Anto Tshɛ Watombole Jehowa!

‘Vɔ mɛtɛ wayotombola Jehowa lo lɛtshi la nkɛtɛ l’osase.’​—⁠ISAYA 24:⁠15.

JEHOWA ekɔ mɛtɛ lokombo la Nzambi lele la lokumu efula! Amvutshi wa kɔlamelo wa lo nshi y’edjedja wakangɛnangɛnaka efula lam’akawatɛkɛtaka lo lokombo lɔsɔ! L’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula mbakawatombolaka Jehowa, Nkumɛwɔ kele Owandji w’andja w’otondo, ndo ɔnɛ lakanga lokombo lɛnya ɔnɛ nde ekɔ Kanga Asangwelo a Weke. (Isaya 40:5; Jeremiya 10:​6, 10; Ezekiyele 36:23) Kânga wanɛ welɛwɔ ɔnɛ amvutshi wa totshitshɛ wakatɛkɛtaka awui efula lo tombola Jehowa. Ɔmɔtshi a l’atei w’amvutshi akɔ asɔ lokombo lande Hangai. Lo dibuku dia Hangai, dibuku diele paka l’avɛsa 38 ato, lokombo la Nzambi fundama mbala 35. Pɔlɔfɛsi ka ngasɔ kayɛnama anyanya naka wɛ minya lokombo Jehowa ko mbidja “Nkumadiɔndjɔ” lo dihole dialɔ, oko asalema lo Bible yakadimola ase Lokristokristo oma le wanɛ wayata ɔnɛ sho mbele apɔstɔlɔ woleki.​—⁠Ɛdika la 2 Koreto 11:⁠5.

² L’Isaya 12:2 (NW), vɔ funda weho ehende wa lokombo lɔsɔ la Nzambi.a Omvutshi Isaya ate: “Nyende! Nzambi mbele panda kami. Dimi layoyala la wɛkamu ndo halodidima lokomba; nɛ dia Yah Jehowa mbele wolo ami la nkudu kami, ndo nde aya otondo a panda le mi.” (Enda ndo lo Isaya 26:​4, NW.) Ɔnkɔnɛ, ɛnɔnyi oko 200 la ntondo k’Isariyɛlɛ tshungɔ oma lo lɔhɔmbɔ lakiwɔ la Babilɔna, Yah Jehowa akatetemalaka shikikɛ oma l’onyɔ w’omvutshi ande Isaya ɔnɛ nde ekɔ Oshimbedi awɔ wa nkudu. Lɔhɔmbɔ lɔsɔ lakahombe tatɛ l’ɔnɔnyi 607 ko komɛ l’ɔnɔnyi 537 N.T.D. Isaya akafunde nto ate: ‘Dimi Jehowa mbasala akambo tshɛ, . . . dimi mbele Ɔnɛ latɔtɛkɛtaka dikambo dia Kurɔ nte: Nde ekɔ olami ami w’ɛkɔkɔ, ndo nde ayosala kɛnɛ tshɛ kangɛnangɛnami; eelo, lam’atomotaka dikambo dia Jerusalɛma nte: Yɔ yayohikama nto, ndo dia tɛmpɛlɔ nte: Etshina kayɛ kayokama.’ Kurɔ kɛsɔ akinde na? Dikambo dia diambo ko, nde akayoyalaka Nkumekanga Kurɔ ka la Pɛrɛsiya, ɔnɛ lakayɔlɛmbiaka Babilɔna l’ɔnɔnyi 539 N.T.D.​—⁠Isaya 44:​24, 28.

