Rɛferansɛ wa lo Dikatshi dia losanganya la Lɔsɛnɔ ndo olimu aso
NGƆNDƆ KA DIKUMI L’AHENDE 2-8
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ƐNYƐLƆ 7-9
“Olui a woke w’anto wele ndooko onto lakoka mbadia wambɔtshɔkɔma oma le Jehowa”
it-1-F 1014 od. 2
Olui a woke w’anto
Dimbola nɛ mimbɔmaka: Naka “olui a woke w’anto” wekɔ anto wayoshimbamɛ ndo wayotshikala la nkɛtɛ, lande na katama lo dikambo diawɔ dia ɔnɛ vɔ ‘memala la ntondo ka kiti ka lowandji ndo la ntondo k’Ɔna Ɔkɔkɔ’? (Ɛny 7:9) Lo Bible, mbala mɔtshi tshelo ya ‘memala la ntondo’ k’onto kana anto amɔtshi mɛnyaka dia wɛ mbetawɔmaka lo washo w’onto kana w’anto akɔ. (Os 1:5; 5:5; Tok 22:29, AT; Luk 1:19) Koko, tshapita nyɛ ya lo Ɛnyɛlɔ mbutaka dia “nkumi ya dikanga ya la nkɛtɛ la ɛnɛnɛ la ewandji w’asɔlayi la akanga w’ɛngɔnyi la akanga wa wolo la mfumbe tshɛ” wekɔ lo ndjashɛ “oma la ntondo ka Ɔnɛ lodjashi lo kiti ka lowandji ndo oma lo odudu w’Ɔna Ɔkɔkɔ, nɛ dia lushi la woke la odudu awɔ lambokoka. Akɔna akoka memala?” (Ɛny 6:15-17; ɛdika la Luk 21:36.) Mbokɛmaka dia “olui a woke w’anto” kengama l’anto wakashimbamɛ l’etena ka odudu kɛsɔ ndo ‘wakemala’ oko anto wambetawɔma oma le Nzambi ndo oma le Ɔna Ɔkɔkɔ.
it-2-F 1104 od. 4
Mfɔnu ka woke
Ɛnɔnyi oko akumi asato l’ɔkɔngɔ wa Jɛrusalɛma ndanyema, wakatɛ ɔpɔstɔlɔ Joani dikambo dia olui a woke w’anto w’oma lo wedja tshɛ, oma lo waoho ndo weho w’anto tshɛ ɔnɛ: “Vɔ wele wanɛ wamboya oma lo mfɔnu ka woke.” (Ɛny 7:13, 14) Lo mɛtɛ, woho wele olui a woke w’anto ‘ndja oma lo mfɔnu ka woke’ mɛnyaka dia vɔ wakashimbamɛ oma lo mfɔnu kakɔ. Dui sɔ shikikɛma oma lo etelo ka woho akɔ waamɛ kele lo Etsha 7:9, 10: “Nzambi aki kaamɛ la nde, ndo nde akooshimbɛ oma l’asui ande tshɛ.” Woho wakatshungɔma Yɔsɛfu oma l’asui ande tshɛ, konembetshiya tsho dia nde aki l’akoka wa mbakikɛ koko ndo ɔnɛ nde akashimbamɛ oma l’asui akɔ.
it-1-F 1014 od. 1
Olui a woke w’anto
Woho w’anto wewɔ. Yoho yoleki dimɛna ya mbeya “olui a woke w’anto” tanemaka lo elembetshielo wele lo Ɛnyɛlɔ tshapita 7 ndo ondo l’avɛsa akina wafɔna. Ɛnyɛlɔ 7:15-17 tɛkɛtaka dikambo dia Nzambi ɔnɛ ‘nde ayowakomba la luudu lande la dipɛma’ ndo “ayowalɔmbɔla otsha lo tɔkɔkɔ t’ashi wa lɔsɛnɔ,” ndo “Nzambi ayokitola asɔyi tshɛ lo washo awɔ.” L’Ɛnyɛlɔ 21:2-4 sho tanaka ditelo diele oko sɔ: ‘Luudu la dipɛma laki Nzambi laya kaamɛ la anto,’ nde ‘ayokitola asɔyi tshɛ oma lo washo awɔ,’ ndo ‘nyɔi hatoyala nto.’ Ɛnɛlɔ kɛnɛ hendana l’anto wa l’olongo, oma lɛnɛ ‘oye Jɛrusalɛma y’oyoyo’ koko mendanaka l’anto wa la nkɛtɛ.
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
re-F 115 od. 4
Isariyɛlɛ waki Nzambi wambodjama djembetelo
4 Aha la taamu, andjelo anɛi asɔ wekɔ didjidji dia elui ɛnɛi w’andjelo wele Jehowa ekɔ lo nkamba la wɔ dia nshimba dia kilombo salema polo l’etena kakashikikɛma. Oma laasɔ, andjelo wayokimɔ mpɛpɛ ya nkɛlɛ ka Nzambi dia yɔ mpɛpa mbala kakɔ ɔtɔi oma lo nɔrdɛ, sidɛ ndo owɛstɛ ndo elanyelo kɛsɔ kayonga ka shaka. Mpɛpɛ shɔ yayɔpɛpa lo yoho yoleki mpɛpɛ nyɛi yakakambe la Jehowa dia mpandjola ndo ndanya ase Elama w’edjedja. (Jɛr 49:36-38) Ɔsɔ ayonga lɔpɛpɛ loleki tshɛ wolo layoleka “lɔpɛpɛ” lakakambe la Jehowa dia ndanya ase Amɔna. (Amɔ 1:13-15) Ndooko etenyi k’okongamelo wa la nkɛtɛ waki Satana wayonga l’akoka wa shika ekolo lo lushi la nkɛlɛ kaki Jehowa etena kayondoyindja lowandji lande pondjo pondjo lo nshi yayaye.—Os 83:15, 18; Isa 29:5, 6.
it-1-F 12
Abadɔna
Abadɔna, ondjelo wa difuku diaha l’ekomelo—eende?
