“Yaka lendo la Makɛdɔniya”

1-3. a) Ngande wakalɔmbɔma Pɔɔlɔ l’asekande oma le nyuma k’ekila? b) Awui akɔna wayangaso nsɛdingola?

TEKƆ la Filipɛ la Makɛdɔniya. Wamato wakonɛ oma l’osomba wambokoma lo lushi lelɛwɔ Gangitès. Ndo oko wele mbekelo kawɔ, vɔ wambodjasɛ l’omamu w’ashi akɔ dia nɔmba Nzambi k’Isariyɛlɛ. Jehowa ekɔ lo mbaɛna.​—2 Ɛk. 16:9; Os. 65:2.

² L’etena kakɔ kaamɛ, lo kilɔmɛtrɛ ndekana 800 lo ɛstɛ ka Filipɛ lo sidɛ ka Ngalatiya, apami amɔtshi wakamɔ oma l’osomba wa Lustɛra. L’ɔkɔngɔ wa nshi efula, apami asɔ, mbuta ate Pɔɔlɔ, Silasɛ ndo Timɔte wakakome l’otadimbo wa gudrɔ wa woke w’ase Rɔmɔ wakonya lo owɛstɛ l’ɛtshi ka nkɛtɛ kakaleke anto mbidjasɛ ka lo distrikɛ di’Aziya. Apami asɔ wekɔ lo nomɔlomɔ dia mbeta l’otadimo ɔsɔ dia nkoma l’Ɛfɛsɔ ndo l’esomba ekina lɛnɛ aki nunu di’anto la mposa ka mboka awui wendana la Kristo. Koko la ntondo ka vɔ minda lɔkɛndɔ lɔsɔ, nyuma k’ekila kakaashimbe lo yoho yahatɛkɛta Bible diaha vɔ tosambisha l’Aziya. Lande na? Nɛ dia lo tshimbo ya nyuma ka Nzambi, Yeso akalange mbakimanyiya dia vɔ kindjakindja Asie Mineure w’otondo, tehɔ ndjale ka Égée ko ntshɔ polo l’omamu wa lushi la Gangitès.

³ Woho wakalɔmbɔla Yeso Pɔɔlɔ l’asekande lo lɔkɛndɔ la laande la la Makɛdɔniya lɔsɔ toshaka wetshelo w’ohomba. Nyɛsɔ tende awui amɔtshi wakete lo lɔkɛndɔ la misiɔnɛrɛ la hende la Pɔɔlɔ lɔsɔ lakandande oya lo 49 T.D.

“Nzambi ambotelɛ” (Etsha 16:6-15)

4, 5. a) Kakɔna kakakomɛ Pɔɔlɔ nde l’asekande ahende lam’akawakome suke la Bituniya? b) Naa yɛdikɔ yakɔshi ambeki ndo naa etombelo waki layɔ?

⁴ Oko wakawashimbama diaha tosambisha l’Aziya, Pɔɔlɔ nde l’asekande wakatshu otsha lo nɔrdɛ dia tosambisha l’esomba wa la Bituniya. Dia nkoma lɛkɔ, ondo vɔ wakakɛndakɛnda nshi efula lo mboka ya kɔlɔ ya lo bɛtshi dia nkɛtɛ diaki komonga l’anto efula dia Firingiya ndo Ngalatiya. Koko lam’akawasukana la Bituniya, Yeso akanyomokamba la nyuma k’ekila dia mbashimba. (Ets. 16:6,7) L’etena kɛsɔ, vɔ waki l’okandokando. Vɔ wakeyaka kɛnɛ kakawahombe nsambisha ndo woho wa kisambisha koko vɔ kombeyaka lɛnɛ akawahombe tosambisha. Ekɔ oko vɔ wakakɔkɔla lo lokuke la Aziya, koko ndooko lawaɔtshiya. Vɔ wakanyomɔkɔkɔla nto lo lokuke la la Bituniya, koko ndooko diɔlɔ diakayala mbala kɛsɔ nto. Kanga mbakidiɔ ngasɔ, Pɔɔlɔ akayashikikɛ dia ntetemala kɔkɔla polo lam’ayodihɔ lokuke lɔmɔtshi. Ko apami asɔ wakayɔsa yɛdikɔ yakɛnama di’oko bu ya dimɛna. Vɔ wakatshu otsha lo owɛstɛ, wakakɛndakɛnda kilɔmɛtrɛ 550 mangana l’esomba wa weke. Oma laasɔ vɔ wakadɛ otsha lo dibongo dia Tɔrɔa, dia mbɔsa masuwa otsha la Makɛdɔniya. (Ets. 16:8) Lɛkɔ mbala ka sato, Pɔɔlɔ akakɔkɔla lo lokuke lɔmɔtshi, ko lɔ lakadihɔ hwe.

