Jehowa ekɔ okimanyedi aso
“Ekimanyelu kami katuyakaka uma le [Jehowa], lakatungi ulungu la kete.”—OSAMBU 121:2.
1, 2. a) Lande na kakokadiɔ mbutama ɔnɛ sho tshɛ tekɔ l’ohomba w’ekimanyielo lo tena la tena? b) Jehowa ekɔ woho akɔna w’Okimanyedi?
AKƆNA l’atei aso ahatongaka l’ohomba w’ekimanyielo? Lo mɛtɛ, sho tshɛ tekɔ l’ohomba w’ekimanyielo tena la tena dia ndɔshana l’ekakatanu wa weke, dia mbikikɛ oshishelo ɔmɔtshi washa pâ l’asolo kana dia shika tanga la ntondo k’ohemba a wolo. Mbala efula lam’atowongaka l’ohomba w’ekimanyielo, anto tokadimɔka otsha le angɛnyi wawaoka ngandji. Mbewoya ɔngɛnyi aso okakatanu wele laso koka tokimanyiya efula dia sho mbikikɛ. Koko anyaso anto wekɔ la elelo lo kɛnɛ kakokawɔ tosalɛ dia tokimanyiya. Lâdiko dia lâsɔ, aha mbala tshɛ mbakoka anto akina monga l’akoka wa tokimanyiya lam’eso l’ohomba w’ekimanyielo.
2 Koko, ekɔ Okimanyedi ɔmɔtshi wele wolo ande ndo kɛnɛ kende l’akoka wa sala kema la elelo. Ndo nto, nde toshikikɛka dia nde hatokalɛki pondjo. Nde mbele Ɔnɛ lele omembi w’esambo akate la wɛkamu tshɛ lo dikambo diande ate: “Ekimanyelu kami katuyakaka uma le [Jehowa].” (Osambu 121:2) Lande na kaki omembi w’esambo ɔsɔ l’eshikikelo k’ɔnɛ Jehowa ayowokimanyiya? Dia sho kadimola lo wombola ɔsɔ, nyɛsɔ tɔsɛdingole Osambu 121. Tsha ngasɔ ayotokimanyiya dia sho lawɔ mɛna lande na kakokaso mendɛ la wɛkamu tshɛ le Jehowa oko Okimanyedi aso.
Kiɔkɔ yahome y’ekimanyielo
3. Otsha l’akona akɔna ondo wakedia omembi w’esambo washo ande ndo lande na?
3 Omembi w’esambo akatatɛ lo mɛnya dia lam’ele Jehowa mbakatonge diangɔ tshɛ, tekɔ l’ɛkɔkɔ wa shikaa wa monga la wɛkamu le nde lo mbuta ate: “Dimi layediaka ashu ami utsha l’akuna; uma lendi ayuya ekimanyelu kami? Ekimanyelu kami katuyakaka uma le [Jehowa], lakatungi ulungu la kete.” (Osambu 121:1, 2) Omembi w’esambo akedia washo ande otsha lo olui ɔmɔtshi wa lânde w’akona. Lam’akafundama ɛtɛkɛta ɛnɛ, tɛmpɛlɔ ka Jehowa kakikɔ la Jerusalɛma. Osomba ɔsɔ, waki la diko di’akona wa Juda, aki didjidji di’edjaselo ka Jehowa. (Osambu 135:21) Ondo omembi w’esambo akedia washo ande otsha l’akona wa la Jerusalɛma lɛnɛ akahikama tɛmpɛlɔ ka Jehowa, endɛ l’eshikikelo tshɛ ekimanyielo oma le Jehowa. Lande na kaki omembi w’esambo l’eshikikelo k’efula ɔnɛ Jehowa kokaka mbokimanyiya? Nɛ dia Nde ‘mbakatonge olongo la nkɛtɛ.’ Omalɔkɔ, omembi w’esambo akembe ate: ‘Lo mɛtɛ ndoko ɛngɔ kakoka shimba Otungi kanga-wolo-tshɛ dia nde kimanyiyami!’—Isaya 40:26.
4. Ngande wakɛnya omembi w’esambo dia Jehowa mbidjaka yimba mbala tshɛ lo ehomba w’ekambi ande, ndo lande na kele ɔsɔ ekɔ dui di’ekeketshelo?
