Emendji Wêteta—Anto Wele Oko Etondo A Weshasha
“Lam’akandadɛ la diko, nde akatshu la ase fumbe; nde akakimɔ anto oko weshasha.”—ƐFƐSƆ 4:8, NW.
AMBETA ɛnɔnyi ndekana lokama, Tshoto y’Etangelo (l’Angɛlɛ) akewoya dikambo dimɔtshi di’oyoyo. Dikambo sɔ diakelamɛ ɔnɛ “Etenyi Kekina k’Olimu w’Esambishelo.” Kakɔna kakalɔmbamaka l’olimu akɔ ɔsɔ w’oyoyo na? Ɔsɔ aki odihwelo w’olimu wa nshi nyɛ w’emendji wêteta. Tshoto y’Etangelo ya Lovula 1, 1894 (l’Angɛlɛ) akalembetshiya ɔnɛ oma ko kakianɛ, anangɛso wele l’akoka wahombama wayotshɔka dia tênda elui w’Ambeki wa Bible ‘l’oyango wa tâkeketsha lo mɛtɛ.’
2 L’eleko ka ntondo T.D., emendji wa ngasɔ, oko Paulo la Baranaba, wakatshɔkaka dia tênda tshumanelo di’Akristo. Apami asɔ wa kɔlamelo waki l’oyango wa ‘keketsha’ tshumanelo. (2 Koreto 10:8) Ɛlɔ kɛnɛ, tekɔ la diɛsɛ dia monga la nunu di’apami wakamba olimu ɔsɔ dimɛna dimɛna lo ndjela ekongelo kakalɔngɔswama. Olui Walɔmbɔla w’Ɛmɛnyi wa Jehowa akâsɔnɔla oko emendji w’etshimbedi la wa distrikɛ. Omendji w’otshimbedi mendaka tshumanelo oko 20; l’etshumanelo tshɛ, nde tshikalaka lomingu l’otondo mbala hiende l’ɔnɔnyi, nde mendaka alapɔlɔ w’etshumanelo, mbishaka alako, ndo tombaka l’olimu w’esambishelo nde l’apandjudi wa Diolelo wa l’etshumanelo kêndande. Omendji wa distrikɛ mbele ɔnɔmbɔdi wa nsanganya y’etshimbedi tshɛ yasalema ɔnɔnyi l’ɔnɔnyi l’atei w’etshimbedi ɛmɔtshi, nde tombaka l’olimu w’esambishelo nde l’ase tshumanelo diendande lo lomingu la losanganya l’otshimbedi, ndo nde mbakeketshaka l’alako wotumbi oma lo Bible.
Yimba Yawɔ ya Mbetawɔ Ndjâhombia
3 Emendji wêteta mbetetaka tena tshɛ. Dikambo sɔ to nɔmbaka di’onto monga la yimba ya mbetawɔ ndjâhombia. Munda lɔkɛndɔ oma l’etshumanelo kɛmɔtshi otsha lo kekina kokaka monga tshondo y’okakatanu, koko apami asɔ vɔ la wadiɛwɔ mundaka nkɛndɔ ya ngasɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ. Omendji ɔmɔtshi w’otshimbedi akate ate: “Wadiɛmi ndekaka sukɛmi efula ndo nde hakiyana ndoko yema . . . Nde mɛtɛ sunganaka mandɔma efula lo menda yimba yele lande ya mbetawɔ ndjâhombia.” Emendji ɛmɔtshi w’etshimbedi mundaka nkɛndɔ ya kilɔmɛtɛlɛ ndekana 1 000 l’asa tshumanelo. Efula ka l’atei awɔ kɛndjakɛndjaka mituka, koko akina mbetetaka lo mashinyi wɛ̂mba anto tshɛ, lo dikalo, lâdiko dia falo, kana l’ekolo. Omendji ɔmɔtshi w’otshimbedi wa l’Afrika pombaka tehɔ lushi lɔmɔtshi l’ekolo, ɛ̂mbi wadiɛnde l’ahɛka, dia nkoma l’etshumanelo kɛmɔtshi. Lo nkɛndɔ yande ya misiyɔnɛrɛ, ɔpɔstɔlɔ Paulo akahombaka mbikikɛ tânyi, tshitshi, ndjala, mposa k’ashi, engondo, wâle wa weho la weho ndo ɛhɛnyɔhɛnyɔ wa kɔlɔ tshɛ. Nde aki ndo ‘l’okiyanu lo dikambo dia tshumanelo tshɛ’—okiyanu akɔ mbele ndo l’emendji tshɛ wêteta nshi nyɛ.—2 Koreto 11:23-29.