⁵ Luka, ofundji w’Evanjiliɔ lakayosambaka la Pɔɔlɔ oma la Tɔrɔa kɔndɔlaka kɛnɛ kakayeta ɔnɛ: “L’otsho, Pɔɔlɔ akɛnyi ɛnɛlɔ kɛnɛ, pami kɛmɔtshi k’ose Makɛdɔniya akemala ko akɔɔsɛngasɛnga ate: ‘Yaka lendo la Makɛdɔniya kele yotokimanyiya.’ Kam’akandɛnyi ɛnɛlɔ kɛsɔ, sho takayange ntshɔ la Makɛdɔniya, tafɔnya dia Nzambi ambotelɛ dia sho tewoya anto wa lɛkɔ lokumu l’ɔlɔlɔ.”a (Ets. 16:9, 10) L’ekomelo, Pɔɔlɔ akayeya lɛnɛ akandahombe nsambisha. Ande ɔngɛnɔngɛnɔ waki la Pɔɔlɔ lo woho wakinde kompekɔ nkɔkɔla lee! Aha la ntshimbatshimba, apami anɛi asɔ wakɔtɔ lo masuwa otsha la Makɛdɔniya.

6, 7. a) Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo kɛnɛ kakakomɛ Pɔɔlɔ lo lɔkɛndɔ lande? b) Eshikikelo kakɔna kakokaso nkondja oma lo kɛnɛ kakakomɛ Pɔɔlɔ?

⁶ Naa wetshelo wakondjaso oma l’ɔkɔndɔ ɔnɛ? Tolembete dikambo nɛ: Nyuma ka Nzambi kakayokimanyiya Pɔɔlɔ paka l’ɔkɔngɔ wa nde mbidjɛ lo mboka k’otsha l’Aziya ndo paka l’ɔkɔngɔ wa nde nyanga dia mbɔtɔ la Bituniya ndo paka l’ɔkɔngɔ wa Pɔɔlɔ nkoma la Tɔrɔa mbakayɔɔlɔmbɔla Yeso otsha la Makɛdɔniya. Oko wende owandji w’etshumanelo, ɛlɔ kɛnɛ Yeso koka nsala akambo lo woho akɔ waamɛ. (Kɔl. 1:18) Ɛnyɛlɔ, sho koka nkanyiya dia nkoma ombatshi mboka kana monɔ l’ɛtshi ka nkɛtɛ kewɔ l’ohomba w’apandjudi efula wa Diolelo. Koko, paka l’ɔkɔngɔ wa ntakola wanya wahombama dia nkotsha oyango aso mbayotɔlɔmbɔla Yeso lo tshimbo ya nyuma ka Nzambi. Lande na? Tɔshi ɛnyɛlɔ kɛnɛ: Shufɛlɛ koka mɛngɔla mutuka otsha lo lonya l’omi kana la lɔmɔsɔ paka naka mutuka wek’otakɛndakɛnda. Woho akɔ waamɛ mbele, Yeso tɔlɔmbɔlaka dia mpamia olimu aso paka naka tekɔ lo tatshu otsha la ntondo, mbuta ate paka naka tekɔ lo mbidja welo wahombama.

