Akristo, nyɔngɛnɛngɛnɛ kɛnɛ kenyu!
“Untu layatumbula ayatumbuli le Khumadiondjo.”—1 KORETO 1:31.
1. Dionga diakɔna diɛnama le anto lo kɛnɛ kendana la ɛtɛmwɛlɔ?
“WENDJODI.” Jurunalistɛ mɔtshi yendana la awui w’ɛtɛmwɛlɔ akakambe la tshɛkɛta shɔ atete edja dia nembetshiya dionga diele la anto efula lo kɛnɛ kendana la mbetawɔ kawɔ. Nde akalembetshiya ate: “Kɛnɛ kamboleka mɛnama lo ɛtɛmwɛlɔ wa nshi nyɛ, bu tshondo y’ɔtɛmwɛlɔ mɛtɛ, koko ekɔ dionga diɔsama mɛtɛ oko ‘wendjodi.’” Nde akalembetshiya wendjodi oko “tona dia ndjasha lo akambo tshɛ wendana la ɔtɛmwɛlɔ.” Nde akate dia anto efula “wekɔ la mbetawɔ le Nzambi . . . ; koko hawoyakiyanya efula dikambo diande.”
2. a) Bonde kele woho waya anto la wendjodi lo nyuma bu dikambo dia diambo? b) Wâle akɔna wele la wendjodi le Akristo wa mɛtɛ?
2 Dionga sɔ dia wendjodi kema dikambo dia diambo le ambeki wa Bible. (Luka 18:8) Ndo lo kɛnɛ kendana la ɛtɛmwɛlɔ lo tshɛ kawɔ, pombaka nongamɛ dia wendjodi monga nɛ dia ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wambokesa ndo wambokesola anto edja efula. (Enyelo 17:15, 16) Koko le Akristo wa mɛtɛ, kanyi yambekɔnɛ ya monga lokolo l’ashi lokolo l’okongo ndo shisha ohetoheto ekɔ tshondo ya wâle. Tayokondja etombelo wa kɔlɔ naka sho monga la wendjodi lo kɛnɛ kendana la mbetawɔ kaso ndo shisha ohetoheto aso l’olimu wa Nzambi kana lo akambo wa mɛtɛ wele l’atei wa Bible. Yeso akewola Akristo wa lo ntambe ka ntondo wakadjasɛka la Laɔdikiya lo dikambo dia monga djungudungu ate: “We kema tshitshi kema dja. Utumulanga ku we ndjala tshitshi kuyanga dja. . . . We eko djungudungu.”—Enyelo 3:15-18.
Teye kɛnɛ keso
3. Lo akambo akɔna wendana la lonto lawɔ wakoka Akristo ngɛnangɛna?
3 Dia ndɔshana la wendjodi wa lo nyuma, Akristo pombaka shihodia kɛnɛ kewɔ, ndo ngɛnangɛna lonto lawɔ la lânde lɔsɔ lo yoho yakoka. Oko weso ekambi wa Jehowa ndo ambeki wa Kristo, sho koka tana elembetshiyelo wɛnya kɛnɛ keso lo Bible. Tekɔ “emenyi” wa Jehowa, “ekambi kame la [Nzambi],” nɛ dia sho sambishaka anto akina “lukumu l’ololo” la waasaso. (Isaya 43:10; 1 Koreto 3:9; Mateu 24:14) Tekɔ anto ‘wokana ngandji lam’asaso.’ (Joani 13:34) Akristo wa mɛtɛ wekɔ anto “wambekela, la wambuyala la tumba ta ntshikitanya ololo la kolo.” (Heberu 5:14) Tekɔ “esasi wa kete.” (Filipi 2:15) Sho ndjaketembolaka dia “[ndjala] la ditshelu di’ololo l’atei w’asi wedja.”—1 Petero 2:12; 2 Petero 3:11, 14.