³ Dia kotsha ɛtɛkɛta wa Jehowa wakafundama oma le Isaya, Kurɔ akatome dui le Ase Isariyɛlɛ waki lo lɔhɔmbɔ ate: “Untu tshe l’atei anyu leli usi wudja wa [Jehowa], [Nzambi kande, NW] ayali la ndi! Ndi atshu la Jerusalema ya la Juda, dia ntuhika luudu la [Jehowa], [Nzambi k’Isariyɛlɛ, NW]​—⁠ndi keli [Nzambi ka mɛtɛ​—⁠luudu laki, NW] la Jerusalɛma.” Atshikadi w’Ase Juda, wanɛ waki l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mamba, ndo wa Netinimɛ, wanɛ waki komonga Ase Isariyɛlɛ, kâmɛ ndo ana w’ekambi wa Sɔlɔmɔna, wakakalola la Jerusalɛma. Vɔ wakakome l’etena ka sala Difɛstɔ dia Totombotombo l’ɔnɔnyi 537 N.T.D. ndo wakalambola Jehowa elambo lâdiko di’elambwelo kande. L’ɔnɔnyi wakayoyelaka, lo ngɔndɔ ka hende, vɔ wakahike etshina ka tɛmpɛlɔ ka hende, wada tokoko ta wolo t’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo watombola Jehowa.​—⁠Ezera 1:​1-4; 2:​1, 2, 43, 55; 3:​1-6, 8, 10-13.

⁴ Pɔlɔfɛsi ka Jehowa ka nɔngɔsɔla akambo ɔnkɔnɛ akiwɔ ntondo kakahombe kotshama la lotombo tshɛ l’Isariyɛlɛ. “Usui wa shenga la kete ya wumu wayongenangena. Kete y’ufumbu yayutundja mamasongo yato alembo w’amena. . . . Vo wayena lutumbu la [Jehowa] la dimena dia [Nzambi kaso, NW].” “Nyu nyayunela l’ongenongeno, nyayolombwama la ki. Akuna la ekungu wayimba kimbu y’ongenongeno la ntundu kanyu. . . . Dikambu so diayuyala euhwelu ka [Jehowa], djimbitelu ya pundju yahashilaki.”​—⁠Isaya 35:​1, 2; 55:​12, 13.

⁵ Koko ɔngɛnɔngɛnɔ ɔsɔ kombiviya. Wedja waki suke la wɔ wakayange dia mbidja la wɔ sheke y’ɛtɛmwɛlɔ wotshikitanyi ɔnɛ kele sho tshɛ toke tɛmpɛlɔ. Ase Juda kombetawɔ ntondo, vɔ wakawatɛ ɔnɛ: “Nyu kema la dikambu dia nkamba kame la su dia mpikela [Nzambi kaso, NW] luudu, shu shame mbayuhikela [Jehowa Nzambi k’Isariyɛlɛ, NW] luudu uku akatudjangela Kuro, khum’ekanga ka Peresiya.” Asukanyi asɔ wakayoyalaka ampetshanyi awɔ wa mamba. Vɔ ‘wakatetemalaka ntɛwɔla anya w’Ase Juda ndo mbakɔmɔla etema ɔnɛ kele aha vɔ tetemala mbika tɛmpɛlɔ.’ Ndo nto, vɔ wakasanyɛ Aratashasha, okitɔ wa Kurɔ, akambo wa kɔlɔ lo lokombo l’Ase Isariyɛlɛ, ko Aratashasha akatome dui di’aha vɔ tetemala mbika tɛmpɛlɔ. (Ezera 4:​1-24) Olimu ɔsɔ wakemala l’edja k’ɛnɔnyi 17. Lonyangu ko, l’etena kɛsɔ kakemala olimu, Ase Juda wakayongaka la mposa ka lomombo.

‘Jehowa Kanga Lolembelembe’ Ambɔtɛkɛta

⁶ Koyanga mbakidiɔ ɔsɔku, Jehowa akɛnya ‘wolo ande la nkudu kande’ lo sɛkɛ dia kimanyiya Ase Isariyɛlɛ lam’akandatome amvutshi, ɛnyɛlɔ oko Hangai nde la Zekariya, lo yoho ya lânde, dia tosalanganya Ase Juda woho wa vɔ mɛmba ɛkɛndɛ awɔ. Lokombo la Hangai mbɔtɔnɛka l’awui w’afɛstɔ, nɛ dia ondo lɔ nembetshiyaka ɔnɛ: “[Ɔna] Lakotɔ lo Difɛstɔ.” Lâsɔ lo yoho yasungana, nde akamɛ olimu ande w’omvutshi lo lushi la ntondo la ngɔndɔ ka Difɛstɔ dia Totombotombo, l’etena kakalɔmbamaka Ase Juda dia ‘monga paka l’ɔngɛnɔngɛnɔ oto.’ (Euhwelu k’Elembe 16:15) Lo tshimbo ya Hangai, Jehowa akakimɔ waewoyelo anɛi lo nshi 112.​—⁠Hangai 1:1; 2:​1, 10, 20.