⁷ Ko naka welo aso hawongi l’etombelo w’ɛlɔlɔ esadi, onde sho pombaka mpekɔ ndo mbuta dia nyuma ka Nzambi hayotɔlɔmbɔla? Keema! Tohɔ dia ndo Pɔɔlɔ kokondja etombelo mbala kakɔ ɔtɔi, koko nde akatetemala nkɔkɔla polo lam’akayodihwɛka soko. Tonge l’eshikikelo di’etete kaso ka nyanga “lokuke la soko dia woke diasha diaaso dia nkamba olimu” kayonga l’etombelo wa woho akɔ waamɛ.​—1 Kɔr. 16:9.

8. a) Kɔndɔla woho waki osomba wa Filipɛ? b) Naa dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ diakatombe oma l’esambishelo ka Pɔɔlɔ lo “dihole dimɔtshi dia dɔmbɛlɔ”?

⁸ L’ɔkɔngɔ wa vɔ nkoma lo distrikɛ dia Makɛdɔniya, Pɔɔlɔ la wanɛ wakatatshɔka lande, wakatshu la Filipɛ, osomba wele anto waki l’ofunu lo woho wakiwɔ ase Rɔmɔ. Le asɔlayi w’ase Rɔmɔ wakalongola pasiɔ waki lɛkɔ, Filipɛ aki oko wodja wa tshitshɛ w’Italie, mbuta ate Rɔmɔ ka tshitshɛ kaki la Makɛdɔniya. L’andja w’osomba, suke la lushi, wa misiɔnɛrɛ wakɛnyi dihole diakawafɔnya dia aki “dihole dimɔtshi dia dɔmbɛlɔ.”b Lushi la Sabato vɔ wakaholɔ lɛkɔ ndo wakatotana wamato efula wakasangana lɛkɔ dia ntɛmɔla Nzambi. Vɔ wakadjasɛ ndo wakasawola la wamato asɔ. Womoto ɔmɔtshi lokombo lande Ludiya “akahokamɛka, ko Jehowa akadihola otema ande.” Ludiya akanandema efula la kɛnɛ kakate waa misiɔnɛrɛ ko nde l’ase luudu lande wakabatizama. Ko nde akasɛngasɛnga Pɔɔlɔ l’asekande dia vɔ mpanga lakande.c​— Ets. 16:13-15.

9. Ngande wokoya anto efula ɛlɔ kɛnɛ ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ ndo naa ɛtshɔkɔ wakondjawɔ?

⁹ Ohokanyiya ɔngɛnɔngɛnɔ waki l’anto l’ɔtɛ wa batisimu ka Ludiya! Ande ɔlɔ wakonge la Pɔɔlɔ l’ɔtɛ wakandetawɔ leeta la ‘ntshɔ la Makɛdɔniya’ ndo woho waketawɔ Jehowa nkamba la Pɔɔlɔ nde l’asekande dia nkadimola alɔmbɛlɔ wa wamato wakookaka Nzambi wɔma asɔ lee! Woho akɔ waamɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, anangɛso l’akadiyɛso efula, ɛlɔngɔlɔngɔ l’epalanga, enyemba ndo atshukanyi monɔka lo bɛtshi dia nkɛtɛ diewɔ l’ohomba efula w’apandjudi wa Diolelo. Ekɔ mɛtɛ dia vɔ pomanaka l’ekakatanu, koko ekakatanu akɔ wekɔ anyanya lo mbɛdika l’ɔlɔ wonga la wɔ etena kahomanawɔ l’anto wele oko Ludiya wetawɔ akambo wa mɛtɛ wa lo Bible. Onde wɛ hakoke nsala yema y’etshikitanu lo lɔsɛnɔ layɛ dia ‘ntshɔ’ l’ɛtshi ka nkɛtɛ kele ohomba w’apandjudi? Ɛtshɔkɔ wekɔ lo kokongɛ. Tɔshi ɛnyɛlɔ k’ɔnangɛso l’ɔlɔngɔlɔngɔ Aron laki l’ɛnɔnyi akumi ahende l’ɛmɔtshi lakonɔ lo wodja ɔmɔtshi wa l’Amérique centrale. Nde mbutaka woho wata anto efula wakasale dui sɔ ɔnɛ: “Kambɛ Jehowa lo wodja okina ambokimanyiya dia mpama lo nyuma ndo ambosukanya la Jehowa. Ndo nsambisha lanɛ ekɔ dui dia dimɛna efula. Lekɔ lo mbeka Bible l’anto enanɛi.”

