Woho Akɔna Wakoka Akina Mbisha Ekimanyielo Na?
“NAKA wɛ kombolaka dimi kosalɛ dikambo dimɔtshi, ombewoya.” Ɔsɔ kele ɛtɛkɛta watotɛ̂ka efula ka l’atei aso ɔngɛnyi kana l’otɔ laso ɔmɔtshi l’oma vusha onto. Ɛɛ, ɔsɔ kele kɛnɛ katotolangaka mbuta l’ɔlɔlɔ tshɛ. Sho kokaka ntsha tshɛ kahombama dia kimanyiya. Ko onde ɔnɛ lambovusha kokaka têta ndo totɛ ate: “Dimi lakakani lomba dia dikambo diakokanyu tshelɛmi woho wa kimanyiyami oka?” Mbala efula, aha ɔsɔku mbatosalemaka. Mɛnamaka dia sho mbahomba takula nna dia ntondo lo ntsha kiambokambo mɔtshi naka mɛtɛ sho nangaka kimanyiya ndo keketsha onto ɔmɔtshi lambondama la kandji.
Yokedi mɔtshi ya Bible mbutaka ate: “Dui diotami la wonya wakoka, diekɔ oko olowa wa paunyi lo dɔnga dia fɛsa.” (Tokedi 15:23; 25:11, NW) Ekɔ dui dia lomba dia mbeya dikambo diakɔna diahombayɛ mbuta la diakɔna di’eyɛ hahombe mbuta, kakɔna kahombayɛ ntsha la kakɔna kahayahombe ntsha. Enda kianda y’alako w’ɔsami oma lo Bible, alako wakoka kimanyiya anto wambovusha.
Kakɔna Kahombayɛ Ntsha . . .
Hokamɛ: Jakoba 1:19 (NW) mbutaka ate: “onga suke dia mpokamɛ.” Dikambo dimɔtshi dia l’atei a wanɛ wakokayɛ salɛ onto lambovusha dia mbokimanyiya lo kandji yande ele mbohokɛ tui. Anto amɔtshi wambovusha kokaka monga la saki ka tɛkɛta diaki diɛwɔ, ɔnɛ lakawalangaka efula, dia kɛnɛ k’endana la wâle kana hemɔ kakodake, kana dia shase yakiwɔ tatɛ oma lo nyɔi k’onto akɔ. omalɔkɔ, oka dimbola nɛ: “Onde wɛ nangaka mboditɛkɛta?” Tshikɛwɔ lotshungɔ dia vɔ mbɔsa tɛdikɔ. Lam’akinde lo mbohɔ etena kakavu she, ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi akate ate: “Lam’akawamumbola dia dikambo diakatombe ndo l’ɔkɔngɔ a vɔ nongami l’ɔlɔlɔ tshɛ, otshelo ɔsɔ akakimanyiya.” Hokɛ lutui la lututsha ndo l’olengolengo aha la ndjaoka di’oko wɛ pombaka mbokadimola kana nyanga dia shidiya ekakatanu ande. Tshikɛwɔ lotshungɔ dia vɔ mbuta kɛnɛ tshɛ kalangawɔ mbuta.
Keketshawɔ: Shikikɛwɔ dia wakasale kɛnɛ tshɛ kakawakoke sala (kana dui tshɛ di’eyayɛ ɔnɛ diekɔ mɛtɛ ndo ɔlɔlɔ). Keketshawɔ lo mbatela wate: shase yokawɔ—kandji, nkɛlɛ, sase dia kongola onongo, kana weoho ekina w’okashimwelo—tshɛ kɛsɔ hakoke monga kɔlɔ. Ewoyawɔ dikambo di’anto akina w’eyayɛ, anto wakângasana oma lo asui a woho akɔ wamɛ. Tokedi 16:24 mbutaka ate: “aui w’amena” a woho wa ngasɔ “watokonoyaka weka.”—1 Tesalonika 5:11, 14.