4 Oko Timɔtɛ, otshindedi wa Paulo, tena dimɔtshi emendji wêteta la wadiɛwɔ mongaka la tohemɔhemɔ tɔmɔtshi. (1 Timote 5:23) Dui sɔ nyomolekaka mbakiyanya efula. Wadi aki omendji ɔmɔtshi w’otshimbedi ekɔ lo mbuta ate: “Mongaka nshi tshɛ kâmɛ l’anangɛso ekɔ dui diakiyanya efula etena kahamayaoke dimɛna. Lam’akamamɛ nkila ngɔndɔ (ménopause), lakɛnyi dui sɔ wolo efula. Nɔngaka diangɔ diaso tshɛ lomingu la lomingu ko ntshɔ dihole dikina ekɔ tshondo y’okakatanu. Tena efula, paka dimi memala ko nɔmba Jehowa dia nde mbishami wolo wa dimi tetemala ntshɔ.”
5 Oyadi tohemɔhemɔ takɔna la ehemba ekina, emendji wêteta la wadiɛwɔ ngɛnangɛnaka olimu awɔ ndo mɛnyaka ngandji kôkawɔ anangɛwɔ, ngandji ka nyangaka wahɔ w’anto akina. Amɔtshi wakadje nsɛnɔ yawɔ lo wâle dia ntshɔ dia tokimanyiya anyawɔ lo nyuma lo tena di’ɛhɛnyɔhɛnyɔ ndo dialɔ̂ma ata. Lam’akawatendaka tshumanelo, vɔ wakɛnya yimba yele oko nyɛ yaki la Paulo lakatɛ Akristo w’Ase Tɛsalɔnika ate: “Sho takayala la wɔlamu l’atei anyu, wate kana l’etena kakokɛ waale wa omoto anande hita walɔnyande. Ɔnkɔnɛ, oko weso la lolango l’efula otsha le nyu, takangɛnangɛna nyosha aha paka lokumu l’ɔlɔlɔ la Nzambi loto, koko ndo anima aso hita, nɛ dia nyu nyakayala elangemi aso.”—1 Tɛsalɔnika 2:7, 8, NW.
6 Oko dikumanyi dikina dia l’etshumanelo k’Akristo, emendji wêteta ‘kambaka lotumu la wolo efula lo ntɛkɛta ndo lo ndakanya.’ Dikumanyi dia ngasɔ tshɛ pombaka ‘kondja nɛmɔ diolodiami l’ahende.’ (1 Timote 5:17) Ɛnyɛlɔ kawɔ kokaka tokimanyiya efula naka, l’ɔkɔngɔ wa sho ‘menda nganɛ wayokomɛka dionga diawɔ, sho mbokoya mbetawɔ kawɔ.’—Heberu 13:7.