“Ko olui w’anto wakawaomalɛ” (Etsha 16:16-24)

10. Ngande wakadje ɛdiɛngɛ wekamu l’olimu w’esambishelo wa Pɔɔlɔ l’asekande?

¹⁰ Satana akomala woho w’anyanya l’ɔtɛ wakasambishama lokumu l’ɔlɔlɔ l’ɛtshi ka nkɛtɛ kele anto tshɛ wakasalaka lolango la Satana ndo l’ɛdiɛngɛ ande. Bu dui dia diambo dia ɛdiɛngɛ mbidja wekamu l’olimu w’esambishelo wa Pɔɔlɔ l’asekande. Ɔlɔshamelo wakatatɛ etena kakawatshu nto lo dihole dia dɔmbɛlɔ, ose olimu ɔmɔtshi wa womoto waki l’ɔdiɛngɛ wakakondjiyɛka ewandji ande falanga efula akatayelaka waa misiɔnɛrɛ ɛsɔ atahangɔhangɔ ate: “Apami anɛ wekɔ ekambi wa Nzambi Kaheme-Tshɛ ndo vɔ wekɔ lo nyosambisha mboka ka panda.” Ondo ɔdiɛngɛ ɔsɔ akasale dia womoto ɔsɔ mbuta ngasɔ dia mɛnama dia kɛnɛ katande la kɛnɛ kata Pɔɔlɔ ndja oma le onto akɔ laamɛ. Ko lo yoho shɔ, yimba y’anto wakendaka yakakoke mimɔ oma le ambeki wa mɛtɛ wa Kristo. Koko Pɔɔlɔ akɔladia okambi wa womoto ɔsɔ lo tondja ɔdiɛngɛ akɔ.​—Ets. 16:16-18.

11. Kakɔna kakakomɛ Pɔɔlɔ nde la Silasɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ ntondja ɔdiɛngɛ oma le okambi wa womoto?

¹¹ Lam’akoke ewandji w’okambi wa womoto ɔsɔ dia kiɔkɔ yawɔ ya nkondja falanga lo kamula ka sso yambohembɔ, vɔ wakadunganɛ la nkɛlɛ. Vɔ wakatshu la Pɔɔlɔ la Silasɛ la wolo lo dihole dia lobingu lɛnɛ aki toshushi ndo ɛlɔhɛ ekina waki enyimpala wa Rɔmɔ. Vɔ wakasale oko anto waswɛlɛ wodja lo mbutɛ toshushi tɔsɔ ɔnɛ: ‘Ase Juda anɛ wekɔ lo mfukutanya osomba lo nsambisha mbekelo yahatakoke sho ase Rɔmɔ nkitanyiya.’ Oshimu kele edja, yɛdikɔ yakɔsama: “Ko olui w’anto [lo dihole dia lobingu] wakawaomalɛ [Pɔɔlɔ la Silasɛ].” ndo ewandji wa lɛɛta wakasha didjango dia “mbakɔmɔla mfimbɔ.” Ko l’ɔkɔngɔ wa mbakɔmɔla, wakadje Pɔɔlɔ la Silasɛ lo lokanu. Olami wa lokanu akawadje lo lokanu la l’etei ndo akawadje ekolo lo lowete. (Ets. 16:19-24) L’ɔkɔngɔ w’olami wa lokanu ndjiha lokuke la lokanu, l’etei wodjima waki wa tshududu ko Pɔɔlɔ la Silasɛ kokoka mɛnana. Koko Jehowa akawaendaka.​—Os. 139:12.

