“Ndooko kakoka nshimba Jehowa”

Ohosa dia wɛ ekɔ lo mɛna olui w’asɔlayi watetaka la ntondo wekɔ lo menda l’ɛsɛ, lo nkɛtɛ ya womu ndo y’abanga abanga. Asɔlayi w’ase Filistiya wambɛna dikambo dimɔtshi diambowatshutshuya dia ntetemala menda: Apami ahende w’ase Isariyɛlɛ wemadi lo wedi okina wa lowenga. Asɔlayi akɔ wambowawɔla nɛ dia hawɛnyi dia wekɔ lo waale. Aya edja kele ase Filistiya wekɔ lo mbolɛ ase Isariyɛlɛ. L’etena kɛsɔ, ase Isariyɛlɛ takiwɔ l’akoka wa nkɛtɛmɔla dihomɔ diawɔ aha l’ekimanyielo k’atunyi awɔ. Ɔnkɔnɛ, asɔlayi w’ase Isariyɛlɛ komonga la dihomɔ efula dia ta. Vɔ waki paka apami ahende ato. Otondonga kaanga vɔ waki la dihomɔ dia ta di’amɛna, kakɔna kotowokoka salɛ ase Filistiya? La diɔnyɔ tshɛ, ase Filistiya wakawawelɛ ɔnɛ: “Nyode lendo kele toyonyosha wetshelo!”​—1 Samuɛlɛ 13:19-​23; 14:11, 12.

Lo mɛtɛ, ngala yakakadimɔ, ase Filistiya mbaka nkondja wetshelo. Ase Isariyɛlɛ ahende asɔ wakaholɔ esadi lo lowenga wakatenyanya ndo wakatatɛ mbidɛ lo wedi okina. Aki dui dia wolo dia mbidɛ, ɔnkɔnɛ vɔ wakakambe l’anya awɔ ndo l’ekolo awɔ. Vɔ wakatetemala mbidɛ kaanga mbaki dui sɔ wolo lo ave ndo vɔ wakasembɔ otsha le olui w’asɔlayi. (1 Samuɛlɛ 14:13) Ase Filistiya wakakoke mɛna dia onto laki la ntondo aki la dihomɔ dia ta ndo ɔmɛmbi ande wa dihomɔ dia ta aki l’ɔkɔngɔ ande. Ko onde apami ahende asɔ ato wakakoke ndɔshana la olui w’asɔlayi? Onde nde aki kanga dadi?

Nde komonga kanga dadi; koko nde aki pami kaki la mbetawɔ ka wolo. Lokombo lande Jɔnatana ndo ɔkɔndɔ ande wekɔ la wetshelo w’amɛna efula le Akristo wa mɛtɛ ɛlɔ kɛnɛ. Kaanga mbahatayatambiya l’awui w’’ata ɛlɔ kɛnɛ, sho koka nkondja wetshelo oma l’ɛnyɛlɔ ka Jɔnatana lo kɛnɛ kendana la dihonga, kɔlamelo ndo ndjahondja, waonga wele laso ohomba dia nkɛnɛmɔla mbetawɔ ka mɛtɛ.​—Isaya 2:4; Mateo 26:51, 52.

Ɔna laki la kɔlamelo ndo ɔsɔlayi wa dihonga

Dia sho nshihodia lande na kakalange Jɔnatana ndɔsha anami wa mpango asɔ, sho pombaka mbeya ɔkɔndɔ ande. Jɔnatana aki ɔna l’enondo lo ana wa Saolo, nkumekanga ka ntondo k’Isariyɛlɛ. Etena kakakitama Saolo esɔ dia monga nkumekanga, laasɔ ko Jɔnatana aya opalanga ondo aya l’ɛnɔnyi 20 kana ndekana. Mɛnamaka dia nde aki ma ma la she lakawotɛka toseke. Lo nshi shɔ, Jɔnatana akeyaka she aha ntsho oko pami k’otale, k’olangala ndo ɔsɔlayi waki la dihonga, koko ndo nto nde akaweyaka lo dui dikina di’ohomba efula, mbuta ate nde aki pami kaki la mbetawɔ ndo l’okitshakitsha. Jɔnatana akakoke nshihodia lande na kakasɔnɛ Jehowa Saolo dia monga nkumekanga. Kaanga omvutshi Samuɛlɛ akate dia ndooko onto laki oko Saolo lo wodja!​—1 Samuɛlɛ 9:​1, 2, 21; 10:20-​24; 20:2.