7 Emendji ɛmɔtshi wêteta wakayala la shɛngiya yakɔna le anto akina na? Ɔmɛnyi ɔmɔtshi wa Jehowa akafunde ate: “Ɔnangɛso Kapanda Shishadjɛndɛ aki mɛtɛ la shɛngiya ya mamba lo lɔsɛnɔ lami! Nde aki omendji wêteta lo wodja wa Mexique tatɛ oma l’ɔnɔnyi 1960. Lam’akimi lêke dikɛnda, lakakongɛka oyelo ande l’asolo walomɔlomɔ ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Lam’akimi l’ɛnɔnyi dikumi, nde akambutɛ ate: ‘Wɛ ayoyala omendji w’otshimbedi.’ L’edja k’ɛnɔnyi w’ɔlɔngɔlɔngɔ, ɛnɔnyi w’ekakatanu efula, dimi lakawoyangaka mbala efula nɛ dia nshi tshɛ nde akambutɛka ɛtɛkɛta ɛmɔtshi wa lomba. Okiyanu ande wa ntondo ele nama lemba l’ɛkɔkɔ! Etena kɛnɛ kayami omendji w’otshimbedi, dimi ndjatshutshuyaka nshi tshɛ dia mbetshaka wenya lâle akɛnda ndo dia mbakeketsha dia vɔ ndjadjɛ eyango wa lo teokrasi oko wakandakeketshaka. Polo ndo l’ɛnɔnyi wa nkomelo wa lɔsɛnɔ lande, kânga mbakemalaka dui diande tena dimɔtshi ko hayotakiya dimɛna, Ɔnangɛso Kapanda Shishadjɛndɛ akayangaka nshi tshɛ dia mbutɛ onto tshɛkɛta yakoka mbokeketsha. Lushi ɔtɔi la ntondo ka nde mvɔ lo Yâta Afusa ya l’ɔnɔnyi 1995, nde akatshindɛ lo losanganya lotshikitanyi la lushi ɔtɔi ko akakeketsha ɔnangɛso ɔmɔtshi laki omangi (architecte) dia nde ndjadjɛ eyango wa dimɛna efula. Aha la tshimbatshimba, ɔnangɛso akɔ akalodja dɛmandɛ dia tokamba lo Bɛtɛlɛ.”
Vɔ Mandɔmaka Efula
8 Emendji wêteta la dikumanyi dikina diakakondja olimu oma lo ɔlɔlɔ w’ɔtɛkɔya wa Nzambi mbelamɛka ɔnɛ “anto [wele] oko weshasha.” Oko wênde ɔkɛndji wa Jehowa ndo Owandji w’etshumanelo, Yeso akatosha apami asɔ wele nge lo nyuma ate kele tokeketshame l’onto ndo l’onto ndo toyale etshundju w’anto. (Efeso 4:8-15) Naka wambokosha woshasha ɔmɔtshi, sunganaka wɛ kaloya losaka dia mɛnya lowando layɛ. Kɛsɔ mbahombaso sala, djekoleko lo dikambo dia woshasha watokeketsha dia sho tetemala kambɛ Jehowa. Ko lâsɔ, ngande wakokaso mɛnya lowando lele laso lo dikambo di’olimu wakamba emendji wêteta na? Ngande wakokaso mɛnya ɔnɛ sho ‘tetemalaka mboka anto asɔ ngandji k’efula’ na?—Filipi 2:29.
9 Naka wambewoya ɔnɛ omendji w’otshimbedi ayoya dia ndjênda etshumanelo kaso, sho kokaka tatɛ ndjâlɔngɔsɔla woho wa kamba elimu tshɛ wa l’etshumanelo l’edja ka lomingu lakɔ. Ondo sho kokaka nama wenya ɛmɔtshi dia ndjosukɛ ekongelo ka tombaka l’olimu w’esambishelo l’edja k’etena kênde l’etshumanelo kaso. Sho mbeyaka kamba oko ambatshi mboka wa tshanda ngɔndɔ kakɔ. Mɛtɛ, sho pombaka monga la saki ka ndjela tokanyi t’oma le omendji w’otshimbedi dia sho ndowanya olimu aso w’esambishelo. Yimba ya ngasɔ ya mbetawɔka akambo yayotokimanyiya efula ndo yayowɛnya ɔnɛ oyelo ande dia ndjênda etshumanelo ekɔ ohomba mɛtɛ. Eelo, emendji wêteta ndjâka dia ndjênda etshumanelo dia tokeketsha, koko ndo vɔ lawɔ wekɔ l’ohomba wa keketshama lo nyuma. Paulo akayalaka l’ohomba w’ekeketshelo tena dimɔtshi, ndo nde akalɔmbaka anyande Akristo mbala efula dia vɔ mbodjaka l’alɔmbɛlɔ awɔ. (Etsha 28:15; Romo 15:30-32; 2 Koreto 1:11; Kolosai 4:2, 3; 1 Tesalonika 5:25) Woho akɔ wâmɛ mbele ndo emendji wêteta wa nshi nyɛ, vɔ wekɔ l’ohomba wa sho mbadjaka l’alɔmbɛlɔ aso ndo mbakeketshaka.
