Ɛtɛkɛta w’amɛna kimanyiyaka dia monga la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ
‘Nyotake paka awui w’amɛna ato tena tshɛ.’—KOL. 4:6.
1, 2. Ɛtɛkɛta w’amɛna waki la ɔnangɛso ɔmɔtshi waki la etombelo akɔna w’ɛlɔlɔ?
ƆNANGƐSO ɔmɔtshi mbutaka ate: “Etena kakimi lo tasambisha lo soko la soko, lakahomana la pami kɛmɔtshi. Etena kakamatatɛ mbosambisha, nde akomala efula woho ɔnɛ wele ɛlɔmɔ ndo demba diande di’otondo diakadidimaka. La wɔlamu tshɛ, lakakane la nde yimba oma l’Afundelo, koko nde akatamanya mboka kɛlɛ. Wadɛnde la anande tshɛ wakatatɛ tɛngami ndo lakɛnyi dia wonya ɔsɔ paka dimi minya demba. Dimi lakashikikɛ nkumbo kɛsɔ dia dimi lakaye lo ki ndo dimi nangaka ntshɔ lo ki. Lakawaɛnya Ngalatiya 5:22 ndo 23, lɛnɛ ɔtɛkɛtshiwɔ dia ngandji, memakana, ndjakimɛ ndo dia wɔladi. Oma lâsɔ, dimi lakanya demba.
2 “L’ɔkɔngɔ diko, lam’akamatembolaka mvudu nkina la wedi wa shinga, lakɛnyi ase nkumbo kɛsɔ wodjashi la soko diawɔ. Vɔ wakambelɛ. Dimi lakayambola nte: ‘Alangawɔ mbutɛmi?’ Pami kɛsɔ aki la olangi wa ashi wa tshitshi ko nde akambisha vɛrɛ y’ashi. Nde akanɔmbɛ edimanyielo l’ɔtɛ wa ɛtɛkɛta wa kɔlɔ wakandatondjɛ ndo akamandola l’ɔtɛ wa mbetawɔ kami ka wolo. Takakakitɔna lo ki.”
3. Lande na kahatahombe mbetawɔ di’anto akina tomadja?
3 L’andja ɔnɛ woludi la ekakatanu, sho pomanaka mbala efula la anto wele la kɛlɛ, mbidja ndo l’olimu w’esambishelo. Etena kahomanaso la wɔ, ekɔ ohomba sho monga la ‘memakana ndo la dilɛmiyɛlɔ di’efula.’ (1 Pet. 3:15) Otondonga ɔnangɛso lakatatɛkɛtshi la diko aketawɔ dia kɛlɛ kana ɛtɛkɛta wa kɔlɔ wakotondjɛ pami kakandasambishaka mbomadja, tshike pami kɛsɔ totondotshikitanya dionga diande, koko nde otoleka monga la kɛlɛ. Lam’ele ɔnangɛso akayakimɛ ndo akôtondjɛ ɛtɛkɛta w’amɛna, nde akakondja etombelo w’ɛlɔlɔ.
Kakɔna ketɛ ɛtɛkɛta amɛna?
4. Lande na kele ekɔ ohomba nkamba la ɛtɛkɛta w’amɛna?
4 Lo diɔtɔnganelo diasaso la anto wele l’andja kana l’etei k’etshumanelo, kana l’ase nkumbo, ekɔ ohomba sho ndjela dako diaki ɔpɔstɔlɔ Paulo diata ɔnɛ: ‘Nyotake paka awui w’amɛna ato tena tshɛ ndo wɔsɔhanyemi la lɛhɔ.’ (Kol. 4:6) Ɛtɛkɛta w’amɛna wa ngasɔ wekɔ ohomba lo sawo di’ɔlɔlɔ ndo dia ki.