Jɔnatana akoke dia nde amboshama kɛnɛmɔ lo woho wakandalɔsha atunyi w’ekambi wa Jehowa l’ɛlɔmbwɛlɔ ka she. Ata wa lo nshi shɔ bu oko ata wa lɔshana wedja nshi nyɛ. Lo nshi shɔ, Jehowa akasɔnɛ wodja w’Isariyɛlɛ oko onyimpala ande, koko wedja ekina wakatɛmɔlaka tozambizambi ta kashi wakalɔshaka wodja ɔsɔ. Ase Filistiya wanɛ wakatɛmɔlaka tozambizambi ta kashi tele oko Dagɔna, wakahɛnyahɛnyaka ndo wakahembe dia nshila wodja wa Nzambi oshiki.

Le apami wele oko Jɔnatana, ndɔ ta aki dui diakɛnyaka kɔlamelo otsha le Jehowa Nzambi. Ndo Jehowa akatshɔkɔla welo wakadje Jɔnatana. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa Saolo nkoma nkumekanga, nde akasɔnɛ Jɔnatana dia nɔmbɔla asɔlayi 1000 ndo Jɔnatana mbakalɔmbɔla dia ndɔsha olui w’asɔlayi w’ase Filistiya la Ngɛba. Kaanga mbaki apami asɔ komonga la dihomɔ efula dia ta, l’ekimanyielo ka Jehowa, Jɔnatana akadje otshumba. Ɔnkɔnɛ, ase Filistiya wakatshumanya asɔlayi awɔ dia ndjɔsɔmbɔya. Asɔlayi efula wa Saolo wakoke wɔma. Amɔtshi wakalawɔ ndo wakayashɛ ndo atɔi amɔtshi l’atei awɔ wakete lo wedi w’ase Filistiya! Koko Jɔnatana koshisha dihonga.​—1 Samuɛlɛ 13:​2-7; 14:21.

Lo dikambo dia lushi lakatatɛkɛtshi lo mbɔtwɛlɔ, Jɔnatana akɔshi yɛdikɔ dia ntshɔ lo woshɛshɛ nde la ɔmɛmbi wa dihomɔ dia nde dia ta. Etena kakawasukana suke l’alami wa mpango k’ase Filistiya la Mikimashɛ, Jɔnatana akatɛ ɔmɛmbi wa dihomɔ dia nde dia ta kɛnɛ kakawahombe nsala. Vɔ wakahombe nsala di’ase Filistiya mbowaɛna. Naka ase Filistiya wambowatɛ dia vɔ ndja ndjowalɔsha, kete ɔsɔ ayonga djembetelo le wɔ yɛnya dia Jehowa ayowakimanyiya. Ɔmɛmbi wa dihomɔ dia nde dia ta aketawɔ kanyi shɔ aha la mengenga ondo lo woho wakandakeketshama oma l’ɛtɛkɛta wakawotɛ Jɔnatana ate: “Nɛ dia ndooko kakoka nshimba Jehowa dia nde nshimbɛ lo tshimbo y’anto efula kana y’anto angana ato.” (1 Samuɛlɛ 14:​6-​10) Kakɔna kakandalange mbuta?

Lo mɛtɛ, Jɔnatana akeyaka Nzambi kande dimɛna. Aha la taamu, nde akeyaka dia lo nshi yakete Jehowa akakimanyiya ekambi ande dia nɛndja atunyi ande wakaleke ase Filistiya efula. Mbala kɛmɔtshi, nde akakambe l’onto ɔtɔi dia mbidja otshumba. (Embadi 3:​31; 4:​1-​23; 16:23-​30) Ɔnkɔnɛ, Jɔnatana akeyaka dia ekambi waki Nzambi bu l’ohomba wa monga l’asɔlayi efula kana la dihomɔ dia ta efula ; koko kɛnɛ kaki lawɔ ohomba aki monga la mbetawɔ. La mbetawɔ tshɛ, Jɔnatana akatshike dia Jehowa mbɔsa yɛdikɔ dia kana nde la ɔmɛmbi wa dihomɔ dia nde dia ta wakahombe ntshɔ dia tɔlɔsha asɔlayi w’ase Filistiya; lo nsɔna djembetelo yakahombe mbashikikɛ dia vɔ wekɔ lo mbetawɔma oma le Jehowa. Etena kakawashikikɛ dia Nzambi ekɔ kaamɛ lawɔ, aha la mboka wɔma, vɔ wakatetemala ntshɔ otsha la ntondo.

