-
Onde losembwe lambeta loowe?Tshoto y’Etangelo (Numɛlɔ k’anto tshɛ)—2016 | No. 1
-
-
ASAWO WƆTƆNƐ L’ƆTƐ A DUI WA LO LOHOSO | LANDE NA MONGA LA LOSEMBWE?
Onde losembwe lambeta loowe?
Hitoshi akakambaka lo biro w’owadi wa falanga lo ajansɛ ɔmɔtshi wa lo Japon wayanganɛ elimu. Etena kakawasalaka owadi w’awui wa falanga nde la owandji ande w’olimu, owandji akɔ akatɛ Hitoshi dia wakalongamɛka dia nde nsala alapɔlɔ wa kashi. Hitoshi akolembetshiya dia nkum’otema kande hatowotshika ki naka nde nsala olimu ande la lokeso. Etombelo wakayala ele, owandji waki Hitoshi akawanɛ dia mbonya l’olimu, ndo l’ekomelo nde akayoshisha olimu ande.
Lo ngɔndɔ yakayelana, Hitoshi akakɔmɔ lo kɛnɛ kendana l’olimu ande. Ɛnyɛlɔ, etena kakawawokaka ambola ɛmɔtshi watowokaka onto la ntondo ka mbɔɔsa l’olimu, Hitoshi akate dia nde hakoke nkamba olimu ande la lokeso. Ɔnɛ lakawokaka ambola akate ate: “Yoho yayɛ ya nkanyiya ntshikitana la y’anto akina.” Nkumbo kaki Hitoshi ndo angɛnyi ande wakokeketsha dia nde nsala tshɛ diaha nshisha losembwe lande, koko nde akatatɛ monga la yema ya taamu. Ɛnyɛlɔ, nde akate ate: “Lakayambolaka dia kana kana monga la losembwe lo kɛnɛ kendana la mbetawɔ kami aki kanyi ya dimɛna.”
Kɛnɛ kakakomɛ Hitoshi ekɔ dui dimɔtshi dia lonyangu diatohola dia aha onto tshɛ mbɔsa losembwe la nɛmɔ. Lo mɛtɛ, anto amɔtshi koka mɛna dia ekɔ dui dia kɔlɔ monga la losembwe, djekoleko le wanɛ wanda okanda. Womoto ɔmɔtshi lakamba olimu lo Afrique du Sud akate ate: “Lekɔ lo nkamba la anto wele la lokeso ndo lo tena dimɔtshi dimi tshutshuyamaka efula dia mbaokoya.”
Woho ɔmɔtshi wa lokeso wamboleka nkita dikuma nshi nyɛ ele kashi. L’ɛnɔnyi engana weke kambeta ɛnɛ, wekelo ɔmɔtshi wakasale Robert Feldman, ombewi wa psychologie lo kalasa y’adidi ya la Massachusetts Amherst wakashikikɛ dia pursa 60 y’epalanga pɔpaka kashi naka yema tshitshɛ, kete mbala ɔtɔi lo minitɛ dikumi tshɛ lo asawo awɔ. Feldman mbutaka ate: “Ɔsɔ aki etombelo wa diambo efula. Sho konongamɛka dia kashi ayonga dui dimɔtshi dia lo lɔsɛnɔ laso la lushi la lushi lo yoho ya ngasɔ.” Diakɔ diele, anto efula petshaka wonya wawatɛ anto amɔtshi kashi, koko anto efula mbutaka kashi.
Lande na kele kashi, wovi ndo weho ekina wa nkeso wambokokanɛ nshi nyɛ? Ngande wele awui wa lokeso la shɛngiya lo tshunda di’otondo? Ndo dimbola dioleki ohomba ele, ngande wakokaso mbewɔ dia ndjotambɛ lo ditshelo dia lokeso sɔ?
-
-
Woho wele lokeso la shɛngiya le yɛTshoto y’Etangelo (Numɛlɔ k’anto tshɛ)—2016 | No. 1
-
-
ASAWO WƆTƆNƐ L’ƆTƐ A DUI WA LO LOHOSO | LANDE NA MONGA LA LOSEMBWE?
Woho wele lokeso la shɛngiya le yɛ
“Nshi tshɛ okongaka awui amɔtshi wele wolo wakoka kandɔma paka la yema ya lokeso.”—Samantha, Afrique du Sud.