Lo Ɛnyɛlɔ 9:11, vɔ nkamba la tshɛkɛta “Abadɔna” oko lokombo la “ondjelo wa difuku diaha l’ekomelo.” Lokombo la lo Grɛkɛ la Apoliyɔna lafɔna la lɔ nembetshiyaka “Ondanyishi.” Lo ntambe 19, welo wakadjama dia mɛnya dia divɛsa diele la prɔfɛsiya sɔ diakendanaka l’anto amɔtshi ɛnyɛlɔ, nkumekanga Vespasien, Mahomet ndo Napoléon ndo wakɔsaka dia ondjelo ɔsɔ waki lo shɛngiya ya satana. Koko tolembete dia lo Ɛnyɛlɔ 20:1-3 ondjelo wokime “nsapi ka difuku diaha l’ekomelo” ekɔ onyimpala waki Nzambi w’oma l’olongo koko nde bu ondjelo wakasɛngiyamaka oma le satana ndo nde ambokeleka ndo ambokasha Satana lo difuku diaha l’ekomelo. Dia nembetshiya Ɛnyɛlɔ 9:11, dibuku dimɔtshi dialembetshiya Bible (The Interpreter’s Bible) mbutaka ɔnɛ: “Abadɔna bu ondjelo waki Satana koko, waki Nzambi ndo Nzambi mbawodjangɛ dia nkamba olimu ande wa ndanya.”
Lo avɛsa wa lo Afundelo wa lo Hɛbɛru wakatatɛkɛtshi la diko, aha la taamu ʼavaddôn nembetshiyaka Diombo ndo nyɔi. Ɛnyɛlɔ 1:18 sho tanaka ɛtɛkɛta wa Kristo Yeso ɛnɛ: “Dimi lekɔ la lɔsɛnɔ pondjo pondjo ndo lekɔ la nsapi ya nyɔi ndo ya Diombo.” Luka 8:31 mɛnyaka wolo wele la nde laadiko dia difuku diaha l’ekomelo. Hɛbɛru 2:14 mɛnyaka dia nde ekɔ la wolo wa ndanya Satana; divɛsa sɔ mbutaka dia Yeso akayala emunyi la dikila l’oyango wa “lo tshimbo ya nyɔi kande, nde ndanya ɔnɛ lele la akoka wa ndjakisha, mbuta ate Diabolo.” Ɛnyɛlɔ 19:11-16 mɛnyaka hwe dia Yeso mbakasɔnama oma le Nzambi dia ndjala Ondanyishi ndo nde mbele ɔnɛ layela kilombo kaki Nzambi.—Enda APOLLYÔN.
NGƆNDƆ KA DIKUMI L’AHENDE 9-15
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ƐNYƐLƆ 10-12
“Ɛmɛnyi ehende wakadiakema ndo wakonge la lɔsɛnɔ nto”
w14 11/15 30
Ambola w’oma le ambadi
Waa na wele ɛmɛnyi ehende watɛkɛtama lo Ɛnyɛlɔ tshapita 11?
Ɛnyɛlɔ 11:3 tɛkɛtaka dia ɛmɛnyi ehende wakahombe nsambisha l’edja ka nshi 1 260. Oma laasɔ, ɔkɔndɔ mɛnyaka dia nyama ka ngala ‘kakahombe mbalɛndja ndo mbadiaka.’ Koko l’ɔkɔngɔ wa “nshi shato l’etenyi,” ɛmɛnyi ɛsɔ ehende wakahombe mbolɔ ndo wanɛ tshɛ wakawaendaka wakahombe mindama la wɔma w’efula.—Ɛny. 11:7, 11.
Ko waa na wele ɛmɛnyi ehende ɛsɔ? Elembetshielo wendana la ɔkɔndɔ akɔ tokimanyiyaka dia sho nshihodia ɛmɛnyi ɛsɔ. Olembetshielo wa ntondo mɛnyaka dia “esongo ehende w’ɔlivɛ la dikundji pende di’atala mbele didjidji diawɔ.” (Ɛny. 11:4) Dui sɔ toholaka dikundji di’atala ndo esongo ehende wa ɔlivɛ wɔtɛkɛtami lo prɔfɛsiya ka Zɛkariya. Esongo wa ɔlivɛ ɛsɔ wekɔ didjidji dia ‘akitami w’esɔ ahende,’ mbuta ate Nguvɛrnɛrɛ Zɛrubabɛlɛ ndo Ɔlɔmbɛdi wa laadiko Jashua “watemalaka lasuki la [Jehowa] kanga kete tshe.” (Zek. 4:1-3, 14) Olembetshielo wa hende mɛnyaka dia ɛmɛnyi ehende ɛsɔ wekɔ lo nsala tolembetelo tafɔna la tɔnɛ takasale Mɔsɛ nde la Elidja.—Ɛdika la Ɛnyɛlɔ 11:5, 6 la Walelu 16:1-7, 28-35 ndo la 1 Khumi ya dikanga 17:1; 18:41-45.
Lo dui diakɔna diafɔna elembetshielo akɔ ehende? Elembetshielo akɔ ehende mendanaka la akitami waki Nzambi wanɛ wakalɔmbɔlaka olimu w’esambishelo lo etena ka wolo k’ehemba. Ɔnkɔnɛ, dia prɔfɛsiya kele lo Ɛnyɛlɔ tshapita 11 kotshama, anangɛso w’akitami wanɛ wakalɔmbɔlaka etena kakashikikɛma Diolelo diaki Nzambi l’olongo lo 1914, wakasambishaka “wɔlɔtshi akoto” l’edja k’ɛnɔnyi esato l’etenyi.
L’ekomelo ka esambishelo kawɔ wɔlɔtshi akoto, akitami asɔ wakadiakema lo yoho ya didjidji etena kakawadjama lo nkanu lo tshanda mɔtshi oko didjidji dia nshi shato l’etenyi. Le atunyi, olimu w’ekambi waki Nzambi wakashimbama ndo dui sɔ akakonya di’atunyi asɔ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula.—Ɛny. 11:8-10.
