ndo dia mbeka awui wendana la lolango laki Nzambi ndo lisala. Kɛsɔ mɛnyaka di’ekongelo ka woke ka wetshelo kayonga. Lo mɛtɛ, “antu wa l’andja tshe [wayeka] sambu k’ololo.” (Izaya 26:9) Koko, aha anto tshɛ mbayetawɔ nsala lolango laki Nzambi. Izaya 26:10 mbutaka ɔnɛ: “Kuyanga untu a kolo ayuhumo lukulu l’olo, ndi hekela dia ndjala untu ololo. Ndi ayutshaka kolo ketu l’atei a wudja w’usimbwi, la ndi hetawo menda wuki wa [Jehowa].” Anto wa kɔlɔ asɔ wayodiakema pondjo pondjo lo Lushi la kilombo.​—Izaya 65:20.

Otsha l’ekomelo ka Lushi la kilombo, anto wayohanda ‘wayoyala la lɔsɛnɔ’ la kokele. (Ɛnyɛlɔ 20:5) Lo Lushi la kilombo, anto wayonga kokele oko waki Adama l’Eva kokele l’etatelo. (1 Kɔrɛtɔ 15:24-28) Oma lâsɔ, mbayowohomana la ohemba w’ekomelo. Wayotshungola Satana oma lo lokanu ndo wayowosha lotshungɔ la nkesa anto mbala k’ekomelo. (Ɛnyɛlɔ 20:3, 7-10) Wanɛ wayoshika ntanga la ntondo k’ohemba ande ɔsɔ wayɛna ekotshamelo tshɛ ka daka dia lo Bible nɛ: “Antu w’ololo wayukita kete, wayudjaseka loko pundju.” (Osambo 37:29) Anto wa kɔlamelo tshɛ wayɔtshɔkwama lo Lushi la kilombo.

ƐNƆNYI akumi la ntondo, ambeki wa Bible wakate di’awui amɔtshi w’ohomba efula wayosalema lo 1914. Awui akɔna asɔ ndo djembetelo yakɔna yɛnya di’ɔnɔnyi wa 1914 waki ɔnɔnyi w’ohomba?

Oko wofundamidiɔ lo Luka 21:24, Yeso akate ate: “Ase wedja wayɔhɔtshahɔtsha Jɛrusalɛma polo ndo etena kakashikikɛma k’ase wedja kamboshila.” Jɛrusalɛma yaki kapitalɛ ka wodja wa Juda ndo kiti ka mandji ya l’ɔlɔndji wa nkumi ya dikanga y’oma lo nkumbo ka nkumekanga Davidɛ. (Osambo 48:1, 2) Koko, nkumi ya dikanga shɔ yakatshikitana l’ɛnɔmbɔdi wa wedja ekina. Vɔ wakadjasɛka lo ‘kiti ka Jehowa’ oko enyimpala waki Nzambi ndamɛ. (1 Ɛkɔndɔ 29:23) Ɔnkɔnɛ, Jɛrusalɛma yaki didjidji di’ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jehowa.

Ko ngande ndo etena kakɔna kakatatɛ ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi ‘pɔtshahɔtshama oma le ase wedja’? Dui sɔ diakasalema lo 607 N.T.D. etena kakalɛndjama Jɛrusalɛma oma le ase Babilɔna. ‘Kiti ka Jehowa’ kakatshikala hwe ndo ɔlɔndji wa nkumi ya dikanga y’oma lo dioho dia Davidɛ wakahembɔ. (2 Nkumi ya dikanga 25:1-26) Onde ‘ɔhɔtshahɔtshamelo’ ɔsɔ wakahombe ntetemala pondjo? Kema, nɛ dia daka di’Ɛzɛkiyɛlɛ diakate lo dikambo dia Zedekiya laki nkumekanga k’ekomelo ka Jɛrusalɛma ɔnɛ: “Unya dihondo dia l’ote aye, unya dembo dia kusu. . . . Keli dikambu diako hadiuyala edja ndu kanga diulelu ambuya ku dimi layuwushadio.” (Ɛzɛkiyɛlɛ 21:26, 27) Ɔnɛ laki “kanga diulelu” lakahombe nongola dɛmbɔ dia nkoso dia dioho dia Davidɛ ko Kristo Yeso. (Luka 1:32, 33) Ɔnkɔnɛ, ‘ɔhɔtshahɔtshamelo’ ɔsɔ wakahombe nkomɛ etena kakakome Yeso Nkumekanga.

Etena kakɔna kakahombe salema dikambo? Yeso akɛnya di’ase Wedja wakahombe nɔmbɔla l’edja k’etena kakashi kikɛma. Ɔkɔndɔ wa lo Danyɛlɛ tshapita 4 wekɔ l’awui watokimanyiya dia mbeya edja ka ngande kakahombe monga l’etena kɛsɔ. Vɔ kɔndɔlaka dɔ dimɔtshi diakɛnyi Nɛbukadinɛza nkumekanga ka Babilɔna. Nde akɛnyi otamba wa shaka wakanyukɔma. Ehekele katɔ kokoka mɔnga nɛ dia wakakikeleka la mɔlɔla wa mbolo ndo w’ɔhɔtɛla. Ondjelo ɔmɔtshi akate ate: “Osoku tena esambeli diayûlekana.”​—Danyɛlɛ 4:10-16.

