Hotola ɛtɛkɛta dimɛna

AHA Akristo tshɛ mbakeke mukanda efula. Kânga lo dikambo di’ɔpɔstɔlɔ Petero nde la Joani, anto wakate vate vɔ “haweyi mukanda.” (Etsha 4:13) Koko, ekɔ ohomba mbewɔ dia tɛkɛta la dikɔmɔ, di’aha ampokami ayɛ ndjonya yimba oma l’akambo wa mɛtɛ wâsambishayɛ.

Akambo wa mbidja yimba. Ndoko ɛlɛmbɛ wendana l’ɔtɛkɛtɛlɔ wakoka mbɔtɔnɛ l’ɛtɛkɛta tshɛ. Ɛtɛkɛta efula fundamaka l’alɛta w’alfabɛtɛ. Lâdiko w’alfabɛtɛ wa l’Ɔtɛtɛla, tekɔ ndo l’alfabɛtɛ wa lo Arabɛ, wa lo Falase, wa lo Ngirika ndo wa lo Hɛbɛru. Lo dihole di’alfabɛtɛ, ɔtɛkɛta wa chinois kambaka la tolembetelo tele mbala mɔtshi kengama l’alɛta efula. Mbala efula tolembetelo tɔsɔ nembetshiyaka tshɛkɛta mɔtshi kana etenyi ka tshɛkɛta mɔtshi. Kânga mbele ɔtɛkɛta wa japonais ndo w’ase Corée kambaka la tolembetelo tɔmɔtshi t’oma l’ɔtɛkɛta wa chinois, tolembetelo ta l’ɛtɛkɛta awɔ kokaka monga la wendjo wotshikitanyi ndo mbala mɔtshi vɔ bu la kitshimudi yamɛ.

Lo ɛtɛkɛta wele l’alfabɛtɛ, mpotola ɛtɛkɛta dimɛna kɛdikɛdi tɛkɛta dɛta tshɛ kana tolui t’alɛta woho watɛkɛtamatɔ. Naka ɔtɛkɛta ndjelaka ɛlɛmbɛ wa shikaa, oko Angɛlɛ, Falase, ndo Zulu, kete hatonga pâ di’onto mbadia dimɛna. Koko, tɔsɛngiya t’oma l’ahole akina tɔ̂tɔ l’ɔtɛkɛta koka ndjokonya onto dia tɛkɛta tɔtɛkɛta tɔmɔtshi woho watɛkɛtamatɔ l’ɔtɛkɛta w’oma lɛnɛ oyetɔ. Diɔ diakɔ diele dɛta dimɔtshi kana djui y’alɛta mbeyaka tɛkɛtama kana mbadiema toho efula, kana vɔ ndjonga hawoyɔtɛkɛtama nto l’edjedja ka wonya. Wɛ koka monga l’ohomba wa kimɛ ditelo dia ngasɔ l’ɔtɛ ko l’ɔkɔngɔ diko wɛ ndjokamba ladiɔ mbala efula wonya watɛkɛtayɛ. Lo chinois, dia wɛ mpotola ɛtɛkɛta dimɛna paka wɛ kimɛ nunu dia tolembetelo t’ɔtɛkɛta l’ɔtɛ. L’ɛtɛkɛta ɛmɔtshi, kitshimudi ya tshɛkɛta tshikitanaka naka onto tshikitanya wondjo wa dui. Naka onto hadjisha yimba dimɛna lo dikambo nɛ diendana l’ɔtɛkɛta, kete nde koka kɛnɛmɔla tokanyi lo yoho ya kɔlɔ.

Naka tɔtɛkɛta ta l’ɔtɛkɛta ɔmɔtshi kengama la totenyi ta tɔtɛkɛta, kete ekɔ ohomba tɔtɔmiya dui paka lo tshenyi yahombama. Ɛtɛkɛta efula wakamba la lokongɛ lɔsɔ wekɔ la yoho yawɔ ya mbidiyaka dui wonya watɛkɛta onto. L’ɛtɛkɛta wahendana la lokongɛ lɔsɔ, vɔ mbidjaka djembetelo lo tshɛkɛta yofundami. Dui sɔ kimanyiyaka onto dia tɛkɛta kana mbadia dimɛna aha l’okakatanu. Koko, naka ɔtɛkɛta bu la lokongɛ la shikaa, kete ekɔ okakatanu wa woke. Lâsɔ dia mpotola ɛtɛkɛta dimɛna paka kimɛ alɛta efula lo wɔɔngɔ.