5. Kakɔna kahalembetshiya sawo di’ɔlɔlɔ? Sha ɛnyɛlɔ.
5 Sawo di’ɔlɔlɔ halembetshiya mbita dui tshɛ diakoyɛ lo wɔɔngɔ, djekoleko naka wɛ ekɔ la kɛlɛ. Afundelo mɛnyaka dia kɛlɛ ka tshambandeko ekɔ djembetelo ya wɔdu wele la onto, koko aha wolo. (Adia Tukedi 25:28; 29:11.) Mɔsɛ laki “kanga memakana ka wulu” oleki anto tshɛ waki la lɔsɛnɔ lo nshi shɔ aketawɔ lo diaaso dimɔtshi dia ɔtɔmbɔkwɛlɔ w’ase Isariyɛlɛ mboshishɛ ndjakimɛ kande ndo mboshimba dia mbisha Jehowa lotombo. Mɔsɛ akatondja kɛnɛ tshɛ kaki l’otema ande, koko Jehowa kɔngɛnangɛna kɛnɛ kakandasale. L’ɔkɔngɔ wa nde nɔmbɔla ase Isariyɛlɛ ɛnɔnyi 40, Mɔsɛ konongola diɛsɛ dia mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya daka.—Wal. 12:3; 20:10, 12; Osam. 106:32.
6. Monga la yewo lo ɛtɛkɛta aso nembetshiyaka na?
6 Afundelo todjangɛka dia monga la ndjakimɛ, la yewo ndo la ekanelo k’ɔlɔlɔ etena katɛkɛtaso. Vɔ mbutaka ɔnɛ: “Lu elula k’aui, kolo keko. Keli untu latulamaka elomo andi, eli kanga yewo.” (Tuk. 10:19; 17:27) Koko, monga la yewo halembetshiya ndiha onyɔ. Dui sɔ nembetshiyaka ntondja ‘ɛtɛkɛta w’amɛna,’ nkamba la lolemi laso dia nkɔnɔya koko aha dia mpomuya.—Adia Tukedi 12:18; 18:21.
“Etena ka nembohala la etena ka nteketa”
7. Weho akɔna w’ɛtɛkɛta wahatahombe ntondja, ndo lande na?
7 Oko wahombaso nkamba la ɛtɛkɛta w’amɛna ndo ndjakimɛ etena katɛkɛtaso la asekaso wa l’olimu kana la anto wahateye l’esambishelo, mbahombaso nsala l’etshumanelo ndo lo nkumbo yaso. Ntɛkɛta la kɛlɛ aha la ndjakiyanya dia etombelo wakoka monga la dikambo sɔ kokaka monga la etombelo wa kɔlɔ efula lo yônge yaso kana y’anto akina ya lo nyuma, ya lo yimba ndo ya lo demba. (Tuk. 18:6, 7) Sho pombaka mbahemɛ tokanyi taso ta kɔlɔ ndo waonga woye oma lo eongelo kaso ka kema kokele. Ɛtɛkɛta wa kɔlɔ, wa diɔnyɔ, ewanu ndo kɛlɛ koludi la lohetsho, awui asɔ wekɔ kɔlɔ. (Kol. 3:8; Jak. 1:20) Waonga asɔ kokaka ndanya diɔtɔnganelo di’oshinga wolo diele lam’asaso la anto akina ndo la Jehowa. Yeso akate ate: “Untu tshe luka unyandi kele, ayuyala la dikambu dia ntsho l’elumbwelu. Untu tshe layutela unyandi ati: We djeli, ayuyala la dikambu dia ntsho l’embadi. Untu tshe layuta ati: We epoka, ayuyala la dikambu dia ntsho lu luwinga la dja.”—Mat. 5:22.
8. Etena kakɔna kahombaso ntɛkɛta, ndo lo yoho yakɔna?
8 Koko, ekɔ akambo amɔtshi wakokaso mɛnya dia ndeka dimɛna ntɛkɛta lo dihole dia ntshikala ki. Naka ɔnangɛso kana kadiyɛso kɛmɔtshi ambota kana ambosala dikambo dimɔtshi diambokonyangiya efula diahayakoke mbohɛ, kete tetawɔke ntetemala monga la lohetsho l’otema. (Tuk. 19:11) Naka onto ɔmɔtshi ambokomadja, yakimɛ ndo takola wanya wahombama dia wɛ nkandola dikambo diakɔ. Paulo akafunde ate: “Unya tadjelaki kele kanyu.” Naka dui diakɔ diekɔ lo ntetemala kotshindja wɔɔngɔ, kete nyodikɛtshanya l’ɔlɔlɔ tshɛ l’etena kakoka. (Adia Efeso 4:26, 27, 31, 32.) Sawola la ɔnanyɔ lendana la dikambo diakɔ, tɛnde akambo hwe hwe, koko kamba l’ɛtɛkɛta w’amɛna l’oyango wa mbidja wɔladi.—Lew. 19:17; Mat. 18:15.