Tena dimɔtshi Bible kambaka la etamba dia nembetshiya lowandji. (Ɛzɛkiyɛlɛ 17:22-24; 31:2-5) Ɔnkɔnɛ, onyukwelo w’otamba wa didjidji ɔsɔ mɛnyaka woho wakahombe nkomɛ lowandji laki Nzambi lakalɔmbwamaka lo tshimbo ya nkumi ya dikanga ya la Jɛrusalɛma. Koko ɛnɛlɔ kakate dia ‘ɔhɔtshahɔtshamelo wa Jɛrusalɛma’ wakahombe monga lo tshanda mɔtshi tsho, mbuta ate “tena esambeli.” Etena kɛsɔ kekɔ l’ɛnɔnyi engana?

Ɛnyɛlɔ 12:6, 14 mɛnyaka dia tena sato l’etenyi mbɛdima la “nshi kinunu la nkama hiende l’akumi asamalo.” Lâsɔ, “tena esambeli” diakahombe monga la edja k’etena kɛsɔ ndodja l’ahende, mbuta ate nshi 2 520. Koko ase Wedja kotshika ‘mpɔtshahɔtsha’ lowandji laki Nzambi nshi 2 520 tsho l’ɔkɔngɔ w’ɔkwɛlɔ wa Jɛrusalɛma. Ɔnkɔnɛ, mɛnamaka hwe dia daka sɔ diakɔshi etena k’otale. Lam’ele Walelo 14:34 ndo Ɛzɛkiyɛlɛ 4:6 mbutaka dia “lushi otoi layuyala eleku otoi,”“tena esambeli” diakahombe monga la ɛnɔnyi 2 520.

Ɛnɔnyi 2 520 wakatatɛ lo Ngɔndɔ ka dikumi 607 N.T.D. lam’akakɔ Jɛrusalɛma l’anya w’ase Babilɔna ndo kakawahola dioho dia Davidɛ oma lo kiti ka lowandji. Etena kɛsɔ kakakomɛ lo Ngɔndɔ ka dikumi 1914. L’ɔnɔnyi ɔsɔ, “etena kakashikikɛma k’ase wedja” kakakomɛ ndo Yeso Kristo akahema l’okudi oko Nkumekanga kakasɔnama oma le Nzambi.a​—Osambo 2:1-6; Danyɛlɛ 7:13, 14.

Paka oko wakadite Yeso, “woongelo” ande oko Nkumekanga ka l’olongo wakayelana l’awui a weke l’andja wele oko ata, ndjala, adidimu wa nkɛtɛ ndo elando. (Mateo 24:3-8; Luka 21:11) Awui asɔ mɛnyaka hwe dia l’ɔnɔnyi wa 1914 mbakotɔ Diolelo diaki Nzambi dia l’olongo ndo mbakatatɛ “nshi y’ekomelo” y’andja ɔnɛ wa kɔlɔ.​—2 Timɔte 3:1-5.

BIBLE haleke ntɛkɛta dikambo di’etongami ka lo nyuma kelɛwɔ Mikayɛlɛ. Koko naka tɔ kɔtɛkɛta dikambo dia nde, kete nde ekɔ lo nsala dui dimɔtshi. Lo dibuku dia Danyɛlɛ, Mikayɛlɛ ekɔ lo ndɔ l’andjelo wa kɔlɔ; lo mukanda wa Judɛ, nde ekɔ lo nkakatana la Satana ndo lo Ɛnyɛlɔ, nde ekɔ lo ndɔ ta nde la Diabolo l’ɛdiɛngɛ ande. Etena kamɛnde lowandji laki Jehowa ndo kalɔshande atunyi waki Nzambi, Mikayɛlɛ salaka akambo lo yoho yɔtɔnɛ la kitshimudi ya lokombo lande, mbuta ate “Ele oko Nzambi?” Ko ele Mikayɛlɛ?

Mbala efula, anto mbeyamaka lo nkombo efula. Ɛnyɛlɔ, Jakɔbɔ nde lawɔ mbeyamaka lo lokombo la Isariyɛlɛ ndo ɔpɔstɔlɔ Petero lo lokombo la Simɔna. (Etatelo 49:1, 2; Mateo 10:2) Woho akɔ wâmɛ mbele, Bible mɛnyaka dia Mikayɛlɛ ekɔ lokombo lokina laki Yeso Kristo, la ntondo ndo l’ɔkɔngɔ wa lɔsɛnɔ lande la nkɛtɛ. Tende ɛkɔkɔ wa lo Afundelo watotshutshuya dia mbuta ngasɔ.

Owandji w’andjelo. Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbelɛka Mikayɛlɛ ɔnɛ “owandji w’andjelo.” (Judɛ 9) Woho welamɛ Mikayɛlɛ ɔnɛ owandji w’andjelo mɛnyaka dia ndamɛ oto mbele woho w’ondjelo ɔsɔ. Diakɔ diele, lo Bible, tshɛkɛta “owandji w’andjelo” yekɔ lo ɔtɔi, koko hawokambe la yɔ pondjo lo efula. Ndo nto, Yeso mbele owandji w’andjelo. Lo kɛnɛ kendana la Nkumadiɔndjɔ Yeso Kristo, 1 Tɛsalɔnika 4:16 mbutaka ɔnɛ: “Nkumadiɔndjɔ ndamɛ ayoholɔ oma l’olongo ndo ayoda ombeka wa didjango, la dui dia owandji w’andjelo.” Divɛsa nɛ mɛnyaka dia dui diaki Yeso diekɔ dia owandji w’andjelo.