Onde wɛ mbetawɔka dui sɔ? L’ɛnyɛlɔ ka Samantha, sho tshɛ tambohomanaka l’awui amɔtshi wa wolo lo ntena dimɔtshi. Kɛnɛ kasalaso etena kahembamaso dia monga la lokeso koka mɛnya atɔndɔ akɔna wɔsaso la nɛmɔ. Ɛnyɛlɔ, naka dinyadinya kɔlɔ kosadiso mboleki ohomba le so, kete sho koka ndjɔsa dia lokeso ekɔ ohomba. Koko, etena kashola anto akina kɛnɛ kele mɛtɛ, lokeso mongaka mbala efula la etombelo wa kɔlɔ. Tɔsɛdingole awui wayela anɛ.
LOKESO NDANYAKA WƐKAMU
Diɔtɔnganelo pikamaka lo wɛkamu. Etena kɛkanɛ anto ahende etema, vɔ ndjaokaka dimɛna ndo l’ekokelo. Wɛkamu hahame esadi esadi. Anto mongaka la wɛkamu lam’asawɔ etena ketshawɔ wenya kaamɛ, katanɛwɔ mɛtɛ lo asawo awɔ ndo kasalawɔ akambo aha la lokaki. Koko wɛkamu koka nshishɔ oma lo dui ɔtɔi dia lokeso. Ndo etena kalana wɛkamu, koka monga dui dia wolo efula di’onto ndjonga la wɛkamu akɔ nto.
Onde wɛ ambokesamaka oma le onto ɔmɔtshi lakayafɔnyaka dia nde aki ɔngɛnyi ayɛ w’oshika? Naka eelo, ngande wakayaoke? Ondo wɛ akayaoke kɔlɔ ndo oko onto lambowofunga. Dui sɔ diekɔ mɛtɛ. Aha taamu, lokeso koka ndanya diɔtɔnganelo di’oshinga wolo diele lam’asa anto.
LOKESO MBOTAKA LOKESO
Wekelo ɔmɔtshi wakasale Robert Innes ombetsha wa économie lo kalasa y’adidi ya la Californie, akɛnya dia “lokeso ekɔ dui diasambemɛ.” Ɔnkɔnɛ, lokeso koka monga oko mikrɔbɛ, mbuta ate etena tshɛ katayaleke monga la diɔtɔnganelo l’onto lele la lokeso mbatayaleke monga lo waale wa monga la lokeso wɛ lawɔ.
Ngande wakokayɛ mbewɔ diaha ntala lo djonga ya lokeso? Bible koka kokimanyiya. Lam’alangɛ, ɛsɔ tɔsɛdingole atɔndɔ amɔtshi wa lo Bible wayɔkɛtshanyema lo sawo diayela.
-
-
Ekɔ ohomba monga la losembweTshoto y’Etangelo (Numɛlɔ k’anto tshɛ)—2016 | No. 1
-
-
ASAWO WƆTƆNƐ L’ƆTƐ A DUI WA LO LOHOSO | LANDE NA MONGA LA LOSEMBWE?
Ekɔ ohomba monga la losembwe
‘Tekɔ l’eshikikelo dia tekɔ la nkum’otema ka pudipudi dikambo sho kombolaka monga la losembwe lo akambo tshɛ.’—Hɛbɛru 13:18.
Lo Bible, tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yakadimɔma ntena dimɔ ɔnɛ “losembwe” nembetshiyaka “ɛngɔ kɛmɔ kele mɛtɛ ɔlɔlɔ” lo ndjela ekadimwelo ka tshɛkɛta lo tshɛkɛta. Yɔ koka nto mbela kanyi ya ɛngɔ kɛmɔ ka dimɛna lo kɛnɛ kendana la lɔkɛwɔ.
Akristo mbɔsaka la nɛmɔ ɛtɛkɛta waki ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ wakafundama l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma k’ekila wata ɔnɛ: ‘Sho kombolaka monga la losembwe lo akambo tshɛ.’ Kakɔna kalɔmba dui sɔ?
TA DIA L’ETEI K’OTEMA
Anto efula ndjaendaka lo talatala pindju tshɛ la ntondo ka vɔ ntomba. Lande na? Nɛ dia vɔ nangaka mɛnama dimɛna efula. Koko ekɔ dui dimɔtshi dioleki monga la divo dia dimɛna kana ahɔndɔ w’oshinga wolo ohomba efula. Lo mɛtɛ, lonto laso la l’etei k’otema koka nɔngɔsɔla kana ndanya ɛnamelo kaso.