4. Ngande wakoka atɛmɔdi wa Jehowa shihodia kɛnɛ kewɔ bu?
4 Atɛmɔdi wa mɛtɛ wa Jehowa mbeyaka nto kɛnɛ kewɔ bu. “Vo kema wa la kete,” oko waki Yeso Kristo Ɔnɔmbɔdi awɔ komonga la la nkɛtɛ. (Joani 17:16) Vɔ ndjâkakitolaka la “wedja,” wele lo “udjima lu ewu kawo [ndo] wakangana uma lu lumu la [Nzambi].” (Efeso 4:17, 18) Diakɔ diele, ambeki waki Yeso “ntuna[ka] akambu wa dionyo la saki y’akambu wa la kete, dia . . . ndjala la nyumu ya ki, y’uluwanyi ndu y’ololo la kete nye.”—Tito 2:12.
5. Alembetshiya ekeketshelo ka ‘ndjatombola le Jehowa’?
5 Oshihodielo wa lonto laso ndo diɔtɔnganelo diasaso la Omboledi waheme andja w’otondo totshutshuyaka dia ‘ndjatombola le Jehowa.’ (1 Koreto 1:31) Lotombo la woho akɔna lɔsɔ na? Oko weso Akristo wa mɛtɛ, sho tekɔ la ɔngɛnɔngɛnɔ woho wele Jehowa Nzambi kaso. Sho ndjelaka dako diata ɔnɛ: “One lalanga ndjasema, ayaseme dia ndjala la ewu la dia nimbitelami, dia mbeya ati: Dimi keli [Jehowa]. Dimi leli [Jehowa], latutshaka akambu wa mamba, sambu k’ololo la akambu w’usimbwi lu kete.” (Jeremiya 9:24) Sho ‘ndjatombolaka’ lo diɛsɛ diele laso dia mbeya Nzambi ndo dia woho wakambande laso dia kimanyiya anto akina.
Okakatanu
6. Bonde kele amɔtshi mɛnaka dia ekɔ tshondo y’okakatanu dia tetemala monga la ɛnɛlɔ k’ɔlɔlɔ ka lonto lawɔ oko Akristo?
6 Mɛtɛ, hatongaka nshi tshɛ wɔdu dia tetemala monga la ɛnɛlɔ k’ɔlɔlɔ ka lonto laso la lânde oko Akristo. Ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi wakodiama lo nkumbo k’Akristo akohɔ dia nde akayongaka wɔdu lo nyuma lo tshanda mɔtshi, nde akate ate: “Tena dimɔtshi, dimi kombeyaka lande na kakimi Ɔmɛnyi wa Jehowa. Laketshama awui wa mɛtɛ oma ko dikɛnda diami. Tena dimɔtshi lakɛnaka dia ɔsɔ aki paka ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi wokongaka ndo wetawɔma.” Amɔtshi mbeyaka mbetawɔ dia tɔkɛnyɔ ta l’andja ɔnɛ, tita nsango, kana kanyi yahɔtɔnɛ la yaki Nzambi yele l’anto nshi nyɛ lo dikambo dia lɔsɛnɔ monga la shɛngiya lo lonto lawɔ. (Efeso 2:2, 3) Tena dimɔtshi Akristo amɔtshi mbeyaka koma polo lo monga la tâmu ndo lo nyomɔsɛdingola atɔndɔ ndo eyango awɔ.
7. a) Woho akɔna w’ɔsɛdingwelo wele dimɛna le ekambi wa Nzambi? b) Dikambo diakɔna diakoka monga wâle?
7 Onde ekɔ kɔlɔ dia shoamɛ ndjasɛdingolaka dimɛna mbala ko mbala? Ndooko. Ondo wɛ mbohɔka dia ɔpɔstɔlɔ Paulo akakeketsha Akristo dia vɔ ndjasɛdingolaka ate: “Nyuyaunganeli nyame, kana nyu la mbetawo; nyuyaediki nyame.” (2 Koreto 13:5) Lânɛ ɔpɔstɔlɔ akakeketshaka Akristo dia vɔ sala la wolo dia mbishola oseka wɔdu tshɛ wa lo nyuma wakoka tatɛ ndo dia sala kɛnɛ kahombama dia shidiya wɛɔdu ɛsɔ. Lam’ayasɛdingola Okristo dia menda kana nde ekɔ lo mbetawɔ, nde pombaka menda dia kana ɛtɛkɛta ndo etsha ande mbɔtɔnganɛka la mbetawɔ katande ate lekɔ latɔ. Koko, naka hawosadimi dimɛna, kete ɔsɛdingwelo watotshutshuya esadi dia nyanga lonto laso hita kana ekadimwelo wahɔtɔnɛ la diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa ndo la etshumanelo k’Akristo koka monga kɔlɔ ndo wâle.a Hatolange pondjo shisha ‘mbetawɔ yaso oko wato wambodita l’ashi’!—1 Timote 1:19.
