Leeta loludi la ngandji le wanɛ wambɔlɛmba
“Nyuyi le mi, nyu [wanɛ tshɛ wɛna pâ ndo wasowa la wetsho, “NW”], ku dimi [layonyokeketsha, “NW”]”—MATEU 11:28.
1. Kakɔna kakɛnyi Yeso la Ngalileya lam’akinde lo lɔkɛndɔ lande la sato l’olimu w’esambishelo?
OYA l’etatelo k’ɔnɔnyi 32 T.D., Yeso aki lo lɔkɛndɔ lande la sato l’olimu w’esambishelo lo lɛtshi la kɛtɛ la Ngalileya. Nde akatakindolaka l’esomba ndo lo tongelongelo, ‘atalakanya anto lo mvudu y’ɛtɛmwɛlɔ, atasambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la diolelo ndo atakɔnɔla weoho w’elando la hemɔ tshɛ.’ Lam’akandasalaka olimu ɔsɔ, nde akɛnyi elui w’anto, ko “ndi akawauki ketshi, ne dia vo wakahenyahenyama, ndu kundjala la ekimanyelu, uku ekoko waha la ulami.”—Mateu 9:35, 36.
2. Woho akɔna wakakimanyiya Yeso anto na?
2 Koko, Yeso komboka elui w’anto kɛtshi keto. L’ɔkɔngɔ wa nde mbutɛ ambeki ande dia vɔ nɔmba Jehowa Nzambi, “Khumadiondjo, kanga dinela,” nde akâtome dia vɔ takimanyiyaka anto. (Mateu 9:38; 10:1) Oma lâsɔ, ndamɛ akashikikɛ anto lo mbaɛnya woho wakokawɔ kondja ekimanyielo la esambelo k’oshika. Nde akawaelɛ la leeta lɔnɛ l’oma ka tshina di’otema, ata ate: “Nyuyi le mi, nyu [wanɛ tshɛ wɛna pâ ndo wasowa la wetsho, NW], ku dimi [layonyokeketsha, NW]. Nyembe lokoho lami, nyeki akambu uma le mi. Ne dia dimi [lekɔ la dionga dia wɔladi ndo l’otema wa ndjakitshakitsha, NW], ku nyu nyayutana [ekeketshelo lo dikambo di’anima anyu, NW].”—Mateu 11:28, 29.
3. Lande na kele leeta laki Yeso lekɔ ɔlɔlɔ kânga lo nshi yaso nyɛ?
3 Ɛlɔ kɛnɛ, tekɔ lo sɛna l’etena kayaoka anto efula dia vɔ wekɔ lo mɛmba wetsho w’efula. (Romo 8:22; 2 Timote 3:1) Le anto amɔtshi, dia nyanga woho wa tana lɔsɛnɔ, vɔ pombaka mbetsha wenya efula ndo shidiya wolo awɔ, ko vɔ ndjohombaka etena la wolo wa ndjasha le nkumbo yawɔ, angɛnyi awɔ, kana l’elimu ekina. Anto efula wekɔ lo pɛnyahɛnyama la wotsho wa hemɔ ya wolo, l’ekiyanu wa wolo, la nyangu, ndo l’ekakatanu ekina wa lo demba la wa lo tokanyi. Anto amɔtshi nyangaka dia kitshakitsha wetsho awɔ lo ndjakimɔ la tshondo l’oyangelo w’ɛngɛnɔngɛnɔ, lo ndɛ, lo nɔ, kana lo ɔnwɛlɔ wa didjoyadjoya. Dikambo sɔ mɛtɛ mbadjaka paka l’ohokosanu, nyomolekaka mbaela ekakatanu ndo ɛhɛnyɔhɛnyɔ. (Romo 8:6) Mɛtɛ, leeta laki Yeso loludi la ngandji lekɔ ɔlɔlɔ efula ɛlɔ kɛnɛ oko woho wakilɔ lo nshi ya ntondo.
