Omi Ndo Ekumanyi—Woho Wakokayɛ Mbokanya Ɛkɛndɛ Ɛsɔ
‘Omendji pombaka monga kanga wadi ɔtɔi.’—1 TIMOTE 3:2.
L’ELEKO ka ntondo, Akristo wa kɔlamelo wakadjaka yimba dia mbokanya ɛkɛndɛ awɔ a weoho la weoho. Lam’akate ɔpɔstɔlɔ Paulo ɔnɛ Okristo watshikala onyemba ‘ayoleka sala ɔlɔlɔ,’ onde nde akalange mbuta ɔnɛ onto la ngasɔ kaleka sungana monga omendji l’atei w’etshumanelo k’Akristo? Onde mɛtɛ nde akɛnyaka ɔnɛ di’onto ndjâla ekumanyi tshikima nde koyadi onyemba? (1 Koreto 7:38) Ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’Aseka Mupɛ nɔmbamaka dia tshikala enyemba. Ko onde Afundelo mbetawɔka lonyemba l’asasɛrdɔsɛ? Ɛkɛlɛsiya w’Ɔrtɔdɔksɛ wa lo lɛkɛ l’Ehotwelo ka Wonya mbetawɔka dia asasɛrdɔsɛ awɔ wa lo wa parwasɛ monga la wadi, koko aha episkɔpɔ. Onde dui sɔ mbɔtɔnganɛka la Bible?
2 Efula ka l’atei w’apɔstɔlɔ 12 wa Kristo, wanɛ wele etshina k’etshumanelo k’Akristo, waki la wadi. (Mateu 8:14, 15; Efeso 2:20) Paulo akafunde ate: ‘Shi tekɔ la lotshungɔ la mbeteta la kadiyɛso kɛmɔtshi oko wadi, ɔnkɔnɛ watsha apɔstɔlɔ akina, anango Nkumadiɔndjɔ, la Kefasi [Petero]?’ (1 Koreto 9:5) Ansiklopedi ɔmɔtshi (New Catholic Encyclopedia) mbetawɔka ɔnɛ “ɔlɛmbɛ wa lonyemba ekɔ ɔlɛmbɛ wakadje Ɛkɛlɛsiya vamɛ” ndo “ekambi wa lo D[ikelemba] D[i’oyoyo] kɔnɔmbamaka dia paka tshikala enyemba.” Ɛmɛnyi wa Jehowa ndjelaka ɛnyɛlɔ katosha Afundelo, koko aha ɛlɛmbɛ wadja Ɛkɛlɛsiya.—1 Timote 4:1-3.
Monga Ekumanyi ndo Monga la Wadi Ekɔ Awui Ahende Wɔtɔnɛ
3 L’ɔtɛ wa nde mbuta ɔnɛ apami wambɔsɔnama oko emendji pombaka ndjâla enyemba, Paulo akafundɛ Tito ate: “Dia dikambu ne, mbakamakutshiki la Kerete, dia we nongosola akambu wakatshikala, la dia nsonola dikumanyi [lo Grɛkɛ, pre·sbyʹte·ros] l’usumba la usumba uku akamakutela, naka untu aha la unungu, leli la wadi otoi utu, ndu leli la an’andi embetawudi, waha asongwamedi wa lundju la uhedia. Dieli la umendji [lo Grɛkɛ, e·piʹsko·pos, oma lɔkɔ mboye tshɛkɛta “opiskɔpɔ”] w’ekelizia dia ndjala aha la unungu, uku ulami a diango dia [Nzambi, NW].”—Tito 1:5-7.
4 Lo wedi okina, diwala kema dui dialɔmba Afundelo di’onto monga ekumanyi. Yeso akatshikala onyemba. (Efeso 1:22) Paulo, omendji wa mamba wa l’etshumanelo k’Akristo l’eleko ka ntondo, aki onyemba l’etena kɛsɔ. (1 Koreto 7:7-9) Ɛlɔ kɛnɛ, Akristo efula w’enyemba wekɔ lo kamba oko dikumanyi. Ondo lonyemba lawɔ mɛtɛ mbashaka diaaso di’efula dia vɔ kotsha ɛkɛndɛ awɔ w’emendji.