Ɛtɛkɛta wa lo prɔfɛsiya wakewoyama ɛsɔ wekɔ mɛtɛ, nɛ dia ɛmɛnyi ehende ɛsɔ wakolwama l’ekomelo ka nshi shato l’etenyi. Akitami asɔ kotondjama tsho oma lo lokanu, koko wanɛ wakatshikala la kɔlamelo wakalongola diɛsɛ dia laande oma le Nzambi lo tshimbo ya Nkumadiɔndjɔ, Yeso Kristo. Lo 1919, vɔ wakikɔ l’atei wa wanɛ wakasɔnama dia nkamba oko “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ,” dia nkotsha ehomba wa lo nyuma w’ekambi waki Nzambi lo nshi y’ekomelo.—Mat. 24:45-47; Ɛny. 11:11, 12.
Dui di’ohomba ele Ɛnyɛlɔ 11:1, 2, mbɔtɔnganyiyaka akambo asɔ ahende la lofulo la nshi yakahombe tɛmpɛlɔ ka lo nyuma mbɛdikama kana sɛdingɔma. Malaki tshapita 3 tɛkɛtaka dia ɔsɛdingwelo wa woho akɔ waamɛ wa tɛmpɛlɔ ka lo nyuma woyelanyi la etena ka wɛdiamelo. (Mal. 3:1-4) Edja ka ngande kakahombe ɔsɛdingwelo ndo wɛdiamelo ɔsɔ mbiviya? Vɔ wakatatɛ oma lo 1914 polo l’etatelo ka 1919. Etena kɛsɔ mendanaka la nshi 1 260 (ngɔndɔ 42) ndo la nshi shato l’etenyi ya didjidji yɔtɛkɛtami lo Ɛnyɛlɔ tshapita 11.
Tekɔ mɛtɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo woho wakasale Jehowa dia wodja ande wa laande mbɛdiama lo nyuma dia vɔ nsala elimu w’ɛlɔlɔ. (Tito 2:14) Laadiko dia laasɔ, tekɔ la lowando lo ɛnyɛlɔ kakatotshikɛ akitami wa kɔlamelo wanɛ wakalɔmbɔla olimu w’esambishelo lo etena k’ehemba ndo wakakambe oko ɛmɛnyi ehende wa didjidji.
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-2-F 821 od. 1
Wɔɔmbɔ wɔmbami
Okambelo wa didjidji. Bible kambaka mbala efula la tshɛkɛta “wɔɔmbɔ” lo yoho ya didjidji. Ɛzɛkiyɛlɛ la Zɛkariya, onto l’onto akɛnyi wɔɔmbɔ wele l’efundelo lo wedi akɔ ehende. Lam’ele wakakambaka mbala efula la lɛkɛ ɔtɔi la wɔɔmbɔ, woho wakawafunde lo ndjɛkɛ yakɔ hiende mbeyaka mendana la woke woke wa losango la kilombo laki lɔkɔ ndo ohomba alɔ. (Ɛzk 2:9–3:3; Zɛk 5:1-4) Lo ɛnɛlɔ ka lo Ɛnyɛlɔ, ɔnɛ lodjashi lo kiti ka lowandji akakimɛ wɔɔmbɔ waki la edihɔ esambele lo lonya lande l’omi, wakashimbaka di’aha anto mɛna kɛnɛ kakafundama lɔkɔ polo l’etena kakahombe Ɔna Ɔkɔkɔ wa Nzambi ndjowadihola. (Ɛny 5:1, 12; 6:1, 12-14) L’ɔkɔngɔ diko, Joani akɛnyi lo ɛnɛlɔ wawosha wɔɔmbɔ ndo wawodjangɛ dia mbɔɔlɛ. Wɔɔmbɔ akɔ waki mpɛ l’onyɔ wa Joani, koko ololo lo dikundju diande. Lam’ele wɔɔmbɔ waki hwe ndo kombidjama odihɔ, Joani akashihodia losango la lɔkɔ. Aki “mpɛ” le Joani dia nongola losango laki lo wɔɔmbɔ ɔsɔ, koko ondo aki awui amɔtshi waki ololo wakandahombe mbewoya anto, koko kɛsɔ mbakawawodjangɛ dia nsala. (Ɛny 10:1-11) Ɛzɛkiyɛlɛ akɛnyi ɛnɛlɔ ka woho akɔ waamɛ wawosha wɔɔmbɔ waki la “nkembo y’otanda, alelo ndo ekoko.”—Ɛzk 2:10.
it-1-F 673 od. 4-6
Kandji ka lɔɔnɔ
Lo ɛnɛlɔ kele lo Ɛnyɛlɔ, ɔpɔstɔlɔ Joani akɛnyi womoto ɔmɔtshi l’olongo ada ekoko ndo “nde aki la kandji ndo akatataka lɔɔnɔ.” Ɔna lakandote aki “ɔna pami lahomba nama wedja tshɛ la okalemba wa lowolo.” Kaanga mbakadje dragɔ welo dia ndɛ ɔnakɔ, “ɔna aki womoto akɔ akɔsama otsha le Nzambi ndo otsha lo kiti kande ka lowandji.” (Ɛny 12:1, 2, 4-6) Woho wakɔsama ɔna ɔsɔ otsha le Nzambi mɛnyaka dia Nzambi akawetawɔka oko ɔnande hita, kɛsɔ mbakalɔmbamaka lo mbekelo y’edjedja dia ɔna tshɛ lakotɔka wakahombaka mbɔtɔla ntondo le she dia she mbeeya oko ɔnande. (Enda NAISSANCE) Kɛsɔ mɛnyaka dia “womoto” ɔsɔ ekɔ “wadi” aki Nzambi, mbuta ate “Jɛrusalɛma ya l’olongo,” “nyango” Kristo ndo anango wa lo nyuma.—Nga 4:26; Hɛb 2:11, 12, 17.
“Womoto” la l’olongo laki Nzambi ɔsɔ akahombe monga kokele ndo takandahombe mboka lɔɔnɔ la mɛtɛ mɛtɛ etena kakandote. Koko, lɔɔnɔ la didjidji lɔsɔ lakɛnyaka dia “womoto” ɔsɔ akeyaka dia nde ayanga mbota aha la ntshimbatshimba.—Ɛny 12:2.