4 Oma lâsɔ, omembi w’esambo akalembetshiya dia Jehowa mbidjaka yimba mbala tshɛ lo ehomba w’ekambi ande lo mbuta ate: “Ndi hetawo dikaka diaye nselo; one latukulamaka hotokokala. Enda, one latulamaka Isariyele, hatotokokalaka kuyanga ndala djo.” (Osambu 121:3, 4) Nzambi hakokaki mbetawɔ dia wanɛ wayaɛkɛ le nde “sutshasutshama” kana nkɔ lo yoho yahawakokaki mbetɔ. (Tukedi 24:16) Lande na? Nɛ dia Jehowa ekɔ oko olami w’ɛkɔkɔ wele wonya tshɛ ekɔ lo sɛna dia nama ɛkɔkɔ ande. Onde ɔsɔ kema dui di’ekeketshelo? Nde hatodiha washo ande l’ehomba w’ekambi ande kânga lo tshanda mɔtshi tsho. Nde mbâlamaka yanyi tshɛ ndo otsho tshɛ.
5. Lande na katamadiɔ ɔnɛ Jehowa ekɔ lo ‘lonya la pami’?
5 Lo monga l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ekɔ Okokedi w’ekambi ande, omembi w’esambo akafunde ate: “[Jehowa] keli ulami aye, didjidji diandi diatuyalaka lu lunya laye la pami. Usasi a unya hawukokomolaki la yanyi, kuyanga wa wedi l’utshu.” (Osambu 121:5, 6) Le onto lakatɛngɔlaka l’ekolo lo lɛkɛ la Moyen-Orient, dihole dia dɛdi diakakokaka mbokokɛ oma lo yanyi ya wolo. Jehowa ekɔ oko dɛdi le ekambi ande ndo nde mbakokɛka oma lo mpokoso ya wolo efula. Tolembete dia Jehowa mbutamaka dia nde ekɔ lo ‘lonya la pami.’ Lo ata wa lo nshi y’edjedja, lonya la pami l’ɔsɔlayi kokokamɛka nɛ dia nde akakimɛka engawo lo lonya la lɔmɔsɔ. Lâsɔ, ɔngɛnyi ande wa kɔlamelo mbakakokaka mbokokɛ lo memala ndo ndɔshaka lo lonya l’omi l’ɔsɔlayi ɔsɔ. L’ɛnyɛlɔ k’ɔngɛnyi ɔsɔ, Jehowa memalaka la kɔlamelo tshɛ lo lokondo l’atɛmɔdi ande ndo mongaka wonya tshɛ suke dia mbâkimanyiya.
6, 7. a) Ngande watoshikikɛ omembi w’esambo ɔnɛ Jehowa hatshikaki pondjo dia kimanyiya ekambi ande? b) Lande na kakokaso monga la wɛkamu oko omembi w’esambo?
6 Onde Jehowa okotshika lushi lɔmɔtshi dia kimanyiya ekambi ande? Dui sɔ hadiokokaki tshama. Omembi w’esambo ambokumiya ate: “[Jehowa] ayukulamaka uma lu kolo tshe, ee, ndi ayulamaka lumu laye. [Jehowa] ayukulamaka l’etshwelu kaye ndu l’ekalwelu kaye, umaka kakiane ndu pundju.” (Osambu 121:7, 8) Lembetɛ dia ofundji akake epole ɔsɛkɛ lo ɛtɛkɛta w’ɔnɛ ayo. La ntondo lo divɛsa 5, omembi w’esambo mbutaka ate: ‘Jehowa kele olami ayɛ.’ Koko lo avɛsa anɛ, omembi w’esambo akafunde ate: ‘Jehowa ayokolamaka.’ Ɔnkɔnɛ, atɛmɔdi wa mɛtɛ wekɔ l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayowakimanyiyaka polo ndo lo nshi yayaye. Oyadi lende ayowotshɔ, oyadi mpokoso kakokawɔ diɛnɛ latɔ, lonya laki Jehowa layongaka la wɔ mbala tshɛ dia mbakimanyiya.—Tukedi 12:21.