Ɔtɛkɛta wa Nzambi shikikɛka hwe dia sho mongaka suke dia nsala kɛnɛ kele kɔlɔ. Etatelu 8:21 mbutaka ɔnɛ: ‘Eongelo k’otema w’onto mongaka kɔlɔ oma ko dikɛnda diande.’ Diakɔ diele, dia monga la losembwe, sho pombaka ndɔshana la tokanyi taso ta kɔlɔ ta lootɔ. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akɛnya woho wakandalɔshanaka la pɛkato lo mbuta ɔnɛ: “Dimi mɛtɛ ngɛnangɛnaka ɛlɛmbɛ wa Nzambi lo ndjela woho w’onto wemi l’etei, koko dimi mɛnaka ɔlɛmbɛ okina wele l’etei ka demba diami walɔshana la ɔlɛmbɛ wele lo yimba yami ndo wambetɛ mfumbe ka ɔlɛmbɛ wa pɛkato wele l’etei ka demba diami.”—Rɔmɔ 7:22, 23.
Ɛnyɛlɔ, etena katotshutshuya otema aso dia nsala kɔlɔ ndo katshutshuyamaso dia monga la lokeso, sho hatohombe monga ɔhɔmbɔ wa nsala kɛnɛ katotɛ otema aso. Tekɔ l’ɔsɔnwɛlɔ ɔmɔtshi wa nsala la ntondo ka dui sɔ. Etena kasɔnaso dia ntona kanyi ya kɔlɔ, sho koka monga la losembwe oyadi tekɔ lo nsɛna l’anto wele bu la losembwe.
WOHO WA MBIDJA OTSHUMBA LO TA SƆ
Dia monga la losembwe, sho pombaka monga l’atɔndɔ wa laadiko wendana la lɔkɛwɔ. Lonyangu ko, anto efula wekɔ lo mbetsha wenya efula dia mbɔsa tɛdikɔ lo kɛnɛ kendana la ‘atɔndɔ wa ɔlɔtɔ’ oleki etena kɔsawɔ dia nkanyiya kɛnɛ kendana la atɔndɔ wa laadiko wendana la lɔkɛwɔ lawɔ. Etombelo wele la dui sɔ ele, vɔ mbishaka tɛkɛ nɛndɛ dia monga la lokeso lo awui wɔtɔnɛ l’ehomba awɔ. Dibuku (Losembwe) Mɛtɛ lo kɛnɛ kendana la lokeso (Angl.) mbutaka dui sɔ lo yoho nyɛ: “Kɛnɛ kele ohomba ele sho koka mbiva polo lo yɛdikɔ yakoka tokimanyiya dia sho mɛna ɔnɛ tekɔ la losembwe.” Ko laasɔ, onde ekɔ atɔndɔ amɔtshi w’eshika wakoka tokimanyiya dia sho mbɔsa yɛdikɔ dia dikambo diaso shoamɛ dia mbeya kana lokeso mbetawɔmaka kana bu? Diɛsɛ ko, atɔndɔ asɔ wekɔ.
Miliyɔ y’anto wa l’andja w’otondo wakɛnyi dia Bible kotshaka ohomba ɔsɔ lo yoho ya kokele. Bible kekɔ l’atɔndɔ wa laadiko wendana la lɔkɛwɔ. (Osambu 19:7) Bible mbishaka ɛlɔmbwɛlɔ ka shikaa l’akambo wele oko lɔsɛnɔ la lo nkumbo, olimu, lɔkɛwɔ ndo akambo wa lo nyuma. Tɔ hetaka loowe. Ɛlɛmbɛ ndo atɔndɔ wa lɔkɔ wekɔ ohomba le anto wa lo wedja tshɛ, koho y’alemba tshɛ, waoho tshɛ ndo anto tshɛ. Naka sho mbadiaka Bible, kanaka yimba la kɛnɛ katatɔ ndo nkamba l’alako atɔ, kete sho koka ndowanya etema aso dia monga la losembwe.
Koko ekɔ dui dimɔtshi dioleki ohomba dia sho mbidja otshumba lo ta dialɔso la lokeso dioleki nkondja ewo k’oshika ka Bible. Laadiko dia laasɔ, tekɔ lo nsɛna lo andja wele lɔkɛwɔ l’anto lambolana ndo watotshutshuya dia sho mbetawɔ atɔndɔ awɔ wa kɔlɔ. Diakɔ diele, sho pombaka nɔmba Nzambi dia nde tosha ekimanyielo kande ndo osukɔ. (Filipɛ 4:6, 7, 13) Lo nsala ngasɔ, sho koka monga la dihonga dia nshikimala lo kɛnɛ kele losembwe ndo monga la losembwe lo akambo tshɛ.
ƐLƆLƆ WA MONGA LA LOSEMBWE
Hitoshi, lakatatɛkɛtshi diande lo sawo dia ntondo akakondja wahɔ oma lo monga la lokumu l’ɔlɔlɔ lo monga ose olimu lele la losembwe. Nshi nyɛ nde okamba la onto ɔmɔtshi lakawɔshi l’olimu langɛnangɛna losembwe lande. Hitoshi mbutaka ate: “Lekɔ la lowando lo woho wakamakondja olimu wakimanyiya dia dimi monga la nkum’otema ka pudipudi.”