4. Wembola akɔna wahombaso sɛdingola dia sho kondja ɛlɔlɔ w’oma lo leeta laki Yeso loludi la ngandji?
4 Ko akambo akɔna wakakomɛka anto waki lo nshi yaki Yeso polo ndo lo vɔ mɛnama oko anto ‘wahɛnyahɛnyama ndo wele kema l’ekimanyielo,’ lo yoho yakatshutshuyama Yeso dia nde mbaoka kɛtshi na? Wetsho akɔna la eshikɔ akɔna wakawahombaka mɛmba, ndo woho akɔna wakahombe leeta laki Yeso mbakimanyiya? Ekadimwelo lo wembola ɛsɔ kokaka tokimanyiya efula dia sho kondja ɛlɔlɔ oma lo leeta laki Yeso loludi la ngandji lakandelɛ wanɛ wambɔlɛmba.
Wanɛ “Wɛna Pâ ndo Wasowa la Wetsho”
5. Lande na kakasungana di’ɔpɔstɔlɔ Mateu funda dikambo sɔ lam’akɔndɔlande ɔkɔndɔ w’olimu wa Yeso?
5 Ekɔ dimɛna efula dia paka Mateo oto mbakafunde dikambo sɔ lam’akɔndɔlande ɔkɔndɔ w’olimu wa Yeso. Oko wakinde olungudi w’elambo, Mateo, ɔnɛ lakelamɛka nto ɔnɛ Lɛwi, akeyaka wotsho wa lânde wakɛmbaka anto. (Mateu 9:9; Mako 2:14) Dibuku dimɔtshi dielɛwɔ ɔnɛ La vie quotidienne en Palestine au temps de Jésus (Lɔsɛnɔ la Lushi la Lushi la Palestina lo Nshi Yaki Yeso) mbutaka ɔnɛ: “Elambo [wakahombaka Ase Juda] futa lo falanga kana lo kimɔ diangɔ waki wotsho wa mamba, djekoleko lam’ele weoho akɔ ehende w’elambo wakasɛmanɛka lɔsɛmanɛ: elambo wa lɛɛta la elambo wa l’ɛtɛmwɛlɔ; ndo ndoko olambo waki yema tshitshɛ.”
6. (a) Naa ekongelo k’ofutshanyelo w’elambo kakawayelaka lo nshi yaki Yeso? (b) Lande na kaki elungudi w’elambu la lokumu la kɔlɔ efula? (c) Dikambo diakɔna diakɛnya Paulo ohomba dia mbohola anyande Akristo?
6 Kɛnɛ kaketɛka akambo asɔ tshɛ wotsho efula ele ekongelo k’ofutshanyelo w’elambo kaki lo nshi yakɔ. Emboledi w’Ase Rɔmɔ wakashaka anto wakâlakaka dia mbasha falanga yoleki efula lotshungɔ la vɔ kɔngɔlaka elambo lo bɛtshi dia kɛtɛ. Ko anto asɔ, lo wedi awɔ, wakɔsaka ase ngelo dia vɔ nama olimu ɔsɔ wa kɔngɔlaka elambo. Onto tshɛ laki l’atei w’ekongelo kɛsɔ, oma ka diko polo ndo l’ɛse, akayaokaka dia nde aki la lotshungɔ la nde mbudiya oshinga w’elambo woho wa nde kondja yema oma lɔkɔ. Oko ɛnyɛlɔ, Luka ekɔ lo kɔndɔla ɔnɛ “untu omotshi aki leko, lukumbu landi Zakeyo. Ndi aki kapita ka elungudi w’elambu ndu kanga ongonyi.” (Luka 19:2) Ondo mɛtɛ, Zakeyo, “kapita ka elungudi w’elambu,” kâmɛ l’anto wakandalamaka, wakangɔnɛ lo falanga y’anto wakasowaka. Ofukutanu la akambo wa kɔlɔ wakasalemaka oma l’ekongelo kɛsɔ akatshutshuya anto dia vɔ mbidja elungudi w’elambo l’ɔnɔngɔ w’akanga wa pɛkato la wa amato wa loseka, ndo dikambo sɔ mɛtɛ diakasunganaka lo tena efula. (Mateu 9:10; 21:31, 32; Mako 2:15; Luka 7:34) Lam’ele anto wakokaka di’oko vɔ waki la wotsho wahawakoke mɛmba, hatokoke ndjambola lande na kakɛnyi ɔpɔstɔlɔ Paulo ohomba dia mbohola anyande Akristo di’aha vɔ tɔmbɔkwɛ lɔkɔhɔ l’Ase Rɔmɔ koko dia “[mbisha] antu tshe diango diahumbawo nungula: ulambu le one lahumba nungula elambu, okongo le one lahumba nungula okongo.”—Romo 13:7a; ɛdika la Luka 23:2.