Yatshungwɛ wenya: Yatshungwɛ wenya, aha paka lo nshi y’etatelo yele angɛnyi l’ase nkumbo weke lawɔ, koko kânga ngɔndɔ efula l’ɔkɔngɔ, lam’ayonya akina alemba ndo kalola l’elimu awɔ wa lushi la lushi. Lo ntsha ngasɔ, wɛ ayɛnya dia “ongenyi [a mɛtɛ, NW]” mbeyɛ, woho w’ɔngɛnyi watongaka nshi tshɛ suke la onyande lo nshi ya “pa.” (Tukedi 17:17) Teresea lakavusha ɔn’ande lo wâle wa lo mutuka mbata nganɛ ate: “Angɛnyi aso wakalangaka mbeya dia kana tekɔ l’akambo wa ntsha la dikɔlɔ di’aha shoamɛmɛ ato mbidjasɛ wenya efula la ngelo. Dui sɔ diakatokimanyiya dia sho nɛmbia sase diaki laso dia tshikala anya hwe.” Lo edja k’ɛnɔnyi wayela, diohwelo dia nshi yakete, oko ɛnyɛlɔ, diohwelo dia nshi yakatshama diwala, kana nshi ya nyɔi, kokaka ndjala nshi mɔtshi ya paa efula le wanɛ wâkasɛnɛ. Lande na keyɛ hafunde woho wa lushi la ngasɔ lo alamanaka ayɛ woho wa naka lushi lakɔ lambokoka ko wɛ ntshɔ atokeketsha anto akɔ endaka ohomba wekɔ na?
Takula nna dia ntondo dia mbɔsa tɛdikɔ tahombama: Onde nde ekɔ l’ohomba wa toma ɔna dia mbosombɛ ɛngɔ kɛmɔtshi oka? Onde nde ekɔ l’ohomba w’onto l’olamɛ ana oka? Anango l’angɛnyi ande waya dia ndjowenda wekɔ l’ohomba wa dihole dia mbidjasɛ oka? Etena katâyayaka wanɛ wambovusha, hawoyeya kɛnɛ kahombawɔ ntsha, tshikɛwɔ etena ka vɔ mbutɛ anto akina ekimanyielo kahombawɔ mbasha. Koko, naka wɛ mɛnaka di’ekɔ dui dimɔtshi diahombama ntshama, tokongake ɔnɛ wakɔsɛngɔlɛ, takula nna dia ntondo dia sala dui diakɔ. (1 Koreto 10:24; ɛdinya la 1 Joani 3:17, 18.) Omoto ɔmɔtshi lakavusha umi akohɔ ate: “Anto efula wakate vɔate: ‘Naka djimulimu mɔtshi yahombami kosalɛ yekɔ, ombute.’ Koko, ɔngɛnyi okina komumbolami. Nde akɔtɔ mbala kakɔ ɔtɔi lo luudu la ndala, akâlola ahɔndɔ wa la tange, akasole ahɔndɔ wakalana lam’akandavu. Ɔngɛnyi okina nde lawɔ akɔshi kati, ashi ndo dihomɔ dia solawɔ luudu ko akasole tapis ka tshitshɛ kaki lo dihole diakatowɔ omɛmi. Mingu mɔtshi l’ɔkɔngɔ, ɔmɔtshi a l’atei a dikumanyi dia l’etshumanelo akaye l’ahɔndɔ ande w’olimu ndo la dihomɔ diande ko akate ate: ‘Dimi mbeyaka dia ekɔ ɛngɔ kɛmɔtshi kele l’ohomba wa nɔngɔswama. Ɛngɔ kakɔna?’ Mɛtɛ, lambowoka losaka l’efula l’atei w’otema ami dikambo dia nde akanɔngɔswɛ lokuke lakɛngɛngaka dikambo dia sanye ɔtɔi keto!”—Ɛdinya la Jakoba 1:27.
