-
Bible—Onde tɔ mɛtɛ ‘kakasambiyama oma le Nzambi’?Emɔ!—2017 | No. 2
-
-
ASAWO WƆTƆNƐ L’ƆTƐ A DUI WA LO LOHOSO | ONDE MƐTƐ BIBLE NDJA OMA LE NZAMBI?
Bible—Onde tɔ mɛtɛ ‘kakasambiyama oma le Nzambi’?
ONDE wɛ mbetawɔka dia Bible kakaye oma le Nzambi? Ko kana wɛ fɔnyaka dia tɔ kekɔ dibuku diele la tokanyi t’oma le anto?
Ɔsɔ ekɔ dui diatetemala kɛtshanyema kaanga oma le wanɛ wayata dia Akristo mbewɔ. Ɛnyɛlɔ lo 2014, ɔkɔnya ɔmɔtshi wakasalema l’États-Unis akɛnya dia anto efula wayata dia Akristo mbewɔ mbetawɔka dia “lo wedi ɔmɔtshi Bible ndja oma le Nzambi.” Lo wedi okina, onto 1 lo anto 5 mbɔsaka Bible oko dibuku diele la “toshimu t’edjedja, ɛkɔndɔ wa kashi, ɛkɔndɔ ndo atɔndɔ wakafundama oma le anto.” Tokanyi totshikitanyi tɔsɔ mɛnyaka ohomba wa mbeya kitshimudi ya shikaa ya tshɛkɛta ‘akasambiyama’ lo kɛnɛ kendana la Bible.—2 Timɔte 3:16.
‘AKASAMBIYAMA’—KAKƆNA KALEMBETSHIYA TSHƐKƐTA NYƐ?
Bible kekɔ la tobukubuku 66 takafundama oma le anto 40 l’edja k’ɛnɔnyi oko 1 600. Naka Bible kakafundama oma le anto, ngande wakokatɔ ‘sambiyama oma le Nzambi’? Lo tshena pe, etelo k’ɔnɛ ‘akasambiyama oma le Nzambi’ nembetshiyaka dia Kiɔkɔ y’efundelo ɛsɔ ele Nzambi. Bible tɔamɛ mbutaka ɔnɛ: “Anto wakate akambo w’oma le Nzambi nɛ dia wakasokoyama oma le nyuma k’ekila.” (2 Petero 1:21) L’ɛtɛkɛta ekina, Nzambi akakambe la wolo ande wahɛnama, mbuta ate nyuma k’ekila dia nsambiya losango lande otsha le afundji wa abuku wa lo Bible. Sho koka mbɛdika dui sɔ la ɛnyɛlɔ ka owandji ɔmɔtshi w’olimu wambɔlɔmba sekeletɛlɛ kande dia mfunda mukanda. Mukanda bu waki ɔnɛ lafunda, koko wekɔ waki ɔnɛ lawotɛ dia nde mfunda.
Afundji wa Bible amɔtshi wakoke losango la Nzambi mbala kakɔ ɔtɔi oma le ondjelo. Akina wakɛnyi lo waɛnɛlɔ oma le Nzambi. Lo tena dimɔtshi, Nzambi akewoyaka losango lande lo tshimbo ya alɔ. Kaanga mbele lo tena dimɔtshi Nzambi aketawɔ dia afundji nkamba la tɔtɛkɛta tawɔ hita dia mfunda losango lande, lo tena dikina nde akawashikikɛ ɛtɛkɛta wakawahombe mfunda. L’oseka ɔkɔndɔ tshɛ, afundji wakafunde tokanyi ta Nzambi koko aha tawɔ hita.
Ngande wakokaso monga l’eshikikelo dia Nzambi mbakasambiya afundji wa Bible? Ɛsɔ tɔsɛdingole tolembetelo tosato takoka toshikikɛ dia sho ndjaɛkɛ lo woho wele Nzambi mbele kiɔkɔ ya Bible.
-
-
Bible—Kekɔ mɛtɛ lo awui tshɛEmɔ!—2017 | No. 2
-
-
ASAWO WƆTƆNƐ L’ƆTƐ A DUI WA LO LOHOSO | ONDE MƐTƐ BIBLE NDJA OMA LE NZAMBI?