7. Woho akɔna wakahatanyemaka wetsho w’anto oma l’alanya w’ɛlɛmbɛ w’Ase Rɔmɔ?
7 Paulo akohola Akristo nto dia vɔ ‘mboka ɔnɛ lahomba mbokama wɔma, wɔma, ndo nɛmiya ɔnɛ lahomba nɛmiyama.’ (Romo 13:7b) Ase Rɔmɔ wakeyamaka efula oma lo woho wakiwɔ la sso dia wolo efula lo mbisha anto alanya wa wolo oma l’ɛlɛmbɛ awɔ wa wolo. Wakakulaka anto, wakawadjaka fimbɔ, wakawadjaka lo nkanu ya wolo, ndo wakadiakaka mbala efula ɔnɛ kele aha anto tɔmbɔkɔ. (Luka 23:32, 33; Etsha 22:24, 25) Vɔ wakasha ndo ɛnɔmbɔdi w’Ase Juda lotshungɔ la mbisha anto alanya wa ngasɔ etena kakawɛnaka ɔlɔlɔ. (Mateu 10:17; Etsha 5:40) Ekongelo ka ngasɔ mɛtɛ kaketɛka anto oko ɛhɔmbɔ ndo kakahɛnyahɛnyaka onto tshɛ laki la tshina diatɔ.
8. Woho akɔna wakɛndjamaka anto wetsho oma le ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ?
8 Koko, kɛnɛ kakaleke elambo la ɛlɛmbɛ w’Ase Rɔmɔ kɔlɔ, aki wotsho wakɛndjamaka anto k’anto oma le ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa lo nshi shɔ. Mɛtɛ, dikambo sɔ mbaki okiyanu wa ntondo waki Yeso lam’akandate ɔnɛ anto wekɔ lo ‘mɛna pâ ndo sowa la wetsho.’ Yeso akate ɔnɛ lo dihole dia vɔ mbisha anto wakahɛnyahɛnyamaka elongamelo la esambelo, ewandji w’ɛtɛmwmɛlɔ “watukelekaka eshiko wa wetshu, wa wulu memba, watuwaheka lu aheka w’antu. Keli vame hawulangi [mbasutshasutsha, NW] kuyanga la luhita.” (Mateu 23:4; Luka 11:46) Etena kâla onto Evanjiliyɔ, nde pombaka nembetɛ woho wolembetshiyami ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ, olembetshiyelo wahashɛ ndoko dikambo—djekoleko afundji la Afarisɛ—vɔ waki olui w’anto wa lotamanya, waha la kɛtshi ndo wa dungi pende. Vɔ wakɔnyɔlaka anto k’anto lo mbaɔsa oko anto waki kɔmbɔtɔ kalasa ndo wa mindo, ndo vɔ wakɔnyɔlaka angɛndangɛnda waki l’atei awɔ. Kɔmatɛrɛ kɛmɔtshi lo kɛnɛ k’endana la dionga diawɔ mbutaka ɔnɛ: “Lo nshi yaso nyɛ, onto lɛndja ponda wotsho wa tshambandeko ekɔ l’onongo la ntondo k’ɛlɛmbɛ. Ko kayotota lo dikambo di’onto lɛndja ‘anto k’anto’ ɛlɛmbɛ 613, wanɛ waki kombeka akambo w’ɛtɛmwɛlɔ; ko hasadi ndoko dikambo dia mbakimanyiya, ko ndjowaɔsa oko anto wa kɔlɔ na?” Mɛtɛ, wotsho wa mɛtɛ mɛtɛ kondjala l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, koko lo lokema la ditshelo di’ashidi diakawahikaka anto dia vɔ kitanyiya.