‘Pami Kele la Wadi Ambâtɔna’
5 Lam’atshuka Okristo wadi, nde pombaka mbeya ɔnɛ nde aya l’ɛkɛndɛ w’eyoyo wayowɔlɔmba etena la yambalo yande. Bible mbutaka ɔnɛ: “One lahatatshuki, atulamaka akambu wa Khumadiondjo, uku weyandi ngenyangenya Khumadiondjo. Keli utshukanyi atulamaka akambu wa la kete, uku weyandi ngenyangenya wadendi, ku ndi ambatana.” (1 Koreto 7:32-34) Ngande watɔnyinde na?
6 Lo yoho mɔtshi, pami kele la wadi bu la lowandji nto lo demba diande hita. Paulo akɛnya dikambo sɔ hwe lam’akandate ate: “Wadi kema la wulu ladiku dia dimba diandi hita, paka umendi; ndu umi kema la wulu ladiku dia dimba diandi hita, paka wadendi.” (1 Koreto 7:4) Anto amɔtshi wasangoya ntshuka kana ntshukama mbeyaka kana ɔnɛ ɔsɔ ekɔ kiambokambo y’anyanya nɛ dia akambo wa dieyanelo hawonga ohomba efula lo diwala diawɔ. Ko tete dionga dia pudipudi la ntondo ka diwala ekɔ ɔlɛmbɛ wa l’Afundelo, Akristo haweye mɛtɛ mposa ka dieyanelo kele l’emambedi awɔ.
7 Paulo ekɔ lo mɛnya ɔnɛ kânga wadi l’omi ‘wadja yimba yawɔ l’akambo wa lo nyuma’ pombaka mendaka ehomba wa dieyanelo wele l’onto l’onto. Nde akalake Akristo wa la Kɔrɛtɔ ate: “Umi akitshiya wadendi lam’alangandi; ndu wadi akitshiya umi lam’alangandi. Tanyusehianyaki, tshikima nyambulakana etenyi, dia nyu ndjakimo lu dombelo, ku nyayuyala kame ntu; Satana atukunyuhimba ne dia wodu anyu.” (Romo 8:5; 1 Koreto 7:3, 5) Lonyangu ko, amɔtshi wakayosala loseka etena kaki dako sɔ kondjelama lo diwala. Lam’ele dikambo sɔ diekɔ ɔsɔku, Okristo wele la wadi ayohomba mbɛdikola akambo ɔlɔlɔ la ntondo ka nde mbetawɔ olimu ɔmɔtshi wayowânganya la wadiɛnde etena k’otale. Nde aya bu nto la lotshungɔ la sala akambo oko akinde lo nshi yakinde onyemba.
8 Lo yoho yakɔna yakokaso mbuta shate Akristo wele la wadi, kâmɛ ndo dikumanyi, ‘ndjakiyanyaka di’akambo wa l’andja [koʹsmos]’ na? (1 Koreto 7:33) Mbokɛmaka hwe ɔnɛ Paulo kɔtɛkɛtaka dia akambo wa kɔlɔ wa l’andja ɔnɛ, akambo wahomba Akristo tshɛ wa mɛtɛ mbewɔ. (2 Petero 1:4; 2:18-20; 1 Joani 2:15-17) Dui dia Nzambi totɛka dia ‘ntona awui wahɔtɔnɛ la lolango la Nzambi ndo nsaki y’andja ɔnɛ, ndo dia sɛna ɔlɔlɔ la losembwe ndo mamema Nzambi l’atei wa dikongɛ di’akambo nɛ [ko·smi·kosʹ].’—Tito 2:12.
9 Ɔnkɔnɛ, Okristo wambotshukana ‘ndjakiyanyaka di’akambo wa l’andja ɔnɛ’ lo yoho yele omi kana wadi ekɔ la lotshungɔ la mbahɛ asolo lo akambo wa l’emunyi wele l’atei wa lɔsɛnɔ l’ɔlɔlɔ la lo diwala. L’atei w’akambo akɔ asɔ mbele ndo luudu, mbo ya ndɛ, ahɔndɔ, tɔkɛnyɔ—aha la mbuta ndo akambo akina efula wahombande mbidja yimba naka ndo ana wekɔ l’atei a nkumbo. Koko, kânga lo nkumbo kele ana bu, dia diwala ndowana, ndo omi, ndo wadi, onto l’onto pombaka ndjakiyanya dia ‘ngɛnyangɛnya’ otshukanyi ande. Dui sɔ diekɔ ohomba efula, djekoleko le dikumanyi di’Akristo dia vɔ mbokanya ɛkɛndɛ awɔ.