Bible—Kekɔ mɛtɛ lo awui tshɛ
Bible mbutaka mɛtɛ lo awui wa siansɛ
KAANGA mbele Bible bu dibuku di’awui wa siansɛ, tɔ mbutaka mɛtɛ etena katɛkɛtatɔ dikambo di’andja wakatongama. Tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ dimɔtshi lo dikambo di’awui wendana la hiɛlɛlɛ ndo lo kɛnɛ kendana la tɔtshɔngu.
AWUI WENDANA LA HIƐLƐLƐ—KƐNƐ KASALEMA DIA MVULA NDJƆLƆ
AWUI WENDANA LA HIƐLƐLƐ
Bible mbutaka ɔnɛ: “[Nzambi] kotolaka apɔpɔ w’ashi; vɔ tshumanaka dia monga mvula oma lo loonge lande; oma laasɔ, wange mbatsholaka.”—Jɔbɔ 36:27, 28.
Lanɛ, Bible mɛnyaka awui asato w’ohomba watosalemaka dia mvula ndjɔlɔ. Nzambi, ɔnɛ lele Kiɔkɔ ya osase wa wonya “kotolaka apɔpɔ w’ashi” oma lo 1) wodelo w’edinga w’ashi. Oma laasɔ, lo tshimbo ya 2) okamelo w’ashi, edinga w’ashi wambokama mbatokengaka wange watotsholaka ashi kana watɔlɔshaka 3) mvula. Polo ndo nshi nyɛ, wanɛ weka awui wendana la hiɛlɛlɛ hawoshihodia dimɛna dimɛna akambo tshɛ wendana la ɔlwɛlɔ wa mvula. Diakɔ diele Bible mimbolaka ɔnɛ: “Onde onto ɔmɔtshi koka nshihodia woho wasandjɔ wange?” (Jɔbɔ 36:29) Koko, Otungi shihodiaka awui wendana la mvula ndo nde akɛnyi dia ofundji ayokoka mfunda awui asɔ l’eshikikelo tshɛ lo Bible. Ndo nde akasale dui sɔ edja efula la ntondo k’anto ndjolembetshiya woho wasalema akambo asɔ lo ndjela awui wa siansɛ.
TƆTSHƆNGU—WOHO WAHAMA EHOLOKO K’ONTO
TƆTSHƆNGU
Nkumekanga Davidɛ laki ofundji wa Bible akatɛ Nzambi ate: “Washo ayɛ wakamɛnyi kaanga lam’akimi eholoko; tenyi diatɔ tshɛ diakafundama lo dibuku diayɛ.” (Osambo 139:16) Lo nkamba l’ɛtɛkɛta wa lɔlɛnga, Davidɛ akatɛkɛta dia eholoko kayahame lo ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kakafundama lo “dibuku” diamboshilaka monga kana lo ndjela ekongelo kɛmɔtshi. Dui dia diambo ko, dui sɔ diakafundama ambeta ɛnɔnyi oko 3 000.
Koko, paka l’atei atei w’ɛnɔnyi 1800 mbakayosholaka Gregor Mendel, ombewi w’akambo wa tombatomba w’ose Autriche, atɔndɔ amɔtshi w’eshika lo kɛnɛ kendana la tɔtshɔngu. Ndo paka lo Ngɔndɔ ka nɛi 2003 mbakayoshidiyaka anyangiyangi eyangelo awɔ lo kɛnɛ kendana l’ɛngɔ kɛmɔtshi kele lo demba di’onto (génome humain), tɔ kekɔ l’awui tshɛ wendana la tɔtshɔngu tele ohomba lo demba di’onto dia nde nsɛna. Ambewi wa siansɛ wakɛnya dia atɔndɔ amɔtshi wendana la tɔtshɔngu wekɔ oko diksiɔnɛrɛ diele la tɔtɛkɛta tokengami la alɛta wa alfabɛtɛ. Tɔtɛkɛta mbakenga atɔndɔ wendana la tɔtshɔngu. Lo ndjela atɔndɔ asɔ, tenyi dia eholoko diele oko wɔɔngɔ, otema, asasa ndo ekolo l’anya pamaka lo ndjela ekongelo ka shikaa ndo lo etena shikaa kahombama. Ɔnkɔnɛ, lo ndjela ambeyi wa siansɛ, génome mbɔsamaka oko “dibuku dia lɔsɛnɔ.” Ko lande na kele Davidɛ laki ofundji wa Bible aki l’akoka wa mfunda akambo lo yoho ya mɛtɛ ya ngasɔ? La okitshakitsha tshɛ nde akate ate: “Nyuma ka Jehowa kakatɛkɛta lo tshimbo yami; ɔtɛkɛta ande waki lo lolemi lami.”a—2 Samuɛlɛ 23:2.