Hatohandwe oma lo ekakatanu
8, 9. a) Ngande wakakɛnɛmɔla Mɔsɛ okandokando waki lande? b) Ngande wakakadimola Jehowa Mɔsɛ l’ɔtɛ w’okandokando waki lande? c) Shɛngiya yakɔna yele la ɛtɛkɛta wa Jehowa w’ekeketshelo le yɛ?
8 Onde Akristo wele la tâmu tena dimɔtshi pombaka fɔnya ɔnɛ vɔ wambɔkɔmɔ? Ndooko! Vɔ mɛtɛ koka keketshama naka vɔ mbeya dia tokanyi ta ngasɔ kema eyoyo. Ɛmɛnyi wa Jehowa wa kɔlamelo wa lo nshi y’edjedja vɔ lawɔ wakonge la tokanyi ta ngasɔ. Tɔshi ɛnyɛlɔ ka Mɔsɛ lakɛnya mbetawɔ, kɔlamelo ndo omamemelo lo yoho ya lânde. Etena kakawawosha ɔkɛndɛ wakɛnamaka oko nde hokoka kotsha, Mɔsɛ akɔtɔ l’okandokando ndo akambola ate: “Dimi leli na?” (Etumbelu 3:11) Mɛnamaka dia okadimwelo waki lande lo yimba waki ɔnɛ: ‘Dimi lekɔ onto l’anyanya!’ kana ‘dimi bu la akoka!’ Awui efula wendana la woho wakole Mɔsɛ wakakoke mbotshutshuya dia nde fɔnya ɔnɛ nde komonga la akoka: Nde aki ose wodja waki lo lɔhɔmbɔ. Ase Isariyɛlɛ wakawokasha. Nde kômbidjaka tɛkɛta. (Etumbelu 1:13, 14; 2:11-14; 4:10) Nde aki onami w’ɛkɔkɔ, lotumu lakahetshamaka efula oma le ase Edjibito. (Etatelu 46:34) Mbokɛmaka mɛtɛ lande na kakandayaɔsɛ dia nde hakoke monga otshungodi wa wodja wa Nzambi waki lo lɔhɔmbɔ!
9 Jehowa akakeketsha Mɔsɛ lo mbosha alaka ahende wa weke, ate: “Dimi layuyala la ye. One ayuyala djimbitelu le ye ati: Dimi nkukutumi. Lam’ayuyutundja wudja uma l’Edjibitu, nyu nyayuyontemola [Nzambi] l’ukungu one.” (Etumbelu 3:12) Nzambi akatɛka okambi ande waki l’okandokando dia nde ayotetemala monga la nde. Ndo nto, Jehowa akɛnya dia nde ayotshungola wodja ande ndoko onyake. Lo edja ka ɛnɔnyi, Nzambi akasha woho w’alaka wa ngasɔ w’ekeketshelo. Ɛnyɛlɔ, oma lo tshimbo ya Mɔsɛ nde akatɛ wodja wa Isariyɛlɛ etena kakiwɔ suke la mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya daka ate: “Nyukikitali, nyuyali la dihunga! . . . [Jehowa, Nzambi k]anyu, ndame ayutsho la nyu. Ndi hunyukimo kuyanga nyoseka.” (Euhwelu k’Elembe 31:6) Jehowa akashikikɛ ndo Jashua lawɔ ate: “Nduku untu ayuyala la wulu wa memala la ntundu kaye lu nshi tshe ya lumu laye. Dimi layuyalaka la ye, . . . ; dimi halukutshika, halukoseka.” (Jashua 1:5) Ndo nde akalake Akristo ate: “Dimi ha[ny]oseke, hala[ny]utshiki.” (Heberu 13:5) Woho weso la osukɔ wa wolo wa ngasɔ totshutshuyaka dia funa woho weso Akristo!
10, 11. Ngande wakakimanyiyama ose Lɛwi lakawelɛka Asafu dia monga la kanyi y’ɔlɔlɔ lo dikambo dia nɛmɔ di’olimu wakandakambɛka Jehowa?