9. Lande na kahombaso ndjakimɛ la ntondo ka nsawola la anto akina etena katomba ekakatanu?
9 Lo mɛtɛ, wɛ pombaka nsɔna etena ka dimɛna ka ntɛkɛta. “Etena ka nembohala, la etena ka nteketa” kekɔ. (Und. 3:1, 7) Ndo nto, “kanga utema w’ololo atukanaka yimba dia nkaluya diui.” (Tuk. 15:28) Dui sɔ mbeyaka nembetshiya mbeya etena ka ntɛkɛta dia ekakatanu wambotomba. Nsawola la onto etena kekende la kɛlɛ kokaka nkonya akambo wolo, koko kema dui dia lomba dia sho nkonga etena k’otale.
Etsha w’ɛlɔlɔ keketshaka diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ
10. Ngande wele salɛ anto akina akambo w’amɛna kokaka ndowanya diɔtɔnganelo dia lam’asaso la wɔ?
10 Ɛtɛkɛta w’amɛna ndo sawo di’ɔlɔlɔ tokimanyiyaka dia monga la diɔtɔnganelo dia wɔladi lam’asaso la anto akina. Ɔnkɔnɛ, nsala kɛnɛ kakokaso nsala dia ndowanya diɔtɔnganelo diasaso la anto akina kokaka ndowanya asawo wasawolaso la wɔ. Mbɔsa yɛdikɔ ya l’otema ɔtɔi ya salɛ anto akina ɔlɔlɔ, mbuta ate nyanga waaso wa mbakimanyiya, mbasha woshasha ɔmɔtshi wa l’otema ɔtɔi, mbalongola lakaso kokaka nkimanyiya dia sawo di’ɔlɔlɔ monga. Dikambo sɔ ayonga oko “akalanga wa dja waheta” l’ɔtɛ w’onto ndo kokaka ntondja waonga ande w’amɛna sɛkɛ ndo dui sɔ kokaka tosha diaaso dia sho ntɛkɛta akambo hwe hwe ndo mbakandola.—Romo 12:20, 21.
11. Yɛdikɔ yakɔna yakɔshi Jakɔbɔ dia nɔngɔsɔla diɔtɔnganelo diaki lam’asande la Esau, ndo etombelo akɔna wakayala?
11 Owandji wa nkumbo Jakɔbɔ akashihodia dikambo sɔ. Esau wa diasa diande akawoke kɛlɛ k’efula woho ɔnɛ wele Jakɔbɔ akalawɔ la wɔma w’ɔnɛ Esau atokoyôdiaka. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi efula, Jakɔbɔ akakalola oma lɛnɛ akandalawɔ. Esau akatshu la apami 400 dia tohomana la nde. Jakɔbɔ akalɔmbɛ Jehowa ekimanyielo. Oma lâsɔ, nde akatomɛ Esau weshasha efula wa dongalonga la ntondo ka ndamɛ ndjokoma le nde. Weshasha ɛsɔ wakakotsha oyango awɔ. Etena kakawahomana, Esau akatshikitanya dionga diande, nde akalawɔ ko akakumbatɛ Jakɔbɔ.—Etat. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
Tokeketsha anto akina la ɛtɛkɛta w’amɛna
12. Lande na kahombaso nkamba la ɛtɛkɛta w’amɛna otsha le anangɛso la akadiyɛso?
12 Akristo kambɛka Nzambi, koko aha anto akina. Koko, sho kombolaka dia mbetawɔma le anto akina. Ɛtɛkɛta aso w’amɛna kokaka nkitshakitsha ekiyanu wele la anangɛso la akadiyɛso. Koko ɛtɛkɛta wa diɔnyɔ kokaka nkonya ekiyanu w’anangɛso la akadiyɛso wotsho efula ndo nkonya amɔtshi dia vɔ ndjambola dia kana vɔ hawoyetawɔma le Jehowa. Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ totake awui w’oma k’ɛse otema wakeketsha anto akina, mbuta ate “aui w’ololo, weya mbudia antu uku ahumbawo, ne dia nfudiya wane wuka ngandji ka mamba.”—Ef. 4:29.