Bible mbutaka la eshikikelo tshɛ awui wayosalema lo nshi yayaye
EKƆ dui dia wolo efula kana dui diahakoke salema dia mbeya etena, ngande ndo polo lo yɛdikɔ yakɔna yayolanyema kana yayohama waolelo ndo esomba ɛmɔtshi. Koko, Bible akatewoyisha awui efula wendana l’elanyelo ka mandji ndo esomba ɛmɔtshi wa wolo. Ɛsɔ tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ pende to.
ƆKWƐLƆ NDO ELANYELO KA BABILƆNA
Babilɔna k’edjedja aki diolelo diaki la wolo efula, diɔ diaki la shɛngiya lo Asie wa l’owɛstɛ l’edja k’ɛnɔnyi nkama. L’etena kɛmɔtshi, Babilɔna aki wodja wakaleke woke l’andja w’otondo. Koko, ɛnɔnyi 200 la ntondo, Nzambi akasambiya Isaya laki ofundji wa Bible dia mbewoya lokombo l’onto lakahombe ndjɔlɛndja Babilɔna, mbuta ate Kurɔ ndo ɔnɛ ndooko onto layodjasɛ lɛkɔ pondjo pondjo. (Isaya 13:17-20; 44:27, 28; 45:1, 2) Onde dui sɔ mɛtɛ diakakotshama?
ƐKƆNDƆ
L’otsho ɔmɔtshi lo Ngɔndɔ ka dikumi, l’ɔnɔnyi wa 539 N.T.D., Kurɔ ka Woke akalɛndja Babilɔna. L’ɔkɔngɔ diko, ɛkɛdi w’ashi wakawɛtɔya dia mɛmbaka ashi otsha l’ahole w’ɛtɛtɔ wakaadinge wakadihama nɛ dia wakanya yimba. Lo 200 T.D., osomba wakayala shɛnga tsho. Ɛlɔ kɛnɛ, Babilɔna kekɔ paka tɔngɔ to. Paka oko wakatewoyisha Bible, Babilɔna akakome “tshɛ tɔngɔ to.”—Jɛrɛmiya 50:13.
Oma lende akakondja ofundji wa Bible awui w’eshika wa ngasɔ wakandatewoyisha la ntondo? Bible mɛnyaka dia ɔsɔ ekɔ “ɛtɛkɛta wendana la Babilɔna wakɛnyi Isaya ɔna Amɔza lo ɛnɛlɔ.”—Isaya 13:1.
NINIVA—AYONGA “WOMU OKO OSWE WA SHƐNGA”
Niniva aki kapitalɛ ka diolelo di’Asuriya, ndo osomba ɔsɔ wakambiyaka anto l’ɔtɛ wa mvudu yakakama lɛkɔ. Vɔ waki la toshinga ta weke ta lokumu, tojardɛ ta lo sɛkɛ, tɛmpɛlɔ ndo mvudu efula y’ewandji. Koko, omvutshi Zɛfaniya akatewoyisha dia osomba wa dimɛna ɔsɔ wayoyonga “tɔngɔ to, womu oko oswe wa shɛnga.”—Zɛfaniya 2:13-15.