⁷ Lo mbɔtwɛlɔ ka pɔlɔfɛsi kande, Hangai akate ate: “[Jehowa] Kanga lulimbilimbi kata ati.” (Hangai 1:2a) Alembe asɔ w’efula welɛwɔ “lulimbilimbi” wa na wewɔ na? Toko nyemba y’andjelo waki Jehowa, Bible mbaelɛka esangɔ ɛmɔtshi ɔnɛ elui w’asɔlayi. (Jobo 1:6; 2:1; Osambu 103:​20, 21; Mateu 26:53) Shi dui sɔ tokeketshaka ɔnɛ Jehowa ndamɛ, Nkumadiɔndjɔ Omboledi w’andja w’otondo, ekɔ lo kamba l’alembe asɔ wa l’olongo wahakoke nɛmbiama dia nɔmbɔla olimu wakambaso wa mbolola ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ lanɛ la nkɛtɛ?​—⁠Ɛdika la 2 Khumi ya Dikanga 6:​15-17.

⁸ Awui akɔna watanema lo diewoyelo dia ntondo diaki Hangai na? Anto wakataka vate: “Etena katakuki ka mpika luudu la [Jehowa] ntu.” Wokelo wa tɛmpɛlɔ, olimu wakɛnyaka didjidji di’okaloyelo w’ɔtɛmwɛlɔ wa Nzambi ɔnkɔnɛ akiwɔ ntondo, kondjala nto lo dihole dia ntondo lo nsɛnɔ yawɔ. Vɔ wakayomɛ ndjasha lo ndjahikɛ mvudu ya weke y’amɛna amɛna. Mposa ka lomombo kakayokitshakitshaka ohetoheto waki lawɔ lo dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa. Ɔnkɔnɛ, Jehowa kondjotetemala mbatshɔkɔla. Dikambɔ diawɔ kɔngɔnyaka diangɔ nto, ndo vɔ wakahombaka ahɔndɔ wa ndɔta lo nshi ya tshitshi efula. Ekondjelo kawɔ kakayongaka yema tshitshɛ, ndo vɔ waki oko wanɛ wadja falanga lo atapa a wesho wesho.​—⁠Hangai 1:2b-6.

⁹ Mbala hiende y’etondo, Jehowa akawaewola la wolo tshɛ ate: “Nyukani yimba dia etsha anyu.” Lo mɛtɛ, Zerubabɛlɛ, nguvɛrnɛrɛ ka Jerusalɛma, nde la Jashua,b ɔlɔmbɛdi a lâdiko, wakayele diewoyelo sɔ ko wakakeketsha anto tshɛ la dihonga dia vɔ ‘mpokamɛ dui dia Jehowa Nzambi kawɔ, la ɛtɛkɛta w’omvutshi Hangai, nɛ dia Jehowa Nzambi kawɔ mbakôtome; ko anto wakamɛ mboka wɔma l’ɔtɛ wa Jehowa.’ Lâdiko dia lâsɔ, “Hangai, dikendji dia [Jehowa], akatela wudja diui diakawutela [Jehowa] ati: Dimi leko la nyu, mbata [Jehowa].”​—⁠Hangai 1:​5, 7-14.

¹⁰ Ondo anto amɔtshi wakadjasɛ edja la Jerusalɛma wakakanaka ɔnɛ lotombo la tɛmpɛlɔ kɛsɔ kakayohikamaka nto ‘hatɛdima’ kânga yema la lɔnɛ la tɛmpɛlɔ ka ntondo. Koko l’ɔkɔngɔ wa nshi oko 51, Jehowa akasokoya Hangai dia nde mbewoya losango la hende. Nde akate la ntondo k’anto tshɛ ate: “Ukikitali, we Zerubabele, mbata [Jehowa]. Ukikitali, we Jashua, on’a Jehozadaka, olombedi a ladiku, ndu nyu antu tshe wa lu kete, nyukikitali. Nyukambi ulimu, ne dia dimi leko la nyu, mbata [Jehowa] Kanga lulimbilimbi. . . . , tanyukaki woma.” Jehowa lakahombe ndjokamba la nkudu kande koleki tshɛ l’etena kahombama dia ‘sutshasutsha olongo la nkɛtɛ,’ akasale tshɛ dia kânga wekamu akɔna w’oma le atunyi koyanga eshimbamelo k’oma le nkumekanga ka shaka monga anyanya. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi etanu, olimu wa mbika tɛmpɛlɔ wakashile lo yoho ya dimɛna efula.​—⁠Hangai 2:​3-6.

