa lolonga lakinde kema mboka ka lomba. Naka pombamaka, shilende di’enyelo dia wane wakasale loseka ko dikambo so diakakumiya lo vo mbota ana waha la washewo hita, kana wakose wa hemo ya kolo oko masasa, kasende, sida kana weho ekina w’elando. Lo ntsha osoku, w’ayowokimanyia dia nde mena ndo mboka hwe ololo akona wele l’akambo a lomba watama lo Bible.
33. Dikambo kuna diele dikongelo dia monga la loseno la pondjo lo Paradiso ka la kete oko adishikike Bible tokimanyiaka dia sho sala woho wa loseno la nkumbo ngona na?
33 Dikongelo dia monga la loseno la pondjo lo Paradiso ka la kete oko wadishikike Bible ayotokimanyia dia sho sala woho wa loseno la nkumbo ngona. Dikambo kuna osoku na? Dikambo dia, naka mete sho nangaka monga la loseno lo dikonge di’oyoyo diaki Nzambi, kete tayohemba ntsha la wolo aso tshe woho wa tatɛ sena kakiane loseno la woho one wakongeso dia ndjosena l’etena kako. Dikambo so nembetshiyaka dia tayohomba ndjela l’ololo tshe alako ndo elombwamelo kaki Jehowa Nzambi. Oko etombelo, Nzambi ayotokotshe ladiko di’ongenongeno wele laso kakiane loseno la pondjo ndo ongenongeno w’efula lo deko ndo lo deko diele la ntondo kaso.—Tokidi 3:11-18.