13. Kakɔna kahomba dikumanyi nama lo yimba a) etena kashawɔ onto dako? b) etena kafundanɛwɔ mikanda?
13 Lo yoho ya lânde, dikumanyi pombaka monga la memakana ndo salɛka ɛkɔkɔ akambo la ngandji. (1 Tes. 2:7, 8) Etena konga dikumanyi l’ohomba wa mbisha dako, oyango awɔ ele dia nsala dikambo sɔ la ‘memakana’ kânga etena kasawolawɔ la “ankanga wa lunu.” (2 Tim. 2:24, 25, Dikelemba di’Oyuyu) Dikumanyi pombaka monga nto l’ɛtɛkɛta w’amɛna etena kafundanɛwɔ mikanda la elui ekina wa dikumanyi kana la Bɛtɛlɛ. Vɔ pombaka monga ɔlɔlɔ ndo la ɔkɔmi lo ndjela kɛnɛ kadiaso lo Mateu 7:12.
Tokambake la ɛtɛkɛta w’amɛna l’atei wa nkumbo
14. Dako diakɔna diakasha Paulo waomi, ndo lande na?
14 Sho kokaka mɔnyɔla esadi eto etombelo wakoka monga la ɛtɛkɛta aso, ɛnamelo kaso ka l’elungi ndo tɔjɛstɛ taso le anto akina. Ɛnyɛlɔ, mbeyaka monga ko apami amɔtshi hawoshihodia dimɛna woho wakoka ɛtɛkɛta awɔ nyangiya wamato lo yɛdikɔ y’efula. Kadiyɛso kɛmɔtshi akate ate: “Dimi mbokaka wɔma etena kapangwɛ omɛmi la kɛlɛ tshɛ.” Ɛtɛkɛta wa wolo kokaka monga la shɛngiya ya wolo le womoto oleki le pami ndo womoto kokaka ntetemala mbaohɔ l’ɔkɔngɔ w’etena k’otale. (Luka 2:19) Dui sɔ diekɔ mɛtɛ, djekoleko naka onto lalangande ndo lalɛmiyande mbotondje ɛtɛkɛta akɔ. Paulo akalake waomi ate: ‘Nyotetemale nanga wadɛnyu ndo tanyowaomalɛke.’—Kol. 3:19.
15. Sha ɛnyɛlɔ kɛnya lande na kahomba omi salɛ wadɛnde akambo la memakana.
15 Lo dikambo sɔ, ɔnangɛso ɔmɔtshi la manamana lambotshuka akɛnya bonde kahomba omi salɛ wadɛnde akambo la ngandji oko wende ‘dɔnga dia diwomba.’ Nde akate ate: “Etena kokimeyɛ dɔnga dia diwomba di’oshinga wolo ndo diakoka mbolɛ esadi, wɛ hahombe dikukutɛ wolo amboleka nɛ dia diɔ mbeyaka mbatɛ ɔlɔngɛ. Kânga wɛ kodilakɛka, ɔlɔngɛ wayɛnamaka tsho. Naka omi nkamba la ɛtɛkɛta wamboleka wolo otsha le wadɛnde, kete nde kokaka mbosha pâ l’asolo. Dui sɔ kokaka ntshikala pondjo oko ɔlɔngɛ lo diɔtɔnganelo diawɔ.”—Adia 1 Petero 3:7.
16. Ngande wakoka wadi ndowanya nkumbo kande?
16 Apami lawɔ kokaka keketshama kana nkɔmɔ etema oma lo ɛtɛkɛta wâtondjɛ anto akina, mbidja ndo wadɛwɔ. ‘Womoto la kɛsɔ,’ ɔnɛ lele omɛnde kokaka mɛtɛ ‘mbɛkɛ otema le nde’ atodjaka yimba lo tokanyi t’omɛnde oko wakombolande dia omɛnde mbidja yimba lo tokanyi tande. (Tuk. 19:14; 31:11) Lo mɛtɛ, womoto kokaka monga la shɛngiya ya wolo lo nkumbo kande lo yoho ya dimɛna kana ya kɔlɔ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Umuntu tshe lukanga yimba atuluwanyaka luudu landi. Keli kanga enginya atuluhandjulaka l’anya andi.”—Tuk. 14:1.