Kiɔkɔ ya Mɛtɛ Mɛtɛ y’Asui
9. Lo mbɛdika la lɔsɛnɔ laki l’anto lo nshi yaki Sɔlɔmɔna, ngande waki lɔsɛnɔ l’anto lo nshi yaki Yeso?
9 L’edjedja ka wonya, wotsho w’akambo a falanga wakayohekaka le anto, ko wola wakayodianganaka l’ahole tshɛ. Ase Isariyɛlɛ wakahombaka futa elambo wakahikamaka oma l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ lo yɛdikɔ yasungana. L’ɔkɔngɔ diko, lo diolelo diaki Sɔlɔmɔna, anto wakakotsha asangwelo wa wodja wakalɔmbaka falanga y’efula, ɛnyɛlɔ oko wokelo wa tɛmpɛlɔ la wa mvudu kina. (1 Khumi ya Dikanga 7:1-8; 9:17-19) Koko, Bible totɛka ɔnɛ anto “wakalekaka, wakanokaka, wakangenangenaka. . . . Juda la Isariyele wakadjase uma la Dane pulu ndu la Bere-Sheba ki lu nshi ya lumu tshe ya Solomona. Untu l’untu akadjaseka ki la tshina di’okodi andi wa vinyo la la tshina di’utamba andi wa fingu.” (1 Khumi ya Dikanga 4:20, 25) Lande na kaki otshikitanu wa ngasɔ na?
10. Lande na kaki Ase Isariyɛlɛ la lɔsɛnɔ la pâ l’eleko ka ntondo?
10 L’edja tshɛ kakatshikalaka wodja nge l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ, vɔ wakahomɔka lokolo l’ɔlɔ lo asho wa Jehowa ndo nde akâtshɔkɔlaka lo mbasha lotui tshitshi la ɔngɔnyi kânga mbakatondjaka wodja falanga efula dia kotsha ehomba ɛmɔtshi. Koko, Jehowa akawaewola ɔnɛ naka vɔ ‘mbôka ɔkɔngɔ ndo mɔnyɔla ɛlɛmbɛ ande,’ kete vɔ wayosowa efula. Mɛtɛ, “Isariyele [akahombe ndjâla oko] engo ka dionyo ndu ka tola l’atei a wedja tshe.” (1 Khumi ya Dikanga 9:6, 7) Akambo wakasalema paka lo yoho shɔ. Isariyɛlɛ akayoyalaka la tshina dia lowandji l’ase wedja, ndo diolelo diaki la lotombo lo nshi ya ntondo diakayoyala lo lɔhɔmbɔ oma le ase wedja. Ande etombelo wa kɔlɔ efula wakâkomɛ l’ɔtɛ wakawɔnyɔla ɛkɛndɛ awɔ wa lo nyuma lee!
11. Lande na kakɛnyi Yeso ɔnɛ anto “wakahenyahenyama, ndu kundjala la ekimanyielu, uku ekoko waha la ulami”?
11 Akambo asɔ tshɛ tokimanyiyaka dia sho shihodia lande na kakɛnaka Yeso ɔnɛ anto “wakahenyahenyama, ndu kundjala la ekimanyelu.” Anto asɔ waki Ase Isariyɛlɛ, anto wa Jehowa, wanɛ wele lo tshɛ kawɔ, wakayatshutshuyaka dia ndjaɔtɔnganyiya l’ɛlɛmbɛ wa Nzambi ndo mbɔtɛmɔla lo yoho yasungana. Kânga mbakidiɔ ɔsɔku, vɔ wakahihamaka ndo wakahɛnyahɛnyamaka, aha paka oma le lɛɛta la oma le ewandji w’akambo w’ekanda, koko ndo oma le ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi waki l’atei awɔ. Vɔ waki “uku ekoko waha la ulami” nɛ dia vɔ kondjala ndoko l’onto lâkokɛ ndo lâshimbela. Vɔ waki l’ohomba w’ekimanyielo dia tondoya lɔsɛnɔ lawɔ la pâ. Leeta la Yeso loludi la ngandji ndo la kɛtshi lakasungana efula l’etena kɛsɔ mɛtɛ!
Leeta Laki Yeso Ɛlɔ Kɛnɛ
12. Ɛhɛnyɔhɛnyɔ akɔna wakondja ekambi wa Nzambi la anto akina wele l’etema w’ɛlɔlɔ ɛlɔ kɛnɛ?