Tolembete toho tohende takɛnya Jɔnatana mbetawɔ kande. Yoho ya ntondo, nde aki la dilɛmiɛlɔ di’efula otsha le Jehowa, Nzambi kande. Nde akeyaka dia Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ bu l’ohomba wa wolo w’onto dia nkotsha sangwelo diande, koko nde ngɛnangɛnaka ntshɔkɔla anto w’okambɛ la kɔlamelo. (2 Ɛkɔndɔ 16:9) Yoho ya hende, Jɔnatana akayange djembetelo yɛnya dia nde mbetawɔmaka le Jehowa la ntondo ka nde mbɔsa yɛdikɔ. Ɛlɔ kɛnɛ, sho bu l’ohomba wa djembetelo ya lo yoho ya dihindo dia sho monga l’eshikikelo dia nde mbetawɔka tɛdikɔ taso. L’ekimanyielo k’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, tekɔ la kɛnɛ tshɛ kahombama dia nshihodia lolango la Nzambi. (2 Timɔte 3:​16, 17) Onde sho sɛdingolaka Bible la yambalo tshɛ la ntondo ka mbɔsa tɛdikɔ ta weke? Naka sho nsala ngasɔ, kete tayɛnya dia sho mbetshaka lolango la Nzambi lo dihole dia ntondo, koko aha nango yaso, oko wakasale Jɔnatana.

Apami ahende asɔ wakadɛ esadi esadi otsha le anami wa mpango. Oma laasɔ, ase Filistiya wakɛnyi dia wambowawɔtwɛ la ta, ɔnkɔnɛ wakatome anto dia mbalɔsha. Ase Filistiya waki efula ka mamba ndo vɔ waki oma laadiko, ɔnkɔnɛ wakakoke nɛndja apami ahende asɔ aha l’okakatanu. Koko Jɔnatana akatatɛ nkɔsha apami asɔ ɔtɔi ɔtɔi. Ko ɔmɛmbi wa dihomɔ dia nde dia ta akaadiakaka. Lo tsheyi ya wonya, apami ahende asɔ wakadiake asɔlayi 20 w’atunyi awɔ! Koko Jehowa akasale dui dikina dioleki laasɔ. Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “Ko wɔma wakakokanɛ lo mpango ndo le alami tshɛ wa mpango; kaanga olui wa dengalenga wakoke wɔma. Nkɛtɛ yakatatɛ didima ndo wɔma w’oma le Nzambi wakawande.”​—1 Samuɛlɛ 14:15.

Oma lo tshalola, Saolo nde l’apami ande wakendaka kɛnɛ kakasalemaka ndo woho wakandama ase Filistiya la wɔma ndo wakawadiakanaka lam’asawɔ! (1 Samuɛlɛ 14:16, 20) Ase Isariyɛlɛ wakonge la dihonga ndo wakaye ndjalɔsha, lo nkamba ondo la dihomɔ dia ta dia asɔlayi w’ase Filistiya wakadiakema. Lo lushi lɔsɔ, Jehowa akakimanyiya ekambi ande dia vɔ mbidja otshumba wa mamba. Ndo nde atatshikitana. Naka sho monga la mbetawɔ kele oko kɛnɛ kaki la Jɔnatana la ɔmɛmbi wa dihomɔ dia nde dia ta otsha le Jehowa, kete hatongaki pondjo l’ɛkɔkɔ wa nyanga l’ɔtɛ w’ɔsɔnwɛlɔ aso.​—Malaki 3:6; Rɔmɔ 10:11.

“Kaamɛ la Nzambi kakandasadi akambo”

Otshumba wakadje Saolo kɔmbɛdima kaanga yema la wɔnɛ wakadje Jɔnatana. Saolo akasale munga ya weke. Nde kokitanyiya Samuɛlɛ, omvutshi wa Jehowa. Nde akalambola olambo wakahombe paka Samuɛlɛ, ɔnɛ laki ose Lɛwi nambola. Etena kakakome Samuɛlɛ, nde akatɛ Saolo dia l’ɔtɛ w’ohindodi ande, diolelo diande hadiototshikala edja. Oma laasɔ, la ntondo ka nde ntoma apami ande otsha lo ta, nde akatshibia etshibelo kele bu l’ekanelo k’ɔlɔlɔ kɛnɛ: “Mananu kayale le onto tshɛ layɔlɛ ɛngɔ kɛmɔtshi la ntondo ka dikɔlɔ nkoka edja ndo lambɔsɔmbɔya atunyi ami!”​—1 Samuɛlɛ 13:10-​14; 14:24.