17. a) Ngande wahomba ana w’akɛnda sawolaka la ambutshi awɔ? b) Ngande wahomba dikumanyi sawolaka la ana w’akɛnda, ndo lande na?
17 Ambutshi la ana vɔ lawɔ pombaka tondjanɛka ɛtɛkɛta w’amɛna. (Mat. 15:4) Etena kasawolanyu la ana w’akɛnda, ekanelo k’ɔlɔlɔ ayonyokimanyiya dia mbewɔ dia ‘mbaomadja.’ (Kol. 3:21; Ef. 6:4) Kânga etena kashawɔ ana ohokwelo, ambutshi ndo dikumanyi pombaka ntɛkɛta la wɔ la dilɛmiɛlɔ tshɛ. Lo nsala ngasɔ, epalanga mbeyaka nkimanyiya akɛnda dia ndowanya lɔkɛwɔ lawɔ ndo nama diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ dia lam’asawɔ la Nzambi. Ndeka dimɛna nsala ngasɔ lo dihole dia mbaɛnya dia ndoko kɛnɛ kakokawɔ nsala dia mbakimanyiya nɛ dia ana mbeyaka ndjɔfɔnya dia hawokokaki ndjalowanya pondjo. Ana w’akɛnda kokaka mbohɛ alako tshɛ wakawalongola, koko hawohɛki yoho yakâtɛkɛtɛ anto amɔtshi.
Tɔtɛkɛtake akambo w’ɛlɔlɔ w’oma k’ɛse otema
18. Ngande wakokaso minya tokanyi ndo nsaki ya kɔlɔ oma l’etema aso?
18 Mbahemɛ kɛlɛ kaso halembetshiya tsho ntshikala ki. Oyango aso hawohombe nkomɛ tsho lo mbikikɛ kɛlɛ kaso ka wolo. Mpemba dia nɛmbɔhala ki etena kele tekɔ lo nkudungana la kɛlɛ l’otema kokaka tɔkɔmɔla. Ekɔ oko onto lahema lo mututu wele fɛlɛ yakahembwe ko nde mpɛtsha ko mbidiya dja wolo etena kakɔ kâmɛ. Dui sɔ kokaka ndanya mututu kana mbela wâle ɔmɔtshi. Ɔnkɔnɛ, tolamake kɛlɛ l’otema nɛ dia tɔ mbeyaka ndjowandjɔ l’ɔkɔngɔ. Lɔmba ekimanyielo ka Jehowa dia wɛ minya tokanyi ta kɔlɔ oma l’otema ayɛ. Etawɔ dia nyuma kaki Jehowa ntshikitanya yimba ndo otema ayɛ dia vɔ mbɔtɔnɛ la lolango lande.—Adia Romo 12:2; Efeso 4:23, 24.
19. Tɛdikɔ takɔna takoka kokimanyiya dia wɛ mbewɔ ewanu wa wolo?
19 Ɔsa tɛdikɔ t’eshika. Naka wɛ ekɔ la ntondo ka okakatanu wa wolo ndo wɛ oka kɛlɛ kodɔdɔ l’otema, mbeyaka monga ohomba wɛ tokomɔ lawɔ ko ndjokandola dikambo diakɔ naka wɔɔngɔ ambɔla. (Tuk. 17:14) Naka onto latɛkɛta la yɛ ambotatɛ momala, sala la wolo dia mbotondjɛ ɛtɛkɛta w’amɛna. Ohɔ kɛnɛ kata Bible ɔnɛ: “Nkaluya diui la memakana atututshaka kele. Keli diui dia wulu diatufudiaka kele.” (Tuk. 15:1) Ɛtɛkɛta wahomuya ndo wa wolo kokaka monga oko onto ladja esasɛ lo dja, oyadi onto ayowata la dui dia l’ɛse. (Tuk. 26:21) Ɔnkɔnɛ, naka dui dimɔtshi diambodja ndjakimɛ kayɛ lo wâle, kete ‘onga ɔkɔkɛ lo ntɛkɛta ndo ɔkɔkɛ lo mboka kɛlɛ.’ Lɔmba dia nyuma kaki Jehowa kokimanyiya dia wɛ mbuta akambo w’ɛlɔlɔ koko aha wa kɔlɔ.—Jak. 1:19.
