Bible kambokoma lo Disɛnga dia beela dia woke

DISƐNGA dia Madagascar diekɔ lo kilɔmɛtɛlɛ oko 400 lo sidɛ-ɛstɛ k’Afrikɛ ndo diɔ diekɔ disɛnga dia nɛi dioleki woke lanɛ la nkɛtɛ. Ase Madagascar wamboshilaka mbeya lokombo Jehowa edja efula nɛ dia ambeta ɛnɔnyi ndekana 170 wele dikadimwelo dia Bible dia l’ɔtɛkɛta awɔ diekɔ la lokombo laki Nzambi. Anto mbutaka dia wanɛ wakakadimola Bible l’ɔtɛkɛta w’ase Madagascar wakayasha l’etete ndo la wangasanu.

Lo disɛnga dia Maurice diosukanyi la disɛnga dia Madagascar mbakatatɛ anto mbidja welo dia nkadimola Bible l’ɔtɛkɛta w’ase Madagascar. L’etatelo ka 1813, yɔnɛ Robert Farquhar, nguvɛrnɛrɛ ka disɛnga dia Maurice k’ose Grande-Bretagne akɔshi yɛdikɔ ya Evanjiliɔ nkadimɔma l’ɔtɛkɛta w’ase Madagascar. L’ɔkɔngɔ diko nde akakeketsha Radama I, nkumekanga ka wodja wa Madagascar, dia mbelɛ embetsha w’oma lo tshunda dielɛwɔ ɔnɛ Société missionnaire de Londres (SML) oya lo Disɛnga dia beela dia woke, lokombo lelamɛ Madagascar mbala efula.

Lo Ngɔndɔ k’enanɛi 18, 1818, misiɔnɛrɛ ehende w’oma la Pays de Galles, David Jones nde la Thomas Bevan, wakakome l’osomba wa Toamasina oma lo disɛnga dia Maurice. Lam’akawakome lɛkɔ, vɔ wakɛnyi dia anto wakayashaka efula l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ. Ndo anto wakayashaka nto l’ɔtɛmwɛlɔ w’ashidi ndo lo mbekelo y’ashidi lo lɔsɛnɔ lawɔ la lushi la lushi. Ase Madagascar wakatɛkɛtaka ɔtɛkɛta wa dimɛna wɔsami ntondotondo oma lo disɛnga dia Mélanésie la dia Polynésie.

Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ ndihola kalasa kɛmɔtshi ka tshitshɛ, Jones nde la Bevan wakatoya la wadɛwɔ ndo anawɔ oma lo disɛnga dia Maurice oya l’osomba wa Toamasina. Koko lonyangu ko, vɔ tshɛ wakayondama la malaria ndo Jones akavusha wadɛnde l’ɔnande lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 1818. Ngɔndɔ hiende l’ɔkɔngɔ, hemɔ kɛsɔ kakamane nkumbo kaki Bevan oshiki. David Jones oto mbakake lo hemɔ kɛsɔ.

Jones kombetawɔ dia nyɔi ka wadɛnde l’ɔnande mbɔkɔmɔla demba. Nde akayashikikɛ dia nkimanyiya ase Madagascar dia vɔ monga la Ɔtɛkɛta waki Nzambi. L’ɔkɔngɔ wa nde nkalola lo disɛnga dia Maurice dia tosakemɛ, Jones akatatɛ mbeka ɔtɛkɛta w’ase Madagascar ndo ɔsɔ komonga dui dia tshitshɛ. Kombeta edja, nde akatatɛ okadimwelo wa ntondo wa Evanjiliɔ wa Joani.

Lo Ngɔndɔ ka dikumi 1820, Jones akakalola otsha la Madagascar. Nde akatodjasɛ la Antananarivo, kapitalɛ ka wodja ɔsɔ ndo kombeta edja nde akadihola kalasa dikambo di’ana wa lo wodja ɔsɔ. Vɔ komonga la dihomɔ tshɛ diahombama, mbuta ate abuku, dibaya ndo ekala. Koko awui waketshamaka waki ohomba efula ndo ana wakalomɔlomɔka dia mbeka awui akɔ.

