Nyɛnyanya ngandji ndo dilɛmiɛlɔ lo namaka nemi yanyu
“Keli pami tshe ukaki wadendi ngandji uku ayaukandi ndame, ndu wadi alemiaki umendi.”—EFESO 5:33.
1, 2. Dimbola diakɔna di’ohomba diahomba atshukanyi tshɛ ndjambola, ndo lande na?
OHƆSA dia wambokosha woshasha ɔmɔtshi wɔmbiwɔ dimɛna ko vɔ funda lâdiko ɔnɛ: “Kokɛwɔ dimɛna.” Ngande wayoyosala la woshasha ɔsɔ? Aha la tâmu wɛ ayosala la wolo ayɛ tshɛ diaha mbɔkɔsha. Kayotota lo dikambo dia woshasha wa diwala?
2 Naɔmi wadi aki odo la lo wodja w’Isariyɛlɛ akatɛ esekaseka wa wamato Ɔrɔpa nde la Ruta ate: “[“Jehowa kanyosha woshasha ɔmɔtshi ndo,” NW] kanyutanya ki untu l’untu lu luudu l’umi layutshukana la ndi.” (Ruta 1:3-9) Bible mbutaka lo dikambo dia womoto l’ɔlɔlɔ ɔnɛ: “Antu watukitaka luudu l’ongonyi uma le washewo. Keli wadi leli la yimba eli ushasha uma le [Jehowa].” (Tukedi 19:14) Naka wɛ ambotshukana, kete wɛ pombaka mbɔsa olonganyi ayɛ oko woshasha w’oma le Nzambi. Ngande wasalayɛ la woshasha wakakosha Nzambi ɔsɔ?
3. Dako diakɔna diakasha Paulo diahomba waomi la waa wadi ndjela?
3 Lam’akandafundɛka Akristo wa lo ntambe ka ntondo, ɔpɔstɔlɔ Paulo akate ate: “Keli pami tshe ukaki wadendi ngandji uku ayaukandi ndame, ndu wadi alemiaki umendi.” (Efeso 5:33) Tɔsɛdingole woho wakoka waomi la waa wadi ndjela dako sɔ lo kɛnɛ kendana la ɛtɛkɛta awɔ.
Nyewɔ ‘ɛngɔ ka kɔlɔ kafukutanya akambo’
4. Ngande wakoka lolemi monga la shɛngiya y’ɔlɔlɔ kana ya kɔlɔ?
4 Jakɔba, ofundji ɔmɔtshi wa Bible akate dia lolemi lekɔ “engo ka kolo, katuhasahasaka, lambulula too la lolengo la nyoi.” (Jakoba 3:8) Jakɔba akeyaka dikambo dia mɛtɛ di’ohomba nɛ: Lolemi la kɔlɔ konyaka l’elanyelo. Aha la tâmu, nde akeyaka yokedi ya lo Bible yɛdika ɛtɛkɛta wa wotata la “yombo.” Koko, yokedi yakɔ yâmɛ shɔ mbutaka ɔnɛ: “Keli lulimi la kanga yimba mbatôkonoyaka.” (Tukedi 12:18) Lo mɛtɛ, ɛtɛkɛta kokaka monga la shɛngiya ya wolo. Vɔ kokaka pomuya kana kɔnɔla. Shɛngiya yakɔna yele l’ɛtɛkɛta ayɛ le olonganyi ayɛ? Naka wɛ mimbola olonganyi ayɛ dimbola sɔ, ngande wayondokadimola?
5, 6. Akambo akɔna wakonya dia anto amɔtshi monga l’okakatanu dia nama nemi yawɔ?
5 Naka nyekɔ la mbekelo ka tondjanɛ ɛtɛkɛta wa kɔlɔ lo diwala dianyu, kete nyu kokaka ndjalowanya lo dikambo sɔ. Koko paka nyu mbidja welo. Lande na? Ɔkɔkɔ ɔmɔtshi ele nyekɔ lo ndɔshana la alemba wele kema kokele. Pɛkato kakatahowɔ kekɔ la shɛngiya ya kɔlɔ lo woho wakanyiyaso ndo watɛkɛtshanyaso. Jakɔba akafunde ate: “Naka untu hatakana lu diui diandi, keti ndi ambuluwana, ndi mbeyaka nshimba dimba diandi tshe.”—Jakoba 3:2.