¹¹ Daka dimɔtshi dia diambo diakakotshama l’etena kɛsɔ: ‘Diangɔ di’amɛna efula dia wedja tshɛ diayohomba mbɔtɔ lɔkɔ; ko dimi layolodia luudu lɔnɛ la lotombo, mbata Jehowa kanga lolembelembe.’ (Hangai 2:⁠7) ‘Diangɔ sɔ di’amɛna efula’ kɛdikɛdi wanɛ waki komonga Ase Isariyɛlɛ ko wakayaka dia ndjɔtɛmɔla Nzambi lo tɛmpɛlɔ kɛsɔ, nɛ dia tɔ kakakɛnɛmɔlaka lotombo la wôngelo ande wa woke woke. Tɛmpɛlɔ kɛsɔ kakayohikama nto ngande wakitɔ naka wɛ kiɛdika la kɛnɛ kakahikama lo nshi ya Sɔlɔmɔna na? Omvutshi a Nzambi akate ate: “Lutumbu la l’okongo la luudu lone layuleka la ntundu wuki, mbata [Jehowa] Kanga lulimbilimbi.” (Hangai 2:⁠9) Lo ekotshamelo ka ntondo ka pɔlɔfɛsi kɛsɔ, tɛmpɛlɔ kɛsɔ kakayohikamaka nto kakatshikala edja efula ndeka ndo luudu la ntondo. Lam’akayɛnamaka Mɛsiya l’ɔnɔnyi 29 T.D. ko tɛmpɛlɔ kɛsɔ kekekɔ. Lâdiko dia lâsɔ, Mɛsiya ndamɛ akakiela lotombo lam’akandasambisha akambo wa mɛtɛ lɔkɔ la ntondo k’atunyi ande w’atɔmbɔki ndjowodiaka l’ɔnɔnyi 33 T.D.

¹² Tɛmpɛlɔ ka ntondo la ka hende ka la Jerusalɛma yakasale olimu w’ohomba efula lo mɛnya didjidji di’awui w’ohomba wa l’olimu w’ɔlɔmbɛdi wakahombe Mɛsiya ndjokamba ndo lo nama ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi waki Jehowa dia vɔ tetemala lanɛ la nkɛtɛ edja ndo lam’akayɛnamaka otondo a Mɛsiya.​—⁠Heberu 10:⁠1.

Tɛmpɛlɔ ka Lotombo ka lo Nyuma

¹³ Onde pɔlɔfɛsi ka Hangai ka nɔngɔsɔla akambo oko akiwɔ l’etatelo kekɔ la kitshimudi mɔtshi y’ohomba lo nshi ya l’ɔkɔngɔ diko? Eelo! Tɛmpɛlɔ ka la Jerusalɛma kakayohikamaka nto mbakayala etshina k’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ wa lo nkɛtɛ k’otondo. Koko tɔ kakɛnyaka didjidji dia tɛmpɛlɔ ka lo nyuma kele la lotombo loleki efula. Tɛmpɛlɔ kɛsɔ ka lo nyuma kakamɛ kamba olimu l’ɔnɔnyi 29 T.D. lam’akabatizamaka Yeso l’Ɔkɛdi wa Jɔrɔdana; wonya akɔ, Jehowa akakite Yeso nyuma k’ekila dia nde monga Ɔlɔmbɛdi a Lâdiko, ko nyuma k’ekila kakaholɔ l’efanelo ka fudu k’enga ko ndjowahema. (Mateu 3:16) L’ɔkɔngɔ wa Yeso shidiya olimu ande wa lanɛ la nkɛtɛ lo nyɔi kakandayovɔ oko olambo, Nzambi akawolola dia nde mbudɛ l’olongo; Dihole Dioleki Ekila dia lo tɛmpɛlɔ mbaki didjidji di’olongo akɔ, ndo lam’akandakome lɛkɔ, Yeso akatoshaka Jehowa nɛmɔ di’olambo ande. Nɛmɔ sɔ di’olambo ande mbaki oko tshungo, diɔ diakakombe pɛkato y’ambeki ande, ndo diakadihola mboka dia vɔ kitama nyuma k’ekila lushi la Pɛntɛkɔsta ka l’ɔnɔnyi 33 T.D. dia vɔ monga ɛlɔmbɛdi wa l’ɛse lo tɛmpɛlɔ ka Jehowa ka lo nyuma. Olimu wakawakambe la kɔlamelo polo ndo lo nyɔi lo sɛkɛ dia tɛmpɛlɔ lanɛ la nkɛtɛ akahombe ndjowasha eolwelo k’otsha l’olongo l’ɔkɔngɔ diko, dia vɔ totetemala kamba olimu w’ɛlɔmbɛdi pondjo pondjo.