L’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ oko esambele ya Jones nkamba olimu ndamɛ, misiɔnɛrɛ ɔmɔtshi wakawelɛka David Griffiths akaye dia ndjôkimanyiya. Vɔ akɔ ahende wakayasha l’etete l’okadimwelo wa Bible l’ɔtɛkɛta w’ase Madagascar.

Etatelo k’okadimwelo wa Bible

L’etatelo k’ɛnɔnyi 1820 l’ɛmɔtshi, ase Madagascar wakakambaka la woho w’ofundelo ɔtɔi wakawelɛka ɔnɛ sorabe ndo ofundelo akɔ wakakambaka l’alɛta wa waa Arabɛ. Koko paka anto yema tshitshɛ tsho mbakakokaka mbadia efundelo ɛsɔ. Ɔnkɔnɛ, l’ɔkɔngɔ wa waa misiɔnɛrɛ nsawola la nkumekanga Radama I, nde akawasha lotshungɔ la vɔ nkamba la alfabɛtɛ w’ase Rɔma lo dihole dia efundelo wa sorabe.

Olimu w’okadimwelo wakatatɛ lo Ngɔndɔ ka divwa 10, 1823. Jones akakadimola dibuku dia Etatelu la dia Mateu ndo Griffiths dibuku dia Etumbelu la dia Luka. Vɔ akɔ ahende wakakambaka olimu l’etete. Lâdiko di’olimu w’okadimwelo wele suke la tshɛ vɔamɛ mbakakambaka, vɔ wakalakanyaka la pindju ndo l’ɔkɔngɔ a midi. Vɔ wakalɔngɔsɔlaka ndo wakafukaka misa l’ɛtɛkɛta esato wotshikitanyi. Koko olimu w’okadimwelo mbakawetshaka lo dihole dia ntondo.

L’ekimanyielo k’ambeki 12, waa misiɔnɛrɛ ahende asɔ wakakadimola abuku tshɛ wa lo Afundelo wa lo Grɛkɛ ndo abuku efula wa lo Afundelo wa lo Hɛbɛru lo ngɔndɔ 18 tsho. L’ɔnɔnyi wakayele, ekadimwelo ka ntondo ka Bible k’otondo kakashile. Ekɔ mɛtɛ dia aki ohomba nyomenda dikɔmɔ lo ekadimwelo kakɔ. Ɔnkɔnɛ ambewi ahende w’ɛtɛkɛta, David Johns nde la Joseph Freeman wakatomama oma l’Angleterre dia ndjakimanyiya.

Ekakatanu wakatetemala

Etena kakashile Bible kadimɔma l’ɔtɛkɛta w’ase Madagascar, Société missionnaire de Londres akatome Charles Hovenden dia nde ndjokongɛ mashinyi w’otondjelo w’ekanda wa ntondo lo disɛnga dia Madagascar. Hovenden akakome lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ɔtɔi 21, 1826. Koko nde akandama la malaria ndo akavu ngɔndɔ ɔtɔi l’ɔkɔngɔ wa nde nkoma aha la nde ntshika kânga oto ɔtɔi lakeyaka woho wa nde nkamba la mashinyi ɔsɔ. Ɔnɔnyi wakayele, omindji ɔmɔtshi w’okanda wa manamana w’oma la Écosse wakawelɛka James Cameron akakongɛ mashinyi akɔ l’ɔkɔngɔ wa nde nkakatana efula lo nkamba la dibuku diɛnya woho wa nkongɛ mashinyi diakandatane l’atei wa mbolo ya mashinyi akɔ. L’ɔkɔngɔ wa nde nkakatana efula dia ntondja abuku ndo mindjɛ mbala efula, Cameron akayotondja etenyi ka Etatelu tshapita 1 lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 4, 1827.a

L’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka nkumekanga Radama I lo Ngɔndɔ k’esambele 27, 1828, vɔ wakahomana la okakatanu okina. Nkumekanga Radama akasukɛka olimu w’okadimwelo efula. David Jones akate ate: “Nkumekanga Radama aki ɔlɔlɔ ndo akadjaka anto lo demba efula. Nde akasukɛka olimu wa wetshelo ndo akɔsaka wetshelo wakalongolaka anto ande lo kɛnɛ kendana la oshidimikwelo la nɛmɔ oleki paonyi la fɛsa.” Koko nkumekanga akayɔhɛnamaka oma le wadɛnde Ranavalona I ndo akayɛnamaka esadi eto dia nde konanga nsukɛ olimu w’okadimwelo oko wakadisalaka omɛnde.

Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa nkumekanga ka womoto mbahenyama l’okudi, ɔngɛndangɛnda ɔmɔtshi wakaye oma lo wodja w’Angleterre akayange dia nsawola la nde lo kɛnɛ kendana l’okadimwelo wa Bible. Koko nkumekanga kombetawɔ. Lo diaaso dikina, etena kakatɛ misiɔnɛrɛ ehende nkumekanga ka womoto dia vɔ weke l’akambo efula wa mbetsha ambolami ande, mbidja ndo ɔtɛkɛta wa Grɛkɛ la wa Hɛbɛru nde akawatɛ ate: “Haloyasha lo kɛnɛ kendana l’ɔtɛkɛta wa Grɛkɛ ndo wa Hɛbɛru, koko dimi nangaka mbeya dia kana nyu kokaka mbetsha anto ami dui dimɔtshi di’ohomba, ɛnyɛlɔ oko woho wasalawɔ savɔ.” Oko wakandeye dia nkumekanga ka womoto akakoke mbaonola la wolo oma lo disɛnga dia Madagascar la ntondo ka vɔ nshidiya nkadimola Bible, Cameron akɔlɔmbɛ dia nde mbosha lomingu l’otondo dia nde tokana yimba lo dikambo sɔ.

Lomingu lakayele, Cameron akasha akɛndji ahende waki nkumekanga ka womoto etanda ehende wa savɔ wa totshitshɛ wakasalema la diangɔ dia lo wodja awɔ. Osalelo wa savɔ ɔsɔ ndo elimu ekina wakasale waa misiɔnɛrɛ wakatutsha kɛlɛ ka nkumekanga ka womoto l’etena k’otale woho ɔnɛ wele vɔ wakakoke ntondja abuku suke la tshɛ w’Afundelo wa lo Hɛbɛru.

Dui dia diambo ntondo, ko l’ɔkɔngɔ dia lonyangu

Kânga mbele nde akatonaka olimu wa waa misiɔnɛrɛ l’etatelo, lo Ngɔndɔ ka tanu 1831 nkumekanga ka womoto kɛsɔ akayotondjaka ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi wa diambo. Nde aketawɔ dia anto ande batizama oko Akristo! Koko yɛdikɔ shɔ kombiviya. Lo ndjela dibuku Ɔkɔndɔ wa Madagascar (lo Angɛlɛ), “lofulo l’anto wakabatizama lakôtsha wanɛ waki konangaka ntshika mbekelo y’ashidi wɔma, ko vɔ waketawoya nkumekanga ka womoto ɔnɛ woho washawɔ anto kɔminyɔ nembetshiyaka dia vɔ wambotshika dɔkɔlɔkɔ dia monga la kɔlamelo lo lowandji l’ase Grande-Bretagne.” Diakɔ diele nkumekanga ka womoto akayotonaka dia anto ande nongola batismu k’Okristo l’ekomelo ka 1831, mbuta ate ngɔndɔ shamalo tsho l’ɔkɔngɔ wa nde mbasha lotshungɔ.

Woho wakɔtɔ nkumekanga ka womoto l’okandokando ndo woho wakayahamaka shɛngiya ya ewandji wa lɛɛta waki konangaka ntshika mbekelo y’ashidi akatshutshuya waa misiɔnɛrɛ dia vɔ nshidiya ntondja Bible. Afundelo w’Akristo wa lo Grɛkɛ wakashile ntondjama ndo nunu dia kɔpi yaki l’anya w’anto. Koko wekamu okina wakonge lo Ngɔndɔ ka sato 1, 1835, etena kakate nkumekanga ka womoto Ranavalona I dia Lokristo haloyetawɔma l’ɛlɛmbɛ wa lɛɛta ndo nde akadjanga dia vɔ mbisha ewandji wa lɛɛta abuku tshɛ wendana l’awui w’Akristo.