7 Lo mɛtɛ, ofundji w’Osambu 121 aki l’eshikikelo k’ɔnɛ Otungi kanga-wolo-tshɛ ayolamaka ekambi ande oko watokokɛka olami ɛkɔkɔ ande la ngandji ndo la yambalo tshɛ. Tekɔ l’ɛkɔkɔ wa shikaa wa monga la wɛkamu oko omembi w’esambo, nɛ dia Jehowa hatshikitana. (Malaki 3:6) Onde dikambo sɔ nembetshiyaka ɔnɛ tayolongolaka ekokelo ka lo demba mbala tshɛ? Ndoko, koko mbala tshɛ kayotendɛka le nde oko Okimanyedi aso, nde ayotokokɛ oma l’akambo tshɛ wakoka tôkadia wâle lo nyuma. Sunganaka mɛtɛ dia sho ndjambola ɔnɛ: ‘Ngande watokimanyiya Jehowa?’ Nyɛsɔ tɔsɛdingole weho ɛnɛi watokimanyiyande. Lo sawo nɛ, tayɔkɛtshanya woho wakandakimanyiyaka ekambi ande lo nshi yakafundamaka Bible. Lo sawo diayela, tayɔsɛdingola woho wakimanyiyande ekambi ande nshi nyɛ.
Ekimanyielo k’oma le andjelo
8. Lande na kele hatokoke mamba lo woho wayasha andjelo lo dikambo dia wahɔ wa ekambi waki Nzambi wa la nkɛtɛ?
8 Jehowa ekɔ lo nɔmbɔla nunu la nunu dia andjelo. (Danyele 7:9, 10) Ana asɔ wa lo nyuma wa kɔlamelo wekɔ lo kotsha lolango lande. (Osambu 103:20) Vɔ mbeyaka dimɛna dia Jehowa ekɔ la ngandji k’efula otsha le atɛmɔdi ande w’anto ndo ɔnɛ nde kombolaka mbâkimanyiya. Hatokoke mamba lo woho wayasha andjelo lo wahɔ wa ekambi waki Nzambi wa la nkɛtɛ. (Luka 15:10) Lâsɔ mɛtɛ, andjelo pombaka ngɛnangɛna efula dia Jehowa kamba la wɔ dia kimanyiya anto. Lo toho takɔna takakambe Jehowa la andjelo dia kimanyiya ekambi ande wa lo nshi y’edjedja?
9. Sha ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi kɛnya woho wakalongola andjelo wolo oma le Nzambi dia kokɛ anto wa kɔlamelo.
9 Andjelo wakalongola lowandji ndo wolo oma le Nzambi dia kokɛ ndo tshungola anto wa kɔlamelo. Andjelo ahende wakakimanyiya Lɔta nde la anande ahende wa wamato dia vɔ panda oma l’elanyelo ka Sɔdɔma la Ngɔmɔra. (Etatelu 19:1, 15-17) Ondjelo ɔtɔi akadiake asɔlayi w’ase Asuriya 185 000 wakaye dia ndjɔlɔsha ase Jerusalɛma. (2 Khumi ya Dikanga 19:35) Lam’akawakasha Danyɛlɛ lo difuku dia tambwɛ, Jehowa “akatumi ondjelo andi ndo akadihi enyo wa tambwe.” (Danyele 6:21, 22) Ondjelo ɔmɔtshi akatshungola ɔpɔstɔlɔ Petero oma lo lokanu. (Etsha 12:6-11) Bible tɛkɛtaka dikambo dia bɛnyɛlɔ dikina efula diendana l’ekimanyielo k’oma le andjelo, dia shikikɛ kɛnɛ kata Osambu 34:7 ɔnɛ: “Ondjelo wa [Jehowa] atudingaka wane watuwukaka woma, atâshimbelaka.”
10. Ngande wakakambe Jehowa la ondjelo ɔmɔtshi dia keketsha omvutshi Danyɛlɛ?
10 Lo diaaso dimɔtshi, Jehowa akakambe la andjelo dia keketsha ekambi ande wa kɔlamelo. Ɛnyɛlɔ kananda otema tanemaka lo Danyele tshapita 10. L’etena kɛsɔ, Danyɛlɛ aki ondo suke l’ɛnɔnyi 100. Omvutshi akakɔmɔ efula, ondo l’ɔtɛ wakatshikala Jerusalɛma tɔngɔ to ndo woho wakatshimbatshimbaka olimu wa nyomohika tɛmpɛlɔ. Nde akayakiyanya nto l’ɔkɔngɔ wa nde mɛna ɛnɛlɔ ka wɔma efula. (Danyele 10:2, 3, 8) La ngandji tshɛ, Nzambi akatome ondjelo ɔmɔtshi dia ndjôkeketsha. Lâdiko dia lâsɔ, ondjelo ɔsɔ akohola Danyɛlɛ dia nde “[akal]angemaka efula” lo washo wa Nzambi. Etombelo akɔna wakonge la dui sɔ na? Omvutshi w’osombe ɔsɔ akatɛ ondjelo ate: “We ambunkikitsha.”—Danyele 10:11, 19.