Yala la lomba la nongolaka angɛndangɛnda: Bible toholaka ate: “Tanyuhelaki menya angendangenda ketshi.” (Heberu 13:2) Lo woho wotshikitanyi, sho pombaka monga la woho a lomba lɔsɔ otsha le wanɛ wele la kandji. Lo dihole dia mbuta ɔnɛ: “kôye wonya tshɛ walangayɛ,” shikikɛnde lushi la wonya. Naka vɔ wambotona, tokalolake ɛkɔngɔ kɔngɔ esadi eto. Ondo ekeketshelo k’ɔsɛngɔsɛngɔ ayohombama. Ondo wambotona leeta layɛ nɛ dia weko la wɔma wa hawotokoka mbishɛ okashimwelo awɔ la ntondo k’anto akina. Kana, vɔ mbeyaka ndjaoka di’oko wambokongola onongo naka wambɔlɛ kana wambodjasɛ l’angɛnyi awɔ kâmɛ l’etena ka woho wa ngasɔ. Ohɔ diaki Ludiya, omoto lakalongolaka angɛndangɛnda latawɔ diakinde lo Bible. L’ɔkɔngɔ wa nde mbelɛ̂ Luka la akina lakande, Luka akate ate: “Nde akatosengasenga.”—Etsha 16:15.
Onga l’otema a lututsha ndo oka akambo: Tâmbake dia kɛnɛ kayɔtɛkɛta asek’odo la ntondo. Ohɔ dia vɔ kokaka monga la nkɛlɛ kana la sase dia kongola onongo. Naka wambokokaloya tshɛkɛta ya kɔlɔ nɛ dia nkɛlɛ kawɔ ambotamba olelo, ayonga ohomba monga la lomba ndo l’asolo a lututsha di’aha wɛ kadimola la yɛnyi. Bible ambosha dako nɛ ate: “Nyolote etema wa ketshi, la wa memakana, la wa ndjakitshakitsha, la wa kenemo la wa [lututsha, NW].”—Kolosai 3:12, 13.
Funda mukanda: Mbala efula, funda mukanda kana kalata k’oledia hatɔsamaka la nɛmɔ. Ko naa ohomba awɔ na? Cindy, lakavusha nyango la hemɔ ka kansɛlɛ ambosha okadimwelo ɔnɛ ate: “Ɔngɛnyi ɔmɔtshi akatomɛ mukanda wa dimɛna efula. Dui sɔ diakakimanyiya dikambo dia, lakakokaka mbala mukanda akɔ mbala la mbala.” Woho wa mukanda kana kalata k’ekeketshelo ka ngasɔ kokaka fundama paka la “aui tshitshe,” koko vɔ pombaka mɛnya kɛnɛ kele layɛ l’atei w’otema. (Heberu 13:22) Wɛ kokaka funda dia wɛ ekɔ lo kiyana nɛ dia wɛ ekɔ lo mbohɔ diɛwɔ dia dui dimɔtshi di’ɔlɔlɔ, kana wɛ kokaka funda woho ɔnɛ wele diɛwɔ aki la shɛngiya mɔtshi lo lɔsɛnɔ layɛ.
Lɔmba kâmɛ lawɔ: Tɛnake di’oko nɔmba kâmɛ la wanɛ wambovusha kana mbâlɔmbɛ kema l’ohomba w’efula. Bible mbutaka ate: “Dɔmbɛlɔ di’onto ɔlɔlɔ . . . di’ekɔ la wolo w’efula.” (Jakoba 5:16, NW) Oko ɛnyɛlɔ, lam’ayowokôka wɛ alɔmba dia dikambo diawɔ dui sɔ ayokoka mbakimanyiya dia vɔ mangasana oma lo kandji kele oko shase ya kongola onongo.—Ɛdinya la Jakoba 5:13-15.
Kɛnɛ k’Eyɛ Hakoke Ntsha . . .