10 Onde tambotɛka omendji w’otshimbedi nde la wadiɛnde ɔnɛ sho ngɛnangɛnaka oyelo awɔ dia ndjênda etshumanelo? Onde sho mboshaka losaka lo menda alako w’ɛlɔlɔ watoshande? Onde sho mbotɛka etena katofulaka ɔngɛnɔngɛnɔ aso l’olimu w’esambishelo oma lo tokanyi tatoshande? Naka ɔsɔku mbasalaso, kete dui sɔ diayowokimanyiya dia nde monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula l’olimu ande. (Heberu 13:17) Omendji ɔmɔtshi w’otshimbedi wa lo wodja w’Espagne akate woho watondɔngɛnangɛnaka nde la wadiɛnde lo dikambo dia tokatshikatshi ta eokelo ka losaka takawalongola l’ɔkɔngɔ wa vɔ menda tshumanelo. Nde ate: “Sho namaka tokatshikatshi tɔsɔ ndo tiâlaka l’etena kakɔmɔso otema. Tɔ tekɔ kiɔkɔ y’ekeketshelo ka mɛtɛ.”
11 Wadi aki omendji wêteta mɛtɛ kimanyiyamaka efula oma l’ɛtɛkɛta wa lowando wawotɛ onto. Nde aketawɔ ndjâhombia awui w’ohomba efula dia nde kimanyiya omɛnde l’olimu ɔsɔ. Akadiyɛso asɔ wa kɔlamelo minyaka lomba oma lo saki kele l’onto tshɛ, saki ka monga la luudu lande hita ndo, lo tena efula, saki ka mbota ana. Ɔn’aki Jafɛta la omoto aki okambi ɔmɔtshi wa Jehowa waketawɔ la lolango lande dia tshika diaaso dia monga l’omi ndo l’ana l’ɔtɛ wa dɔkɔlɔkɔ diakatshike she. (Embadi 11:30-39) Ngande wakɔsamaka dui sɔ diakandasale na? Embadi 11:40 (NW) mbutaka ɔnɛ: “Ɔnɔnyi l’ɔnɔnyi, ana wa amato wa l’Isariyɛlɛ wakatshɔkaka dia tândola ɔna omoto lakote Jafɛta y’Ose Ngiliyadɛ, nshi nyɛi l’ɔnɔnyi.” Ekɔ dimɛna efula lam’ayatshutshuyaso dia mbutɛka wadi w’emendji w’etshimbedi la wa distrikɛ ɔnɛ sho mbaokaka ngandji efula ndo mbawandolaka!
‘Tanyohɛke Nongolaka Angɛndangɛnda’
12 Yoho mɔtshi yakokaso mɛnya ngandji ndo lowando lele laso le Akristo wakamba olimu w’emendji wêteta ele mbalongolaka lawakaso. (Heberu 13:2) Ɔpɔstɔlɔ Joani akândola Ngayo nɛ dia nde akalongola wanɛ wakatshu dia tênda etshumanelo oko wa misiyɔnɛrɛ wêteta. Joani akafunde ate: “Olangemi ami, wɛ ekɔ lo sala olimu wa kɔlamelo lo kɛnɛ tshɛ kasalɛyɛ anangɛso, wele ndo angɛndangɛnda, wanɛ wakasanyɛ etshumanelo dikambo dia ngandji kayɛ. Anto asɔ, lambokɔsɛngasɛnga dia wɛ mbakɛndja lo mboka kawɔ lo yoho yasungana lo asho wa Nzambi. Nɛ dia lo lokombo lande mbakawatshu, aha la nongola ndoko ɛngɔ oma le ase wedja. Lâsɔ tekɔ l’ɔkɛndɛ wa nongolaka anto wa ngasɔ dimɛna, kele katoyale wanɛ wakamba kâmɛ lo kɛnɛ kele mɛtɛ.” (3 Joani 5-8, NW) Ɛlɔ kɛnɛ, sho kokaka ntɔla olimu w’esambishelo ka Diolelo otsha la ntondo lo nongolaka emendji wêteta la wadiɛwɔ lawakaso lo yoho shɔ. Lo mɛtɛ, dikumanyi dia l’etshumanelo pombaka ntsha tshɛ di’emendji wêteta kondja pango ka dimɛna, koko omendji ɔmɔtshi wa distrikɛ akate ate: “Sho hatokoke mbokanaka l’anangɛso paka l’ɔtɛ w’ɔnɛ kapanda mbakoka tosalɛ dui dimɔtshi. Hatolange ndo mbisha anto kanyi ya ngasɔ kânga yema tshitshɛ. Sho pombaka mbetawɔ ɔnangɛso tshɛ tolongola lakande, oyadi kanga ɔngɔnyi kana ose wola mbênde.”