Ɛtɛkɛta wa Saolo ɛsɔ mɛnyaka dia nde akatatɛ ntshikitana. Onde pami kaki l’okitshakitsha ndo la lonyuma la dimɛna kɛsɔ, akayotatɛ monga la lotamanya ndo la lokaki? Kɛnɛ koleki ele, Jehowa kɔnɔmba pondjo dia vɔ mbidjɛ asɔlayi waki la dihonga ɔlɛmbɛ waki komonga l’ekanelo k’ɔlɔlɔ wa ngasɔ. Ko kayota dia ɛtɛkɛta wa Saolo wakandate ɔnɛ: “Edja ndo lambɔsɔmbɔya atunyi ami”, onde nde akafɔnyaka dia ɔsɔ aki ta diande? Onde nde akohɛ dia losembwe laki Jehowa mbakaleke ohomba, lo dihole dia mposa kande ka nsɔmbɔya, ka monga la lokumu ndo kambidja otshumba?

Jɔnatana kombeyaka ndooko dui lo kɛnɛ kendana la etshibelo kakatshimbe she. Lam’ele nde akalɛmbɛ l’ɔkɔngɔ wa ta dia wolo sɔ, nde akatshuhe shɔdi ya danga diande lo ehehe k’osanga; ndo akalɛtɛ osanga akɔ, nde akoke mbala kakɔ ɔtɔi dia nde aya la yema ya wolo. Etena kakawotɛ ɔsɔlayi ɔmɔtshi dia she akatshibe diaha onto ndɛ ndooko ɛngɔ, Jɔnatana okadimola ate: “Papa ambosalɛ anto kɔlɔ k’efula. Ohonyenda woho wɔhɛta washo ami ngaingai l’ɔtɛ wamomɔlɔmbɔla yema y’osanga. Otoleka dimɛna ɛlɔ, anto ndɛ dimɛna diangɔ dia dimbo di’oma le atunyi awɔ! Nɛ dia totoleka ndjaka ase Filistiya lo yɛdikɔ y’efula.” (1 Samuɛlɛ 14:25-30) Nde aki la shadiya. Jɔnatana aki ɔna laki la kɔlamelo, koko kɔlamelo yande yaki l’elelo. Nde kombetawɔka oko kanga tshungu, kɛnɛ tshɛ kakasalaka ndo kakataka she ndo anto wakɔlɛmiyaka l’ɔtɛ wa dui sɔ.

Etena kakeye Saolo dia Jɔnatana kɔnɛmiya ɔlɛmbɛ, nde akatshininala. Lo dihole dia mbetawɔ dia ɔlɛmbɛ ande komonga wa dimɛna, nde akate dia ɔnande hita akahombe ndjakema! Jɔnatana komanya yɛdikɔ ya she ndo nde kɔnɔmba dia mbokama nkɛtshi. Nde akakadimola lo yoho ya diambo. Aha la ndjaswɛlɛ, nde akate ate: “Dimi ɔnɛ, lekɔ suke dia mvɔ!” Koko ase Isariyɛlɛ wakɔswɛlɛ lo mbuta ɔnɛ: “Onde Jɔnatana ɔnɛ lambela Isariyɛlɛ otshumba wa woke ɔnɛ pombaka mvɔ? Ndooko kaanga yema! Lo mɛtɛ oko wele Jehowa la lɔsɛnɔ, ndooko kaanga wɔɔngi wa divo 1 wa l’ɔtɛ ande wahomba nkɔ la nkɛtɛ, nɛ dia kaamɛ la Nzambi kakandasadi akambo ɛlɔ.” Etombelo akɔna waki la dui sɔ? Saolo akawaetawɔ. Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “Ko wodja wakatshungola Jɔnatana ndo nde komvɔ.”​—1 Samuɛlɛ 14:43-​45.

Diɛsɛ la dihonga ndo la yimba yande ya ndjahondja, Jɔnatana akonge la lokumu la dimɛna. Ndo dui sɔ mbakokokɛ ɛtɛna kakinde lo waale. Sho lawɔ pombaka nkana yimba dimɛna lo lokumu lele laso lushi la lushi. Bible totɛka dia lokumu l’ɔlɔlɔ lekɔ la nɛmɔ efula. (Ondaki 7:1) L’ɛnyɛlɔ ka Jɔnatana, naka sho nsala dia monga la lokumu l’ɔlɔlɔ la ntondo ka Jehowa, kete lokumu laso layonga la nɛmɔ di’efula.