12. a) Ngande wakɔsaka ambeki wa Kristo ɛhɛnyɔhɛnyɔ ndo lande na? b) Naa toho t’ɔlɔshamelo takamba la Satana nde l’anto ande ɛlɔ kɛnɛ?

¹² Enɔnyi efula la ntondo, Yeso akatahɛmɔdi ambeki ande ate: “Wayonyɔhɛnyahɛnya ndo nyu.” (Jni. 15:20) Lo mbeta la Makɛdɔniya, ambeki waki suke dia tokomɛ ɔlɔshamelo. Etena kakawahɛnyahɛnyamaka, vɔ kɔmbɔsa dikambo sɔ oko djembetelo y’ɔnɛ hawoyetawɔma le Jehowa, koko oko djembetelo ya nkɛlɛ kakawaokaka Satana. Lo nshi yaso nyɛ, anto wakamba la Satana kambaka la toho tele oko takawakambe la tɔ la Filipɛ. Atunyi aso wa kɔlɔ dianganyaka awui wa kashi lo dikambo diaso la kalasa, l’olimu ndo kɛsɔ mbaleka mfudia ɔlɔshamelo. Lo wedja ɛmɔtshi, ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ totofundaka laka lɛɛta ndo vɔ mongaka oko anto wata ɔnɛ: “Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo mfukutanya anto lo mbetsha mbekelo yele sho anto wasukɛ wetshelo w’ashidi hatokoke mbetawɔ.” L’ahole amɔtshi, asekaso Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo kɔmama mfimbɔ ndo mbidjama lo nkanu. Koko Jehowa ekɔ lo mbaenda.​—1 Pe. 3:12.

“Wakabatizama aha la ntshimbatshimba” (Etsha 16:25-34)

13. Kakɔna kakakonya olami wa lokanu dia mimbola ate: “Ahombami nsala dia dimi shimbamɛ?”

¹³ Akahombe yema y’etena le Pɔɔlɔ la Silasɛ dia mpota yakawaahomuya lushi lɔsɔ moma. Koko la kati k’otsho, vɔ wakakondja wolo efula diakɔ diele vɔ “wakalɔmbaka ndo wakatombolaka Nzambi l’esambo.” Ko mbala kakɔ ɔtɔi, didimu dia nkɛtɛ diakasutshasutsha lokanu! Olami wa lokanu akemɔ la sase dia wɔma ndo lam’akandɛnyi dia nkuke ya lokanu yaya hwe, nde akafɔnya di’ase lokanu wakalawe. Lo mbeya dia nde ayolongola dilanya l’ɔtɛ wambolawɔ ase lokanu, “nde akasɔmɔla lokuwa lande la ta ndo akalange ndjadiaka.” Ko Pɔɔlɔ akate la dui dia wolo ate: “Toyasalɛke kɔlɔ, nɛ dia sho tshɛ tekɔ lanɛ!” Oko wakandatshimbe wɔɔngɔ, olami wa lokanu akawombola ate: “Ahombami nsala dia dimi shimbamɛ?” Yeso mbakakoke mboshimbɛɛ koko aha Pɔɔlɔ la Silasɛ. Diakɔ diakawokadimola ɔnɛ: “Onga la mbetawɔ le Nkumadiɔndjɔ Yeso, ko wɛ la ase luudu layɛ nyayoshimbamɛ.”​—Ets. 16:25-31.