13 Nongolaka angɛndangɛnda kokaka kimanyiya ndo etondo w’angɛndangɛnda akɔ ndo wanɛ wâlongola. Jorge, ɔnɛ laki ntondo omendji w’otshimbedi koko ôkamba nshi nyɛ lo Bɛtɛlɛ, ekɔ lo mbohɔ ate: “Lo nkumbo kaso, taki la mbekelo ka mbelɛka emendji wêteta dia ndjodjasɛ la so. Dimi fɔnyaka nte tena sɔ diakawayaka dia ndjotênda diakakimanyiya efula lo yoho yakimi kombeyaka nshi shɔ. Lo nshi yakimi ɔlɔngɔlɔngɔ, dimi laki l’ekakatanu wa lo nyuma. Mama akakiyanaka efula lo dikambo sɔ koko nde kombeyaka mɛtɛ woho wa kimanyiyami; ɔnkɔnɛ, nde akalɔmbɛ omendji w’otshimbedi dia sawola la mi. L’etatelo, dimi lakôlawɔlawɔka, nɛ dia lakokaka wɔma nte atokondotɔmɔnyɔla. Koko dionga diande dia mbɔsaka onto tshɛ oko ɔngɛnyi diakayotshutshuyaka dia paka dimi ndjosawola la nde. Nde akambelɛ dia dimi ndjosanga la nde lonya lo lokenga Lushi l’Ɔtɔi lɔmɔtshi, ko dimi lakôdihwɛ otema nɛ dia lakayashikikɛ nte nde ayomboka. Nde akampokamɛ dimɛna efula. Tokanyi t’eshika takandambisha takakimanyiya mɛtɛ, ko dimi lakatatɛ pama lo nyuma.”
14 Omendji wêteta ndjatshutshuyaka dia kimanyiya akɛnda la epalanga lo nyuma. Lâsɔ mɛtɛ, sho pombaka mɛnya lowando lele laso lo menda weolo wadjawɔ. Ko kakɔna kayoyala naka tekɔ lo mbɔ̂nyɔla l’ɔtɛ wa dikɔmɔ diande kana tekɔ lo mbɛ̂dika lo yoho ya kɔlɔ l’emendji ekina wakayaka ntondo dia ndjênda etshumanelo na? Ondo mɛtɛ dui sɔ diayowɔtɛtɔla otema. Paulo kokeketshamaka lam’akandokaka woho wakawɔnyɔlaka olimu ande. Ondo Akristo amɔtshi w’Ase Kɔrɛtɔ wakɔnyɔlaka ɛnamelo kande la ɔtɛkɛtɛlɔ ande. Ndamɛ akate ndo awui amɔtshi wakawataka nganɛ: ‘Mikanda ande avɔwɔ wetsho la wolo, koko ndjâka otondo ande aya l’atei aso ko wɔdu oto la ɔtɛkɛta ande hokɛ ndo ɔlɔ l’atoi.’ (2 Koreto 10:10) Diɛsɛ ko, tena efula emendji wêteta mbokaka ɛtɛkɛta woludi la ngandji ndo la lowando.
15 Omendji ɔmɔtshi w’otshimbedi wa l’Amérique latine mɛnaka pâ la lɔkɛndɔ lushi l’otondo lo towoka ta lɔtɛkɛ dia tênda anango la akadiyɛnde wa lo nyuma wele lo dihole dimɔtshi diendama oma le asɔlayi w’atɔmbɔki. Nde akafunde ate: “Ndjâka ndo kandji wɛ menda woho wɛnya anangɛso lowando lawɔ lo dikambo di’oyelo ami dia ndjowaenda. Kânga mbahombami ndjasha pâ dia nkoma lɛkɔ, pomana la wâle efula ndo l’asui a weho la weho, akambo asɔ tshɛ halayowaɛnaka nte ekɔ dui dimɔtshi lo menda ngandji la ohetoheto wele l’anangɛso.”