Saolo ambotshininala lo kɔlɔ

Kaanga mbakasale she wandja, Jɔnatana akatetemala ndɔsha kaamɛ la she la kɔlamelo tshɛ, l’edja k’ɛnɔnyi. Sho koka kanyiya woho wakinde la lonyangu, etena kakandɛnyi she ambotatɛ monga la yimba y’ohindodi ndo ya lotamanya. Saolo akatshininala lo kɔlɔ ndo Jɔnatana kokoka mboshimba.

Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ, awui wakaleke ndana. Lushi lɔmɔtshi, Jehowa akalɔmbɛ Saolo dia ndɔsha ase Amalɛka, anto wa kɔlɔ, wanɛ wakate Jehowa lushi ya Mɔsɛ dia wakahombe ndanyema. (Etombelo 17:14) Saolo akahombe ndjaka oseka nyama tshɛ ndo ndjaka nkumekanga Anganga. Saolo akalɛndja ta sɔ ndo aha la taamu, Jɔnatana akalɔsha la dihonga tshɛ l’ɛlɔmbwɛlɔ ka she, oko wakandasalaka. Koko oma laasɔ, Saolo akahindolɛ Jehowa lo sɛkɛ, nde kondjaka Anganga ndo nyama. Omvutshi Samuɛlɛ akatɛ Saolo dilanya diakandahombe nongola oma le Jehowa ate: “Lam’ele wɛ ambotona ɔtɛkɛta wa Jehowa, nde ambotona dia wɛ ntetemala monga nkumekanga.”​—1 Samuɛlɛ 15:​2, 3, 9, 10, 23.

Jehowa akanya nyuma kande k’ekila oma le Saolo aha la ntshimbatshimba. Lam’ele nyuma ka Jehowa akakamɔ oma le nde, Saolo akatatɛ mindama la nkɛlɛ k’efula ndo akokiyamaka wɔma. Ekɔ oko Jehowa aketawɔ dia nyuma ka kɔlɔ mpɛna nyuma ka dimɛna le Saolo. (1 Samuɛlɛ 16:14; 18:10-​12) Dui sɔ mɛtɛ diakahombe mbisha Jɔnatana paa dia menda she, ɔnɛ laki papa k’oshika, ambosala etshikitanu wa diambo! Koko, Jɔnatana akasukɛ she lo ndjela akoka ande. Lo tena dimɔtshi nde akawotɛka akambo hwe hwe, koko nde akatshikala la kɔlamelo le Jehowa, Nzambi kande ndo Papa kande kahatshikitana.​—1 Samuɛlɛ 19:​4, 5.

Onde wɛ ambɛnaka onto ɔmɔtshi lokayɛ ngandji, ondo ose nkumbo kayɛ akadimɔ otsha lo kɔlɔ? Ɔsɔ koka monga dui dia sha paa efula. Ɛnyɛlɔ ka Jɔnatana toholaka kɛnɛ kakayofundaka omembi w’esambo ate: “Oyadi kaanga papa la mama wambɔnsɛka, Jehowa ndamɛ ayonongola.” (Osambo 27:10) Jehowa ekɔ la kɔlamelo. Oyadi kaanga anto wele bu kokele wambokɔkɔmɔla, nde ayokolongola ndo ayonga Papa koleki dimɛna leyɛ.

Aha la taamu, Jɔnatana akeye dia Jehowa akalange mpɔtɔla Saolo diolelo. Kakɔna kakasale Jɔnatana? Onde nde akayambola woho w’ɔnɔmbɔdi wakandahombe monga? Onde nde aki la nsaki ka nɔngɔsɔla wandja amɔtshi wakasale she, lo monga nkumekanga kele la kɔlamelo ndo kele l’okitanyiya? Sho hateye kɛnɛ kakandakanyiyaka; kɛnɛ keyaso ele, awui wakandalongamɛka kokotshama. Onde kɛsɔ nangaka mbuta dia Jehowa akoke pami ka kɔlamelo kɛsɔ ɔkɔngɔ? Ndooko, koko lo nsala dia ɔkɔndɔ wa Jɔnatana fundama lo Bible, Jehowa akatosha ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka lɔngɛnyi la kɔlamelo la mbokoya! Lɔngɛnyi lɔsɔ mbayonga ɔtɛ adui wa sawo diayela diendana la Jɔnatana.