L’ɛtɛkɛta ɛmɔtshi, nɔmbamaka di’onto mbidja yimba efula lo tolembetelo tɛnya wendjo w’alɛta. Kɛsɔ nembetshiyaka tolembetelo tadjawɔ la diko kana l’ɛse k’alɛta amɔtshi wa l’alfabɛtɛ, ɛnyɛlɔ oko è, é, ô, ñ, ō, ŭ, č, ö, ç. Tolembetelo tɔnɛ koka mbidjama lo dɛta, kana ombadi koka mbeya ndamɛ ɔnɛ lanɛ djembetelo kapanda mbahombama lo ndjela kanyi yele l’awui watandadia. Naka wambokosha wadielo ɔmɔtshi wa lo sɛkɛ wele bu la tolembetelo tɛnya wendjo w’alɛta, kete wɛ pombaka ndjalɔngɔsɔla dimɛna.

Lo kɛnɛ kendana l’ɔtɛkɛtɛlɔ, ekɔ tolonga efula tahombama mbewɔ. Nyanga dia tɛkɛta l’eshikikelo kamboleka koka ndjɛnya di’oko wɛ olanga tshikitanya yoho yokoyɔtɛkɛtaka, kana di’oko wɛ mamboleka mbeya tɛkɛta. Kɛsɔ mbakokaso mbuta nto naka onto ɔtɛkɛta woho wahayoleka anto tshɛ tɛkɛta. Etombelo wayonga la dikambo sɔ ele ɔtɛkɛtshi ayokotola yambalo y’anto oya le nde. Lo wedi okina, ekɔ ɔlɔlɔ mbewɔ dia kamba l’ɛtɛkɛta waheyama ɔtɛ l’ekolo ndo mbatɛkɛta lo yoho yamboleka tshɛ kɔlɔ. L’atei w’awui asɔ, takashile la tɛkɛta lo dikambo di’amɔtshi lo wekelo wata ɔnɛ “Ɛtɛkɛta Wokɛma Hwe.”

Yoho y’ɔlɔlɔ ya tɛkɛta tɔtɛkɛta ta l’ɔtɛkɛta ɔmɔtshi koka tshikitana lo wodja la wodja, kana lo tenyi diotshikitanyi dia wodja akɔ wamɛ. Onto l’oma lo wodja okina koka tɛkɛta ɔtɛkɛta wa lo wodja wamondokoma lo yoho yotshikitanyi l’anto wa lo wodja ɔsɔ. Adiksiɔnɛrɛ koka mɛnya toho efula ta tɛkɛta tshɛkɛta tshɔi. Naka onto kɔmbɔtɔ kalasa efula ndo naka ɔtɛkɛta watɛkɛtande wony’ɔnɛ kema ɔtɛkɛta ande wa lôtɔ, kete nde ayokondja wahɔ efula lo mpokamɛ la yambalo tshɛ woho watɛkɛta akanga w’ɔtɛkɛta, oma lâsɔ ko nde mbaokoya. Oko weso Ɛmɛnyi wa Jehowa, sho nangaka tɛkɛta lo yoho yahomba losango lasambishaso monga la nɛmɔ ndo yokɛma esadi eto le anto wa l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ.

Lo asawo ayɛ wa lushi la lushi, ayoleka dimɛna wɛ kambaka la tɔtɛkɛta teyayɛ dimɛna. Lâsɔ wɛ honga l’okakatanu dia mpotola ɛtɛkɛta. Koko, etena kadiayɛ la dui dia wolo, wɛ koka pomana la tɔtɛkɛta tɔmɔtshi tahakambe layɛ l’asawo ayɛ wa lushi la lushi. Ɛmɛnyi wa Jehowa mbadiaka akambo efula la dui dia wolo. Sho mbadiɛka anto Bible wonya wasambishaso. Anangɛso amɔtshi nɔmbamaka dia mbadia edingɔ lo wekelo wa Tshoto y’Etangelo kana lo Wekelo wa Dibuku wa l’Etshumanelo. Ekɔ ohomba sho mbadia dimɛna di’aha mengesola yimba y’anto oma lo losango lo tɛkɛta tɔtɛkɛta ta kɔlɔ.