11. Naa ɛnyɛlɔ kɛnya woho wakawakambe la andjelo dia nɔmbɔla olimu w’esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ?
11 Jehowa kambaka la andjelo nto dia nɔmbɔla olimu w’esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ. Ondjelo ɔmɔtshi akalɔmbɔla Filipɛ dia nde sambisha ɔlɛnga w’ose Etiyɔpiya kɛnɛ kendana la Kristo, ko oma lâsɔ pami kɛsɔ akalongola batismu. (Etsha 8:26, 27, 36, 38) Etena ka tshitshɛ l’ɔkɔngɔ diko, Nzambi akalange dia lokumu l’ɔlɔlɔ sambishama le ase Wedja waki kombahema ohekele. Lo ɛnɛlɔ kɛmɔtshi, ondjelo ɔmɔtshi akɛnɛ le Kɔnɛliyɔ, ose Wodja ɔmɔtshi lakokaka Nzambi wɔma ndo akawotɛ dia nde toma anto dia telɛ ɔpɔstɔlɔ Petero. Lam’akakome akɛndji waki Kɔnɛliyɔ le Petero, vɔ wakawotɛ ɔnɛ: “Ondjelo w’ekila [akatela Kɔnɛliyo] dia nketa lakandi, la dia mbuka aui aye.” Petero aketawɔ leeta lɔsɔ ndo ase Wedja wa ntondo waki kombahema ohekele waketawɔma l’atei w’etshumanelo k’Akristo. (Etsha 10:22, 44-48) Ohokanyiya woho wotoyoyaoka lo mbeya dia ondjelo ɔmɔtshi akakokimanyisha dia wɛ pomana l’onto ɔmɔtshi laketawe mpokamɛ lokumu l’ɔlɔlɔ!
Ekimanyielo k’oma lo tshimbo ya nyuma k’ekila
12, 13. a) Lande na kaki apɔstɔlɔ waki Yeso l’ɔkɔkɔ w’oshika wa mbetawɔ ɔnɛ nyuma k’ekila ayowakimanyiya na? b) Lo yoho yakɔna yakasha nyuma k’ekila Akristo wa lo ntambe ka ntondo wolo?
12 Yema tshitshɛ la ntondo ka nde mvɔ, Yeso akashikikɛ apɔstɔlɔ ande ɔnɛ vɔ wayolongola ekimanyielo. She akahombe mbasha ‘okimanyedi, mbut’ate nyuma k’ekila.’ (Joani 14:26) Apɔstɔlɔ waki l’ɔkɔkɔ w’oshika wa mbetawɔ ɔnɛ nyuma k’ekila kokaka mbakimanyiya. Lâdiko dia lâsɔ, Afundelo wakasambiyama ndola tɔ la bɛnyɛlɔ diɛnya woho wakakambe Jehowa la nyuma k’ekila mbut’ate wolo woleki tshɛ dia kimanyiya ekambi ande.
13 Lo waaso efula, nyuma k’ekila akasha anto wolo wa sala lolango laki Jehowa. Nyuma k’ekila akasha Embadi wolo wa vɔ tshungola ase Isariyɛlɛ. (Embadi 3:9, 10; 6:34) Nyuma kakɔ kâmɛ kɛsɔ akasha Akristo wa lo ntambe ka ntondo wolo wa vɔ tetemala sambisha la dihonga oyadi l’atei w’ɔlɔshamelo a woho akɔna tshɛ. (Etsha 1:8; 4:31) Woho wakawatondoya olimu awɔ akasha djembetelo ya shikaa y’olimu wakamba nyuma k’ekila. Kakɔna kakoka nembetshiya nto lande na kele anto “waheyi mukanda, antu k’antu” wakakoke dianganya losango la Diolelo l’andja wa l’etena kɛsɔ na?—Etsha 4:13; Kolosai 1:23.