Waomi w’Ɛlɔlɔ ndo Dikumanyi di’Ɛlɔlɔ
10 Kânga mbele diwala bu dui dialɔmbama di’onto monga ekumanyi, naka Okristo wa pami ambotshuka la ntondo ka vɔ mbɔsɔna oko ekumanyi, kete nde pombaka mɛnya hwe ɔnɛ nde ekɔ lo sala tshɛ dia monga omi l’ɔlɔlɔ ndo lôkana ngandji lam’akambande la lowandji lande lo yoho yasungana. (Efeso 5:23-25, 28-31) Paulo akafunde ate: “Naka untu ambuyanga ulimu w’umendji wa lu ekelizia, ndi ambulanga ulimu w’ololo. Okone umendji tayalaki la unungu. Ndi ayali kanga wadi otoi utu.” (1 Timote 3:1, 2) Pombaka mɛnama hwe ɔnɛ ekumanyi ekɔ lo sala la wolo ande tshɛ dia monga omi l’ɔlɔlɔ, oyadi kânga wadiɛnde ekɔ onyande Okristo kana kema. Lo mɛtɛ, kânga anto waha l’atei w’etshumalo pombaka mɛna ɔnɛ nde kokɛkokɛka wadiɛnde ɔlɔlɔ ndo kotshaka ɛkɛndɛ ande ekina lo yoho yasungana. Paulo akate nto ate: “Dieli la ndi dia ndjala la lukumu l’ololo l’atei a wane weli l’andja, ne dia ndi atukoko lu lukumu la kolo kana lu djunga ya [Diabolo, NW].”—1 Timote 3:7.
11 Mɛtɛ, tshɛkɛta ‘omi lele la wadi ɔtɔi’ minyaka kanyi y’ɔsɛngɛ, koko yɔ mendanaka ndo la kɔlamelo ya lo diwala. (Heberu 13:4) Lo yoho ya lânde, dikumanyi pombaka ndjâlama ɔlɔlɔ lam’akimanyiyawɔ akadiyɛso wa l’atei w’etshumanelo. Vɔ hawohombe ndjâla vamɛ ato lam’atshɔwɔ dia tênda kadiyɛso kɛmɔtshi kele l’ohomba w’alako ndo w’esambelo. Ayoleka ɔlɔlɔ ekumanyi ntshɔ la ekumanyi kekina kana okambi ɔmɔtshi w’olimu, koyanga la wadiɛnde, naka ekɔ diendelo dia tokeketsha onto.—1 Timote 5:1, 2.
12 Lâdiko dia lâsɔ, lam’akandashilaka awui walɔmbama le dikumanyi la ekambi w’olimu, ɔpɔstɔlɔ Paulo aki la dako dimɔtshi le wadi wa wanɛ wele la waɛsɛ wa ngasɔ. Nde akafunde ate: “Ndu amantu pupu, wayali la kenemo, aha atendanyi, keli wayakimeli, wayali la kolamelu lu akambu tshe.” (1 Timote 3:11) Okristo kokaka sala tshɛ dia kimanyiya wadiɛnde dia monga la waonga asɔ.
Ɛkɛndɛ Washa Afundelo Omi Otsha le Wadiɛnde
13 Mɛtɛ, dako sɔ diashawɔ wadi wa dikumanyi kana w’ekambi w’olimu mɛnyaka ɔnɛ wadi asɔ wekɔ Akristo wamboyakimɔ le Nzambi. Tena efula, ɔsɔku mbatodiongaka nɛ dia Akristo nɔmbamaka dia ntshuka kana ntshukama “paka lu lulangu la Khumadiondjo.” (1 Koreto 7:39) Kayotota lo dikambo di’ɔnangɛso lakashile ntshuka omoto lele bu ombetawudi la ntondo ka nde ndjâkimɔ le Jehowa, kana kanga wadi lamboyotakɔ mboka aha l’ɛkɔmɔ k’ɔnangɛso na?