¹⁴ Nunu di’Ase Juda waki la ndjatshumuya​—⁠ndo Ase Wedja l’ɔkɔngɔ diko​—⁠wakahongomɔ oya l’etshumanelo kɛsɔ k’Akristo ndo wakasambishaka lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo diaki Nzambi diayaye dia ndjôlɛ nkɛtɛ k’otondo. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi oko 30, ɔpɔstɔlɔ Paulo akayokoka mbuta ɔnɛ lokumu l’ɔlɔlɔ lambosambishama ‘le etongelo tshɛ kele l’ɛse olongo.’ (Kolosai 1:23) Koko l’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’apɔstɔlɔ, apɔstazi a woke wakayɔtɔ, ko osase w’akambo wa mɛtɛ wakayotatɛ mpɛta badibadi. Ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ w’Akristo wakayokombamaka la diatɔnelo dia lo Lokristokristo, diatɔnelo diotumbi oma lo wetshelo la filɔzɔfi y’apanganu.​—⁠Etsha 20:​29, 30.

¹⁵ Ɛnɔnyi nkama wakete. Ko l’ɛnɔnyi wa 1870, djui mɔtshi y’Akristo w’etema wa losembwe wakamɛ ndjasha lo wekelo wa Bible wa lotshimola. Oma lo kɛnɛ kakawɛnyi l’Afundelo, vɔ wakakoke tatshi la ntondo ɔnɛ ɔnɔnyi 1914 mbele ekomelo ka “tena diakashikikɛma di’ase wedja.” L’etena kɛsɔ mbakakomɛ “tena” esambelo dia didjidji (ɛnɔnyi 2 520 w’ɛlɔmbwɛlɔ k’anto wele oko nyama) lam’akahema Yeso Kristo l’okudi wa l’olongo​—⁠nde Yeso Kristo mbele Ɔnɛ lele la ‘lotshungɔ lakoka’ dia monga Mɛsiya, Nkumekanga ka nkɛtɛ. (Luka 21:​24, NW; Danyele 4:25; Ezekiyele 21:​26, 27) Djekoleko tatɛ oma lo 1919, Ambeki asɔ wa Bible, wanɛ welɛwɔ nshi nyɛ ɔnɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa, wakayasha l’ohetoheto tshɛ l’olimu wa dianganya lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo diayaye lo nkɛtɛ k’otondo. Lo 1919 mbaketawɔ Ɛmɛnyi wa Jehowa kinunu leeta lɔsɔ la kamba olimu, leeta lakasalema lo losanganya la woke lakawasale la Cedar Point, Ohio, l’États-Unis. Lofulɔ lawɔ lakadɛ polo ndo l’ɔnɔnyi 1935, lam’akakimɔ anto 56 153 alapɔlɔ w’olimu w’esambishelo. Ɔnɔnyi ɔsɔ, anto 52 465 wakale mapa ndo wakanɔ vinyɔ lo losanganya la mbala ɔtɔi l’ɔnɔnyi la Eohwelo ka nyɔi ka Yeso; lo yoho shɔ mbakawɛnya elongamelo kawɔ ka monga ɛlɔmbɛdi kâmɛ la Kristo Yeso lo dihole dia l’olongo, lo tɛmpɛlɔ ka woke ka Jehowa ka lo nyuma. Vɔ pombaka tokamba kâmɛ la nde nto oko nkumi ya dikanga lo Diolelo diande dia Mɛsiya.​—⁠Luka 22:​29, 30; Romo 8:​15-17.