14. Ngande wakakambe Jehowa la nyuma kande k’ekila dia ngamulɛ ekambi ande osase?
14 Jehowa akakambe nto la nyuma k’ekila dia ngamulɛ ekambi ande osase mbut’ate mbasha eokelo k’efula. L’ekimanyielo ka nyuma kaki Nzambi, Yɔsɛfu aki l’akoka wa nembetshiya Farawɔ alɔ ande wa prɔfɛsiya. (Etatelu 41:16, 38, 39) Oma lo tshimbo ya nyuma kande, Jehowa akasale dia asangwelo ande mbishɔma le anto wele la ndjakitshakitsha koko aha le akanga a lotamanya. (Mateu 11:25) Ɔnkɔnɛ, lo kɛnɛ kendana l’akambo walɔngɔsɔlɛ Jehowa “wane wûlanga,” ɔpɔstɔlɔ Paulo akate ate: “[Nzambi] akatenyawo uma le nyuma kandi.” (1 Koreto 2:7-10) Paka l’ekimanyielo ka nyuma k’ekila keto mbakoka onto shihodia mɛtɛ lolango laki Nzambi.
Ekimanyielo k’oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi
15, 16. Kakɔna kakawatɛ Jashua dia nde sala l’oyango wa nde sala akambo la lomba?
15 Ɔtɛkɛta waki Jehowa wakasambiyama wekɔ “ololo mbetsha antu,” ndo vɔ kimanyiyaka ekambi waki Nzambi dia ‘ndowana ndo wakoke dia ntsha elimu tshɛ w’ɔlɔlɔ.’ (2 Timote 3:16, 17) Bible kekɔ la bɛnyɛlɔ efula diɛnya woho wele ekambi waki Nzambi wa lo tena diakete wakakimanyiyama la tenyi dimɔtshi di’Ɔtɛkɛta ande wakafundama l’etena kɛsɔ.
16 Afundelo wakakimanyiya atɛmɔdi waki Nzambi lo mbasha ɛlɔmbwɛlɔ ka shikaa. Lam’akalongola Jashua ɔkɛndɛ wa nɔmbɔla Isariyɛlɛ, wakawodjangɛ ɔnɛ: “Aui w’uma lu buku ne di’elembe, [wakafundama oma le Mɔsɛ] tawumoki uma l’unyo aye. Ukanaki la wo yimba ndu la yanyi ndu l’utshu, dia we nkitanyia aui tshe wufundami loko. Osoku mbayuyuluwanya elimu aye ndu mbayuyuhumo lukulu l’olo lu akambu tshe wayuyutshaka.” Lembetɛ dia Nzambi kondaka Jashua dia mbosha lomba lo dihindo. Koko, naka Jashua mbadia ndo kana lomba l’awui wa lo “buku di’elembe,” kete lâsɔ nde akakoke sala akambo la lomba.—Jashua 1:8; Osambu 1:1-3.
17. Ngande wele Danyɛlɛ nde la nkumekanga Jɔsiya wakakimanyiyama oma lo tenyi dimɔtshi di’Afundelo diaki lawɔ?
17 Jehowa akakambe nto l’Ɔtɛkɛta ande wakafundama dia mbisholɛ anto lolango ndo sangwelo diande. Ɛnyɛlɔ, Danyɛlɛ akashihodia oma l’efundelo waki Jeremiya edja kakahombe Jerusalɛma tshikala tɔngɔ to. (Jeremiya 25:11; Danyele 9:2) Tɔsɛdingole nto kɛnɛ kakatombe l’etena kakolɛka Jɔsiya nkumekanga ka Juda. L’etena kɛsɔ, wodja wakɛkɔ Jehowa ndo nkumi ya dikanga kondjasangwɛ Ɛlɛmbɛ nto kana mbâyela. (Euhwelu k’Elembe 17:18-20) Koko, lam’akalɔngɔswamaka tɛmpɛlɔ, “buku di’elembe,” diele ondo diakafundama oma le Mɔsɛ, diakashɔma. Ɔsɔ aki ondo efundelo wa ntondo, wakashidiyama la fundama oko yɛdikɔ y’ɛnɔnyi 800 la ntondo. L’ɔkɔngɔ wa nde mboka kɛnɛ kakafundama lɔkɔ, Jɔsiya akɛnyi polo lo yɛdikɔ yakɔna yakatone wodja dia sala lolango laki Jehowa ndo nkumekanga akɔshi tɛdikɔ ta wolo dia sala awui wakafundama lo buku. (2 Khumi ya Dikanga 22:8; 23:1-7) Kema tambɛna hwe dia ekambi waki Nzambi wa lo nshi y’edjedja wakakimanyiyama oma lo tenyi dimɔtshi di’Afundelo w’ekila diaki lawɔ?