14 Dikambo sɔ to hadiokoke mboshimba dia nde ndjâla ekumanyi. Dui sɔ hadiowosha lotshungɔ la nde kakitɔna la wadiɛnde paka l’ɔtɛ w’ɔnɛ nde bu lande ɔtɛmwɛlɔ wâmɛ. Paulo akalake waomi ate: “We ambukelekama la wadi? tuyangaki nkelekoma.” (1 Koreto 7:27) Nde akate nto ate: “Naka unyasu omotshi eko la wadi laha umbetawudi, la umuntu uku ambetawo mbidjase la ndi, ndi tûkimoki. Keli naka laha umbetawudi ayumo, ndi amo; unyasu kana kadiyesu kema uku fumbi lu akambu ane. [Koko Nzambi, NW] akateti lu akambu wa ki. We umuntu, we mbeyaka kana we ayushimbela umeye? We umi, we mbeyaka kana we ayushimbela wadeye?” (1 Koreto 7:12, 15, 16) Kânga wadiɛnde kema Ɔmɛnyi wa Jehowa, ekumanyi pombaka ndjâla omi l’ɔlɔlɔ.
15 Oyadi kânga wadiɛnde ekɔ onyande ombetawudi kana bu, ekumanyi k’Okristo pombaka mbeya ɔnɛ wadiɛnde ekɔ l’ohomba wa yambalo yande yoludi la ngandji. Ɔpɔstɔlɔ Petero akafunde ate: “Ndu nyu apami, nyudjase la wadienyu la yimba, nyuwalemia, ne dia vo wambunyuleka wodu, la dia vo weko ekito kame la nyu wa ngandji ka mamba ka lumu, dombelo dianyu diatukushimbama.” (1 Petero 3:7) Omi latsha l’okonda di’aha mbidja ehomba a wadiɛnde yimba mbidjaka diokanelo diasande la Jehowa lo wâle; dui sɔ mbeyaka mbodjɛ wekamu di’aha nde sukana la Jehowa, wate kana “la dingi wuhu wahakuki dombelo nkuma le [nde].” (Delu dia Jeremiya 3:44) Dui sɔ mbeyaka mboshishɛ waɛsɛ ande wa kamba oko omendji w’Okristo.
16 Oko wakatadiɛnyi, kanyi yoleki woke yele l’ɛtɛkɛta wa Paulo yɔ nyɛ: naka pami ambotshuka wadi, kete nde amboshisha etenyi kɛmɔtshi ka lotshungɔ lakinde lalɔ lam’akinde onyemba, lotshungɔ lakawoshaka diaaso dia nde “kambɛ Nkumadiɔndjɔ olimu w’etete, la yambalo tshɛ.” (1 Kɔrɛtɔ 7:35, NW) Alapɔlɔ waya mɛnyaka ɔnɛ esangɔ ɛmɔtshi, dikumanyi dimɔtshi diele la wadi mɛngamaka lɛkɛ lɔmɔtshi lam’akanawɔ lomba lo ɛtɛkɛta ɛsɔ wa Paulo wakasambiyama oma le Nzambi. Lo saki kawɔ ka sala kɛnɛ kakanyiyawɔ ɔnɛ dikumanyi di’ɛlɔlɔ pombaka sala, vɔ mbeyaka ndjonya yimba oma l’ɛkɛndɛ awɔ ɛmɔtshi a waomi. Amɔtshi mɛnaka wolo tona ɔkɛndɛ kana diɛsɛ dimɔtshi dia l’atei w’etshumanelo, kânga mbɛnawɔ hwe ɔnɛ naka vɔ dietawɔ kete lonyuma la wadiɛwɔ monga lo wâle. Vɔ ngɛnangɛnaka waɛsɛ wɔtɔnganɛ la diwala, ko onde vɔ mbetawɔka kotsha ɛkɛndɛ wokelekami la diwala?
17 Mɛtɛ, ekumanyi kele l’ohetoheto kokaka mandɔma efula. Ko onde naka Okristo kotshaka ɛkɛndɛ wa l’etshumanelo ko hadje yimba lo ɛkɛndɛ wawosha Afundelo otsha le wadiɛnde kete lâsɔ nde ekɔ Okristo wahɛngama lɛkɛ lɔmɔtshi? Kânga mbakombolande sukɛ ase etshumanelo, ekumanyi kahɛngama lɛkɛ lɔmɔtshi ndjashaka nto ndo lo lonyuma la wadiɛnde. Wadi amɔtshi wa dikumayi ndjɔ̂laka lo nyuma ndo ndjôngaka lo nyuma oko “watu wambudita l’ashi.” (1 Timote 1:19) Kânga mbele wadi ekɔ l’ɔkɛndɛ wa kamba dikambo di’eko kande hita, lo tena dimɔtshi, ekakatanu wa lo nyuma totowotomba otondoyala ekumanyi ‘akalesha ndo akalange’ wadiɛnde, “uku akalangi Kristu ekelizia.” (Efeso 5:28, 29) Lo mɛtɛ, dikumanyi pombaka ‘ndjâlama ɔlɔlɔ, ndo nama lemba tshɛ ɔlɔlɔ.’ (Etsha 20:28) Naka vɔ wekɔ la wadi, kete ndo wadiɛwɔ mbele l’atei a lemba lɔsɔ.