Akɔna aki “ɔna la pami” ɔsɔ? Nde akahombe “nama wedja tshɛ la okalemba wa lowolo.” Kɛsɔ mbakatatami l’Osambo 2:6-9 lo dikambo dia Nkumekanga Mɛsiya kakasɔnama oma le Nzambi. Koko, Joani akɛnyi ɛnɛlɔ kɛnɛ edja efula l’ɔkɔngɔ wa Yeso mbotɔ la nkɛtɛ ndo l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ndo wa eolwelo kande. Ondo ɛnɛlɔ kɛsɔ kakendanaka la eotwelo ka Diolelo dia Mɛsiya diakasha Nzambi Ɔnande, mbuta ate Yeso Kristo lele l’ɔkɔngɔ wa nde mbolɔ, “akatodjasɛ lo lonya l’omi la Nzambi. Oma ko etena kɛsɔ, nde ekɔ lo nkonga polo etena kayokitshama atunyi ande oko kihona k’ekolo ande.”—Hɛb 10:12, 13; Os 110:1; Ɛny 12:10.
NGƆNDƆ KA DIKUMI L’AHENDE 16-22
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ƐNYƐLƆ 13-16
“Tongake la wɔma wa nyama ya wɔma”
w12 6/15 8-9 od. 6
Jehowa ekɔ “umbishudi w’akambu wushami”
6 Oya l’ekomelo ka ntambe ka ntondo T.D., Yeso lakolwama akatome ondjelo dia ndjɛnya ɔpɔstɔlɔ Joani prɔfɛsiya ya diambo yakahombe ndjokotshama. (Eny. 1:1) Lo prɔfɛsiya kɛmɔtshi, Joani akɛnyi dragɔ, mbuta ate Diabolo emadi l’omamu wa ndjale kɛmɔtshi ka woke. (Adia Enyelo 13:1, 2.) Nde akɛnyi nto nyama ka ngala kayatombe oma lo ndjale kɛsɔ ndo Diabolo akakisha lowandji l’efula. L’ɔkɔngɔ diko, ondjelo akayotɛ Joani ɔnɛ ɛtɛ esambele wa nyama ka ngala ka telele kele efanelo ka nyama ka ngala katɛkɛtama lo Enyelo 13:1 nembetshiyaka “khumi ya dikanga esambeli.” (Eny. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Etena kakafundaka Joani dibuku di’Enyelo, ko nkumi ya dikanga tshanu ya l’atei ayɔ hayoyolɛ, ɔtɔi olɛ ndo okina âkahombe ‘ndjolɛ.’ Ele waolelo asɔ? Nyɛsɔ tɔsɛdingole ɔtɛ l’ɔtɛ wa nyama ka ngala kɛsɔ. Ndo nto, tayɛna woho watosha dibuku dia Danyele elembetshielo ekina wendana la waolelo asɔ mbala mɔtshi ɛnɔnyi efula la ntondo ka vɔ kengama.
re-F 194 od. 26
Ekɔ lo ndɔshana la nyama hiende ya ngala
26 Diolelo diakɔna sɔ? Ɔsɔ ekɔ diolelo dia Amɛrikɛ la Angleterre, mbuta ate diolelo diele didjidji dia nyama ka ntondo k’ɛtɛ esambele ndo tɔ kekɔ l’oyango wa laande! Woho wɛnyamidiɔ lo ɛnɛlɔ diokakitɔnyi oko nyama kekina ka ngala tokimanyiyaka dia nshihodia dia diɔ salaka awui atɔ aha la mendɛ le waolelo akina wa l’andja w’otondo. Nyama ka ngala ka didjidji kele la nseke hiende kɛsɔ kengama la waolelo ahende wakamba kaamɛ l’awui wa pɔlitikɛ ndo wahendɛ le waolelo akina. Woho wetɔ la nseke hiende “oko ɔnɔkɔkɔ” mɛnyaka dia tɔ nangaka mɛnama oko tɔ bu ngala ndo hatosalanɛ kɔlɔ, kekɔ la lowandji la dimɛna ndo lɔ nɔmbaka anto tshɛ dia mbeta lo wedi alɔ. Koko tɔ tɛkɛtaka oko “dragɔ,” mbuta ate tɔ kambaka la lowandji dia mbokiya anto wɔma ndo ndjongaka la ngala naka hawetawe kanyi yatɔ lo kɛnɛ kendana la lowandji. Tɔ hatokeketsha anto dia ndjakitshakitsha l’ɛse ka Diolelo dialɔmbwama oma le Ɔnɔkɔkɔ wa Nzambi, koko tɔ sukɛka Satana lele dragɔ dia woke. Tɔ tshutshuyaka anto lo diatɔnelo ndo lohetsho la lam’asa wedja, awui wakonya di’anto ntɛmɔla nyama ka ngala ka ntondo.
re-F 195-196 od. 30-31
Ekɔ lo ndɔshana la nyama hiende ya ngala
30 Ɔkɔndɔ tokimanyiyaka dia mbeya dia ɔsɔ ekɔ didjidji dia tshunda diakawakongɛ ndo diakasukamɛ oma le Grande Brétagne la États-Unis, tshunda diakelamɛka Société des Nations. Koko, Ɛnyɛlɔ tshapita 17 mbishaka elembetshielo w’otshikitanyi lo dikambo dia tshunda sɔ, diɔ mɛnyama oko nyama ka ngala ka mbeela kele la lɔsɛnɔ, kahɛnga ndo kahendɛ oma le nyama kekina. Tshunda dia l’andja w’otondo sɔ ‘tɛkɛtaka’ lo yoho yayafunadiɔ l’otako tshɛ ɔnɛ diɔ nto mbakoka mbela wɔladi ndo lotui tshitshi la nkɛtɛ. Koko kɛnɛ kele mɛtɛ ele, tshunda sɔ diakayonga dihole diakatɛnganaka wedja wakadikenge. Diɔ diakokiyaka wedja wɔma ndo diɔ diaketɛka lɔsɛnɔ l’anto tshɛ waki kodisukɛka edika w’edika. Société des Nations kakatshanya wedja tshɛ waki kosukɛka tokanyi tatɔ. L’etatelo ka mfɔnu ka woke, nseke yele didjidji di’asɔlayi wa nyama ka ngala kayokonya lo kondo ko y’elanyelo ka diɔ.—Ɛny 7:14; 17:8, 16.