12 Lo weoho efula, akambo waki lo nshi ya ntondo fɔnaka la wanɛ wa nshi nyɛ. Anto wele l’etema w’ɛlɔlɔ, wanɛ wayatshutshuya dia tana lɔsɛnɔ lo yoho yoludi la losembwe mɛnaka di’oko ɛhɛnyɔhɛnyɔ la tɔsɛngiya ta l’andja ɔnɛ wa kɔlɔ tekɔ wotsho lo mɛmba. Kânga wanɛ wambokimɔka nsɛnɔ yawɔ le Jehowa hawohandwe oma lo dikambo sɔ. Awui weta mɛnyaka ɔnɛ ekambi wa Jehowa ɛmɔtshi wekɔ l’ekakatanu efula dia vɔ kotsha ɛkɛndɛ awɔ tshɛ, kânga mbalangawɔ mbakotsha. Vɔ ndjaokaka dia vɔ wambɛna pâ la wetsho, wambɔlɛmba, ndo wambɔkɔmɔ. Amɔtshi kanyiyaka kânga ɔnɛ vɔ wayokoka mumuya yema lam’ayowotshika ndjakiyanya ko mumɔ oma lo asho w’anto dia tokotɔ̂dja wɔɔngɔ. Onde wɛ ambongaka la tokanyi ta ngasɔ lushi lɔmɔtshi? Onde wɛ mbeyaka onto ɔmɔtshi losukanyi layɛ lele la dikambo dia ngasɔ? Mɛtɛ, leeta laki Yeso l’oma ka tshina di’otema lekɔ ohomba efula le so ɛlɔ kɛnɛ.
13. Lande na kakokaso ndjashikikɛ ɔnɛ Yeso kokaka tokimanyiya dia sho kondja esambelo la ekeketshelo?
13 La ntondo ka Yeso tondja leeta lande loludi la ngandji, nde akate ate: “Papa ambunkimwela diango tshe. Nduku untu leya Ona, tshikima Shi; ndu nduku untu leya Shi, tshikima Ona. Ku Ona ayuwenya untu tshe lalangandi.” (Mateu 11:27) L’ɔtɛ wa diokanelo sɔ di’oshika diele l’asa Yeso nde la She, sho shikikɛka ɔnɛ naka sho mbetawɔ leeta laki Yeso loludi la ngandji ndo ndjâla ambeki ande, kete tayokoka monga la diokanelo dia ma ma sho la Jehowa, “Nzambi k’esambelo tshɛ.” (2 Kɔrɛtɔ 1:3, NW; ɛdika la Joani 14:6.) Lâdiko dia lâsɔ, lam’ele ‘diangɔ tshɛ diakakimwama l’anya wakinde,’ Yeso Kristo ndamɛ mbele la wolo ndo la lowandji la kitshakitsha wetsho aso. Wetsho akɔna na? Wetsho wɛndjamaso oma le dikongɛ dia pɔlitikɛ diambolana, akambo w’ekanda la w’ɛtɛmwɛlɔ wambofukutana, kâmɛ ndo wotsho wayaɛndjaso oma lo pɛkato kakatahowɔ la oma lo ekokele kaso. Ande woho watokeketsha lokanyi lɔsɔ ndo watoshalɔ elongamelo mbala kakɔ ɔtɔi lee!
14. Yeso kokaka tosha ekeketshelo dia sho tshungɔ oma lo ntumu yakɔna?
14 Yeso akatetemala mbuta ate: “Nyuyi le mi, nyu [wanɛ tshɛ wɛna pâ ndo wasowa la wetsho, NW], ku dimi [layonyokeketsha, NW].” (Mateu 11:28) Mɛtɛ, Yeso kɔtɛkɛtaka kɔlɔ lo dikambo dia lotumu la wolo, nɛ dia mbala efula nde akalakaka ambeki ande dia vɔ mbidja tshete lo lotumu lakawasalaka. (Luka 13:24) Koko tshɛkɛta y’ɔnɛ ‘mɛna pâ’ yekɔ la kanyi ya lotumu l’ɔtshɔlɔlɔ ndo lakɔmɔla demba, mbala efula lotumu lele kema l’etombelo w’ɛlɔlɔ. Ndo tshɛkɛta y’ɔnɛ ‘sowa la wetsho’ yekɔ la kanyi ya mɛmba wotsho woleki wɔnɛ wakoka onto mɛmba. Sho kokaka mbɛdika otshikitanu ɔsɔ la wɔnɛ wele l’asa onto latshima kɛtɛ dia nyanga ɛngɔ k’oshinga wolo koshami la ɔnɛ latshima abolo lo pango k’ase lɔhɔmbɔ. Vɔ akɔ ahende wekɔ lo kamba olimu wâmɛ wa wolo. Ɔmɔtshi ekɔ lo sala olimu ande la wasaso tshɛ, koko okina ekɔ lo mɛna pâ la lotumu la wolo lahakomɛ. Otshikitanu wele l’asa ntumu shɔ ele lotumu lɔmɔtshi lekɔ l’oyango ko lokina kema l’oyango.