Ekimanyielo k’oma lo tshimbo y’asekaso ambetawudi
18. Lande na kataso ɔnɛ Jehowa mbele lo kiɔkɔ y’ekimanyielo tshɛ etena kakimanyiya ɔtɛmɔdi ɔmɔtshi wa mɛtɛ osekande okina?
18 Ekimanyielo kasha Jehowa ndjaka mbala efula oma lo tshimbo y’asekaso ambetawudi. Lo mɛtɛ, etena kakimanyiya ɔtɛmɔdi ɔmɔtshi wa mɛtɛ osekande okina, Nzambi mbele lo kiɔkɔ y’ekimanyielo kɛsɔ. Lande na kakokaso mbuta ngasɔ? Oma l’ɛkɔkɔ ehende. Ntondotondo, nyuma k’ekila ka Nzambi kambaka olimu. Le wanɛ wayanga nɔmbwama la nyuma kɛsɔ, tɔ mbatɔshiyɛka elowa, mbidja ndo ngandji la ɔlɔlɔ w’otema. (Ngalatiya 5:22, 23) Omalɔkɔ, etena katshutshuyama okambi ɔmɔtshi waki Nzambi dia kimanyiya okambi okina, ɔsɔ ekɔ djembetelo yɛnya ɔnɛ nyuma ka Jehowa kambokamba olimu. Dui dia hende, sho takatongama l’efanelo ka Nzambi. (Etatelu 1:26) Kɛsɔ nembetshiyaka ɔnɛ tekɔ l’akoka wa kɛnɛmɔla waonga ande, mbidja ndo lɔsɛngɔ la kɛtshi kande. Ɔnkɔnɛ, etena tshɛ kakimanyiya okambi ɔmɔtshi waki Jehowa onto okina, ɔnɛ lele Kiɔkɔ y’ekimanyielo kɛsɔ ekɔ ɔnɛ leso lo kɛnɛmɔla lonto lande.
19. Lo ndjela ɔkɔndɔ wa lo Bible, ngande wakashaka Jehowa ekimanyielo oma lo tshimbo y’ambetawudi?
19 Lo nshi yakafundamaka Bible, ngande wakashaka Jehowa ekimanyielo oma lo tshimbo y’ambetawudi? Mbala efula Jehowa akasalaka dia okambi ande ɔmɔtshi mbisha okambi ande okina alako, ɛnyɛlɔ oko etena kakasha Jeremiya Baruka dako diakokɛ lɔsɛnɔ. (Jeremiya 45:1-5) Lo tena la tena, atɛmɔdi wa mɛtɛ wakatshutshuyama dia mbisha asekawɔ ambetawudi ekimanyielo ka l’emunyi, oko woho wakɛnya Akristo wa la Makɛdɔniya ndo wa l’Akaya lokaho lawɔ lo kimanyiya anangɛwɔ waki lo dihombo la Jerusalɛma. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akɛnyi dia lokaho la ngasɔ “layukundjiye [Nzambi] lusaka.”—2 Koreto 9:11.
20, 21. L’atei w’akambo akɔna wakakeketshama ɔpɔstɔlɔ Paulo oma le anango wakaye oma la Rɔma?
20 Asolo munandemaka djekoleko lam’okaso ɔkɔndɔ wɛnya woho wele ekambi waki Jehowa mbidjaka welo dia keketshanya onto la onyande. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi kendana la ɔpɔstɔlɔ Paulo. Lam’akandatatshɔka la Rɔma oko ose lokanu, Paulo akande lɔkɛndɔ lo mboka k’akona k’ase Rɔma kakawelɛka Voie appienne. Etenyi k’ekomelo ka lɔkɛndɔ lande aki pâ efula, nɛ dia tɔ kakakonyaka ambetshetshi lo mboka kaki la lɔtɛkɛ ndo l’ashi, mbut’ate mboka ka laanda.a Anango wa l’etshumanelo ka la Rɔma wakeye ɔnɛ Paulo ekɔ lo ndjaye. Kakɔna kakawahombe tsha na? Onde vɔ wakadjasɛ lo mvudu yawɔ y’amɛna ya l’osomba edja ndo lam’akakome Paulo ko vɔ ndjolongola?