Tɔnyɛkake demba paka dikambo dia wɛ heye kɛnɛ kahombayɛ mbuta kana ntsha: Kokaka wɛ ndjatɛ wɛmɛmɛ wate: ‘Dimi mbeyaka dia mɛtɛ, wonya ɔsɔ wekɔ l’ohomba wa monga vɔamɛmɛ.’ Koko, ondo tekɔ lo nyɛka demba paka dikambo dia tekɔ la wɔma w’ɔnɛ tatokoyɔtɛkɛta ɔtɛkɛtatɛkɛta kana ntsha dui dimɔtshi dia kɔlɔ. Tete le, naka angɛnyi, diwotɔ kana anangɛso wa lo mbetawɔ wambangana la ɔnɛ lambovusha, kete nde ayoyaoka mɛtɛ ɔnɛ nde ekɔ paka ndamɛmɛ, ko paa l’asolo kekɔ paka lo tadɛ. Ohɔ dia ɛtɛkɛta kamɛ ndo etshelo w’ɔlɔlɔ hatôngaka dikambo di’ohokosanu. (Efeso 4:32) Okomelo ayɛ oto lo dihole di’ewɔ kokaka monga kiɔkɔ y’ekeketshelo. (Ɛdinya la Etsha 28:15.) Etena kakinde lo mbohɔ lam’akavu ɔn’ande la omoto, Teresea lo mbuta ate: “Lo wonya a tango ɔtɔi oto, luudu la lopitadi lakalole l’angɛnyi aso; dikumanyi tshɛ kamɛ la adiɛwɔ waki lawɔ. Amato amɔtshi wakaye aha la sakola kânga avo, akina waki l’ahɔndɔ awɔ w’olimu. Wakatshike awui tshɛ wakawatshaka ko wakaye. Efula ka l’atei awɔ wakatotɛ dia takaweyaka kakɔna kakawahombe mbuta, koko ɔsɔ komonga ndoko dikambo, ohomba wakaleke efula ele oyelo awɔ.”
Tâtshutshuyake la wolo di’aha vɔ mboka kandji: ‘Tshɔke, Tshɔ, lɛmbɔhalaka,’ oko ayotolanga mbuta. Koko, ndeka dimɛna wɛ tshika di’asɔi kɛlanɛ. Etena kakinde lo tɛkɛta di’ɔkɔkɔ wa nyɔi k’omɛnde, Katherine lo mbuta ate: “Dimi fɔnyaka dia mɛtɛ ekɔ ɔlɔlɔ tshikɛ ɔnɛ lambovusha onto dihole dia nde ndela ndo mɛnya okashimwelo ande.” Tshika mbekelo ka mbutɛ anto akina woho wa shase yahombawɔ monga layɔ. Ndo tɔfɔnyake dia wɛ pombaka mbishɛ shase yakiyɛ woho wa kokɛ yakiwɔ. Lo dihole dia ntsha ngasɔ, Bible tɔlɔmbaka ate: “nyuleli la wane walela.”—Romo 12:15.
Towatɛke esadi eto ɔnɛ wakasha ahɔndɔ kana diangɔ dikina diaki diɛwɔ la ntondo ka vɔamamɛ mbɔsa tɛdikɔ: Sho kokaka kana ɔnɛ ekɔ dimɛna le wɔ dia vɔ mbikasha diangɔ diasokoya lo mbohɔ akambo wakete nɛ dia diɔ talolaka kandji yawɔ. Koko, ɔkɛla wata ate: “Nya washo ko la washo” hakambema olimu lo dikambo nɛ. Ɔnɛ lambovusha ayohɛ diɛwɔ paka ɔkɔkɛ ɔkɔkɛ. Ohɔ dia kɛnɛ kakɔndɔla Bible dikambo diaki Jakɔbɔ lokombakomba la nkumbo y’anto lo kɛnɛ k’endana la Yɔsɛfu, ɔlɔngɔlɔngɔ w’ɔnande lakawokese ɔnɛ nyama ka ngala akodiake. Lam’akawɛnya Jakɔbɔ dihɔndɔ diaki Yɔsɛfu diakasana la dikila, nde “[akalele ɔn’ande nshi efula, NW]. Ku an’andi w’apami la an’ande w’amantu tshɛ wakaye la ndjûsamba. Keli ndi akatuni esambelu kawo.”—Etatelu 37:31-35.
Totake wate: ‘Wɛ ayota ɔna okina’: Mama kɛmɔtshi kakavusha ɔna ekɔ lo mbohɔ ate: “Dimi lakomalɛka anto wakambutɛka ɔnɛ layokoka mbota ɔna okina nto.” Vɔ kokaka monga la lokanyi l’ɔlɔlɔ, koko le ambutshi wele la kandji, ɛtɛkɛta w’ɔnɛ ɔna okina ayɔhɛna onyande kokaka ‘pumuya oko la lokuwa.’ (Tokedi 12:18) Ɔna ɔmɔtshi hakoke pɛna okina. Dikambo kuna? Dikambo dia ɔna l’ɔna ndjaemalɛka lo woho ande.
