17. Wâle akɔna wele la ntondo k’anto, ndo ɛtɛkɛta akɔna wayotohɔ kem’edja?

¹⁷ Lo mɛtɛ, sho mbeyaka dia ta diatashile. Ndo sho tetemalaka sambisha kânga atunyi aso lokumu l’ɔlɔlɔ. (Mat. 24:14, 21) Koko, diaaso diele la atunyi asɔ dia ndjatshumoya ndo shimbamɛ diayanga komɛ. Okidiamelo wa lokombo laki Jehowa ndeka panda k’anto ohomba. (Adia Ezekiyele 38:23.) Etena kasangana wedja tshɛ wa la nkɛtɛ dia pemba dia ndanya ekambi waki Nzambi, sho tayohɔ ɛtɛkɛta ɛnɛ wakalɔmbɛ omembi w’esambo w’ɔnɛ: “Wutshami sonyi, wasakaki kumba pundju, wakanani, washili la sonyi.”​—Osam. 83:17.

18, 19. a) Kakɔna kakongɛ wanɛ watshininala dia ndɔshana la lowandji laki Jehowa? b) Shɛngiya yakɔna yayonga la woho wayanga nyindjama lowandji laki Jehowa mbala k’ekomelo le yɛ?

¹⁸ Elanyelo ka kɔlɔ efula kekɔ lo kongɛ wanɛ watshininala dia ndɔshana la lowandji laki Jehowa. Ɔtɛkɛta waki Nzambi mɛnyaka dia wanɛ ‘wahakitanyiya lokumu l’ɔlɔlɔ wayolanyema lo pondjo’ l’Aramangɛdɔna. (2 Tes. 1:7-9) Elanyelo kawɔ ndo panda ka wanɛ watɛmɔla Jehowa lo mɛtɛ ayɛnya dia Jehowa mbele Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ. L’andja w’oyoyo, hatotohɛ otshumba wa woke ɔsɔ. Wanɛ wayolɔ lo “eulwelu k’antu w’ololo la antu wa kolo” wayoyeka akambo wa weke waki Jehowa. (Etsha 24:15) L’andja w’oyoyo, vɔ wayɛna tolembetelo t’eshika tɛnya ohomba wa kitanyiya lowandji laki Jehowa. Ndo akanga wa memakana wele l’atei awɔ wayetawɔ esadi eto dia Jehowa mbele Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ.

“Ɔnɛ mɛtɛ ekɔ lokombo laki Nzambi loleki ekila ndo woke”

Nicolas de Cues akate ɛtɛkɛta ɛsɔ lo sawo dimɔtshi diakandasha lo 1430.a Nde aki onto lakayashaka lo awui efula, ɛnyɛlɔ nde akeke ɔtɛkɛta wa Grɛkɛ, wa Hɛbɛru, akeke nto filozofi, teoloji, akumi ndo awui wa tɔɔtɔ. Lam’akinde l’ɛnɔnyi 22, nde akakome dɔkɔtɛlɛ lo ɛlɛmbɛ w’aseka Mupɛ wa l’Ɔrɔma. Lo 1448, nde akasɔnama oko kardinalɛ.

Ambeta suke l’ɛnɔnyi 550, Nicolas de Cues akake luudu lakawakokɛka esombe w’anto l’osomba wa Kues, welɛwɔ ɛlɔ kɛnɛ Bernkastel-Kues, osomba wanganyi la osomba wa Bonn kilɔmɛtɛlɛ 130 lo lɛkɛ la sidɛ ka wodja wa Allemagne. Wokamba la luudu lɔsɔ ɛlɔ kɛnɛ oko luudu lombawɔ ekanda lele la efundelo wa l’anya ndekana 310. Ɔmɔtshi l’atei awɔ ekɔ Codex Cusanus 220, lɛnɛ akokaso tana sawo diakasha Cusa lo 1430. Lo sawo, In principio erat verbum (Ɔtɛkɛta waki l’etatelo), Nicolas de Cues akakambe la efundelo wa lo Latin Iehoua dia tɛkɛta dikambo dia Jehowa.b Lɛkɛ 56 lekɔ la etelo kayela kɛnɛ kendana la lokombo laki Nzambi: “Ɔsɔ ekɔ lokombo lakayasha Nzambi. Lɔ lekɔ tetragramɛ, mbuta ate lokombo lele l’alɛta anɛi. . . . Ɔnɛ mɛtɛ ekɔ lokombo laki Nzambi loleki ekila ndo woke.” Etelo kaki Nicolas de Cues mbɔtɔnɛka la woho wele lokombo laki Nzambi tanemaka lo efundelo w’edjedja wa lo Afundelo wa lo Hɛbɛru.​—Etum. 6:3.

Codex kɛsɔ kakafundama lo etatelo ka ntambe 15 ekɔ ɔmɔtshi l’atei w’efundelo woleki tshɛ edja wɛnya dia Tetragramɛ kokaka mbadiema “Iehoua.” Efundelo ɛsɔ wekɔ djembetelo kina yɛnya dia woho wadiema lokombo laki Nzambi “Jehowa” ekɔ yoho yamboleka kambema l’edja ka ntambe efula.