¹⁶ Koko, Enyelo 7:​4-8 la Eny. 14:​1-4 mɛnyaka ɔnɛ lofulo l’Akristo asɔ tshɛ w’akitami komɛ lo 144 000, ndo efula ka l’atei awɔ wakatshumanyema l’eleko ka ntondo la ntondo k’apɔstazi a woke tatɛ. Tatɛ oma l’ekomelo k’eleko ka 19 ndo l’etatelo k’eleko ka 20, Jehowa akatshumanyaka atshikadi wa komelo wa l’olui ɔsɔ w’anto wambɛdiama l’ashi wa Dui diande, wambelamɛ ɔnɛ akanga a losembwe oma lo mbetawɔ kele lawɔ lo olambo wa Yeso wadimanyiya pɛkato, ndo wambodjama tshapa oko Akristo w’akitami dia lofulo l’anto 144 000 tshɛ koka.

¹⁷ Kakɔna kakayosalema l’ɔkɔngɔ wa lofulo l’otondo l’akitami sɔnama na? L’ɔnɔnyi 1935, lo losanganya la woke l’ohomba efula lakɔtɔma lo Washington, D.C., l’États-Unis, wakewoya ɔnɛ “ului a wuki” watawɔ l’Enyelo 7:​9-17 ekɔ olui wakahombe ndjomanema fundo “l’ɔkɔngɔ” w’otshumanyelo w’atshikadi w’anto 144 000, ndo olui ɔsɔ wekɔ l’elongamelo ka sɛna pondjo pondjo lo paradiso ka lanɛ la nkɛtɛ. L’ɔkɔngɔ wa nde ndowola Yeso dimɛna dimɛna le ambeki ande, Joani Obatizanyi, ɔnɛ layolɔ dia ndjɔsɛna lanɛ la nkɛtɛ oko ɔmɔtshi a l’atei w’“ekoko ekina,” akate dikambo dia Mɛsiya ate: ‘Nde pombaka mbudɛ, koko dimi pombaka kitakita.’ (Joani 1:29; 3:30; 10:16; Mateu 11:11) Olimu wa Joani Obatizanyi wa nɔngɔsɔlɛ Mɛsiya ambeki wakatatshɔka otsha l’ekomelo kawɔ lam’akamɛ Yeso sɔnɔla lofulo la wanɛ wakahombe ndjoyala l’atei w’anto 144 000; lofulo lɔsɔ lakatadɛka mbudɛ tsho. Koko l’ɔnɔnyi 1930, ngala yakayokadimɔ. Lofulo la wanɛ ‘wakelamɛ ndo wakasɔnama’ dia monga l’atei w’anto 144 000 lakatakitakitaka, koko lofulo l’“ului a wuki” w’“ekoko ekina” lakatatɛ mbudɛ woho w’anyanya. Olui ɔsɔ a woke wekɔ lo tatetemala fulanɛ l’etena kɛnɛ kayasukana ekomelo k’andja ɔnɛ wa kɔlɔ lo Armagɛdɔna.​—⁠Enyelo 17:14b.