16 Omendji ɔmɔtshi w’otshimbedi wa l’Afrika akafunde ate: “Oma lo ngandji kakatɛnya anangɛso, sho nangaka lɛtshi la nkɛtɛ la Tanzanie woho w’anyanya! Anangɛso wakalangaka sho mbaetsha, ndo vɔ wakangɛnangɛnaka monga kâmɛ la so lawakawɔ.” Diokanelo dia ngandji ndo di’ɔngɛnɔngɛnɔ diakikɔ l’asa ɔpɔstɔlɔ Paulo nde l’Akula la Piriska, atshukanyi w’Akristo wa l’eleko ka ntondo. Mɛtɛ, Paulo akate ɔnkɔnɛ lo dikambo diawɔ: “Nyumbishiya Piriska la Akula, anyami ekambi lu Kristu Jesu, moyo. Vo wakasundja nyumu yawo dia nshimbela lumu lami. Okone aha dime utu, keli dimi la ekelizia tshe w’asi wedja tambuwauka lusaka.” (Romo 16:3, 4) Emendji wêteta la wadiɛwɔ ngɛnangɛnaka woho wewɔ l’angɛnyi wele oko wa Akula la wa Piriska wa nshi nyɛ, wanɛ wayaɛnya pâ dia mbalongolaka lawakawɔ ndo mbatshindɛka.
Okeketshelo wa Tshumanelo
17 Yeso akate ate: “Lomba lamboyinga oma l’etsha alɔ.” (Mateo 11:19, NW) Ekongelo k’olimu w’emendji wêteta ekɔ dui dia lomba ndo lomba lɔsɔ mɛnamaka hwe lo yoho yele olimu ɔsɔ keketshaka tshumanelo di’ekambi wa Nzambi. Lo lɔkɛndɔ lande la hende la misiyɔnɛrɛ, Paulo nde la Silasi ‘wakatenyanya Suriya la Kilikiya, ko wakatakeketshaka tshumanelo.’ Dibuku di’Etsha totɛka ɔnɛ: “Lam’akawakindula lu esumba, vo wakawatela elembe wakadji atumami la dikumanyi diaki la Jerusalema, dia vo mb[â]kitanyia. Okone ekelizia wakakikitshama lu mbetawo, wakafulanelaka la lushi la lushi.” (Etsha 15:40, 41; 16:4, 5) Emendji wêteta wa nshi nyɛ nongolaka olakanyelo wa lo nyuma lo tshimbo y’Afundelo ndo y’ekanda watondja “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ,” oko alongola Akristo akina tshɛ.—Mateo 24:45, NW.
18 Eelo, dikumanyi diele emendji wêteta pombaka tetemala ndɛ lo mɛsa wa Jehowa wa lo nyuma. Vɔ pombaka mbekesanɛ dimɛna la tosambo ndo la awui wayela ɔlɔngɔswamelo wa Nzambi. Lâsɔ mbakoka anto wa ngasɔ monga tshondo y’ɔtshɔkɔ le anto akina. Oma l’ɛnyɛlɔ kawɔ k’ɔlɔlɔ k’ohetoheto l’olimu w’esambishelo, vɔ kokaka kimanyiya anyawɔ ambetawudi dia vɔ ndowana l’olimu w’Okristo. Alako wotumbi oma lo Bible washa dikumanyi sɔ diele emendji keketshaka ampokami lo nyuma. Lam’akimanyiyawɔ anyawɔ dia vɔ kitanyiya alako wa lo Dui dia Nzambi, dia vɔ kamba kâmɛ l’ekambi wa Jehowa wa lo nkɛtɛ k’otondo, ndo dia vɔ kambaka la tɛdikɔ ta lo nyuma tɔ̂sa Nzambi lo tshimbo y’‘ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo,’ emendji wêteta keketshaka tshumanelo diewɔ la diɛsɛ dia mendaka.