10 Ɛnɔnyi oko nkama tshanu l’ɔkɔngɔ wa Mɔsɛ, ose Lɛwi ɔmɔtshi la kɔlamelo lakawelɛka Asafu akafunde la ɔlɔlɔ tshɛ lo kɛnɛ kendana l’okandokando waki lande lo dikambo dia ohomba wa monga la lɔkɛwɔ losembwe. Kânga mbakandayaketembolaka dia kambɛ Nzambi l’atei w’ekakatanu ndo w’ehemba, Asafu akɛnyi anto amɔtshi wakasɔkaka Nzambi wonga la wolo wôleki ndo la ɔngɔnyu. Shɛngiya yakɔna yaki la akambo asɔ le Asafu na? Nde akasuya ate: “Ekulu ami wakahahoka, la akaka ami wakayangi nselo. Dimi lakuki dingalinga kandjema, lam’akamendaka lukulu l’olo lakahumo antu wa kolo.” Nde akayomɛka mɛna oko monga ɔtɛmɔdi wa Jehowa ekɔ dikambo di’anyanya. Asafu akakanyiya ate: “Dimi lakalongosolaka utema ami olongosolalongosola, lakayakimelaka ukimelakimela. Dimi lakadien[ɛ]ka wenena nshi tshe.”—Osambu 73:2, 3, 13, 14.
11 Ngande wakalɔshanaka Asafu la tokanyi tɔsɔ takawofukutanyaka na? Onde nde akatikasha? Ndooko. Nde akewoya Nzambi tokanyi takɔ lo dɔmbɛlɔ oko wɛnaso lo Osambu 73. Asafu akasale otshikitanu wa woke lo dionga diande etena kakandatshu dia tembola tɛmpɛlɔ k’ekila. Etena kakandakome lɛkɔ nde akɛnyi dia ndoko koleki omamemelo le Nzambi. L’ɔkɔngɔ wa nde vusola nɛmɔ dia lo nyuma di’olimu wakandakambɛka Jehowa, nde akashihodia dia Jehowa mpetshaka kɔlɔ ndo lo etena kakashikikɛma, akanga wa kɔlɔ wayolanyema. (Osambu 73:17-19) Etena kakandatshikitanya kanyi yande shɔ, Asafu akakeketsha lonto lande lo mɛna ɔnɛ monga okambi wa Jehowa ekɔ diɛsɛ. Nde akatɛ Nzambi ate: “Dimi latuyalaka la ye nshi tshe, we atunkimelaka la yimba yaye. Ku l’okongo diku, we ayunkumia lu lutumbu laye.” (Osambu 73:23, 24) Asafu akayomɛka ngɛnangɛna Nzambi kande nto.—Osambu 34:2.
Vɔ wakeyaka lonto lawɔ dimɛna
12, 13. Sha bɛnyɛlɔ dia anto wa lo Bible wakangɛnangɛna diɔtɔnganelo diaki lam’asawɔ la Nzambi.
12 Yoho mɔtshi yakokaso keketsha lonto laso l’Okristo ele sɛdingola ndo mbokoya mbetawɔ k’atɛmɔdi wa kɔlamelo wakangɛnangɛna diɔtɔnganelo diaki lam’asawɔ la Nzambi kânga l’atei wa asui. Tɔshi ɛnyɛlɔ kaki Yɔsɛfu y’ɔnaki Jakɔbɔ. Lam’akinde eke kiɛndakɛnda, nde akasondjama la lokeso oko fumbe ko wakɔtɔlɛ l’Edjibito lo nkama ya kilɔmɛtɛlɛ mangana la she lakokaka Nzambi wɔma ndo la ngelo kawɔ kakawoshaka ɔngɛnɔngɛnɔ ndo ekeketshelo. Etena kakinde l’Edjibito, Yɔsɛfu komonga ndoko l’onto lakandakoke ntshɔ dia toyanga alako waki Nzambi, ndo nde akahombe pomana la akambo wa wolo wakadje lɔkɛwɔ ndo wɛkamu ande le Nzambi l’ohemba. Koko, nde akadje wolo efula dia nama lonto lande oko okambi wa Nzambi, ndo nde akatshikala la kɔlamelo lo kɛnɛ kakandeyaka ate kekɔ ɔlɔlɔ. Nde akangɛnangɛna monga ɔtɛmɔdi wa Jehowa kânga mbakinde lo dihole dia kɔlɔ, ndo nde komboka wɔma dia mbewoya tokanyi tande.—Etatelu 39:7-10.