6 Lâdiko dia woho weso kema kokele, nkumbo yakatole yekɔ la shɛngiya lo kɛnɛ kendana la okambelo wa kɔlɔ wa la lolemi. Anto amɔtshi wakodiama lo nkumbo yele ambutshi wakikɔ “akanga w’ududu, . . . wahayakimela, akanga w’usihi.” (2 Timote 3:1-3) Mbala efula, ana wôdiama lo nkumbo ya ngasɔ ndjɔkɛnɛmɔlaka waonga akɔ wâmɛ etena kakomawɔ epalanga. Omalɔkɔ, aha naka sho kema kokele kana takodiama lo yoho ya kɔlɔ, kete lâsɔ sho pombaka tondjanɛka ɛtɛkɛta wa kɔlɔ. Koko, mbeya akambo asɔ tokimanyiyaka dia shihodia lande na kele ekɔ dui dia wolo le anto amɔtshi dia vɔ nama nemi yawɔ diaha tondjanɛ ɛtɛkɛta washa onto pâ l’asolo.
‘Nyonya lɔtɛndɔ’
7. Kakɔna kakalange Petero mbuta etena kakandalake Akristo dia ‘minya lɔtɛndɔ’?
7 Oyadi l’ɔkɔkɔ akɔna tshɛ, kamba l’ɛtɛkɛta wa kɔlɔ lo diwala kokaka mɛnya dia onto kema la ngandji ndo la dilɛmiɛlɔ le olonganyi ande. Petero aki l’ɔkɔkɔ w’oshika wa ndaka Akristo dia ‘minya lɔtɛndɔ.’ (1 Petero 2:1) Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimwami ɔnɛ ‘lɔtɛndɔ’ nembetshiyaka ‘ɛtɛkɛta wa lɔtɛngɔ.’ Yɔ mbelaka kanyi ya ‘mbutɛ anto awui w’anyanya.’ Kɛsɔ nembetshiyaka dimɛna etombelo wele la lolemi la kɔlɔ!
8, 9. Kamba l’ɛtɛkɛta wa lɔtɛngɔ koka monga la etombelo akɔna, ndo lande na kahomba atshukanyi mbewɔ dia tondjanɛ ɛtɛkɛta wa ngasɔ?
8 Ɛtɛkɛta wa lɔtɛngɔ kokaka mɛnama oko bu dui dia kɔlɔ efula, koko tɔsɛdingole kɛnɛ katongaka naka omi kana wadi ekɔ lo kamba l’ɛtɛkɛta wa ngasɔ. Mbelɛ olonganyi ɔnɛ enginya, nɛndɛ, lokaki koka mɛnya dia dionga diande tshɛ diekɔ ngasɔ. Ɔsɔ ekɔ ɛtɛkɛta wa kɔlɔ efula. Ko kayotota di’ɛtɛkɛta waleka mbidja oshimu esɔ lo wadja wele l’olonganyi aso? Naka onto mbutɛka olonganyi ande ate: “Ndoko lushi lakayasale dui la wonya” kana “ndoko lushi lakayambokɛ,” shi kete nde amboleka mbidja oshimu esɔ? Ɛtɛkɛta wa ngasɔ wayotshutshuya onto dia mɛnya ɔnɛ aha ngasɔ mbediɔ. Etombelo ele, kɛsɔ ayoyokonya l’ewanu.—Jakoba 3:5.
9 Sawo dioludi l’ɛtɛkɛta wa lɔtɛngɔ todjaka ewanu lo diwala ndo dui sɔ mbeyaka monga l’etombelo wa kɔlɔ efula. Tukedi 25:24 mbutaka ɔnɛ: “Mbidjase lu tshuku di’ote a luudu, ambuleka mbidjase la umuntu kanga lundju lu luudu la wuki ololo.” Kɛsɔ mbakoka mbutama ndo lo dikambo dia pami ka londjo. L’edjedja ka wonya, ɛtɛkɛta wa kɔlɔ watondjanɛ elonganyi ndjolanyaka diɔtɔnganelo dia lam’asawɔ, ondo lo konya omi kana wadi lo fɔnya dia hawolange. Lo mɛtɛ, ekɔ ohomba efula dia nama lolemi. Ko ngande wakoka dikambo sɔ salema?
‘Nyolame nemi yanyu’
10. Lande na kele ekɔ ohomba nama lolemi?
10 Jakoba 3:8 mbutaka ɔnɛ: “Nduku untu leya mbekiya lulimi!” Kânga mbediɔ ngasɔ, sho pombaka sala la wolo aso tshɛ dia nama nemi yaso. “Naka untu ambuyakana ati: Otemondi w’ololo mbendi, keli hashimbi lulimi landi, ndi ambuyadimbiya l’utema andi. Otemwelo andi eko anyanya.” (Jakoba 1:26; 3:2, 3) Ɛtɛkɛta ɛsɔ mɛnyaka dia woho wakambayɛ la lolemi layɛ ekɔ dikambo di’ohomba efula. Vɔ mongaka la shɛngiya aha paka lo diɔtɔnganelo diasayɛ la olonganyi ayɛ oto, koko ndo lo diɔtɔnganelo diasayɛ la Jehowa Nzambi.—1 Petero 3:7.