‘Fɔnu l’Emunyi’
18 Ɔpɔstɔlɔ akafunde nto ate: “Naka usekaseka w’emuma ambutshukama, ndi hatshi kolo. Ku antu ako wayuyala la asui lu [emunyi, NW]. Dimi nangaka nyamela uma l’asui ako.” (1 Koreto 7:28) Paulo akalangaka pandola wanɛ wakakokaka ndjela ɛnyɛlɔ kande ka tshikala onyemba oma l’ekiyanu watoyaka ɔnɔngɔ ɔtɔi la diwala lo weoho tshɛ. Kânga le atshukanyi waha l’ana, ekiyanu ɛsɔ mbeyaka monga ekakatanu wa yonge kana ekakatanu wa l’akambo w’ekondjelo ndo ɛkɛndɛ wawasha Afundelo otsha le ambutshi waya esombe, oyadi ambutshi w’omi kana wa wadi. (1 Timote 5:4, 8) Ekumanyi pombaka mbetawɔ ɛkɛndɛ ɛsɔ dia mbisha akina ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ, ndo tena dimɔtshi, dui sɔ mbeyaka monga la shɛngiya lo elimu ande w’omendji w’Okristo. Diɛsɛ ko, dikumanyi efula diekɔ lo sala olimu w’ɔlɔlɔ lo kotsha ɛkɛndɛ wa lo nkumbo la wa l’etshumanelo.
19 Paulo akate nto ate: ‘Nshi yaya ka nshila. Oma ka kakianɛ, wanɛ wele la wadi wayale oko wanɛ waha la wadi.’ (1 Koreto 7:29) Mɛtɛ, lo menda kɛnɛ kakandashile la fundɛ Ase Kɔrɛtɔ lo tshapita nyɛ, mbokɛmaka hwe ɔnɛ nde konanga mbuta ɔnɛ Akristo wele la wadi pombaka minya wadiɛwɔ yimba lo woho ɔmɔtshi. (1 Koreto 7:2, 3, 33) Nde akɛnya kɛnɛ kakandalange mbuta, lam’akandafunde ate: ‘Wanɛ wangɛnangɛna la diangɔ dia l’andja ɔnɛ wayale oko wanɛ wahangɛnangɛna ladiɔ. Dikambo awui wɛnama l’andja ɔnɛ wekɔ lo tatshikitana.’ (1 Koreto 7:31) Nshi nyɛ yamboleka ndo nshi ya Paulo la nyɛ y’ɔpɔstɔlɔ Joani, ‘andja wekɔ lo teete.’ (1 Joani 2:15-17) Ɔnkɔnɛ, Akristo wambotshukana ndo wɛna ohomba ndjâhombia awui amɔtshi dia ndjela Kristo hawokoke ndjasha tshɛ lo ɛngɛnɔngɛnɔ ndo lo waɛsɛ wa lo diwala.—1 Koreto 7:5.
Wadi Wêtawɔ Ndjâhombia
20 Oko wayahombia dikumanyi awui amɔtshi dia kimanyiya akina, wadi efula wa dikumanyi ndjâtshutshuyaka dia mbokanya ɛkɛndɛ wa lo diwala la wahɔ wa Diolelo w’ohomba efula. Nunu di’amato w’Akristo ngɛnangɛnaka dia kimanyiya waomɛwɔ dia vɔ kotsha ɛkɛndɛ awɔ w’emendji. Jehowa mbaokaka ngandji lo dikambo sɔ, ndo nde tshɔkɔlaka yimba y’ɔlɔlɔ yele lawɔ. (Filemona 25) Koko, dako dia Paulo diahɛngama lɛkɛ lɔmɔtshi mɛnyaka dia wadi w’emendji kokaka nongamɛ l’ɔlɔlɔ tshɛ dia waomɛwɔ mbetsha lofulo la wenya lakoka lâlewɔ ndo mbadjaka yimba lo yɛdikɔ yasungana. Ɔsɔ ekɔ ɔkɛndɛ washa Afundelo dikumanyi diele la wadi dia vɔ mbetshaka wenya lâle wadiɛwɔ lo yɛdikɔ yakoka woho wa vɔ mbokanya ɛkɛndɛ awɔ w’omi la w’omendji.