15. (a) Wembola akɔna wahombaso ndjambola, onto l’onto, naka tekɔ lo ndjaoka ɔnɛ tekɔ lo mɛmba wotsho w’efula l’ahɛka aso? (b) Kakɔna kakokaso mbuta lo kɛnɛ k’endana la kiɔkɔ ya wetsho aso?
15 Onde wɛ ekɔ lo ndjaoka di’oko wɛ ekɔ lo ‘mɛna pâ ndo ekɔ lo sowa la wetsho,’ ɔnɛ vɔ kohikaka dia wɛ kimɔ wenya ayɛ la wolo ayɛ lo yɛdikɔ yambɔtɛkɔnya? Onde wɛ mɛnaka di’oko eshikɔ weyɛ lo mɛmba wekɔ wotsho efula le yɛ? Naka ɔsɔku mbediɔ, kete ekɔ ɔlɔlɔ wɛ ndjambola wate: ‘Kakɔna kamɛnya pâ? Woho akɔna w’oshikɔ watamɛmbɛ?’ Ambeta ɛnɔnyi ndekana 80, ɔmɔmbɔdi ɔmɔtshi w’akambo wa lo Bible akate lo dikambo sɔ ɔnɛ: “Naka sho menda wetsho wa lo lɔsɛnɔ, kete vɔ wekɔ weoho ehende; sho kokaka mbaelɛ ɔnɛ wetsho wayaɛndja onto ndamɛ la wetsho wahakoke onto mbewɔ: wetsho woye oma l’etsha aso shwamɛ, la wɛnɛ wahaye oma lɔkɔ.” Oma lâsɔ, nde akakotsha ate: “L’ɔkɔngɔ wa vɔ ndjasɛdingola dimɛna efula, anto efula wa l’atei aso wayamba dia mɛna ɔnɛ wetsho efula wɛmbaso, shwamɛ mbayaɛndjawɔ.”
16. Wetsho akɔna wakokaso ndjaɛndja shwamɛ aha la kana yimba?
16 Naa wetsho ɛmɔtshi wele ondo shwamɛ mbayaɛndjawɔ na? Ɛlɔ kɛnɛ, tekɔ lo sɛna l’andja wambolola la mposa ka lomombo, la ngandji k’ɛngɛnɔngɛnɔ, ndo l’akambo wa mindo. (2 Timote 3:1-5) Kânga Akristo wamboyakimɔ le Nzambi wekɔ lo tshutshuyama mbala la mbala dia vɔ ndjela awui la yoho ya lɔsɛnɔ ya l’andja ɔnɛ. Ɔpɔstɔlɔ Joani akafunde kɛnɛ k’endana la “saki ka dimba, ndu saki ka ashu, ndu [ofunu wa diangɔ, NW].” (1 Joani 2:16) Akambo asɔ wekɔ tɔsɛngiya ta wolo takoka tolanya esadi eto. Anto amɔtshi mongaka la saki ka mbɔsa abasa polo ndo lo wodi woho wa ndeka monga l’ɛngɛnɔngɛnɔ wa l’andja ɔnɛ kana dia monga la yoho mɔtshi ya lɔsɛnɔ. L’ɔkɔngɔ diko, vɔ ndjɛnaka dia vɔ pombaka mbetsha wenya woho w’anyanya l’olimu, kana kamba elimu efula, dia vɔ kondja falanga ya ngɛla abasa awɔ.