Didjango dia nkumekanga ka womoto sɔ diakalɔmbaka nto di’ase Madagascar wakekaka dia nkamba la mashinyi watondjawɔ ekanda dia vɔ ntshika. Lâsɔ, lam’ele waa misiɔnɛrɛ engana eto mbakatshikala, olimu wakatetemala nkambema otsho ndo yanyi edja ndo lam’akatondjama Bible k’otondo lo Ngɔndɔ ka samalo 1835. Eelo l’ekomelo a shimu, Bible kakatondjama l’ɔtɛkɛta w’ase Madagascar.

Lam’ele olimu w’okadimwelo wakashimbama, Bible efula yakakahanyema esadi, ndo wakakundɛ Bible 70 diaha vɔ ndjoyilanya. Ɔsɔ aki yɛdikɔ ya dimɛna nɛ dia la ntondo k’ɔnɔnyi ɔtɔi nshila, akatshikala paka misiɔnɛrɛ ehende eto lo disɛnga dia Madagascar. Ɔnkɔnɛ ɔtɛkɛta waki Nzambi wakakokanɛ lo Disɛnga dia beela dia woke.

Woho walanga ase Madagascar Bible

Ande ɔngɛnɔngɛnɔ waki l’ase Madagascar dia mbadia Ɔtɛkɛta waki Nzambi l’ɔtɛkɛta awɔ wa lôtɔ lee! Ekadimwelo kɛsɔ kekɔ la wandja amɔtshi ndo tɔtɛkɛta efula ta lɔkɔ tambeta loowe. Koko ekɔ wolo ntana luudu lele bu la Bible kakɔ, ndo ase Madagascar kiadiaka mbala la mbala. Dui dimɔtshi di’ohomba diendana la ekadimwelo kɛsɔ ele woho wakambatɔ la lokombo laki Nzambi, Jehowa mbala efula lo Afundelo wa lo Hɛbɛru tshɛ. Lo kɔpi y’etatelo, lokombo laki Nzambi tanemaka ndo l’Afundelo wa lo Grɛkɛ. Diakɔ diele ase Madagascar mbeyaka dimɛna lokombo laki Nzambi.

Lo mɛtɛ, etena kakatondjama kɔpi ya ntondo y’Afundelo wa lo Grɛkɛ, yɔnɛ Baker lakalɔmbɔlaka olimu w’otondjelo akɛnyi ɔngɛnɔngɛnɔ waki l’ase Madagascar ko nde akate ate: “Halolange mbuta dia kɛsɔ mbayosalema lo nshi yayaye, koko halafɔnya di’Ɔtɛkɛta waki Nzambi wayoshishɔ oma lo wodja ɔnɛ.” Ɛtɛkɛta ande ɛsɔ wambokotshama. Oyadi hemɔ ka malaria kana okakatanu wendana la wekelo w’ɔtɛkɛta wa wolo kana wadjango wa kɔlɔ wakadjangaka nkumekanga ka womoto koshimba ase Madagascar dia vɔ monga l’Ɔtɛkɛta waki Nzambi.

Ɛlɔ kɛnɛ akambo wamboleka ndowana. Lo yoho yakɔna? Lo 2008, ekadimwelo k’otondo ka Les Saintes Écritures ​— Traduction du monde nouveau kakatondjama l’ɔtɛkɛta w’ase Madagascar. Ekadimwelo kɛsɔ kekɔ nna dia woke otsha la ntondo nɛ dia tɔ mfundama la tɔtɛkɛta tatɛkɛtama nshi nyɛ ndo toka anto tshɛ aha l’okakatanu. Ɔnkɔnɛ, Ɔtɛkɛta waki Nzambi wamboleka nshikimala lo Disɛnga dia beela dia woke.​—Is. 40:8.

[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]

[Osato wa lo lɛkɛ 31]

“Traduction du monde nouveau” l’ɔtɛkɛta w’ase Madagascar tombolaka lokombo la Nzambi, Jehowa