14. a) Naa ekimanyielo kakasha Pɔɔlɔ la Silasɛ olami wa lokanu? b) Naa ɔtshɔkɔ wakakondja Pɔɔlɔ la Silasɛ lo woho wakawatokomɛ ɛhɛnyɔhɛnyɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ?

¹⁴ Onde dimbola diaki olami wa lokanu diaki di’oma k’ɛse otema? Pɔɔlɔ ko mvɔ eyango waki la pami kɛsɔ tshɔdia. Pami kɛsɔ aki ose Wodja ndo nde kombeyaka Afundelo. Ntondo ka nkoma Okristo, nde akahombe mbeka ndo mbetawɔ akambo wa mɛtɛ w’etatelo. Ɔnkɔnɛ Pɔɔlɔ la Silasɛ wakɔshi etena ka mbotɛ “ɔtɛkɛta wa Jehowa.” Lo ndjasha tshɛ lo mbetsha Afundelo, apami asɔ wakohɛ ndo kandji kaki lawɔ l’ɔtɛ wakawakɔmɔla. Olami wa lokanu akɛnyi mpota ya weke yaki l’ɛkɔngɔ awɔ ko nde akayisole. Oma laasɔ nde la ase luudu lande “wakabatizama aha la ntshimbatshimba.” Ande ɛtshɔkɔ wakakondja Pɔɔlɔ la Silasɛ l’ɔtɛ wakawatokomɛ ɛhɛnyɔhɛnyɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ lee!​—Ets. 16:32-34.

15. a) Ngande wokoya Ɛmɛnyi wa Jehowa efula wa nshi nyɛ ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ la Silasɛ? b) Lande na kahombaso kalolaka laka anto wa l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ?

¹⁵ L’ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ la Silasɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa efula wa nshi nyɛ nsambishaka lokumu l’ɔlɔlɔ etena kɛwɔ lo nkanu l’ɔtɛ wa mbetawɔ kawɔ ndo vɔ kondjaka etombelo w’amɛna. Ɛnyɛlɔ, lo wodja ɔmɔtshi wakashimbama olimu aso, l’etena k’ɛmɔtshi, pursa 40 y’anto wakakome Ɛmɛnyi wa Jehowa wakeye akambo wa mɛtɛ lo nkanu! (Isa. 54:17) Tolembete nto di’olami wa lokanu akayange ekimanyielo paka l’ɔkɔngɔ wa didimu dia nkɛtɛ. Woho akɔ waamɛ mbele, nshi yaso nyɛ, anto amɔtshi waki kombetawɔka losango la Diolelo koka ndjolietawɔ etena katomba dui dimɔtshi lo nkumbo yawɔ. Lo nkalolaka mbala la mbala laka anto wa l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ, sho mongaka suke dia mbakimanyiya.

“Kakianɛ vɔ wototondja lo woshɛshɛ?” (Etsha 16:35-40)

16. Ngande wakakadimɔ ngala la wedi a pindju wa lushi lakawakɔmɔla Pɔɔlɔ la Silasɛ mfimbɔ?

¹⁶ La wedi a pindju wa lushi lakawakɔmɔla Pɔɔlɔ la Silasɛ mfimbɔ, ewandji wa lɛɛta wakadjanga dia nkimɔ Pɔɔlɔ nde la Silasɛ. Koko Pɔɔlɔ akawatɛ ate: “Vɔ wakatɔkɔmɔla lo sɛkɛ, sho ase Rɔmɔ, aha la onongo ndo wakatodje lo lokanu. Kakianɛ vɔ wototondja lo woshɛshɛ? Keema! Nyotowaele vɔamɛ wayototondja.” Kam’akawoke dia Pɔɔlɔ la Silasɛ waki ase Rɔmɔ, ewandji wa lɛɛta “wakoke wɔma” nɛ dia vɔ wakɔnyɔla ntshungɔ ya Pɔɔlɔ la Silasɛ.d Ngala yakakadimɔ. Lam’ele wakakɔmɔla ambeki lo sɛkɛ; ewandji wa lɛɛta wakahombe nɔmba edimanyielo lo sɛkɛ. Vɔ wakasɛngasɛnga Pɔɔlɔ la Silasɛ dia mimɔ oma la Filipɛ. Ambeki ahende asɔ waketawɔ, koko vɔ wakahombe tɔshi etena katakeketshisha olui w’oyoyo w’ambeki wakatahamaka. Paka l’ɔkɔngɔ wa nsala dui sɔ mbakawahombe ndjonɛ.