17. Dikambo diakɔna diakoka mbetɛ oshikɔ aso wotsho efula, ndo woho akɔna wakokaso dikandola?
17 Kânga mbakoka onto kanyiya ɔnɛ kema kɔlɔ monga la diangɔ dimɔtshi diele l’anto akina kana sala elimu ɛmɔtshi wasala anto ekina, ekɔ ohomba dia nde sɛdingola lɔsɛnɔ lande dia mɛna kana nde ekɔ lo ndjâhatanyɛ wotsho w’anyanya. (1 Koreto 10:23) Lam’ele aha diangɔ tshɛ mbakoka onto mɛmba, dia nde mɛmba wotsho okina, nde pombaka mbahola ɔmɔtshi. Mbala efula, akambo wele ohomba lo lonyuma laso mbaholawɔ ntondo—wekelo wa Bible w’onto ndamɛ, wɔtwɛlɔ wa lo sanganya, ndo otombelo wa l’olimu w’esambishelo. Etombelo wayala ele, onto ndjoshishaka wolo wa lo nyuma, ko ndjolekaka mɛna oshikɔ ande wotsho efula. Yeso Kristo akatewola oma lo wâle wa ngasɔ lam’akandate ate: “Nyuyalamaki, ne dia etema anyu watukuyala wutshu la dishi, la edjwelu ka wanu la edinganu wa lumu lone. Lushi loso, latukuya le nyu shashimuya, uku shuni ya djunga.” (Luka 21:34, 35; Heberu 12:1) Ekɔ wolo di’onto mɛna djonga ko ndjiewo naka nde ekɔ lo sowa la wotsho ndo ambɔkɔmɔ demba.
Esambelo la Ekeketshelo
18. Kakɔna kakalake Yeso dia mbisha wanɛ waya le nde?
18 Ɔnkɔnɛ, la ngandji tshɛ, Yeso akatɛnya woho wakokaso kandola ekakatanu, ata ate: “Nyuyi le mi, . . . ku dimi [layonyokeketsha, NW].” (Mateu 11:28) Tshɛkɛta ‘keketsha’ yatɛkɛtama lanɛ la “ekeketshelo” lo divɛsa 29 ndja oma lo tɔtɛkɛta ta lo Grɛkɛ tɔtɔnganɛ la tshɛkɛta yakambema l’ekadimwelo ka Septante dia kadimola tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yelɛwɔ ɔnɛ “sabato” kana “dilɛmiyɛlɔ dia lushi la sabato.” (Etumbelu 16:23) Ɔnkɔnɛ, Yeso kondaka ɔnɛ wanɛ wayoya le nde hawokamba ndoko lotumu nto, koko nde akalake dia mbakimanyiya woho wa vɔ salangana dia kamba olimu wahombawɔ kamba lo ndjela sangwelo dia Nzambi.
19. Woho akɔna wakoka onto ‘ndja le Yeso’?
19 Ko lâsɔ, woho akɔna wakoka onto ‘ndja le Yeso’? Yeso akatɛ ambeki ande ate: “Naka untu alanga ndjelami, ndi embe utamba andi [w’asui, NW], andjeli.” (Mateu 16:24) Ɔnkɔnɛ, di’onto ndja le Yeso nde pombaka salaka paka lolango la Nzambi la la Kristo, lo mbetawɔ mɛmba ɔkɛndɛ ɔmɔtshi, ndo salaka dikambo sɔ tena tshɛ. Onde akambo asɔ tshɛ ekɔ wolo oko lotumu la lotshutshuya? Onde sho pombaka shisha efula dia sala dikambo sɔ? Nyɛsɔ tênde kɛnɛ kakate Yeso l’ɔkɔngɔ wa nde mbisha leeta lande loludi la ngandji le wanɛ wambɔlɛmba.
Onde Wɛ Kokaka Mbohɔ?
◻ Lo yoho yakɔna yakɛmbaka anto waki lo nshi yaki Yeso wotsho w’efula?
◻ Kakɔna mɛtɛ kaki kiɔkɔ y’asui w’anto?
◻ Woho akɔna wahombaso ndjasɛdingola shwamɛ naka tekɔ lo mboka di’oko tekɔ la wotsho w’efula?
◻ Naa wetsho ɛmɔtshi wele ondo shwamɛ mbayaɛndjawɔ aha la kana yimba?
◻ Woho akɔna wakokaso kondja ekeketshelo kakalake Yeso?
[Caption]
Naa wetsho ɛmɔtshi wele ondo shwamɛ mbayaɛndjawɔ na?