31 Ntatɛ oma lo ta dia hende dia l’andja w’otondo, efanelo ka nyama ka ngala keyama nshi nyɛ oko ONU, kamboshilaka ndjaka tshunda sɔ lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ. Ɛnyɛlɔ, lo 1950 asɔlayi w’ase ONU wakatshu tɔlɔsha ta diaki lam’asa Corée du Sud la Corée du Nord. Asɔlayi w’ase ONU ndo asɔlayi w’ase Corée du Sud wakadiake yɛdikɔ y’asɔlayi 1 420 000 w’ase Corée du Nord ndo w’ase Chine. Woho akɔ waamɛ mbele, oma lo 1960 polo 1964, asɔlayi w’ase ONU wakaye ndjokimanyiya Congo (Kinshasa). Koko, ewandji wa l’andja ɔnɛ mbidja ndo pape Paul VI ndo pape Jean-Paul II, wakashikikɛ dia ONU mbele tshɔi ya tshunda yoleki dimɛna yakoka mbidja wɔladi. Lo ndjela ewandji ɛsɔ, naka anto hawosuke lowandji l’ONU, kete vɔamɛ wayoyadiaka. Lo yoho ya didjidji, ewandji ɛsɔ mbele lo kiɔkɔ y’odiakelo w’anto watona nkamba kaamɛ la ONU ndo watona mbɔtɛmɔla.—Eoh 5:8, 9.
w09 2/15 4 od. 2
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Enyelo—II
13:16, 17. Oyadi ekakatanu wakoka pomana la so etena kakotshaso elimu wa lushi la lushi wele oko ‘nsomba kana nsondja,’ hatohombe mbetawɔ dia sho sɛngiyama oma le nyama ka ngala kana dia tɔ nɔmbɔla nsɛnɔ yaso. Mbetawɔ ‘djembetelo ya nyama ka ngala lo lonya kana lo fumu kaso’ mɛnyaka dia sho kietawɔka dia tɔ nɔmbɔla etsha kana tokanyi taso.
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
w09 2/15 4 od. 5
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Enyelo—II
16:13-16. ‘Ɛtɛkɛta wakasambiyama wa mindo’ wekɔ didjidji dia kɛnɛ kasala ɛdiɛngɛ dia ndjashikikɛ dia nkumi ya dikanga ya la nkɛtɛ hawetawɔ losango la otshulwelo w’akɔhɔ esambele wa kɛlɛ ka Nzambi koko wekɔ lo ndjaetɛ atunyi waki Jehowa.—Mat. 24:42, 44.
w15 7/15 11-12 od. 9
“Etshungwelo kanyu kaya suke”!
9 Mfɔnu ka woke hatonga etena ka nsambisha ‘lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo.’ Laasɔ ko etena ka nsambisha losango lakɔ kambeta. L’etena kɛsɔ, “ekomelo” kayoya! (Mateo 24:14) Ekambi waki Nzambi wayewoya la dihonga tshɛ losango la wolo la kilombo layonga la nshɛngiya le anto tshɛ. Ondo losango lɔsɔ layɛnya dia andja wa kɔlɔ waki Satana wayanga ndanyema tshɛ lo tshɛ. Bible mbɛdikaka losango lɔsɔ la mbɔkɔ ya weke etena katatɔ ɔnɛ: “Mbɔkɔ ya weke yele lɔwɔkɔ la lɔwɔkɔ laki la wotsho wele oko kilɔ akumi ahende yakakwɛka anto oma l’olongo oko mvula, ko anto wakatɛngɛ Nzambi l’ɔtɛ wa sui dia mvula ka mbɔkɔ, nɛ dia sui sɔ diaki wolo wa mamba.”—Ɛnyɛlɔ 16:21.
NGƆNDƆ KA DIKUMI L’AHENDE 23-29
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ƐNYƐLƆ 17-19
“Ta dia Nzambi diayokomiya ata tshɛ”
w08-F 1/4 8 od. 3-4
Aramangɛdɔna—Ta dia Nzambi diayokomiya ata tshɛ
Edja tshɛ kayongaka anto wa kɔlɔ la lowandji, anto w’ɛlɔlɔ hawotonga lo wɔladi ndo lo lotui tshitshi. (Tok 29:2; Ond 8:9) Lo mɛtɛ, hatokoke nkakitola awui wele keema losembwe ndo awui wa kɔlɔ la wanɛ wa wasala. Dia wɔladi ndo losembwe monga paka dui dimɔtshi salema, mbuta ate anto wa kɔlɔ pombaka ndanyema. Sɔlɔmɔna akafunde ate: “Onto a kɔlɔ ekɔ oshinga w’etshungwelo le onto ɔlɔlɔ.”—Tok 21:18.
Nzambi mbele shushi, ɔnkɔnɛ, sho pombaka monga l’eshikikelo dia dombo diande tshɛ diayondela le anto wa kɔlɔ diayonga dia losembwe. Abrahama akambola ɔnɛ: “Onde Shushi ya nkɛtɛ k’otondo hatosala akambo la losembwe?” Okadimwelo wakakondja Abrahama ele ɔnɛ Jehowa ekɔ nshi tshɛ kanga losembwe! (Eta 18:25) Laadiko dia laasɔ, Bible toshikikɛka dia Jehowa hangɛnangɛna ndanya anto wa kɔlɔ. Nde ndjosalaka dui sɔ paka naka nde ambodja welo tshɛ dia nkimanyiya otshi wa kɔlɔ dia ndjatshumoya, ko onto akɔ hayatshumoya.—Ɛzk 18:32; 2Pe 3:9.
it-1-F 439 od. 5
Mfalasa
Lo ɛnɛlɔ ka didjidji kakɛnyi ɔpɔstɔlɔ Joani, nde akɛnyi Yeso Kristo ele lo lotombo ahemi lo mfalasa ka wɛma ndo alembe wekɔ lo ndjoyele ndo vɔ tshɛ mbahema lo mfalasa ya wɛma. Wakɛnya Joani ɛnɛlɔ kɛsɔ dia nshikikɛ ɔnɛ Kristo ayɔlɔsha atunyi tshɛ ta la losembwe lo lokombo la Jehowa lele She ndo Nzambi kande. (Ɛny 19:11, 14) Koko, kɛnɛ kakasale Kristo etena kakandonge nkumekanga ndo asui tshɛ wakayelana la dui sɔ mɛnyama oma lo ambahemi wa mfalasa ndo wahemelo awɔ.—Ɛny 6:2-8.