17. Naa wetshelo w’ohomba wakakondja ambeki waki weke kabatizama lo menda woho wakakikɛ Pɔɔlɔ la Silasɛ?

¹⁷ Otondonga lotshungɔ lawɔ l’ase Rɔmɔ lakalɛmiyama l’etatelo, tshiki Pɔɔlɔ nde la Silasɛ totowɔkɔmama mfimbɔ. (Ets. 22:25, 26) Koko ambeki wa la Filipɛ wotɔsa dia Pɔɔlɔ la Silasɛ wambokamba la lotshungɔ lawɔ diaha nsowa lo dikambo dia Kristo. Shɛngiya yakɔna yotonga la dikambo sɔ le ambeki waki komonga ase Rɔmɔ? Ɛlɛmbɛ kombakokɛka diaha vɔ kɔmama mfimbɔ. Lo mbikikɛ dilanya sɔ, Pɔɔlɔ la Silasɛ wakɛnya ambetawudi waki weke kabatizama di’Okristo koka nshika ntanga la ntondo k’ɛhɛnyɔhɛnyɔ. Ndo nto, lo mpika dia ewandji wa lɛɛta mbetawɔ woho wakiwɔ ase Rɔmɔ, vɔ wakatshutshuya ewandji ɛsɔ dia nsuya lo sɛkɛ dia vɔ kokitanyiya ɛlɛmbɛ w’ase Rɔmɔ. Ondo kɛsɔ kakahombe mbatshutshuya diaha nsoya ase ɔtɛmwɛlɔ wa Pɔɔlɔ ndo kakahombe mbɔsama oko ekokelo k’oma l’ɛlɛmbɛ l’ɛlɔshamelo wa ngasɔ wa lo nshi yayaye.

18. a) Ngande wokoya emendji w’Akristo wa nshi nyɛ ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ? b) Ngande ‘wamɛso ndo washikikɛso lokumu l’ɔlɔlɔ laka lɛɛta?

¹⁸ Ɛlɔ kɛnɛ emendji kana alami wa lo tshumanelo tshɛ nɔmbɔlaka lo mbisha ɛkɔkɔ ɛnyɛlɔ. Oyadi kɛnɛ tshɛ kalɔmbawɔ anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ dia nsala, vɔamɛ wekɔ suke dia kisala. Woho akɔ waamɛ mbele l’ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ, sho shikikɛka dimɛna woho ndo etena ka mamɛ tshungɔ yaso laka lɛɛta. Naka kokaka sho tshɔka lo tominadi ta lo ngelo keso, lo wodja ndo kaanga tominadi tenda dombo lo wedja efula dia mamɛ lotshungɔ laso la ntɛmɔla Nzambi kaso. Oyango aso, oko wakafundɛ Pɔɔlɔ etshumanelo ka la Filipɛ ɛnɔnyi dikumi l’ɔkɔngɔ wa nde mindama lo lokanu ele, aha dia tshikitanya awui wa lo tshunda di’anto, koko dia “mamɛ ndo nshikikɛ lokumu l’ɔlɔlɔ laka lɛɛta.” (Flpɛ. 1:7) Oko wambotodiɛna, oyadi etombelo wayonga la dombo sɔ, l’ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ l’asekande, tayosala tshɛ dia ntetemala ‘mbewoya lokumu l’ɔlɔlɔ’ lo dihole tshɛ diayototoma nyuma ka Nzambi.​—Ets. 16:10.