21 Luka ofundji wa Bible, ɔnɛ lakatshindɛ Paulo lo lɔkɛndɔ lɔsɔ, totɛka kɛnɛ kakatombe ate: “Lam’akuki anyasu wa la Romo lukumu lasu, vo wakayi la ndjutusangela lu Kituka k’Apiyo la lu Pangu Shatu.” Onde wɛ kokaka mɛna dikambo sɔ lo yimba yayɛ? Lam’akaweye ɔnɛ Paulo ekɔ lo ndjaye, anangɛsɔ wakatomama oma la Rɔma dia tohomana la nde. Amɔtshi l’atei a wanɛ wakatomama wakokongɛka lo Kituka k’Apiyo, dihole diakeyamaka efula diakemalaka ambetshetshi lo yɛdikɔ ya kilɔmɛtɛlɛ 74 mangana la Rɔma. Anangɛso akina wakokongɛka lo dihole diakawelɛka ɔnɛ Pango Shato, akina wakokongɛka lo kilɔmɛtɛlɛ 58 mangana l’osomba. Kakɔna kakasale Paulo lo menda olongwelo ɔsɔ na? Luka mbutaka ate: “Lam’akawaenyi Paulu, ndi akuki [Nzambi] lusaka, akakikitala.” (Etsha 28:15) Ohokanyiya yema: mɛna tsho la washo anango asɔ wakayakimɔ vɔamɛ dia munda lɔkɛndɔ lo mboka kɛsɔ akonge kiɔkɔ y’ekeketshelo le Paulo! Paulo onto akɔna akandokaka losaka lo menda ekimanyielo kɛsɔ kakandalongola na? Nde akoke Jehowa Nzambi losaka, nɛ dia nde mbaki lo kiɔkɔ ya dikambo sɔ.
22. Naa divɛsa diaso dia l’ɔnɔnyi 2005, ndo kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?
22 Lo mɛtɛ, ɔkɔndɔ wakasambiyama wɛnya woho wasalɛ Nzambi anto akambo mɛnyaka dia Jehowa ekɔ okimanyedi. Nde ekɔ Okimanyedi wahɛdimi kânga l’onto ɔtɔi. Sunganaka mɛtɛ, dia divɛsa di’Ɛmɛnyi wa Jehowa dia l’ɔnɔnyi 2005 monga ɛtɛkɛta wɔsami oma l’Osambu 121:2 wata ɔnɛ: “Ekimanyelu kami katuyakaka uma le [Jehowa].” Ko ngande watokimanyiya Jehowa ɛlɔ kɛnɛ? Wombola ɔsɔ wayɔsɛdingwama lo sawo diayela.
[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]
a Horace, pɔɛtɛ k’ose Rɔma (65—68 N.T.D.), lakasale lɔkɛndɔ la woho akɔ wâmɛ, akate dia etenyi k’ekomelo ka mboka kɛsɔ kaki kɔlɔ efula. Lo kɛnɛ kendana la Kituka ka Apiyo, Horace akate dia lɔ “lakalolanɛka l’aduki a wato ndo l’akanga a mbase waki la barɛ yawɔ yakawasondjaka wanu.” Nde akate la lonyangu dia “mɛmbɛlɛ ndo ɛkɔlɛ” ndo “ashi wa kɔlɔ” waki lo lomingu lɔsɔ.
Onde wɛ akohɔ?
Lo toho takɔna takasha Jehowa ekimanyielo—
• oma lo tshimbo ya andjelo?
• oma lo tshimbo ya nyuma k’ekila?
• l’ekimanyielo k’Ɔtɛkɛta ande?
• oma lo tshimbo y’asekaso ambetawudi?
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 10]
Divɛsa di’ɔnɔnyi 2005 diayonga: “Ekimanyelu kami katuyakaka uma le [Jehowa].”—Osambu 121:2.
[Osato wa lo lɛkɛ 12]
Paulo akoke Nzambi losaka oma l’ekimanyielo kakandalongola oma le anango wakaye oma la Rɔma