19 Ambeta oko ɛnɔnyi lokama, lam’akadihola ɔlɔngɔswamelo wa Jehowa olimu wa dikumanyi diêteta l’atei w’Ambeki wa Bible, Tshoto y’Etangelo (ya l’Angɛlɛ) yakate ɔnɛ: “Tayenda etombelo wayoyala ndo ɛlɔmbwɛlɔ kekina oma le Nkumadiɔndjɔ.” Ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa kakɛnama hwe. Oma lo ɛtshɔkɔ ande ndo l’ɛlɔmbwɛlɔ k’Olui Walɔmbɔla, olimu ɔsɔ wambohama ndo wambɔlɔngɔswama l’edja k’ɛnɔnyi watete. Diɔ diakɔ diele tshumanelo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa dia lo nkɛtɛ k’otondo diekɔ lo takeketshama lo mbetawɔ ndo diekɔ lo tafulanɛ lushi la lushi. Mɛnamaka hwe dia Jehowa mɛtɛ ekɔ lo tshɔkɔla yimba ya ndjâhombia yele l’anto asɔ wele oko etondo a weshasha. Ko ngande wakoka emendji wêteta kotsha olimu awɔ dimɛna dimɛna na? Naa eyango awɔ na? Ngande wakokawɔ kimanyiya etshumanelo lo yoho yoleki ɔlɔlɔ na?
[Study Questions]
1. Naa olimu w’oyoyo wakewoya Tshoto y’Etangelo (ya l’Angɛlɛ) lo 1894?
2. Elimu akɔna wasala emendji w’etshimbedi la wa distrikɛ?
3. Lande na kahomba emendji wêteta monga la yimba ya mbetawɔ ndjâhombia?
4. Tohemɔhemɔ kokaka monga la shɛngiya yakɔna lo nsɛnɔ y’emendji wêteta ndo ya wadiɛwɔ?
5. Oyadi ehemba a weho la weho wakahomana la wɔ, yimba yakɔna yakɛnya emendji wêteta la wadiɛwɔ?
6, 7. Emendji wêteta wakamba lotumu la wolo kokaka monga la shɛngiya yakɔna y’ɔlɔlɔ le anto akina?
8. Wa na wele “anto [wele] oko weshasha” watawɔ l’Ɛfɛsɔ tshapita 4, ndo ngande wakimanyiyawɔ etshumanelo?
9. Ngande wakokaso mɛnya lowando laso le emendji wêteta?
10. Ngande wakokaso kimanyiya omendji wêteta di’olimu ande monga tshondo y’ɔngɛnɔngɛnɔ le nde?
11. Lande na kahombaso mbutɛka wadi w’emendji w’etshimbedi la wa distrikɛ ɔnɛ sho mbaokaka ngandji efula ndo mbawandolaka?
12, 13. (a) Kakɔna katotɛ Afundelo lo dikambo dia nongolaka emendji wêteta la wadiɛwɔ? (b) Sha ɛnyɛlɔ kɛnya woho wakoka dui sɔ kimanyiya ndo angɛndangɛnda ndo wanɛ wâlongola.
14. Lande na kahombaso mandolaka dikumanyi diele emendji wêteta lo dihole dia mbaɔnyɔlaka?
15, 16. Ngande wanandema emendji wêteta la wadiɛwɔ oma lo ngandji la ohetoheto wele la anyawɔ ambetawudi?
17. Lande na kakokaso mbuta ɔnɛ ekongelo k’olimu w’emendji wêteta ekɔ dui dia lomba, ndo oma lende akondjawɔ olakanyelo?
18. Ngande wakeketshama tshumanelo oma le emendji wêteta?
19. Wembola akɔna wayotoyɔsɛdingola?
[Caption]
[Wembola]
[Caption on page 9]
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 9]
Di’onto têtetaka tena tshɛ, nde pombaka monga la yimba ya mbetawɔ ndjâhombia
[Caption on page 12]
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 12]
Onde wɛ ambelɛka emendji wêteta la wadiɛwɔ lakayɛ?
[Caption on page 13]
Kakɔna Kayoyokadimola?
◻ Naa elimu ɛmɔtshi wasala emendji w’etshimbedi la wa distrikɛ?
◻ Lande na kahomba emendji wêteta monga la yimba ya mbetawɔ ndjâhombia?
◻ Ngande wakokaso mɛnya lowando laso lo dikambo di’olimu wasala dikumanyi diêteta la wadiɛwɔ?
◻ Kakɔna kakoka emendji wêteta sala dia keketsha tshumanelo lo mbetawɔ?