¹⁸ L’etatelo k’ɛnɔnyi wa 1920, dako dia lo sɛkɛ diakasha Ɛmɛnyi wa Jehowa ndo diakawasale piblisite efula diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Miliyɔ y’Anto Yele la Lɔsɛnɔ Nshi Nyɛ Hawovɔkaki Pondjo.” Ondo l’etena kɛsɔ, etelo kɛsɔ kakɛnyaka di’oko vɔ waki l’elongamelo ka tshambandeko. Koko ɛlɔ kɛnɛ, etelo kɛsɔ kokaka mbutama l’eshikikelo tshɛ. Ndo osase watatetemala ngamɔ lo pɔlɔfɛsi ya lo Bible ndo efukutanu wa l’andja ɔnɛ wayanga nanyema mɛnyaka la wolo tshɛ ɔnɛ ekomelo k’andja wa Satana kaya suke, kaya k’onyɔ! Alapɔlɔ wa losanganya la Eohwelo ka nyɔi ka Yeso lakasalema lo 1996 mɛnyaka ɔnɛ anto 12 921 933 wakɔtɔ lo losanganya lakɔ, ndo l’atei w’anto akɔ, paka anto 8 757 (% 0,068) mbakɛnya elongamelo kawɔ k’otsha l’olongo lo ndɛ mapa la nɔ vinyɔ. Okaloyelo w’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ ɔnkɔnɛ akiwɔ ntondo ayanga shila. Koko nyɛsɔ tokeketale, aha sho tɛwɔla anya kânga yema l’olimu ɔsɔ. Eelo, Hangai 2:4 mbutaka ɔnɛ: “Nyu antu tshe wa lu kete, nyukikitali. Nyukambi ulimu, ne dia dimi leko la nyu, mbata [Jehowa] Kanga lulimbilimbi.” Nyɛsɔ tɔsɛ tɛdikɔ di’aha mposa ka lomombo kana akambo wa l’andja ɔnɛ kitshakitsha ohetoheto wele laso l’olimu wa Jehowa!​—⁠1 Joani 2:​15-17.

¹⁹ Tekɔ mɛtɛ la diɛsɛ di’ɔngɛnɔngɛnɔ dia ndo sho lawɔ kamba olimu lo ekotshamelo ka nshi nyɛ ka Hangai 2:​6, 7: “[Jehowa] Kanga lulimbilimbi kata ati: Etena otoi kambutshikala, etena ka tshitshe, ku dimi layusutshasutsha ulungu la kete, ashi a waki la kete y’ufumbu. Dimi layusutshasutsha wedja tshe dia [diangɔ di’amɛna efula, NW] dia wedja tshe ndja. Ku dimi layuludia luudu lone la lutumbu, mbata [Jehowa] Kanga lulimbilimbi.” Lohehe l’okundji, etshelo wahasungana, ndo lohetsho ekɔ akambo wambekɔnɛ hakoke l’andja ɔnɛ wa l’eleko kɛnɛ ka 20. Andja ɔnɛ mɛtɛ waya lo nshi yawɔ y’ekomelo, ndo Jehowa amboshilaka tatɛ ‘mbosutshasutsha’ lo ntoma Ɛmɛnyi ande dia vɔ ‘mbewoya lushi lande l’ɛsɔmbwɛlɔ.’ (Isaya 61:⁠2) “Osutshesutshelo” ɔsɔ w’etatelo wayokoma lo kiondoko yawɔ lam’ayolanyema andja ɔnɛ l’Armagɛdɔna, koko la ntondo k’etena kɛsɔ, Jehowa ekɔ lo tshumanya ‘diangɔ di’amɛna efula dia wedja tshɛ’ dia vɔ ndjôkambɛ olimu, ‘diangɔ’ sɔ kɛdikɛdi anto wa lanɛ la nkɛtɛ wele la lokitshakitsha ndo wele oko ɛkɔkɔ. (Joani 6:44) Nshi nyɛ, “ului a wuki” ɔsɔ ‘wekɔ lo kamba olimu w’ekila’ lo sɛkɛ dia la nkɛtɛ dia luudu la Jehowa l’ɔtɛmwɛlɔ.​—⁠Enyelo 7:​9, 15.

²⁰ Naka wɛ kamba olimu lo tɛmpɛlɔ ka Jehowa ka lo nyuma kete wɛ ayokondja okundji w’ohomba efula ndeka ndo ɛngɔ kakɔna tshɛ ka l’emunyi k’oshinga wolo. (Tukedi 2:​1-6; 3:​13, 14; Mateu 6:​19-21) Lâdiko dia lâsɔ, Hangai 2:9 mbutaka ɔnɛ: “Lutumbu la l’okongo la luudu lone layuleka la ntundu wuki, mbata [Jehowa] Kanga lulimbilimbi. Ndu lu dihuli ne kayumukimo ki, mbata [Jehowa] Kanga lulimbilimbi.” Ɛtɛkɛta ɛsɔ alembetshiyawɔ ɛlɔ kɛnɛ na? Sawo diayela diayototɛ kɛnɛ kalembetshiyawɔ.