Niniva akalanyema tshɛ lo tshɛ oma le alembe w’ase Babilɔna wakasangana l’alembe w’ase Mediya lo ntambe k’esambele N.T.D. Lo ndjela dibuku dimɔtshi, osomba wakalanyema ɔsɔ “wakohamamɛ l’edja k’ɛnɔnyi 2 500.” L’etena kɛmɔtshi, anto wakayonga la taamu dia mbeya kana Niniva akonge kana komonga! Paka l’atei atei wa ntambe ka 19 mbakayosholaka anyangiyangi w’emindo tɔngɔ dia Niniva. Ɛlɔ kɛnɛ, dihole sɔ diakalana ndo dui sɔ konyaka tshunda dimɔtshi diendana la nkokɛ diangɔ di’edjedja dia mpɛmɔla anto ɔnɛ: “Tɔngɔ dia Niniva k’edjedja koka mbohamamɛ nto pondjo pondjo.”
Oma lende akatakondjisha Zɛfaniya awui asɔ? Nde mbutaka dia “ɔtɛkɛta wa Jehowa wakaye le [nde].”—Zɛfaniya 1:1.
Bible mbishaka ekadimwelo lo ambola w’ohomba wa lo lɔsɛnɔ
BIBLE mbishaka ekadimwelo w’eshika lo ambola w’ohomba wa lo lɔsɛnɔ. Tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ diayela.
LANDE NA KAMBOFULANƐ AWUI WA KƆLƆ NDO ASUI L’ANDJA ƆNƐ?
Lo Afundelo, vɔ tɛkɛtaka efula dikambo di’awui wa kɔlɔ ndo asui. Bible nembetshiyaka dui sɔ:
‘Onto mbolɛka wonyande onto dia mbosalɛ kɔlɔ.’—Ondaki 8:9.
Woho wele anto bu l’akoka wa ndjalɔmbɔla ndo ɛlɔmbwɛlɔ kawɔ ka kɔlɔ kambela asui waheyama mbuta.
“Tena ndo awui wa shashimoya mbakomɛka vɔ tshɛ.”—Ondaki 9:11.
Awui wahatalongamɛ, ɛnyɛlɔ oko hemɔ ya wolo, aksida kana mpokoso koka nkomɛ onto tshɛ, dihole tshɛ ndo etena kakɔna tshɛ.
“Pɛkato [kakɔtɔ] l’andja oma le onto 1 ndo nyɔi oma lo pɛkato.”—Rɔmɔ 5:12.
L’etatelo, etena kakatongama pami la womoto, eongelo k’anto wele keema kokele ndo nyɔi komonga. Pɛkato ‘kakɔtɔ l’andja’ etena kakawahindolɛ Otungi awɔ l’esehe tshɛ.
Bible hakomɛ tsho lo mbisha elembetshielo wɛnya lande na kasowaso. Tɔ ndakaka dia Nzambi ayonya awui wa kɔlɔ ndo “ayokitola asɔyi tshɛ oma lo washo awɔ, ndo nyɔi hatoyala nto, delo hadiotoyala nto, kaanga ndjawi kaanga kandji hatoyala nto.”—Ɛnyɛlɔ 21:3, 4.
NGANDE WAYALASO ETENA KAVƆSO?
Bible nembetshiyaka dia nyɔi ekɔ woongelo wele onto heye ndo hasale ndooko kaanga dui ɔtɔi. Ondaki 9:5 mbutaka ɔnɛ: “Wanɛ wasɛna mbeyaka dia vɔ wayovɔ, koko wanɛ wambovɔ haweye ndooko dikambo.” Etena kavɔso, “tokanyi ta[so] ndanaka.” (Osambo 146:4) Ɔnkɔnɛ, wɔɔngɔ aso mbidja ndo awoki aso hawosale ndooko dui etena kavɔso. Diakɔ diele, hatokoke, nsala dui dimɔtshi, ndjaoka woho ɔmɔtshi kana nkanyiya l’ɔkɔngɔ wa nyɔi.
Koko Bible hakomɛ tsho lo nembetshiya woho wayalaso etena kavɔso. Tɔ tɛnyaka elongamelo ka dimɛna kele anto wele lo djɔ ya baku ya nyɔi wayemɔ lo tshimbo ya eolwelo.—Hɔsɛya 13:14; Joani 11:11-14.