Anto akina wakɛnyi mɛtɛ ka dui sɔ. Tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ dimɔtshi dia wanɛ wakakondja wahɔ lo nkamba la tɔndɔ dia lo Bible diata dia “monga la losembwe lo akambo tshɛ.”
Nkum’otema ka pudipudi
“Lakamɔ oma lo kalasa lele la ɛnɔnyi 13 dia tokamba kaamɛ l’ase wevi. Etombelo waki la dui sɔ ele, pursa 95 ya kɛnɛ kakamakondjaka kakayaka oma lo lokeso. Lɔkɔngɔ diko, lakayotshukamaka ndo dimi l’omɛmi takatatɛ mbeka Bible kaamɛ la Ɛmɛnyi wa Jehowa. Takeke dia Jehowaa Nzambi petshaka awui wa lokeso, diakɔ diele takɔshi yɛdikɔ dia ntshikitanya yoho yaso ya lɔsɛnɔ. Lo 1990 takalambola nsɛnɔ yaso le Jehowa lo nongola batismu ko nkoma Ɛmɛnyi wa Jehowa.”—Tukedi 6:16-19.
“Lo nshi yakete, luudu lami lakalolaka tɔɔ la diangɔ dia lova, koko nshi nyɛ laya bu la diangɔ sɔ ndo kɛsɔ ambombisha nkum’otema ka pudipudi. Etena kakaloyami washo l’ɔkɔngɔ dia nkanyiya ɛnɔnyi ami efula wa lokeso, dimi mongaka la lowando le Jehowa lo kɛtshi kande k’efula. Ekɔ dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ dia ntshɔ toshama otsho tshɛ lo mbeya ɔnɛ Jehowa ekɔ lo ngɛnangɛnami.”—Cheryl, Irlande.
“Etena kakɛnyi owandji ami w’olimu dia dimi konongola kɔta mishiko oma le kidiya kɛmɔtshi nde akambutɛ ate: ‘Nzambi kayɛ ketɛka onto lakokawɔ mbɛkɛ otema. Ekɔ mɛtɛ tshondo y’ɔtshɔkɔ dia wɛ monga la so lo kɔmpanyi kaso kɛnɛ.’ Monga la losembwe lo akambo tshɛ kimanyiyakami dia dimi monga la nkum’otema ka pudipudi la ntondo ka Jehowa Nzambi. Kɛsɔ nto kimanyiyakami dia dimi nkimanyiya nkumbo kami ndo anto akina dia nsala woho akɔ waamɛ.”—Sonny, Hong Kong.
Wɔladi wa lo yimba
“Lekɔ lo nkamba oko okimanyedi w’owandji lo bankɛ kɛmɔtshi ka l’andja w’otondo. Lo olimu ɔsɔ, monga ɔngɔnyi ndeka ohomba ntondo ka monga la losembwe. Kanyi yambokokanɛ ele y’ɔnɛ, ‘Onde ekɔ kɔlɔ monga la yema ya lokeso naka yɔ kokimanyiyaka dia wɛ monga la ɔngɔnyi ndo monga la falanga?’ Koko lo monga la losembwe, lekɔ la wɔladi wa lo yimba. Lakayashikikɛ dia mongaka la losembwe ndo nongamɛ etombelo tshɛ wakoka ntomba. Ase olimu wakimi mbeyaka dia dimi hatowakesa ndo hatota kashi lo wahɔ awɔ.”—Tom, États-Unis.
Ndjaɔsa la nɛmɔ
“Owandji ami w’olimu akakeketsha dia dimi mbuta kashi l’ɔtɛ wa diangɔ dimɔtshi diakashishɔ, koko dimi lakatone. Etena kakawayosholaka wanɛ wakave diangɔ, owandji ami w’olimu akakaloya losaka lo woho wakimi la losembwe. Dia monga la losembwe lo andja ɔnɛ wa lokeso, nɔmbamaka dia monga la dihonga. Koko l’ekomelo, anto koka mbɛkɛ otema le so ndo sho koka nɛmiyama oma le anto akina.”—Kaori, Japon.
Nkum’otema ka pudipudi, wɔladi wa lo yimba, ndjaɔsa la nɛmɔ, ɛlɔlɔ ɛsɔ tshɛ mɛnyaka dia ekɔ ohomba mɛtɛ monga la losembwe. Shi wɛ mbetawɔka dui sɔ?
a Jehowa ekɔ lokombo la Nzambi latanema lo Bible.
-