[Footnotes]

[Study Questions]

1. Amvutshi wa Jehowa ngande wakawɔsaka lokombo lande, ko ase Lokristokristo ngande waliɔsawɔ?

2, 3. (a) Ngande wakakotshama pɔlɔfɛsi kɛmɔtshi ka diambo kêndana l’okalwelo w’Ase Isariyɛlɛ lo nkɛtɛ yawɔ ya lôtɔ? (b) Ɔngɛnɔngɛnɔ akɔna wakoke atshikadi w’Ase Juda vɔ l’anyawɔ?

4. Ngande wakayokotshama awui wa l’Isaya tshapita 35 la 55?

5. Lande na kele ɔngɛnɔngɛnɔ w’Ase Isariyɛlɛ kotshikala edja?

6. (a) Jehowa akandasale lo menda akambo waketaka l’Isariyɛlɛ? (b) Lokombo la Hangai lekɔ la kitshimudi yakɔna ondo, ndo lande na kele kitshimudi shɔ sunganaka?

7. Ngande wahomba ɛtɛkɛta wa Hangai wa mbɔtwɛlɔ tokeketsha?

8. Dionga diakɔna diakayoyalaka l’Ase Isariyɛlɛ, ndo etombelo akɔna wakayoyalaka?

9. Ɔhɛmwɛlɔ akɔna wa wolo ndo w’ekeketshelo wakasha Jehowa?

10. Ngande wakakambe Jehowa la nkudu kande dia kimanyiya Isariyɛlɛ?

11. Ngande wakalodia Nzambi tɛmpɛlɔ ka hende la lotombo ‘loleki woke’?

12. Olimu akɔna wakasale tɛmpɛlɔ hiende ya ntondo?

13. (a) Akambo akɔna wêndana la tɛmpɛlɔ ka lo nyuma wakasalema tatɛ oma l’ɔnɔnyi 29 polo ndo l’ɔnɔnyi 33 T.D.? (b) Naa olimu w’ohomba wakasale tshungo dia Yeso lo akambo asɔ?

14. (a) Naa ɔngɛnɔngɛnɔ wakayala l’etshumanelo ka ntondo k’Akristo oma l’olimu wakawasalaka l’ohetoheto? (b) Lande na kele ɔngɛnɔngɛnɔ ɔsɔ kotshikala edja?

15, 16. (a) Ngande wakakotshama pɔlɔfɛsi lo 1914? (b) Otshumanyelo akɔna wakasalema oya l’ekomelo k’eleko ka 19 ndo l’etatelo k’eleko ka 20?

17. (a) Naa otshumanyelo wakasalema tatɛ oma l’ɛnɔnyi wa 1930? (b) Bonde kele Joani 3:30 ohomba lanɛ? (Enda ndo lo Luka 7:28.)

18. (a) Lande na kakokaso nongamɛ l’eshikikelo tshɛ ɔnɛ “miliyɔ y’anto yele la lɔsɛnɔ nshi nyɛ hawovɔkaki pondjo”? (b) Lande na kahombaso ndjela kɛnɛ katama lo Hangai 2:4 l’ohetoheto tshɛ?

19. Ngande wakokaso kamba olimu ndo sho lawɔ lo ekotshamelo ka Hangai 2:​6, 7?

20. Lende akoka onto tana okundji woleki ohomba?

[Caption]

[Footnotes]

[Caption]

[Questions]

[Caption on page 17]

[Caption on page 17]

Alembe wa Jehowa wa l’olongo wekɔ lo nɔmbɔla ndo wekɔ lo sukɛ Ɛmɛnyi ande lanɛ la nkɛtɛ

[Caption on page 21]

[Review box on page 21]

Wembola w’Ovuswelo

◻ Naa ɛnyɛlɔ kakatotshikɛ amvutshi kahombaso ndjela lo dikambo dia lokombo la Jehowa?

◻ Naa ekeketshelo kakondjaso oma lo waewoyelo wa nkudu wakasha Jehowa Ase Isariyɛlɛ wakakalola lo nkɛtɛ yawɔ ya lôtɔ?

◻ Naa tɛmpɛlɔ ka lotombo ka lo nyuma kakamba olimu ɛlɔ kɛnɛ?

◻ Naa weho w’otshumanyelo wakatasalemaka l’ɔnɔngɔ l’eleko ka 19 la ka 20, ndo elongamelo kakɔna kele la ntondo?