OYANGO AKƆNA WELE LA LƆSƐNƆ?
Lo ndjela Bible, Jehowa Nzambi akatonge pami la womoto. (Etatelo 1:27) Pami ka ntondo, mbuta ate Adama, akɔsamaka oko “ɔna Nzambi.” (Luka 3:38) Onto akatongama la oyango ɔmɔtshi, mbuta ate monga la diɔtɔnganelo la She lele l’olongo ndo nsɛna l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ la nkɛtɛ pondjo pondjo. Dia nkotsha oyango ɔsɔ, anto tshɛ wakakondja dikoka dia lo nyuma, mbuta ate nsaki ka lootɔ ka nanga dia mbeka awui wendana la Nzambi. Diakɔ diele Bible mbutaka ɔnɛ: “Ɔngɛnɔngɛnɔ le wanɛ weya ehomba awɔ wa lo nyuma.”—Mateo 5:3.
Laadiko dia laasɔ, Bible mbutaka ɔnɛ: “Ɔngɛnɔngɛnɔ le wanɛ woka ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo wawokitanyiya!” (Luka 11:28) Bible hatetsha tsho akambo wendana la Nzambi, koko tɔ tokimanyiyaka dia monga la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo tɔ toshaka elongamelo lo dikambo dia nshi yayaye.
Woho wendanayɛ la Nzambi lele Kiɔkɔ ya Bible
L’ƆKƆNGƆ wa vɔ nsɛdingola tolembetelo t’eshika, miliyɔ y’anto wa l’andja w’otondo wakashihodia dia Bible bu tsho dibuku di’edjedja. Vɔ wakashikikɛ dia Bible ekɔ Ɔtɛkɛta waki Nzambi wakasambiyama ndo vɔ wekɔ losango lande le anto tshɛ mbidja ndo wɛ. Tɔ kekɔ la leeta laki Nzambi le yɛ dia wɛ mbeeya ndo monga ɔngɛnyi ande. Bible ndakaka ɔnɛ: “Nyoyasukanya la Nzambi, ko nde ayoyasukanya la nyu.”—Jakɔba 4:8.
Ndjasha efula lo Bible mbishaka elongamelo ka diambo. Elongamelo kakɔna kɛsɔ? Oko wele mbadia dibuku dimɔtshi kokimanyiyaka dia wɛ mbeya tokanyi ta kangadiɔ mbele ndo, mbadia Bible ayokokimanyiyaka dia wɛ mbeya tokanyi ndo nsaki yaki Nzambi lele Kiɔkɔ yatɔ. Ohokanyiya wahɔ wakoka monga la dui sɔ le yɛ. Wɛ koka mbeya nsaki ndo tokanyi taki Otungi ayɛ. Laadiko dia laasɔ, Bible mɛnyaka:
Lokombo laki Nzambi, woho wende ndo waonga ande wa diambo.
Sangwelo diaki Nzambi lo dikambo di’anto.
Woho wakokayɛ pamia diɔtɔnganelo diasayɛ la Nzambi.
Onde wɛ ayɔngɛnangɛna mbeya awui akina? Ɛmɛnyi wa Jehowa wayɔngɛnangɛna dia kokimanyiya. Vɔ koka mbɔsa ekongelo kaamɛ la yɛ dia ketshaka Bible ofele. Dui sɔ koka kokimanyiya dia wɛ ndeka ndjasukanya la Jehowa Nzambi lele Kiɔkɔ ya Bible.
Sawo nɛ mɛnyaka tolembetelo tɛnya dia Bible ekɔ dibuku diakasambiyama. Dia mbeya awui akina, enda tshapita 2 ya dibuku Bible etshatɔ mɛtɛ? diakatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa ndo diɔ tanemaka nto lo www.jw.org
Wɛ koka menda vidɛo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ Ele Kiɔkɔ ya Bible? yatanema lo www.jw.org
Ɔtɔ lam’ofundjiwɔ EKANDA > TOVIDƐO
a Lo Bible, Nzambi mbeyamaka oma lo lokombo lande l’oshika, mbuta ate Jehowa.—Osambo 83:18.
-