13 Ɛnɔnyi oko 800 l’ɔkɔngɔ wa lâsɔ, yana ya yimato y’ose Isariyɛlɛ yaki lo fumbe laka Namana laki ɔlɔmbɔdi w’alembe w’ase Asuriya, kombohɛ lonto lande oko ɔtɛmɔdi wa Jehowa. Etena kakandakondja diaaso, nde akasambisha dimɛna la dihonga tshɛ dikambo dia Jehowa etena kakandate dia Elisha aki ɔprɔfɛta waki Nzambi ka mɛtɛ. (2 Khumi ya Dikanga 5:1-19) Ɛnɔnyi efula l’ɔkɔngɔ wa lâsɔ, Jɔsiya laki Nkumekanga ka dikɛnda akalɔngɔsɔla akambo wendana la ɔtɛmwɛlɔ wakatshikala lo etena k’otale, nde akalɔngɔsɔla tɛmpɛlɔ kaki Nzambi ndo akakimanyiya wodja dia kawolɛ Jehowa, kânga mbakandasɛnaka lo etena ka kɔlɔ. Nde akangɛnangɛnaka mbetawɔ ndo ɔtɛmwɛlɔ ande. (2 Ekondo, tshapita 34, 35) Danyɛlɛ nde l’asekande w’ase Hɛbɛru asato waki la Babilɔna kombohɛ lonto lawɔ oko ekambi wa Jehowa, ndo vɔ wakatshikala la kɔlamelo kânga la ntondo k’ɛhɛnyɔhɛnyɔ la ehemba. Mɛtɛ vɔ wakangɛnangɛnaka monga ekambi wa Jehowa.—Danyele 1:8-20.
Nyɔngɛnɛngɛnɛ kɛnɛ kenyu
14, 15. Kakɔna kalembetshiya tombola lonto laso l’Okristo?
14 Ekambi wa Nzambi ɛsɔ wakatondoya nɛ dia vɔ waki la ɔngɛnɔngɛnɔ wa dimɛna wa kɛnɛ kakiwɔ la ntondo ka Nzambi. Kayotota lo dikambo diaso ɛlɔ kɛnɛ na? Tombola lonto laso l’Okristo kɛdikɛdi na?
15 Ntondotondo, dikambo sɔ nɔmbaka dia monga la lowando l’oma k’ɛse otema l’ɔtɛ weso l’atei w’anto wele la lokombo la Jehowa, watshɔkwama ndo wetawɔma le nde. Nzambi kema la tâmu lo dikambo di’anto wele wande. Ɔpɔstɔlɔ Paulo, lakasɛnaka lo dihole diakalole la lofunge la ɛtɛmwɛlɔ, akafunde ate: “Khumadiondjo mbeyaka wane weli wandi.” (2 Timote 2:19; Walelu 16:5) Jehowa ngɛnangɛnaka “wane weli wandi.” Nde mbutaka ate: ‘Ɔnɛ lanyonanda, munandaka ɔna sso diami.’ (Zekariya 2:8) Mbokɛmaka hwe dia Jehowa tolangaka. Diakɔ diele, diɔtɔnganelo diasaso la nde pombaka ndja oma lo ngandji k’oma k’ɛse otema kawokaso. Paulo akate ate: “Untu lalanga [Nzambi], untu oso ambeyama uma le ndi.” —1 Koreto 8:3.
16, 17. Bonde kakoka Akristo, w’akɛnda ndo w’epalanga ngɛnangɛna sango diawɔ dia lo nyuma?