21 Kayotota naka lâdiko dia monga la wadi, ekumanyi k’Okristo ekɔ ndo ombutshi na? Dui sɔ mbokotshɛka ɛkɛndɛ ekina ndo mboshaka olimu okina w’omendji, oko wayotɛna lo sawo diayela.
[Study Questions]
1, 2. Bonde kele lonyemba l’asasɛrdɔsɛ hokana l’Afundelo?
3. Naa awui wa l’Afundelo wɛnya ɔnɛ emendji w’Akristo kokaka monga la wadi?
4. (a) Ngande weyaso ɔnɛ diwala kema dui dimɔtshi dialɔmbama le emendji w’Akristo? (b) Wahɔ akɔna wele la ɔnangɛso lele ekumanyi k’onyemba?
5. Dikambo diakɔna dia l’Afundelo diahomba anangɛso wele la wadi mbeya?
6, 7. (a) Naa yoho mɔtshi ‘yâtɔna’ pami kele la wadi? (b) Dako diakɔna diasha Paulo atshukanyi w’Akristo na? (c) Dikambo sɔ ngande wakokadiɔ monga la shɛngiya lo yɛdikɔ yakoka pami mbɔsa dia mbetawɔ olimu wambowowosha na?
8, 9. (a) Kakɔna kakalange Paulo nembetshiya lam’akandate ate Akristo wambotshukana ‘ndjakiyanyaka di’akambo wa l’andja’ ɔnɛ? (b) Kakɔna kahomba Akristo wambotshukana ndjakiyanya dia sala na?
10. Di’Okristo monga ekumanyi, kakɔna kahomba anango ndo anto wa l’andja k’etshumanelo mɛna le nde na?
11. Tshɛkɛta ‘omi lele la wadi ɔtɔi’ ɛ̂nyayɔ, ko lâsɔ, tɛdikɔ takɔna tahomba dikumanyi mbɔsa dia ndjâlama ɔlɔlɔ?
12. Waonga akɔna wahomba wadi wa dikumanyi la w’ekambi w’olimu ndjâtshutshuya dia monga lawɔ?
13, 14. Oyadi kânga wadi ekumanyi kema Ɔmɛnyi wa Jehowa, bonde kahomba ekumanyi mbidjasɛ la nde ndo monga omi l’ɔlɔlɔ?
15. Dako diakɔna diasha ɔpɔstɔlɔ Petero waomi w’Akristo, ndo etombelo akɔna wa kɔlɔ wakoka monga naka ekumanyi ekɔ omi lahadje wadiɛnde yimba?
16. Naa kanyi y’ohomba yele l’ɛtɛkɛta wa Paulo, ko ngande wahomba dikumanyi ndjiɔsa?
17. Kakɔna kakomɛ wadi amɔtshi, ndo ngande wotokoka dikambo sɔ mbewɔma?
18. Naa weoho ɛmɔtshi wa ‘fɔnu’ yɛna Akristo wambotshukana, ndo ngande wakoka dui sɔ monga la shɛngiya lo olimu waki ekumanyi?
19. Kakɔna kakalange Paulo nembetshiya lam’akandate ate: ‘Wanɛ wele la wadi wayale oko wanɛ waha la wadi’?
20, 21. (a) Naa awui wetawɔ Akristo efula wotshukami ndjâhombia? (b) Kakɔna kakoka omoto nongamɛ l’ɔlɔlɔ tshɛ oma le omɛnde, oyadi kânga omɛnde akɔ ekɔ ekumanyi?
[Caption]
[Wembola]
[Caption on page 15]
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 15]
Oyadi kânga nde mbisana l’elimu wa teokrasi, ekumanyi pombaka mbidja wadiɛndɛ yimba la ngandji tshɛ
[Caption on page 14]
Ovuswelo
◻ Awui akɔna wa l’Afundelo wɛnya ɔnɛ omendji w’Okristo kokaka monga la wadi?
◻ Naka ekumanyi k’onyemba ambotshuka wadi, kakɔna kahombande mbeya?
◻ Lo weoho akɔna wele Okristo wambotshukana ‘ndjakiyanyaka di’akambo wa l’andja’ ɔnɛ?
◻ Ngande wɛnya wadi efula w’emendji yimba y’ɔlɔlɔ ya mbetawɔ ndjâhombia?