re-F 286 od. 24
Nkumekanga k’Ɔndɔshi w’ata ambodja otshumba lo ta dia Aramangɛndɔna
24 Nyama ka ngala kele l’ɛtɛ esambele ndo nseke dikumi kayatombe oma lo ndjale kele didjidji dia okongamelo wa pɔlitikɛ wa Satana ayohamɛ kaamɛ la omvutshi wa kashi, mbuta diolelo di’esambele dia l’andja w’otondo. (Ɛny 13:1, 11-13; 16:13) Kaanga mbatetemalawɔ “monga la lɔsɛnɔ,” mbuta ate vɔ wekɔ lo ntetemala nkamba olimu awɔ lo ndɔsha ekambi wa Nzambi wele la nkɛtɛ, vɔ wayokashema lo “oduwa wa dja.” Onde ɔsɔ ekɔ oduwa wa dja wa mɛtɛ mɛtɛ? Ndooko, ndo nyama ka ngala la omvutshi wa kashi bu nyama ya mɛtɛ mɛtɛ. Koko, oduwa ɔsɔ wekɔ didjidji dia elanyelo ka tshɛ lo tshɛ ndo ka pondjo, mbuta ate dihole diahakoke onto nkalola nto oma lɛkɔ. Lɔkɔ mbayokadjema nyɔi, dombo ndo Diabolo. (Ɛny 20:10, 14) Ɔsɔ bu ifɛrnɔ wa pondjo pondjo wayɔhɛnyahɛnyaka anto wa kɔlɔ, nɛ dia kanyi ya nsala dihole dia ngasɔ diekɔ wɔnɔnyi le Jehowa.—Jɛr 19:5; 32:35; 1Jn 4:8, 16.
re-F 286 od. 25
Nkumekanga k’Ɔndɔshi w’ata ambodja otshumba lo ta dia Aramangɛndɔna
25 Anto akina tshɛ wele bu lo okongamelo ɔsɔ koko wele anto wa l’andja ɔnɛ wa kɔlɔ vɔ la wɔ wayodiakema ‘la lokuwa la ta l’otale la ɔnɛ lahemi laadiko dia mfalasa.’ Yeso ayowafundɛ nyɔi. Lam’ele hawɔtɛkɛta dikambo dia oduwa wa dja lo kɛnɛ kendana l’anto asɔ, onde sho koka nongamɛ dia vɔ wayolɔ? Ndooko dihole diotami dia wanɛ wayolanyema l’etena kɛsɔ lo kilombo ka Jehowa pombaka mbolwama. Oko wakadite Yeso, wanɛ tshɛ wele bu “ɛkɔkɔ” “wayotshɔ lo dja ya pondjo yakawalɔngɔsɔlɛ Diabolo la andjelo ande,” mbuta ate, “lo elanyelo ka pondjo.” (Mat 25:33, 41, 46) Ɔsɔ mbayonga kondoko ya “lushi la kilombo ndo l’elanyelo k’anto wa kɔlɔ.”—2Pe 3:7; Nah 1:2, 7-9; Mal 4:1.
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
re-F 247-248 od. 5-6
Dui dimɔtshi di’ehekesa diambolembetshiyama
5 “Nyama ka ngala. . . kakikɔ.” Tɔ kakonge ntatɛ lo Ngɔndɔ ka ntondo 10, 1920, oko Société des Nations ndo wedja 63 waki lɔkɔ l’etena kɛmɔtshi kana kekina. Koko, yema yema, wodja wa Japon, w’Allemagne ndo wa Italie wakamɔ ndo ex-Union soviétique akayomɔ. Lo Ngɔndɔ ka divwa 1939 Adolf Hitler laki owandji w’Allemagne lakɔsaka tɛdikɔ tshɛ akahɔhɔla Ta dia hende dia l’andja w’otondo. Lam’ele Société des Nations kokoka mbidja wɔladi l’andja w’otondo, tɔ kosalaka ndooko dui nto ndo kaki oko lo difuku. Lo 1942 Société des Nations kakakite tatala. L’etena ka wolo kɛsɔ, aha la ntondo kana l’ɔkɔngɔ atɔ mbakakimanyiya Jehowa ekambi ande dia nshihodia kitshimudi ya ɛnɛlɔ lo yoho ya dimɛna! Lo Assemblée théocratique du monde nouveau, Nathan Knorr akate lo yoho yɔtɔnɛ la prɔfɛsiya ɔnɛ: “Nyama ka ngala . . . kakikɔ.” Oma laasɔ, nde akoke dimbola nɛ: “Onde Société des Nations kayotetemala ntshikala lo difuku?” Lo nshila Ɛnyɛlɔ 17:8, nde akasha okadimwelo ɔnɛ: “Wedja wayosangana nto.” Kɛsɔ mbakasalema mɛtɛ ndo dui sɔ diakashikikɛ Ɔtɛkɛta wa prɔfɛsiya wa Jehowa!