Totonake tɛkɛta dikambo diaki ɔnɛ lovoe: Mama kɛmɔtshi ekɔ lo mbohɔ ate: “anto efula wakatonaka dimola lokombo laki Jimmy y’ɔnami. Dimi pombaka mbetawɔ dia laki lo mundama yema la kandji etena kakatonaka anto dimola lokombo l’ɔn’ami.” Omalɔkɔ, tɛngɛsolake sawo naka lokombo la diɛwɔ lambodimɔma. Mbola onto akɔ kana nde nangaka tɛkɛta dikambo di’onto lalangande. (Ɛdinya Jobo 1:18, 19 la 10:1.) Anto akina wakavusha wakiwɔ tolangaka mboka angɛnyi awɔ watɛkɛta dia waonga w’ɔlɔlɔ wakâsokoyaka dia nanga diɛwɔ.—Enda Etsha 9:36-39.
Tɔhɔsɔke lolemi esadi eto ɔnɛ: ‘ngasɔ mbakahombe tshama’: Nyanga woho wa mɛnya ɔnɛ nyɔi aki dui di’ɔlɔlɔ le diɛwɔ hatongaka nshi tshɛ kiɔkɔ y’ekeketshelo le ‘anima wambɔkɔmɔ’ wele la kandji. (1 Tesalonika 5:14) Lam’akinde lo mbohɔ etena kakavu nyango, osekaseka ɔmɔtshi a omoto akate ate: “Akina wakataka vɔate: ‘Ndoko kandji kele lande mɛ’ kana ɔnɛ: ‘Nde ekɔ yakinde ki.’ Koko, takamalangaka mboka ɔsɔku kânga yema.” Le wanɛ wâkasɛnɛ, weoho w’ɛtɛkɛta wa ngasɔ kokaka monga la kitshimudi y’ɔnɛ: hawohombe tshutshumala kana ɔnɛ: nyɔi kakɔ takitɔ dikambo dia woke. Tete le, shase yawɔ mbeyaka monga wolo efula nɛ dia wamboshisha onto lalangawɔ.
Kema dimɛna wɛ mbuta ɔnɛ: ‘Dimi mbeyaka woho wokayɛ’: Onde wɛ dieyaka mɛtɛ? Oko ɛnyɛlɔ, onde mɛtɛ wɛ mbeyaka shase yatondamaka l’ombutshi etena katondovushaka ɔna endaka wɛmɛmɛ atakondjaka woho a dikambo dia ngasɔ oka? Ndo kânga dikambo sɔ diambokokomɛka, eya dia anto akina hawokoke monga la shase woho akɔ wamɛ layɛ. (Ɛdinya la Delu dia Jeremiya 1:12.) Koko, lo wedi okina, naka sunganaka, ayonga dimɛna wɛ mbuta dia woho wakayangasana l’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’onto ɔmɔtshi lalangayɛ. Omoto ɔmɔtshi lakavusha ɔn’ande la omoto akakitshakitsha asolo ande lam’akawotɛ mama kekina kakavusha ɔn’ande la omoto woho wakandakalola l’elimu ande wa lo lɔsɛnɔ la lushi la lushi. Nde akate ate: “Nyango osekaseka wakavu kotatɛ sawo diande la mbutɛmi ɔnɛ: ‘dimi mbeyaka woho wokayɛ.’ Nde akambewoya paka woho ɔnɛ wakawetɛ̂ awui akɔ ndo akatshikɛ dihole dia dimi lawɔ tɛkɛta.”
Dia kimanyiya anto wambovusha, pombaka wɛ ndjâla l’otema a kɛtshi, la ɔsɛdingwelo, ndo la kandji k’efula. Tokongake ɔnɛ onto lambovusha akoyange. Totake tsho ɔnɛ: “Naka ɛngɔ kɛmɔtshi kahombami kosalɛ kekɔ, dimi kokaka sala . . . ” Yanga “ɛngɔ” kakɔ wɛmɛmɛ ndo takula nna dia ntondo dia kisala.