Todimanyiyanake l’otema ɔtɔi
20, 21. Kakɔna kakoka tokimanyiya dia dimanyiya anto akina, ndo lande na kahombaso nsala dui sɔ?
20 Lonyangu ko, ndoko onto l’atei aso lakoka nama lolemi lande lo yoho ya kokele. (Jak. 3:2) Lo tena dimɔtshi, kânga ase nkumbo kana anangɛso la akadiyɛso wa ngandji kokaka mbuta kana nsala awui amɔtshi wakoka tonyangiya kânga mbadjawɔ welo diaha nsala dikambo sɔ. Lo dihole dia momala esadi eto, la solo dia lotutsha tshɛ, sɛdingola kɛnɛ kâtshutshuyisha dia mbuta kana nsala kɛnɛ kosadiwɔ. (Adia Undaki 7:8, 9.) Onde vɔ wakikɔ la kɛlɛ, la wɔma, hawoyaokaki dimɛna, kana wekɔ lo ndɔshana la ekakatanu ɛmɔtshi?
21 Akambo asɔ hawotosha lotshungɔ la tondjanɛ ɛtɛkɛta wa kɔlɔ. Koko, mbidja yimba l’akambo asɔ mbeyaka tokimanyiya dia mbeya lande na kele tena dimɔtshi anto kokaka mbuta kana tosalɛ awui wahawahombe tosalɛ ndo mbeyaka totshutshuya dia mbadimanyiya. Sho tshɛ takatɛ kana takasalɛ anto akina akambo wakânyangiya ndo sho nongamɛka dia vɔ todimanyiya la kɛtshi tshɛ. (Und. 7:21, 22) Yeso akate dia naka sho nangaka dimanyiyama oma le Nzambi, kete sho pombaka dimanyiya anto akina. (Mat. 6:14, 15; 18:21, 22, 35) Ɔnkɔnɛ, sho pombaka monga suke dia nɔmba edimanyielo ndo dimanyiyana, dia ngandji, mbuta ate “dimama dia uluwanyi” ntetemala monga l’atei wa nkumbo ndo wa etshumanelo kaso.—Kol. 3:14.
22. Lande na kahombaso nsala la wolo dia nkamba la ɛtɛkɛta w’amɛna?
22 Etena katatshu dikongɛ di’akambo nɛ diele la anto wokana kɛlɛ otsha l’ekomelo kadiɔ, mbayototalekaka monga la okakatanu dia nama ɔngɛnɔngɛnɔ ndo kâmɛ kaso. Nkamba la atɔndɔ w’eshika w’oma lo Ɔtɛkɛta wa Nzambi ayotokimanyiya dia sho nkamba la lolemi laso dia nsala ɔlɔlɔ koko aha kɔlɔ. Tayonga la diɔtɔnganelo dia ki l’atei w’etshumanelo ndo wa nkumbo ndo ɛnyɛlɔ kaso ka dimɛna kayonga tshondo y’esambishelo le anto akina lo kɛnɛ kendana la Jehowa, ‘Nzambi kaso k’ɔngɛnɔngɛnɔ.’—1 Tim. 1:11.
Onde wɛ kokaka nembetshiya?
• Lande na kele ekɔ ohomba nsɔna etena ka dimɛna ka ntɛkɛta dikambo dia ekakatanu wambotomba?
• Lande na kahomba ase nkumbo tondjanɛka ɛtɛkɛta ‘w’amɛna’ tena tshɛ?
• Ngande wakokaso mbewɔ tondjanɛ ɛtɛkɛta wa kɔlɔ?
• Kakɔna kakoka tokimanyiya dia sho dimanyiyanaka?
[Osato wa lo lɛkɛ 21]
Tokotutsha kɛlɛ kayɛ, l’ɔkɔngɔ diko yoyange etena ka dimɛna ka ntɛkɛta
[Osato wa lo lɛkɛ 23]
Pami pombaka tondjɛka wadɛnde ɛtɛkɛta w’amɛna tena tshɛ