Tɔ kekɔ lo ndjatombe oma lo difuku diaha l’ekomelo
6 Nyama ka ngala ka mbeela kakayotomba mɛtɛ oma lo difuku. Lo Ngɔndɔ ka samalo 26, 1945, ekoko w’ɔngɛnɔngɛnɔ wakokɛma la San Francisco, l’États-Unis, nɛ dia wedja 50 waketawɔ Charte de l’Organisation des Nations unies. Oyango wa tshunda sɔ aki dia “mbidja wɔladi ndo lotui tshitshi l’andja w’otondo.” Société des Nations la ONU wakafɔnaka l’awui efula. Dibuku dimɔtshi (The World Book Encyclopedia) mbutaka ɔnɛ: “Lo yoho mɔtshi, ONU fɔnaka la Société des Nations kakakengama l’ɔkɔngɔ wa Ta dia dia ntondo dia l’andja w’otondo . . . Wedja efula wakakenge ONU mbakakenge ndo Société des Nations. Oko wakidiɔ lo dikambo dia Société des Nations, mbele ndo ONU akakengama l’oyango wa mbidja wɔladi lam’asa wedja. Atshunda wakakengaka ONU fɔnaka lo yɛdikɔ y’efula la wanɛ wakakengaka Société des Nations.” ONU ekɔ mɛtɛ nyama ka ngala ka beela kambonga nto. Tɔ kengama la wedja oko 190 ndeka Société des Nations kakakengama la wedja 63, ONU ekɔ lo nsala awui efula ndeka ndo Société des Nations.
w12 6/15 18 od. 17
Jehowa ekɔ lo mbishola “akambu waya ka ndja”
17 Koko teye di’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi hawotoyavwɛ ovwɛvwɛ. Vɔ wayotetemala monga la shɛngiya le nkumi ya dikanga edja ndo etena kayodja Nzambi kanyi l’etema awɔ dia vɔ mbokadimwɛ. (Adia Enyelo 17:16, 17.) Kem’edja, Jehowa ayanga ntshutshuya dikongɛ dia pɔlitikɛ diaki Satana dialɔmbwama oma le O.N.U. dia vɔ kadimwɛ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Vɔ wayonya shɛngiya yande ndo wayolanya ekundji ande. Ɛnɔnyi akumi la ntondo, ondo anto efula konongamɛka di’akambo asɔ wayosalema. Ɛlɔ kɛnɛ, womoto kanga loseka ekɔ suke la nsɛlɔ oma l’ɔkɔngɔ wa nyama ka telele kɛsɔ. Koko kɛnɛ kele mɛtɛ ele, nde ayɔkɔ omuse wa mbala kakɔ ɔtɔi.—Eny. 18:7, 8, 15-19.
NGƆNDƆ KA DIKUMI L’AHENDE 30–NGƆNDƆ KA NTONDO 5
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ƐNYƐLƆ 20-22
“Enda! Dimi leetɛ diangɔ tshɛ eyoyo”
re-F 301 od. 2
Olongo w’oyoyo la nkɛtɛ k’oyoyo
2 Ɛnɔnyi nkama la ntondo ka Joani mbotɔ, Jehowa akatɛ Isaya ate: “Nɛ dia eenda, dimi layanga ntonga olongo w’oyoyo ndo nkɛtɛ k’oyoyo; ndo akambo wa ntondo hawotohɔma nto, ndo hawotoya lo otema nto.” (Isa 65:17; 66:22) Prɔfɛsiya kɛsɔ kakakotshama mbala ka ntondo etena kakakalola ase Juda wa kɔlamelo la Jɛrusalɛma lo 537 N.T.D. l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbetsha ɛnɔnyi 70 lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna. Etena kakawakawola, vɔ wakayokenga tshunda diambɛdiama, mbuta ate, “nkɛtɛ k’oyoyo,” l’ɛse ka lowandji l’oyoyo, mbuta ate “olongo w’oyoyo.” Koko ɔpɔstɔlɔ Petero, akate woho okina wakahombe prɔfɛsiya kɛsɔ kotshama lo mbuta ɔnɛ: “Koko lo ndjela daka diande, sho tekɔ lo nkonga olongo w’oyoyo ndo nkɛtɛ k’oyoyo, lɛnɛ ayongaka losembwe.” (2 Pe 3:13) Joani akɛnya dia l’etena kɛnɛ prɔfɛsiya kɛsɔ kekɔ lo kotshama lo lushi la Nkumadiɔndjɔ. “Olongo w’edjedja ndo nkɛtɛ y’edjedja,” mbuta ate dikongɛ di’akambo diaki Satana diasɛngiyama oma le Diabolo ndo ɛdiɛngɛ ande diayolanyema. “Ndjale k’asuku,” mbuta ate anto wa kɔlɔ ndo atɔmbɔki hawotonga nto. Lo dihole diatɔ mbayonga “olongo w’oyoyo ndo nkɛtɛ k’oyoyo,” mbuta ate tshunda di’oyoyo di’anto dia la nkɛtɛ diayonga l’ɛse k’ɛlɔmbwɛlɔ ka lowandji l’oyoyo, mbuta ate Diolelo dia Nzambi.—Ɛdika la Ɛnyɛlɔ 20:11.
w13 12/1 11 od. 2-4
“Enda! Dimi leetɛ diangɔ tshɛ eyoyo”
“Nde [Nzambi] ayokitola asɔyi tshɛ oma lo washo awɔ.” (Ɛnyɛlɔ 21:4) Woho akɔna wa asɔyi wayokitola Nzambi? Aha asɔyi w’ɔngɛnɔngɛnɔ kana wakokɛ washo aso. Koko, daka dia Nzambi sɔ mendanaka la asɔyi wakɛdiaso l’ɔtɛ w’asui kana ɔkɛyi. Nzambi hokitola tsho asɔyi asɔ ko pe, koko nde ayowakitola tshɛ lo tshɛ lo minya ndo kiɔkɔ yakonya dia sho nkɛdia asɔyi, mbuta ate asui ndo ɔkɛyi.
“Nyɔi hatoyala nto.” (Ɛnyɛlɔ 21:4) Akambo akɔna wakoka tɔkɛdia asɔyi ko ndeka nyɔi lele otunyi aso? Jehowa ayotshungola akanga w’okitanyiya oma lo lɔhɔmbɔ la nyɔi. Lo nsala na? Lo minya kiɔkɔ ya nyɔi, mbuta ate pɛkato kakatahowɔ oma le Adama. (Rɔmɔ 5:12) Jehowa ayokonya akanga w’okitanyiya dia monga kokele diɛsɛ la olambo w’etshungwelo wa Yeso. Oma laasɔ, otunyi wa ndjihelo “wayolanyema” ele nyɔi. (1 Kɔrɛtɔ 15:26) Anto wa kɔlamelo wayɔsɛnaka woho wayolanga Nzambi dia vɔ nsɛna, mbuta ate pondjo pondjo la yoonge ya kokele.