Kanda mɔtshi ya wembola yakatshikadi yɔ nyɛ: Kayotota dikambo dia elongamelo ka lo Bible katɛkɛta dia eolwelo na? Alangatɔ mbuta dikambo diakiyɛ ndo diaki onto ɔmɔtshi lalangayɛ lamboshila la mvɔ na? Woho akɔna akokaso ndjashikikɛ ɔnɛ ɔsɔ ekɔ elongamelo kakokaso mbidjɛ otema na?
Kana Lomba Ɔlɔlɔ dia Wembola Ɛnɛ
Lande na kele ekɔ ohomba w’efula dia ndedja onto lambovusha lo mbôlonga na?
Naa akambo amɔtshi wakokaso sala dia keketsha onto ɔmɔtshi lambondama la kandji na?
Dui diakɔna diahombaso mbewɔ di’aha mbutɛ kana salɛ onto lele l’otanda na?
[Kiombo ya lo lɛkɛ 25]
Woho wa Kimanyiya Ana dia Vɔ Mbikikɛ Etena Katana Nyɔi Dihole
Naka nyɔi ambɔtɔ lo nkumbo kɛmɔtshi, ambutshi, ase diwotɔ, kamɛ ndo angɛnyi, hawoteyaka ka ntsha kana ka tɛkɛta dia kimanyiya ana woho wa vɔ mbikikɛ la ntondo k’oheka wambotomba. Tete le ana tôngaka la mposa k’epalanga mbakimanyiya dia vɔ mbikikɛ etena katovɔka onto ɔmɔtshi. Enda wembola ɛmɔtshi wôkama efula dia kɛnɛ k’endana la woho wa kimanyiya ana dia vɔ mpotɔ ele nyɔi.
Woho akɔna watôlembetshiyaka ana kitshimudi yele la nyɔi na? Ekɔ ohomba a wɛ nembetshiya akambo l’ɛtɛkɛta a wɔdu. Lembetshiya dikambo sɔ aha la mbuta kashi. Tokandakandake dia wɛ nimola ɛtɛkɛta a mɛtɛ ɛnɛ, oko “odo” kana “nyɔi.” Oko ɛnyɛlɔ, kokaka wɛ mbidjasɛ kamɛ l’ɔna, mbowɛmba, ndo mbotɛ wate: “Shakasaka mɔtshi ya dikambo yambotomba. Mbapa akandama la hemɔ kɛmɔtshi ka wolo kele anto efula hawotokitataka [kana dikambo dikina tshɛ di’eyayɛ ɔnɛ di’ekɔ mɛtɛ], ko nde akavu. Ndoko onto lahombaso mbisha ɛkɔmɔ dia nyɔi kande. Mɛtɛ, tayowohomba nɛ dia takôlangaka efula ndo nde akatolangaka.” Koko, ayonga dimɛna nembetshiya ɔna ɔnɛ: oyadi nde kana ombutshi okina weke la lɔsɛnɔ hovɔ woho akɔ wâmɛ dikambo di’ɔnɛ mbala mɔtshi nde totataka hemɔ.
Keketshawɔ dia vɔ mboka wembola. Vɔ kokaka mumbola vɔate: ‘Ele odo na?’ Kokaka wɛ kadimola ɔnkɔnɛ: “‘Odo’ kɛdikɛdi demba ambokomɛ la ntsha elimu wakadiatshakaka la ntondo—hayokoka tɛkɛta, mɛna, mboka ndo hakoke mboka ndoko kandji k’ɛngɔ kɛmɔtshi nto.” Ombutshi wele la elongamelo ka lo Bible k’endana la eolwelo kokaka kamba olimu la lokolo l’ɔlɔlɔ lambondohomɔ lɔsɔ dia nembetshiya ɔnɛ Jehowa Nzambi ekɔ lo mbohɔ diɛwɔ ndo nde kokaka mbokaloya lo lɔsɛnɔ l’atei a Paradiso ka la kɛtɛ lo nshi yayaye. (Luka 23:43; Joani 5:28, 29)—Enda etenyi “Dikongelo di’Oshika le Wambovɔ.”