11. Ngande wakoka onto mbewɔ dia owanu wa tshitshɛ koma owanu wa wolo?
11 Ekɔ dui dia lomba dia sɛdingola woho watɛkɛtayɛ la olonganyi ayɛ. Naka okakatanu ɔmɔtshi wambotomba, kete yatshutshuya dia kandola okakatanu akɔ. Tɔsɛdingole okakatanu ɔmɔtshi wakatombe lam’asa Isaka nde la wadɛnde Rɛbɛka, oko wofundamidiɔ lo Etatelu 27:46–28:4. “Rebeka akatela Isaka ati: Dimi la wutshu efula l’utema ami dikambu dia ana amantu w’asi Hiti. Naka Jakoba ayutshuka wadi uma l’atei wa ana amantu w’asi Hiti weli lu wudja one, na waho wa dimi tshikala la lumu ntu?” Ndoko kɛnɛ kɛnya ɔnɛ Isaka akakadimola la ngala. Koko, nde akatome Jakɔba y’ɔnawɔ etale dia nde totshuka womoto loka Nzambi wɔma laki kondjohomba monga kiɔkɔ ya lonyangu le Rɛbɛka. Tɔshi dia owanu wamboyala lam’asa wadi l’omi. Mbutaka la shɛnɔdi tshɛ ɔnɛ “dimi” lo dihole dia “wɛ” koka kimanyiya atshukanyi diaha owanu wa tshitshɛ koma owanu a woke. Ɛnyɛlɔ, lo dihole dia mbuta ɔnɛ: “Wɛ hetshaka wenya efula kâmɛ la mi!” lande na kahayate wate: “Dimi kombolaka dia sho ahende mbetshaka wenya efula kâmɛ”? Dja yimba yayɛ lo dikambo diambotomba koko aha le olonganyi. Ewɔ mbekelo ka nyangaka dia mbeya ɔnɛ lɔswɛ kana ɔnɛ lahaswɛ. Romo 14:19 mbutaka ɔnɛ: “Tuyeli akambu watutungaka ki, ndu akambu weyasu mbudianya la wo.”
Nyonya ‘odudu, yɛnyi la kɛlɛ’
12. Dia nama lolemi laso, kakɔna kahombaso nɔmbaka ndo lande na?
12 Nama lolemi laso halembetshiya tsho mbidja yimba lo kɛnɛ kataso. Ɛtɛkɛta aso mɛnyaka kɛnɛ kakanyiyaso ndo woho wayaokaso. Yeso akate ate: “Untu ololo atutundjaka kene keli ololo uma lu eumbelu k’ololo k’uma l’utema andi. Untu a kolo atutundjaka kene keli kolo uma lu eumbelu kandi ka kolo; ne dia unyo andi atoteketaka akambu wa l’utema.” (Luka 6:45) Omalɔkɔ, dia wɛ nama lolemi layɛ, wɛ mbeyaka monga l’ohomba wa nɔmba oko wakalɔmbɛ Davidi ate: “We [Nzambi], untungeli utema wa pudipudi, umumbisha lumu l’ololo.”—Osambu 51:10.
13. Ngande wakoka odudu, yɛɛnyi, lutunu ndo nkɛlɛ konya onto lo ntɛngana?
13 Paulo akakeketsha ase Ɛfɛsɔ dia mbewɔ aha paka ɛtɛkɛta wa kɔkɔ eto koko ndo kɛnɛ katshutshuya onto dia nde mbatondja. Nde akafunde ate: “Nyonya odudu, yɛɛnyi, nkɛlɛ, ehangohango la ntɛngɔ, wooho ɔnɛ weenyu la dya minya weeho wa kɔɔlɔ cɛɛ.” (Efeso 4:31, Dyookaneelo dy’Oyooyo) Tolembete dia la ntondo ka nde shila “ehangohango la ntɛngɔ,” Paulo akashile “odudu, yɛɛnyi, [la] nkɛlɛ.” Onto ndjokomaka lo todja ɛtɛkɛta wa kɔlɔ naka nde amboleka mbudunganɛ la kɛlɛ. Ɔnkɔnɛ yambola ɔnɛ: “Onde dimi mombanɛka nkɛlɛ ndo tokumbɛkumbɛ l’otema ami? Onde dimi ‘momalaka esadi’?” (Tukedi 29:22) Naka kɛsɔ mbasalayɛ, kete lɔmba ekimanyelo le Nzambi dia wɛ nɛndja mbekelo shɔ ndo monga la ndjakimɛ diaha nkɛlɛ kayɛ ndjotomba sɛkɛ. Osambu 4:4 mbutaka ɔnɛ: “Nyudidimi, keli tanyutshaki kolo; nyotekete lu khumi y’etema yanyu lam’enyu lu tangi, ku nyuyali ki.” Naka wɛ ayanga mboka nkɛlɛ ndo ambɛna dia wɛ mbeyaka ndjoshisha ndjakimɛ kayɛ, kete yela dako dia lo Tukedi 17:14 diata ɔnɛ: “Ukimo tamu ntundu to tatayala wulu.” Tokomɔ yema ko wɛ ndjokawola naka kɛlɛ kambotuta.