Onde wɛ mɛnaka dia nkombo mɔtshi ya lo Bible yekɔ wolo mbadia? L’Ɔtɛtɛla, mbala efula tolembetelo tɛnya wendjo hatofundama, onto ndamɛ mbatidja lo ndjela kanyi yatɔmbwama. Koko, naka tshenyi ya tshɛkɛta yahombama mbidiya dui komɛ la dɛta dia londjo, kete mbala efula pombaka taloya dui lo dɛta dia londjo sɔ. Ko naka alɛta wa londjo ahende anɛ a la i wambokakatanyema, ɛnyɛlɔ lo Mɔrɔdɛkai la Sinai, kete dui diayotaloyama yema lo i.

Toho ta ndjalowanya. Efula ka wanɛ wele l’okakatanu dia tɛkɛta haweye dikambo sɔ. Naka ombetsha ayɛ wa lo kalasa ambokɛnya akambo amɔtshi wahombayɛ mbidja yimba lɔkɔ wonya watɛkɛtayɛ, kete onga la lowando otsha le nde l’ɔtɛ w’ɔlɔlɔ ande w’otema. Naka wɛ ambeya okakatanu akɔ ngande wakokayɛ ndjalowanya lo dikambo sɔ na?

Ntondotondo, lam’akoshawɔ sawo diendana la wadielo wa la dui dia wolo, oka sso lo diksiɔnɛrɛ dimɔtshi diɛnya woho watɛkɛtama tɔtɛkɛta. Yanga tɔtɛkɛta tahayeye woho wadiematɔ. Naka wɛ heye woho wayangawɔ tɔtɛkɛta lo diksiɔnɛrɛ, kete fola l’akatshi wa mbɔtwɛlɔ dia menda elembetshiyelo woshawɔ lo kɛnɛ kendana la tolembetelo tokambiwɔ latɔ, kana wɛ nɔmba onto ɔmɔtshi dia nde kolembetshiya. Diksiɔnɛrɛ diayokɛnya dihole dia ntondo diahombayɛ mbidiya dui lo tshɛkɛta mɔtshi yele la totenyi efula ndo dihole diahende diahombayɛ mbidiya dui. Diɔ diayokɛnya woho wahombayɛ mbadia alɛta wa londjo la w’ekuku wa lo tshɛkɛta. L’ahole amɔtshi, tshɛkɛta yamɛ koka tɛkɛtama lo toho efula totshikitanyi, lo ndjela dihole diokambiwɔ la yɔ. Oyadi tshɛkɛta yakɔna yeyɛ lo nyanga, tɛkɛtayɔ la dui dia wolo mbala efula la ntondo ka wɛ mbifɛ diksiɔnɛrɛ.

Yoho ya hende ya ndowanya ɔtɛkɛta ele mbadia la ntondo k’onto okina, mbut’ate onto ɔmɔtshi latɛkɛta ɔtɛkɛta akɔ dimɛna, ko mbɔlɔmba dia nde kɔlɔngɔsɔlaka l’ahole watayandja.

Yoho ya sato ya ndowanya ɔtɛkɛta ele mpokamɛka la yambalo tshɛ etena katɛkɛta atɛkɛtshi wa tomanamana. Naka bandɛ kasɛtɛ ya Traduction du monde nouveau kana ya Tshoto y’Etangelo la Réveillez-vous !, yekɔ l’ɔtɛkɛta akɔ, kete kamba dimɛna la bandɛ shɔ. Lam’ahokamɛyɛ, lembetɛ tɔtɛkɛta tadiema woho wotshikitanyi la nganɛ watoyotitɛkɛtaka. Fundatɔ, ndo tɛkɛtatɔ dimɛna. L’edjedja ka wonya, wɛ ayonga l’akoka wa tɛkɛta dimɛna, ndo dui sɔ diayokokimanyiya dia ndowanya yoho yayɛ ya tɛkɛta.