Onde dikambo dimɔtshi diahâkoke mbuta di’ekɔ ondo? Mbuta ɔnɛ diɛwɔ ambotshɔ lo lɔkɛndɔ lɔmɔtshi l’etale hakimanyiya kânga yema. Wɔma w’ɔnɛ lambokalema ekɔ kanyi ya woke efula le ɔna, djekoleko etena kavɔ ombutshi ɔmɔtshi. Mbuta ɔnɛ lo lɔkɛndɔ mbambondotshɔ mbeyaka mbidiya shase ya etshike ka yaoka ɔna ndo nde kokaka kana ate: ‘Tshɛmi ambotshɔ, aha kânga la ndakami!’ Yalama ɔlɔlɔ dikambo di’ana a totshitshɛ lo mbuta ɔnɛ: onto lambovɔ lo djɔ mbênde. Ana a totshitshɛ tokimɛka awui paka oko atowokaka. Endaka kiɛndakɛnda ambɛdinya nyɔi la djɔ, kete l’ɔkɔngɔ, nde ayoka wɔma wa ntshɔ atolala l’otsho.
Onde ana kokaka ntshɔ lɛnɛ akundɛwɔ odo oka? Pombaka ambutshi mbidja lomba lo kɛnɛ k’endana la shase y’ana. Naka hawolange ntshɔ, tâsokoyake la wolo kana lo wedi okina, tâhamwɛke paka dikambo dia hawotshwe. Naka vɔ nangaka ntshɔ, lembetshiyawɔ l’ɔlɔlɔ tshɛ di’awui wayôteta lɛkɔ, oko ɛnyɛlɔ, mbaewoya dia kana dibaya di’odo diayonga lɛkɔ ndo kana diayofamɛ, ko kana diayonga hwe. Lembetshiyawɔ nto dia wayotɛna anto efula lɛkɔ, walela nɛ dia wekɔ lo mboka kandji. Nto, tshikɛwɔ dihole dia vɔ mboka wembola. Ndo kitshakitsha etema awɔ lo mbatɛ ɔnɛ: naka vɔ nangaka kalola, wakalole.
Woho akɔna watokaka ana lam’avɔ onto na? Mbala efula, ana tôkaka di’oko wambokongola onongo lam’atovɔka onto ɔmɔtshi lalangema. Lam’ele mbala mɔtshi ɔna akômalɛ onto lambovɔ, nde kokaka ndjokanyiya l’ɔkɔngɔ ɔnɛ tokanyi kana ɛtɛkɛta wa nkɛlɛ mbamboyosongotola nyɔi kakɔ. Kokaka wɛ mbisha yema y’ekeketshelo: ‘Aha tokanyi kana ɛtɛkɛta ayɛ mbatotatshaka anto hemɔ, ndo awui asɔ hawodiake onto.’ Ɔna mbeyaka monga l’ohomba w’ekeketshelo ka ngasɔ mbala la mbala.
Onde wɛ pombaka mbishɛ kandji kayɛ la ntondo k’ana? Kema kɔlɔ ndela lo washo w’ana a totshitshɛ ndo dui sɔ kimanyiyaka dia ki ka demba. Nto, hakoke tshama dia wɛ mbishɛ shase yokayɛ lo washo w’ana a totshitshɛ; vɔ mbeyaka ndo vɔ tɔsɛdingolaka akambo, ndo mbala efula vɔ kokaka mbeya ɔnɛ dui dimɔtshi di’ɛngɛnɔ diambotomba. Monga la lokanyi l’ɔlɔlɔ dia kɛnɛ k’endana la wôkelo wa kandji ndo mbala mɔtshi, mɛnya shase lo sɛkɛ kema kɔlɔ.
[Osato wa lo lɛkɛ 21]
Naka wɛ ambɛna ɔnɛ dikambo dimɔtshi di’ohomba dia ntsha diekɔ, tokongake ɔnɛ wakote—takula nna dia ntondo dia disala
[Osato wa lo lɛkɛ 23]
Okomelo ayɛ la lopitadi kokaka keketsha wanɛ wambovusha