16 Ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka w’Akristo wakodiama lo nkumbo k’Ɛmɛnyi wa Jehowa pombaka ndjasɛdingolaka dia mbeya kana lonto lawɔ l’Okristo lekɔ lo takeketala oma lo diɔtɔnganelo diele l’onto ndamɛ nde la Nzambi. Vɔ hawokoke mendɛka tsho oma lo mbetawɔ kaki ambutshi awɔ. Paulo akafunde lo dikambo diaki okambi tshɛ waki Nzambi ate: “Kuyanga ndi kemadi, kuyanga ndi kokwe, oso eli dikambu dia uwandji andi.” Oma lâsɔ, Paulo akatetemala mbuta ate: ‘Sho tshɛ onto l’onto ayoyokoya la Nzambi akambo dikambo diande ndamɛ.’ (Romo 14:4, 12) Mbokɛmaka hwe dia ndjela ɔtɛmwɛlɔ waki ambutshi la etema ehende hakoke keketsha diɔtɔnganelo dia ma ma ndo diatshikala edja la Jehowa.
17 L’ɔkɔndɔ w’otondo wa lɔsɛnɔ l’anto Ɛmɛnyi wa Jehowa efula wakayahɔnaka l’ɔnɔngɔ. Vɔ wakatatɛ oma le Abɛlɛ ambeta oko ɛnɔnyi 6000 polo lo “ului a wuki” w’Ɛmɛnyi wa nshi nyɛ mbidja ndo lemba la atɛmɔdi wa Jehowa wayonga la lɔsɛnɔ laha la ekomelo lo nshi yayaye. (Enyelo 7:9; Heberu 11:4) Sho tekɔ anto w’ekomelo wa l’ɔnɔngɔ ɔsɔ w’otale w’ekambi wa kɔlamelo waki Nzambi. Ande sango dia diambo dia lo nyuma diele laso!
18. Ngande watotshikitanya lɔkɛwɔ ndo ɛlɛmbɛ aso la andja ɔnɛ?
18 Lonto laso l’Okristo nembetshiyaka nto lɔkɛwɔ kana waonga, ɛlɛmbɛ, ndo akambo akina wɛnya dia tekɔ Akristo. Ekɔ “Mbuka,” mbut’ate tshɔi yakɔ ya mboka ka dimɛna ndo kangɛnyangɛnya Nzambi. (Etsha 9:2; Efeso 4:22-24) Akristo ‘sɛdingolaka akambo tshɛ’ ndo ‘kimɛka wanɛ wele ɔlɔlɔ’! (1 Tesalonika 5:21) Sho shihodiaka hwe dia otshikitanu wa woke wekɔ lam’asa Lokristo la andja ɔnɛ wanganyi la Nzambi. Jehowa hatshike ndoko yema y’okandokando lam’asa ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ la wa kashi. Nde akate oma lo tshimbo y’ɔprɔfɛta ande Malaki ate: “Nyu nyayukalula ntu, nyayutshikitanya untu ololo la untu a kolo, one latotemolaka [Nzambi] la one lahatôtemolaka.”—Malaki 3:18.
19. Kakɔna kahongaki la Akristo wa mɛtɛ pondjo?
19 Lam’ele ndjatombola le Jehowa ekɔ ohomba l’andja ɔnɛ w’ofukutanu, kakɔna kakoka tokimanyiya dia tetemala la ndjatombola lo yoho ya dimɛna le Nzambi ndo dia mbeyaka lonto laso l’Okristo dimɛna? Alako wa amɛna efula tanemaka lo sawo diayela. Etena kotshayɛ sɛdingola akambo asɔ wɛ kokaka monga la eshikikelo kɛnɛ: Akristo wa mɛtɛ hawongaki la “wendjodi” pondjo.
[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]
a Lânɛ dikambo dia lonto laso la lo nyuma loto mbatɛkɛtama. Le wanɛ wele la hemɔ mɔtshi ya l’ɔtɛ, mbeyaka monga ohomba sakemɛ le wanɛ weya saka hemɔ yakɔ.
Onde wɛ akohɔ?
• Ngande wakoka Akristo ‘ndjatombola le Jehowa’?
• Kakɔna kamboyeka oma l’ɛnyɛlɔ ka Mɔsɛ la ka Asafu?
• Anto akɔna wa lo Bible wakangɛnangɛna olimu wakawakambɛka Nzambi?
• Kakɔna kalembetshiya ngɛnangɛna lonto laso l’Okristo?
[Osato wa lo lɛkɛ 14]
Mɔsɛ aki la okandokando etena kɛmɔtshi
[Osato wa lo lɛkɛ 15]
Ekambi waki Jehowa efula wa lo nshi ya edjedja wakangɛnangɛna lonto lawɔ