14. Ngande wakoka tokumbɛkumbɛ monga la shɛngiya lo diwala?
14 Kema dui dia wɔdu dia minya kɛlɛ, djekoleko naka tɔ ndja oma lo kɛnɛ kakelɛ Paulo ɔnɛ: “Odudu.” Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yakakambe la Paulo shɔ yakalembetshiyama oko “dionga diele l’onto dia mombanɛ tokumbɛkumbɛ diatona dia mbidja ki” ndo ‘diada kɔlɔ yakawosalɛ.’ Tena dimɔtshi tokumbɛkumbɛ mongaka oko bariyɛlɛ ka wolo lam’asa wadi l’omi, ndo vɔ mbeyaka tiombanɛ l’etena k’otale. Onto mbeyaka monga ɛkɛlɛkɛlɛ keto naka okakatanu wotombi watakandɔma tshɛ. Koko mombanɛ tokumbɛkumbɛ l’ɔtɛ w’akambo wambetaka ekɔ dikambo dia kɔlɔ. Hawɔtɔngɔnaka ashi naka wambotshulɔ. Naka onto ambodimanyiya onyande kɔlɔ kakandosalɛ, kete nde pombaka mbohɛ kɔlɔ kakɔ. Ngandji “hadia akambu wa kolo.”—1 Koreto 13:4, 5.
15. Kakɔna kayokimanyiya wanɛ wele la mbekelo ka tondjanɛka ɛtɛkɛta wa lɔlɛngɔ dia tshikitanya yoho yawɔ ya tɛkɛta?
15 Kayotota naka wɛ akodiama lo nkumbo kele anto wa lɔkɔ waki la mbekelo ka tondjanɛka ɛtɛkɛta wa lɔlɛngɔ? Wɛ kokaka sala etshikitanu lo dikambo sɔ. Ondo wɛ amboyandjɛka elelo l’awui amɔtshi wa lo lɔsɛnɔ wele wɛ hetawɔki pondjo dia mbasala lo yoho mɔtshi. Elelo akɔna wayoyadjɛ lo kɛnɛ kendana la ɛtɛkɛta ayɛ? Onde wɛ ayoyakimɛ la ntondo ka wɛ ndjotondja ɛtɛkɛta wa kɔlɔ? Ondo wɛ ayokombola ndjadjɛ elelo wendana la kɛnɛ kata Efeso 4:29 ɔnɛ: “Diui dia kolo tadiutumbaki uma l’enyo anyu.” Dui sɔ nɔmbaka dia wɛ “[kolola] untu edjedja la akambu andi, [ndɔta] untu uyuyu lufanyi la utungi andi lu yewu y’uyuyu.”—Kolosai 3:9, 10.
‘Sawo dia lo sheke’ ekɔ ohomba efula
16. Lande na kele ekɔ dikambo dia kɔlɔ naka atshukanyi hawoyɔtɛkɛtshanya?
16 Ndoko dikambo di’ɔlɔlɔ diayotomba naka wadi l’omi wayotona dia tɛkɛtshanya. Aha mbala tshɛ mbatongaka naka onto hayɔtɛkɛtshanya la olonganyi ande, kete dilanya mambondowosha, nɛ dia lonyangu kana ɔkɔmwɛlɔ mbeyaka monga lo kiɔkɔ ya dikambo sɔ. Tona dia tɛkɛtshanya la olonganyi fudiaka londjo ndo okakatanu hakandɔma esadi. Oko wakadite womoto ɔmɔtshi lotshukami, “etena katatɛso tɛkɛtshanya nto, hatotondoyaka dia kandola okakatanu wele lam’asaso.”