“Kaanga kandji hatoyala nto.” (Ɛnyɛlɔ 21:4) Kandji ya ngande yahatonga nto? Kandji tshɛ ya lo tokanyi, ya l’alemba yaya oma lo pɛkato ndo oma lo eongelo kele keema kokele yakonya miliyɔ y’anto dia diɛnɛ hatonga nto.
w03 8/1 24-25 od. 14
Jehowa ekɔ Nzambi k’akambo wa mɛtɛ
14 Sho pombaka mbidja yimba lo kɛnɛ katotɛ Jehowa l’Ɔtɛkɛta ande. Nde ekɔ kɛnɛ katande ɔnɛ nde ekɔ ndo nde ayokotsha kɛnɛ katande ɔnɛ nde ayokisala. Tekɔ l’ɛkɔkɔ tshɛ wa mbɛkɛ otema le Nzambi. Etena kata Jehowa dia nde “ayosomboya wane waheyi [Nzambi], la wahakitanyia lukumu l’ololo la Khumesu Jesu,” sho pombaka mbetawɔ dikambo sɔ. (2 Tesalonika 1:8) Sho koka nto monga la mbetawɔ l’ɔtɛkɛta ande etena katande ɔnɛ nde nangaka wanɛ wayela losembwe, ɔnɛ nde ayosha wanɛ wele la mbetawɔ lɔsɛnɔ la pondjo ndo ɔnɛ nde ayoshidiya pâ, alelo ndo nyɔi. Jehowa akake epole ɔsɛkɛ lo mɛtɛ ka daka di’ekomelo nɛ lo tomɛ ɔpɔstɔlɔ Joani dui ate: “Ufundi ne dia awui ako weli kolamelu la mete.”—Enyelo 21:4, 5; Tukedi 15:9; Joani 3:36.
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-2-F 1149 od. 6
Lɔsɛnɔ
Lo didjango diakandasha Adama, Nzambi akɛnya dia otondonga Adama akitanyiya, tshike nde totondovɔ. (Eta 2:17) Ngasɔ mbediɔ ndo lo dikambo di’anto wele l’okitanyiya, etena kayonyɛma nyɔi, ontunyi w’ekomelo w’anto, pɛkato kawakonya lo nyɔi hatonga la wolo l’alemba awɔ nto. Vɔ hawovɔki pondjo pondjo. (1Kɔ 15:26) Nyɔi kayonyɛma l’ekomelo k’ɛlɔmbwɛlɔ ka Kristo k’ɛnɔnyi 1 000 oko wadita dibuku dia Ɛnyɛlɔ. Divɛsa diakɔ mbutaka lo dikambo dia wanɛ wayonga Nkumi ya dikanga ndo ɛlɔmbɛdi kaamɛ la Kristo dia vɔ “wakayala la lɔsɛnɔ ndo wakolɛ oko nkumi ya dikanga kaamɛ la Kristo l’edja k’ɛnɔnyi kinunu (1 000).” “Edo ekina kombolɔ polo lam’akashile ɛnɔnyi kinunu (1 000)” pombaka monga wanɛ wayonga la lɔsɛnɔ l’ekomelo ka ɛnɔnyi kinunu, koko ntondo ka Satana tondjama oma lo difuku ndo ndjohemba anto mbala k’ekomelo. L’ekomelo k’ɛnɔnyi kinunu, anto wa la nkɛtɛ wayonga kokele ndo wayonga woho waki Adama l’Eva ntondo ka vɔ nsala pɛkato. Laasɔ mɛtɛ mbayowonga la lɔsɛnɔ la kokele. Wanɛ wayotondoya ohemba w’ekomelo lamayotshungɔma Satana l’etena ka mondo oma lo difuku diaha l’ekomelo wayokondja lɔsɛnɔ la pondjo.—Ɛny 20:4-10.
it-2-F 101
Oduwa wa dja
Etelo katanema paka lo dibuku dia Ɛnyɛlɔ kɛsɔ kekɔ mɛtɛ etelo ka didjidji. Bible tɔamɛ nembetshiyaka etelo ka didjidji kɛsɔ l’ɛtɛkɛta wayela ɛnɛ: “Tɔ nembetshiyaka nyɔi ka hende, mbuta ate oduwa wa dja.”—Ɛny 20:14; 21:8.
Awui wele lo avɛsa watɛkɛtama dikambo dia oduwa wa dja lo dibuku dia Ɛnyɛlɔ mɛnyaka dia ɔsɔ ekɔ dui dia didjidji. Sho mbadiaka lɔkɔ ɔnɛ nyɔi kambokashema lo oduwa ɔsɔ. (Ɛny 19:20; 20:14) Nyɔi hakoke tshumbama lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ. Koko, Diabolo etongami ka lo nyuma kahɛnama kambokashema lo oduwa. Lam’ele nde ekɔ nyuma, dja ya mɛtɛ mɛtɛ hayokoke mbosalɛ kɔlɔ.—Ɛny 20:10; Ɛdika la Eto 3:2 ndo la Emb 13:20.
Lam’ele oduwa wa dja nembetshiyaka “nyɔi ka hende” ndo lo ndjela Ɛnyɛlɔ 20:14 “nyɔi la Diombo” pombaka mbikashema lɔkɔ, oduwa ɔsɔ hawolembetshiya nyɔi kakahowɔ anto oma le Adama (Rɔm 5:12), ndo vɔ hawolembetshiya Diombo (Odimu a pɛngando). Laasɔ, oduwa ɔsɔ pombaka monga yoho kina ya nyɔi, yoho ya nyɔi yele onto bu l’elongamelo ka mbolɔ, nɛ dia Bible hate dia “oduwa” wayotondja edo wele lɔkɔ oko wediɔ lo dikambo dia nyɔi k’oma le Adama ndo Dombo (Odimu apɛngando). (Ɛny 20:13) Ɔnkɔnɛ, wanɛ wele nkombo yawɔ hayofundami “lo dibuku dia lɔsɛnɔ,” mbuta ate wanɛ watona lowandji laki Nzambi wayokashema lo oduwa wa dja, walembetshiya elanyelo ka pondjo kana nyɔi ka hende.—Ɛny 20:15.