17. Kakɔna kahomba sala Akristo w’atshukanyi wele l’ekakatanu l’awala awɔ?
17 Naka londjo lekɔ lo tetemala l’atei wa nkumbo, kete paka mbidja welo dia lishidiya. Tukedi 15:22 mbutaka ɔnɛ: “Lam’aha ului w’andaki, sangweyu diatufutanaka. Keli lam’eli andaki efula, dio diatushikikalaka.” Wɛ pombaka mbidjasɛ la olonganyi ayɛ ko nyu sawola dia dikambo sɔ. Sala tshɛ dia mpokamɛ olonganyi ayɛ dimɛna. Naka hanyokoke kandola okakatanu ɔsɔ, lande na kahayayange ekimanyelo oma le dikumanyi diele l’atei w’etshumanelo? Vɔ wekɔ la ewo k’oma l’Afundelo ndo wambohotɔ awui lo kamba l’atɔndɔ wa lo Bible. Apami asɔ wekɔ “uku eshamelu uma lu lopepe, uku ukumbo uma lu ngimbi.”—Isaya 32:2.
Nyu koka mbidja otshumba lo ta sɔ
18. Ta diakɔna diɔtɛkɛtshiwɔ lo Romo 7:18-23?
18 Nama nemi yaso ekɔ tshondotondo ya ta, ngasɔ mbediɔ ndo lo kɛnɛ kendana l’ɔsɛdingwelo wa ditshelo diaso. Lo dikambo di’okakatanu waki lande, ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Dimi mbeyaka nti: Nduku engo k’ololo keli lu dimba diami. Dimi hatutshaka akambu w’ololo walangami ntsha, keli latutshaka akambu wa kolo wahamalangi ntsha. Keli naka dimi ntshaka kene kahamalangi, aha dimi katukitshaka, keli kolo keli l’utema ami katuntungelakato.” Tekɔ la mbekelo ka kamba lo yoho ya kɔlɔ la nemi yaso ndo la tenyi diaso dikina dia demba l’ɔtɛ wa ‘ɔlɛmbɛ wa kɔlɔ wele lo bɛkɛ diaso dia demba.’ (Romo 7:18-23) Koko, sho pombaka mbidja otshumba lo ta sɔ ndo sho kokaka mbidja otshumba akɔ lo ekimanyielo ka Nzambi.
19, 20. Ngande wakoka ɛnyɛlɔ ka Yeso kimanyiya waomi la wadiɛwɔ dia nama nemi yawɔ?
19 Anto wokana ngandji ndo walɛmiyana hawotondjanɛ ɛtɛkɛta w’anyanya ndo wa kɔlɔ. Tɔsɛdingole yema ɛnyɛlɔ kakatshike Yeso Kristo lo dikambo sɔ. Yeso kɔtɛnga ambeki ande. Oyadi kânga l’otsho w’ekomelo wa lɔsɛnɔ lande la lanɛ la nkɛtɛ etena kakawanaka ambeki ande dia mbeya akɔna oleki woke l’atei awɔ, Ɔnaki Nzambi kombahangwɛ. (Luka 22:24-27) Bible mbidjangaka ɔnɛ: “Nyu waumi, nyulangi wadienyu, uku akalangi Kristu ekelizia, akandayakimo dikambu diato.”—Efeso 5:25.
20 Kayotota lo dikambo dia wadi? Nde pombaka ‘nɛmiyaka omɛnde efula.’ (Efeso 5:33) Onde womoto lalɛmiya omɛnde kokaka mbohangwɛ, lo kamba l’ɛtɛkɛta wa kɔlɔ? Paulo akafunde ate: “Keli dimi nangaka nyu mbeya nyati: Ote a pami tshe eli Kristu, la ote a umuntu eli pami; la ote a Kristu eli [Nzambi].” (1 Koreto 11:3) Waa wadi pombaka ndjakitshakitsha l’ɛse ka waomɛwɔ oko wayakitshakitsha Kristo l’ɛse ka Nzambi. (Kolosai 3:18) Kânga mbele ndoko onto lele kema kokele lakoka mbokoya Yeso tshɛ lo tshɛ, ndjatshutshuya dia “mbuyela lu wanya andi” ayokimanyiya waomi ndo waa wadi dia tondoya lo ta dialɔshanawɔ la okambelo wa kɔlɔ wa la nemi yawɔ.—1 Petero 2:21.
Kakɔna kamboyeka?
• Ngande wakoka lolemi la kɔlɔ ndanya diwala?
• Lande na kele ekɔ wolo dia nama lolemi?
• Kakɔna kayotokimanyiya dia sho sɛdingolaka ɛtɛkɛta aso?
• Kakɔna kahombanyu sala naka ekakatanu wambotomba lo diwala?